<!DOCTYPE html>
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml">
<head>
    <title></title>
    <link href="css/default.css" rel="stylesheet" />
    <style>
        #myBtn {
            display: none;
            position: fixed;
            bottom: 20px;
            right: 30px;
            z-index: 99;
            border: none;
            outline: none;
            background-color: darkcyan;
            color: white;
            cursor: pointer;
            padding: 15px;
            border-radius: 10px;
        }

            #myBtn:hover {
                background-color: #555;
    </style>
    <script>

        window.onscroll = function () { scrollFunction() };

        function scrollFunction() {
            if (document.body.scrollTop > 20 || document.documentElement.scrollTop > 20) {
                document.getElementById("myBtn").style.display = "block";
            } else {
                document.getElementById("myBtn").style.display = "none";
            }
        }

        // When the user clicks on the button, scroll to the top of the document
        function topFunction() {
            document.body.scrollTop = 0;
            document.documentElement.scrollTop = 0;
        }
    </script>
</head>

<body>
    <button onclick="topFunction()" id="myBtn" title="Go to top">Top</button>
    <a href="http://www.buddhadham.net/index.html">ไปหน้าแรก</a>
    <h1></h1>
    <p>
<p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 1</p><p>                           <strong>พระสุตตันตปิฎก</strong>     </p><p>                            <strong>ทีฆนิกาย  ปาฏิกวรรค</strong></p><p>                                          <strong>เล่มที่  ๓</strong></p><p><strong>ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น</strong></p><p>                               <strong>๑.  ปาฏิกสูตร</strong></p><p>                 <strong>เรื่อง  ปริพาชกภัคควโคตร</strong></p><p>                       <strong>ทรงเล่าเรื่อง  สุนักขัตตลิจฉวี</strong></p><p>[๑]   <strong>ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้ :-</strong></p><p>         สมัยหนึ่ง     พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ที่นิคมของชาวมัลละ</p><p>ชื่ออนุปิยะในแคว้นมัลละ      ครั้งนั้นแล    เวลาเช้าพระผู้มีพระภาค</p><p>ทรงนุ่งห่มแล้ว   ถือบาตรจีวร     เสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังอนุปิยนิคม.</p><p>ลำดับนั้นพระผู้มีพระภาคได้ทรงดำริว่า  ยังเป็นเวลาเช้านักที่จะเข้าไป</p><p>บิณฑบาตยังอนุปิยนิคม เราควรจะไปในอารามของปริพาชกชื่อ  <strong>ภัคคว-</strong></p><p><strong>โคตร</strong>     เข้าไปหาปริพาชกชื่อ<strong>ภัคควโคตร</strong>  ลำดับนั้น   พระผู้มีพระ</p><p>ภาคได้เสด็จไปยังอาราม ของปริพาชกชื่อ <strong>ภัคคโคตร</strong>       เข้าไปหา</p><p>ปริพาชกชื่อภัคควโคตร  ปริพาชกชื่อ<strong>ภัคควโคตร</strong>   ได้กราบทูลเชิญ</p><p>พระผู้มีพระภาคว่า    ขอเชิญพระผู้มีพระภาคเสด็จมาเถิด    พระเจ้าข้า</p><p>พระองค์เสด็จมาดีแล้ว    เป็นเวลานานนักที่พระองค์ได้มีโอกาสเสด็จ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 2</p><p>มาแวะเวียนเยี่ยมเยียนเช่นนี้    ขอเชิญประทับนั่ง  <strong>นี้คืออาสนะที่จัดไว้.</strong>   </p><p>พระผู้มีพระภาคได้ประทับนั่งบนอาสนะที่จัดไว้แล้ว.   แม้ปริพาชกชื่อ</p><p><strong>ภัคควโคตร</strong>   ก็ถือเอาอาสนะต่ำที่ใดที่หนึ่ง  นั่ง  ณ  ที่สมควรข้างหนึ่ง</p><p>ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคดังนี้ว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   วันก่อน</p><p>ล่วงมาหลายวันแล้ว    พระโอรสเจ้าลิจฉวีนามว่า<strong>สุนักขัตตะ</strong>ได้เข้ามา</p><p>หาข้าพระองค์ถึงที่อยู่   แล้วบอกข้าพระองค์อย่างนี้ว่า    ดูก่อน<strong>ภัคควะ</strong></p><p>บัดนี้  ข้าพเจ้าบอกคืนพระผู้มีพระภาคแล้ว   ข้าพเจ้าไม่อยู่อุทิศต่อพระ</p><p>ผู้มีพระภาคดังนี้    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  คำตามที่พระโอรสเจ้า   ลิจฉวี</p><p>นามว่า   <strong>สุนักขัตตะ</strong>กล่าวนั้น   เป็นความจริงเช่นนั้นหรือพระเจ้าข้า. </p><p>พระผู้มีพระภาคตรัสว่า   <strong>ดูก่อนภัคควะ  ก็เป็นดังที่เขากล่าวนั่นแหละ  ใน</strong></p><p><strong>วันก่อน ๆ  เขาได้เข้ามาหาเราถึงที่อยู่ถวายอภิวาทเราแล้ว  นั่ง  ณ สมควร</strong></p><p><strong>ข้างหนึ่ง.  ได้ทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ      ข้าพระองค์ขอบอกคืนพระ</strong></p><p><strong>ผู้มีพระภาค  ข้าพระองค์จักไม่อยู่อุทิศต่อพระผู้มีพระภาค.</strong>   เมื่อเขากล่าว</p><p>อย่างนี้แล้ว   เราจึงได้กล่าวว่า      <strong>ดูก่อนสุนักขัตตะ    เราได้กล่าวกะเธอ</strong></p><p><strong>อย่างนี้ว่า  เธอจงอยู่อุทิศต่อเรา  ดังนี้  บ้างหรือ.</strong></p><p>         <strong>สุนักขัตตะตอบว่า</strong>  <em>หามิได้  พระเจ้าข้า.</em></p><p>         <strong>เราถามว่า</strong>    หรือเธอได้กล่าวกะเราอย่างนี้ว่า   ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ  ข้าพระองค์จักอยู่อุทิศต่อพระผู้มีพระภาค.</p><p>         <strong>เขาตอบว่า</strong>   หามิได้   พระเจ้าข้า.</p><p>     <strong>เราถามว่า</strong>   ดูก่อนสุนักกขัตตะ  เพราะเหตุที่เราไม่ได้กล่าวกะเธอว่า</p><p><em>มาเถิดสุนักขัตตะเธอจงอยู่อุทิศต่อเรา</em>   และเธอก็มิได้กล่าวกะเธอว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระองค์  จักอยู่อุทิศต่อพระมีพระภาค  ดูก่อน</p><p>โมฆบุรุษ  เมื่อเป็นเช่นนี้  เธอเมื่อบอกคืน   จะชื่อว่าบอกคืนใครเล่า</p><p>เธอจงเห็นว่า  การกระทำเช่นนี้    เป็นความผิดของเธอเพียงใด. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 3</p><p>         [๒]  <strong>สุนักขัตตะ  ได้ทูลว่า</strong>  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ก็พระ </p><p>ผู้มีพระภาคมิได้ทรงกระทำอิทธิปาฏิหาริย์   ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของ</p><p>มนุษย์   แก่ข้าพระองค์เลย. </p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>   ดูก่อนนักขัตตะ   เราได้กล่าวกะเธออย่างนี้ว่า</p><p>มาเถิดสุนักขัตตะ   เธอจงอยู่อุทิศต่อเรา    เราจะกระทำอิทธิปาฏิหาริย์</p><p>ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์แก่เธอ    ดังนี้  บ้างหรือ.</p><p>         <strong>เขาทูลว่า</strong>   <em>หามิได้    พระเจ้าข้า.</em></p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>     หรือว่าเธอได้กล่าวกะเราอย่างนี้ว่า   พระองค์</p><p>ผู้เจริญ   ข้าพระองค์จักอยู่อุทิศต่อพระผู้มีพระภาค     พระผู้มีพระภาค</p><p>จักทรงทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์แก่ข้าพระองค์.</p><p>         <strong>สุนักขัตตะ  ได้ทูลว่า</strong>  หามิได้  พระเจ้าข้า.</p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>   ดูก่อนสุนักขัตตะ    เพราะเหตุที่เรามิได้กล่าว</p><p>กะเธอว่า  มาเถิดสุนักขัตตะ  เรอจงอยู่อุทิศต่อเรา  เราจักกระทำอิทธิ-</p><p>ปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์แก่เธอ   และเธอ ก็ไม่ได้กล่าว</p><p>ว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ข้าพระองค์จักอยู่อุทิศต่อพระผู้มีพระภาค</p><p>พระผู้มีพระภาคจักทรงกระทำอิทธิปาฏิหาริย์  ที่ยิ่งยวด กว่า ธรรมของ</p><p>มนุษย์แก่ข้าพระองค์    ดูก่อนโมฆบุรุษ   เมื่อเป็นเช่นนี้   เธอเมื่อบอก</p><p>คืนจะชื่อว่าบอกคืนใครเล่า.  ดูก่อนสุนักขัตตะ  เธอจะสำคัญความข้อ</p><p>นั้นเป็นไฉน     คือเมื่อเราได้กระทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรม</p><p>ของมนุษย์ก็ดี   หรือมิได้กระทำก็ดี   ธรรมที่เราได้แสดงไว้แล้ว  ย่อม</p><p>นำผู้ประพฤติให้สิ้นทุกข์โดยชอบหรือ.   <strong>เขาทูลว่า</strong>   ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ         <strong>เมื่อพระองค์ได้ทรงทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของ</strong></p><p><strong>มนุษย์   หรือมิได้ทรงกระทำก็ดี   ธรรมที่พระองค์ทรงแสดงไว้   ย่อมนำ</strong></p><p><strong>ผู้ประพฤติให้สิ้นทุกข์โดยชอบ  พระเจ้าข้า.</strong>  <strong>เรากล่าวว่า</strong>     ดูก่อน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 4</p><p>สุนักขัตตะ    เพราะเหตุที่เมื่อเราได้กระทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่า  </p><p>ธรรมของมนุษย์หรือมิได้กระทำก็ดี    ธรรมที่เราได้แสดงไว้ย่อมนำผู้</p><p>ประพฤติให้สิ้นทุกข์โดยชอบ    เพราะเหตุนั้น   เธอปรารถนาการทำ</p><p>อิทธิปฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์ไปทำไม.      ดูก่อนโมฆบุรุษ</p><p>เธอจงเห็นว่า   การกระทำเช่นนี้เป็นความผิดของเธอเพียงใด.</p><p>         (๓)   <strong>สุนักขัตตะ</strong>  ได้ทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    พระผู้มี</p><p>พระภาคมิได้ทรงบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศแก่ข้าพระองค์เลย.</p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>   ดูก่อนสุนักขัตตะ   เราได้กล่าวกะเธออย่างนี้ว่า</p><p>มาเถิดสุนักขัตตะ  เธอจงอยู่อุทิศเรา     เราจักบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่า</p><p>เลิศแก่เธอ  ดังนี้   บ้างหรือ.</p><p>         <strong>เขาทูลว่า</strong>  <em>หามิได้  พระเจ้าข้า.</em></p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>   ดูก่อนสุนักขัตตะ  เพราะเหตุที่เรามิได้กล่าวกะ</p><p>เธอว่า    มาเถิดสุนักขัตตะ  เธอจงอยู่อุทิศต่อเรา  เราจักบัญญัติสิ่งที่</p><p>โลกสมมติว่าเลิศแก่เธอ  และเธอก็มิได้กล่าวแก่เราว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ   ข้าพระองค์จักอยู่อุทิศต่อพระผู้มีพระภาค  พระผู้มีพระภาคจัก</p><p>ทรงบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศแก่เธอ  ดูก่อนโมฆบุรุษ เมื่อเป็นเช่น</p><p>นั้น    เธอเมื่อบอกคืน      จะชื่อว่าบอกคืนใคร.     ดูก่อนสุนักขัตตะ</p><p>เธอจะเข้าใจความข้อนั้นเป็นไฉน คือเมื่อเราได้บัญญัติสิ่งที่โลกสมมติ</p><p>ว่าเลิศ  หรือมิได้บัญญัติก็ดี  ธรรมที่เราได้แสดงไว้  ย่อมนำผู้ประพฤติ</p><p>ให้สิ้นทุกข์โดยชอบหรือ.                                              </p><p>         <strong>เขาทูลว่า</strong>     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     เมื่อพระองค์ได้บัญญัติ</p><p>สิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ     หรือมิได้บัญญัติก็ดี   ธรรมที่พระองค์แสดงไว้</p><p>ย่อมนำผู้ประพฤติให้สิ้นทุกข์โดยชอบ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 5</p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>  ดูก่อนสุนักขัตตะ  เพราะเหตุที่เมื่อเราได้บัญญัติ   </p><p>สิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศหรือมิได้บัญญัติก็ดี   ธรรมที่เราได้แสดงไว้  ย่อม</p><p>นำผู้ประพฤติให้สิ้นทุกข์โดยชอบเช่นนี้  เธอจะปรารถนาการบัญญัติสิ่ง</p><p>ที่โลกสมมติว่าเลิศไปทำไม ดูก่อนโมฆบุรุษ เธอจงเห็นว่า  การกระะทำ</p><p>เช่นนี้เป็นความผิดของเธอเพียงใด.     ดูก่อนสุนักขัตตะ   เธอได้สรร</p><p>เสริญเราที่วัชชีคาม  โดยอเนกปริยายว่า  <strong>แม้เพราะเหตุนี้พระผู้มีพระ</strong></p><p><strong>ภาคพระองค์นั้น</strong>  <strong>เป็นพระอรหันต์</strong>  ตรัสรู้เองโดยชอบสมบูรณ์</p><p>วิชชาและจรณะ  เสด็จไปดีแล้ว  ทรงรู้แจ้งโลก  เป็นสารถีฝึกบุรุษ</p><p>ที่ควรฝึกไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า     เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย</p><p>เป็นผู้เบิกบานแล้ว     เป็นผู้จำแนกพระธรรมดังนี้    เธอได้สรรเสริญ</p><p>พระธรรมที่วัชชีคามโดยอเนกปริยายว่าพระธรรมอันพระผู้มีพระภาค</p><p>ตรัสดีแล้ว    ผู้บรรลุพึงเห็นเอง   ไม่ประกอบด้วยกาล     ควรเรียกให้</p><p>ดู   ควรน้อมเข้าไปในตน  อันผู้ปฏิบัติพึงรู้เฉพาะตน  ดังนี้   และเธอ</p><p>ได้สรรเสริญพระสงฆ์ที่วัชชีคาม     โดยอเนกปริยายว่าพระสงฆ์สาวก</p><p>ของพระผู้มีพระภาค   เป็นผู้ปฏิบัติดี   ปฏิบัติตรง    ปฏิบัติเป็นธรรม</p><p>ปฏิบัติชอบ  <strong>คือคู่บุรุษ  ๔  บุรุษบุคคล  ๘</strong>  นั่นคือพระสงฆ์สาวกพระ</p><p>ผู้มีพระภาค   เป็นผู้ควรรับของบูชา   เป็นผู้ควรรับของต้อนรับ   เป็น</p><p>ผู้ควรรับของทำบุญ   เป็นผู้ควรทำอัญชลี    เป็นบุญเขตของชาวโลก</p><p>ไม่มีเขตอื่นยิ่งกว่า  ดังนี้.    สุนักขัตตะเราขอบอกเธอ    <strong>เราขอเตือน</strong></p><p><strong>เธอว่า</strong>     <em>จักมีผู้กล่าวติเตียนเธอว่า  โอรสเจ้าลิจฉวี  ชื่อสุนักขัตตะ  ไม่</em></p><p><em>สามารถประพฤติพรหมจรรย์ในพระสมณโคดม   เมื่อเขาไม่สามารถได้</em></p><p><em>บอกลาสิกขาเวียนมาเพื่อความเป็นคนเลวดังนี้.</em>  ดูก่อนภัคควะ  <strong>โอรส-</strong></p><p><strong>เจ้าลิจฉวี  ชื่อสุนักขัตตะ</strong>  ถึงแม้ถูกเรากล่าวอยู่อย่างนี้  ก็ได้หนีจาก</p><p>ธรรมวินัยนี้   เหมือนสัตว์ที่ตกอบายนรกฉะนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 6</p><p><strong>กถาว่าด้วยเรื่องอเจลกโกรักขัตติยะ</strong>  </p><p>         (๔)  ดูก่อนภัตควะ    สมัยหนึ่ง       เราอยู่ที่นิคมแห่งชาวถูลู</p><p>ชื่อว่า   <strong>อุตตรกา</strong>  ในถูลูชนบท.    ครั้งนั้นเป็นเวลาเช้า    เรานุ่งห่ม</p><p>แล้ว   ถือบาตรจีวร    มีโอรสเจ้าลิจฉวีสุนักขัตตะ    เป็นปัจฉาสมณะ</p><p>เข้าไปบิณฑบาตที่อุตตรกานิคม.     สมัยนั้น  มีนักบวชเปลือยคนหนึ่ง</p><p>ชื่อว่า  <strong>โกรักขัตติยะ</strong>  ประพฤติอย่างสุนัข     เดินด้วยข้อศอกและเข่า</p><p>กินอาหารที่กองบนพื้นด้วยปาก.  ดูก่อนภัคควะ  <strong>โอรสเจ้าลิจฉวี  สุนัก</strong></p><p><strong>ขัตตะ</strong>  ได้เห็นเข้าจึงคิดว่า    สมณะเดินด้วยข้อศอกและเข่ากินอาหาร</p><p>ที่กองบนพื้นด้วยปาก  เป็นพระอรหันต์ที่ดีหนอ.</p><p>         ครั้งนั้นเราได้ทราบความคิดในใจของโอรสเจ้าลิจฉวีชื่อสุนัก</p><p>ขัตตะ  ด้วยเจโตปริยญาณ  จึงกล่าวกะเขาว่า   <strong>ดูก่อนโมฆบุรุษ  แม้คน</strong></p><p><strong>เช่นเธอ  ก็ยังปฏิญาณตนว่าเป็นศากยบุตรอยู่หรือ.</strong></p><p>         <strong>สุนักขัตตะ  ได้ฑูลว่า</strong> ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ไฉนพระผู้มี</p><p>พระภาคจึงตรัสกะข้าพระองค์อย่างนี้ว่า   โมฆบุรุษ  แม้คนเช่นเธอ  ก็</p><p>ยังปฏิญาณตนว่า    เป็นศากยบุตรหรือ.      พระผู้มีพระภาคตรัสว่า</p><p>ดูก่อนสุนักขัตตะ   เธอได้เห็นนักบวชเปลือยชื่อโกรักขัตติยะนี้  ซึ่ง</p><p>ประพฤติอย่างสุนัข   เดินด้วยข้อศอกและเข่า      ใช้ปากกินอาหาร</p><p>บนพื้นดิน   แล้วเธอได้คิดต่อไปว่า      สมณะเดินด้วยศอกและเข่า</p><p>กินอาหารที่กองบนพื้นด้วยปาก   เป็นพระอรหันต์ที่ดีหนอมิใช่หรือ.</p><p><strong>สุนักขัตตะ   ทูลว่า</strong> ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   เมื่อเป็นเช่นนี้     พระผู้มี</p><p>พระภาคยังหวงแหนความเป็นพระอรหันต์อยู่หรือ.  เรากล่าวว่า    ดู</p><p>ก่อนโมฆบุรุษ  เราไม่ได้หวงแหนความเป็นพระอรหันต์  แต่ว่าเธอได้</p><p>เกิดทิฏฐิเลวทรามขึ้น      เธอจงละมันเสีย  <strong>ทิฏฐิ  เลวทราม</strong>  นั่น</p><p>อย่าได้เกิดมีขึ้น   เพื่อไม่เป็นประโยชน์และเป็นทุกข์แก่เธอ    ชั่วกาล </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 7</p><p>นาน    นักบวชเปลือยชื่อ <strong>โกรักขัตติยะ</strong>  ที่เธอสำคัญว่าเป็นสมณะ     </p><p>อรหันต์ที่ดีนั้นอีก  ๗ วัน  เขาจักตายด้วยโรคอลสกะ (โรคกินอาหาร</p><p>มากเกินไป) ครั้นแล้ว  จักบังเกิดในเหล่าอสูรกาลกัญชิกา  ซึ่งเลวกว่า</p><p>อสูรกายทุกชนิด  และจักถูกนำไปทิ้งที่ป่าช้าวีรณัตถัมภะ.  และเมื่อเธอ</p><p>ต้องการทราบ   พึงเข้าไปถามโกรักขิตติยะ ว่า  ท่านโกรักขัตติยะท่าน</p><p>ทราบคติของตนหรือ     ข้อที่โกรักขัตติยะพึงตอบเธอว่า สุนักขัตตะ</p><p>ข้าพเจ้าทราบคติของตนอยู่   คือข้าพเจ้าไปเกิดในเหล่าอสูรกาลกัญ-</p><p>ชิกา  ซึ่งเลวกว่าอสูรกายทุกชนิดดังนี้ เป็นฐานะที่มีได้.  ครั้งนั้น</p><p>โอรสเจ้าลิจฉวีชื่อสุนักขัตตะ      ได้เข้าไปหาโกรักขัตติยะ    บอกว่า</p><p>ท่านโกรักขัตติยะ      ท่านถูกพระสมณโคดมพยากรณ์ว่า อีก ๗ วัน</p><p>โกรักขัตติยะ จักตายด้วยโรคอลสกะ        แล้วจักบังเถิดในเหล่าอสูร-</p><p>กาลกัญชิกา       ซึ่งเลวกว่าอสุรกายทุกชนิด      และจักถูกเขานำไป</p><p>ทิ้งที่ป่าช้าวีรณัตถัมภะ        ฉะนั้น        ท่านจงกินอาหารแต่พอสม</p><p>ควร       และดื่มน้ำแต่พอสมควร        จึงทำให้คำพูดพระสมณโคดม</p><p>ผิด  ครั้งนั้น  โอรสเจ้าลิจฉวีสุนักขัตตะ  ได้นับวันคืนตั้งแต่วันที่  ๑</p><p>ที่ ๒ ไปจนครบ  ๗ วัน   เพราะเขาไม่เชื่อพระตถาคต.        ครั้งนั้น</p><p>นักบวชเปลือยชื่อ  <strong>โกรักขัตติยะ</strong>    ได้ตายด้วยโรคอลสกะในวันที่  ๗</p><p>แล้ว ได้ไปเกิดในเหล่าอสูรกาลกัญชิกา ซึ่งเลวกว่าอสุรกายทุกชนิดและ</p><p>ถูกเขานำไปทิ้งไว้ที่ป่าช้าชื่อว่า  <strong>วีรณัตถัมภะ</strong>  โอรสเจ้าลิจฉวีสุนักขัตตะ</p><p>ได้ทราบข่าวว่า โกรักขัดตอเจลกได้ตายด้วยโรคอลสกะได้ถูกเขานำ</p><p>ไปทิ้งที่ป่าช้าวีรณัตถัมถะ จึงเข้าไปหาศพโกรักขิตติยะที่ป่าช้าวีรณัต</p><p>กัมภะ  ใช้มือตบซากศพเขา  ๓  ครั้ง  ถามว่า  โกรักขัตติยะ  ท่านทราบ</p><p>คติของตนหรือ.  ครั้งนั้น  ซากศพโกรักขัตติยะ  ได้ลุกขึ้นยืนพลาง</p><p>เอามือลูบหลังตนเองตอบว่า   สุนักขัตตะผู้มีอายุ  ข้าพเจ้าทราบคติ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 8</p><p>ของตน ข้าพเจ้าไปบังเกิดในเหล่าอสูรชื่อกาลกัญชิกา  ซึ่งเลวกว่า </p><p>อสูรกายทุกชนิดดังนี้   แล้วล้มลงนอนหงาย อยู่  ณ ที่นั่นเอง.</p><p>         ดูก่อนภัคควะ   ครั้งนั้น    โอรสเจ้าลิจฉวีชื่อ  สุนักขัตตะได้เข้า</p><p>มาหาเราถึงที่อยู่ ไหว้แล้วนั่ง ณ  ที่สมควรข้างหนึ่ง.     เราได้กล่าวกะ</p><p>โอรสเจ้าลิวฉวีชื่อสุนักขัตตะผู้นั่งเรียบร้อยว่า       ดูก่อนสุนักขัตตะ</p><p>เธอสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   วิบากนั้นได้มีขึ้นเช่นดังที่เราพยา-</p><p>กรณ์ปรารภโกรักขัตติยะไว้ต่อเธอมิใช่มีโดยประการอื่น.</p><p>         สุนักขัตตะ   ทูลว่า     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ      วิบากนั้นได้มี</p><p>ขึ้น  ดังที่พระผู้มีพระภาคได้ทรงพยากรณ์  โกรักขัตติยะไว้  แก่ข้าพระ</p><p>องค์มิใช่มี โดยประการอื่น.</p><p>         เรากล่าวว่า   เธอสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน     เมื่อเป็นเช่นนี้</p><p>อิทธิปฏิหารย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์ชื่อว่าเป็นสิ่งที่เราได้แสดง</p><p>แล้วหรือยัง.</p><p>         สุนักขัตตะทูลว่า      ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     พระองค์แสดงไว้</p><p>แล้วแน่นอน   มิใช่จะไม่ทรงแสดงก็หาไม่.</p><p>         เรากล่าวว่า   แม้เมื่อเป็นเช่นนี้  เธอยังจะกว่ากะเราผู้แสดงอิทธิ</p><p>ปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรม      ของมนุษย์อย่างนี้ว่าข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ   พระผู้มีพระภาคมิได้ทรงแสดงอิทธิปฏิหาริย์ที่ยอดเยี่ยมกว่า</p><p>ธรรมของมนุษย์แก่ข้าพระองค์   ดูก่อนโมฆบุรุษ  เธอจงเห็นว่า  การ</p><p>กระทำเช่นนี้เป็นความผิดของเธอเพียงใด.  ดูก่อนภัคคะ  โอรส</p><p>เจ้าลิจฉวีสุนักขัตตะ  เมื่อเรากล่าวอย่างนี้ได้หนีจากพระธรรมวินัย</p><p>นี้  เหมือนสัตว์ผู้เกิดในอบายและนรกฉะนั้น</p><p><strong>กถาว่าด้วยเรื่องอเจลกกฬารมัชฌกะ</strong></p><p>         [๕]   ดูก่อนภัคควะ   สมัยหนึ่งเราอยู่ที่กูฏาคารศาลาในป่า  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 9</p><p>มหาวัน  ในเมืองเวสาลี  สมัยนั้น   นักบวชเปลือยคนหนึ่งชื่อกฬาร-  </p><p>มัชฌกะอยู่ที่วัชชีคามในเมืองเวสาลี.  เป็นผู้เลิศด้วยลาภและยศ.  เขาได้</p><p>สมาทานข้อวัตร  ๗   ข้อ  คือ</p><p>         <strong>๑.  เราพึงเปลือยกาย  ไม่นุ่งห่มผ้าตลอดชีวิต.</strong></p><p><strong>         ๒.  เราพึงประพฤติพรหมจรรย์  ไม่เสพเมถุนตลอดชีวิต</strong></p><p><strong>         ๓.  เราพึงดื่มสุราและบริโภคเนื้อสัตว์ดำรงชีพอยู่  ไม่</strong></p><p><strong>               บริโภคข้าวและขนมตลอดชีวิต.</strong></p><p><strong>         ๔.  เราไม่พึงล่วงเกินอุเทนเจดีย์   ซึ่งอยู่ทางทิศบูรพรเมือง</strong></p><p><strong>               เวสาลี.</strong></p><p><strong>         ๕.  เราไม่พึงล่วงเกินโคตมเจดีย์  ซึ่งอยู่ทางทิศทักษิณ</strong></p><p><strong>               เมืองเวสาลี.</strong></p><p><strong>         ๖.  เราไม่พึงล่วงเกินสัตตัมพเจดีย์  ซึ่งอยู่ทางทิศปัจฉิม</strong></p><p><strong>               เมืองเวสาลี.</strong></p><p><strong>         ๗.  เราไม่พึงล่วงเกินพหุปุตตกเจดีย์   อยู่ทางทิศอุดร</strong></p><p><strong>               เมืองเวสาลี.</strong></p><p>         เพราะการสมาทานข้อวัตรทั้ง  ๗  นี้  เขาจึงเป็นผู้เลิศด้วยลาภ</p><p>และยศ     อยู่ที่วัชชีคาม.  ครั้งนั้น  โอรสเจ้าลิจฉวีสุนักขัตตะ  ได้เข้าไป</p><p>หานักบวชเปลือยชื่อกฬารมัชฌกะ  แล้วถามปัญหากะเขา.   เขาถูก</p><p>ถามปัญหาแล้ว       ไม่สามารถแก้ปัญหาของโอรสเจ้าลิจฉวีสุนักขัตตะให้</p><p>ถูกต้องได้  จึงแสดงความโกรธ  โทสะ  และความไม่แช่มชื่นให้ปรากฏ</p><p>ออกมา.   ครั้งนั้น      โอรสเจ้าลิจฉวีชื่อสุนักขัตตะได้คิดว่า     ตนได้รุกราน</p><p>สมณะผู้เป็นพระอรหันต์ที่ดี     การกระทำเช่นนั้นอย่าได้มีแก่เรา       เพื่อ</p><p>ไม่เป็นประโยชน์เกื้อกูลและทุกข์ชั่วกาลนาน.  ครั้งนั้น  โอรสเจ้าลิจฉวี</p><p>ชื่อสุนักขัตตะได้เข้ามาหาเรา  ถวายอภิวาท  แล้วนั่ง  ณ  ที่ควรข้างหนึ่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 10</p><p>เราได้กล่าวกะเธอผู้นั่งเรียบร้อยแล้วว่า   ดูก่อนโมฆบุรุษ      แม้คนเช่น   </p><p>เธอ   ก็ยังปฏิญาณตนเป็นศากยบุตรอยู่หรือ.</p><p>         <strong>สุนักขัตตะทูลว่า</strong>  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ไฉนพระผู้มีพระภาค</p><p>จึงตรัสกะข้าพระองค์อย่างนี้ว่า   โมฆบุรุษ   แม้คนเช่นเธอ    ก็ยังปฏิ-</p><p>ญาณตนเป็นศากบุตรอยู่หรือ.</p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>   สุนักขัตตะ    เธอได้เข้าไปหานักบวชเปลือยชื่อ</p><p>กฬารมัชฌกะแล้ว         ถามปัญหากะเขา         เขาถูกถามปัญหากลัวไม่</p><p>สามารถแก้ปัญหาของเธอให้ถูกต้องได้  จึงได้แสดงความโกรธ  โทสะ</p><p>และความไม่แช่มชื่นออกมา        เธอจึงได้คิดว่า        ตนได้รุกรานสมณะผู้</p><p>เป็นพระอรหันต์       การรุกรานนั้นอย่าได้มีแก่เรา    เพื่อไม่เป็นประโยชน์</p><p>เกื้อกูลและเพื่อทุกข์ชั่วกาลนาน  ดังนี้   มิใช่หรือ.</p><p>         <strong>สุนักขัตตะทูลว่า</strong>   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ก็เมื่อเป็นเช่นนี้  พระ</p><p>ผู้มีพระภาคก็ยังหวงแหนความเป็นพระอรหันต์อยู่หรือ.</p><p>         เรากล่าวว่า   ดูก่อนโมฆบุรุษ   เรามิได้หวงแหนความเป็นพระ-</p><p>อรหันต์  แต่ว่าเธอได้เกิดทิฏฐิเลวทราม  เธอจงละมันเสีย  ทิฏฐิเลว</p><p>ทรามนี้    อย่าได้เกิดขึ้น   เพื่อไม่เป็นประโยชน์และความทุกข์แก่เธอ</p><p>ชั่วกาลนาน.</p><p>         อนึ่ง  นักบวชเปลือยชื่อว่ากฬารมัชฌกะ    ที่เธอสำคัญว่าเป็น</p><p>สมณะผู้เป็นพระอรหันต์ที่ดีนั้น  ต่อไปไม่นาน  เขาจักกลับนุ่งห่มผ้า</p><p>มัภรรยากินข้าวและขนม    ล่วงเกินเจดีย์ที่มีอยู่ในเมืองเวสาลีทั้งหมด</p><p>กลายเป็นคนเสื่อมยศ   แล้วตายไป.    ดูก่อนภัคควะ    ต่อมาไม่นาน</p><p><strong>อเจลกกฬารมัชฌกะ</strong>  ก็กลับนุ่งหุ่มผ้ามีภรรยา   กินข้าวและขนม</p><p>ล่วงเกินเจดีย์ที่มีอยู่ในเมืองเวสาลีทั้งหมด     กลายเป็นคนเสื่อมยศ</p><p>แล้วตายไป.     โอรสเจ้าลิจฉวีสุนักขัตตะได้ทราบข่าวว่า    อเจลกชื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 11</p><p>กฬารมัชฌกะ  กลับนุ่งห่มผ้า  มีภรรยา  กินข้าวและขนม   ล่วงเกิน    </p><p>เจดีย์ที่มีอยู่ในเมืองเวลาลีทั้งหมด  กลายเป็นคนเสื่อมยศ  แล้วตายไป จึงได้</p><p>เข้ามาหาเรา    ถวายอภิวาทแล้ว   นั่ง  ณ  ที่สมควรข้างหนึ่ง.  เราจึงกล่าว</p><p>กะเขาผู้นั่งเรียบร้อยแล้วว่า     <em>ดูก่อนสุนักขัตตะเธอสำคัญความข้อนั้นเป็น</em></p><p><em>ไฉน   วิบากนั้น    ได้มีขึ้นเช่นดังที่เราได้พยากรณ์อเจลกชื่อกฬารมัชฌกะ</em></p><p><em>ไว้แก่เธอ   มิใช่มีโดยประการอื่น.</em>                                           </p><p>         สุนักขัตตะทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  วิบากนั้นได้มีขึ้นดังที่</p><p>พระผู้มีพระภาคได้ทรัพยากรณ์อเจลกชื่อว่ากฬารมัชฌกะไว้แก่ข้าพระองค์</p><p>มิใช่มีโดยประการอื่น.</p><p>         เรากล่าวว่า   เธอสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน       เมื่อเป็นเช่นนี้</p><p>อิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์  ชื่อว่าเป็นสิ่งที่เราได้แสดงไว้</p><p>แล้วหรือยัง.                                                                             </p><p>         สุนักขัตตะทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระองค์ทรงแสดง</p><p>แล้วแน่นอน   มิใช่จะไม่ทรงแสดงก็หาไม่.</p><p>         เรากล่าวว่า     แม้เมื่อเป็นเช่นนี้      เธอยังจะกล่าวกะเราผู้แสดง</p><p>อิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์อย่างนี้ว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ    พระผู้มีพระภาคมิได้แสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรม</p><p>ของมนุษย์แก่ข้าพระองค์   ดูก่อนโฆษบุรุษ   เธอจงเห็นว่า   การกระทำ</p><p>เช่นนี้เป็นความผิดของเธอเพียงใด.  ดูก่อนภัคควะ  โอรสเจ้าลิจฉวีชื่อสุนัก-</p><p>ขัตตะ  ถูกเรากล่าวอยู่อย่างนี้  ได้หนีไปจากธรรมวินัยนี้   เหมือนสัตว์ผู้</p><p>เกิดในอบายและนรกฉะนั้น.</p><p>     <strong>กถาว่าด้วยเรื่องอเจลกปาฏิกบุตร</strong></p><p>         [๖]   ภัคควะ   สมัยหนึ่ง  เราอยู่ที่ภูฏาคารศาลาในป่ามหาวันใน</p><p>เมืองเวสาลีนั่นเอง.   สมัยนั้นนักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตร  อาศัยอยู่ที่วัชชีคาม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 12</p><p>ในเมืองเวสาลี     เป็นผู้มีลาภและยศเลิศ.    เขากล่าววาจาในบริษัทที่เมือง   </p><p>เวสาลีอย่างนี้ว่า   แม้พระสมณโคดม  ก็เป็นญาณวาทะ  แม้เราก็เป็นญาณ-</p><p>วาทะ   อนึ่งระหว่างผู้มีญาณวาทะทั้งสองฝ่ายนั้น      ควรจะได้แสดงอิทธิปา-</p><p>ฏิหารย์ที่ยิ่งกว่าธรรมของมนุษย์  พระสมณโคดม  พึงเสด็จไปกึ่งหนทาง  แม้</p><p>เราก็พึงไปกึ่งหนทาง  ในที่พบกันนั้น   แม้เราทั้งสอง   พึงทำอิทธิปาฏิหาริย์</p><p>ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์     ถ้าพระสมณโคดมจักทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่ง</p><p>ยวดกว่าธรรมของมนุษย์  ๑  อย่าง  เราจะทำ  ๒  อย่าง  ถ้าพระสมณโคดมจัก</p><p>ทรงกระทำ  ๒ อย่าง  เราจักทำ ๔  อย่าง  ถ้าพระสมณโคดมจักทำ ๔  อย่าง</p><p>เราจะทำ ๘ อย่าง    พระสมณโคดมจักทำเท่าใด ๆ  เราก็จักทำให้มากกว่า</p><p>นั้น    เป็นทวีคูณ.   โอรสเจ้าลิจฉวีชื่อสุนักขัตตะทราบข่าวนั้น   จึงเข้ามาหา</p><p>เรา  ถวายอภิวาทแล้วนั่ง   ณ  ที่ควรข้างหนึ่ง   กล่าวกะเราว่า    ข้าแต่พระ-</p><p>องค์ผู้เจริญ  <strong>นักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตรอาศัยอยู่ที่วัชชีคามใน</strong></p><p><strong>เมืองเวสาลี  มีลาภและยศเลิศ</strong>    เขากล่าววาจาในบริษัทที่เมืองเวสาลี</p><p>อย่างนี้ว่า      แม้พระสมณโคดมเป็นญาณวาทะ      แม้เราก็เป็นญาณวาทะ</p><p>ระหว่างผู้มีญาณวาทะทั้งสองฝ่ายนั้น   ควรแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่า</p><p>ธรรมของมนุษย์   พระสมณโคดมไปได้กึ่งทาง  ทางก็ไปได้กึ่งทาง  ในที่พบ</p><p>กันนั้น   แม้เราทั้งสองพึงกระทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์</p><p>ถ้าพระสมณโคดมทรงทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์ ๑ อย่าง</p><p>เราจะทำ  ๒ อย่าง   ถ้าพระสมณโคดมจักทำ  ๒  อย่าง   เราจะทำ ๔  อย่าง</p><p>ถ้าพระสมณโคดมจักทำ ๔ อย่าง    เราจะทำ ๘  อย่าง     พระสมณโคดม</p><p>จะทำเท่าใด ๆ     เราจะทำให้มากกว่านั้นเป็นทวีคูณ.      เมื่อโอรสเจ้าลิจ-</p><p><em>ฉวีชื่อสุนักขัตตะกล่าวอย่างนี้  เราได้กล่าวกะเขาว่า</em>  ดูก่อนสุนักขัตตะ</p><p>นักบวชเปลือยชื่อปกฏิกบุตร  เมื่อไม่ละวาจา  จิต  และสละคืนทิฏฐิ</p><p>เช่นนั้น      ก็ไม่สามารถที่จะมาพบเห็นเราได้     ถ้าแม้เขาพึงคิดเห็นอย่างนี้  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 13</p><p><strong>ว่า  เราไม่ละวาจา  จิต  และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น  ก็พึงไปพบเห็นพระ    </strong></p><p><strong>สมณโคดมได้   ดังนี้   แม้ศีรษะเขาจะพึงแตกออก.</strong></p><p>         <strong>สุนักขัตตะ  ทูลว่า</strong>    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ขอพระผู้มีพระภาค</p><p>ทรงรักษาพระวาจานั้น   ขอพระสุคตทรงรักษาพระวาจานั้น.</p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>   ดูก่อนสุนักขัตตะ   ก็  ไฉนเธอจึงกล่าวกะเราอย่าง</p><p>นี้ว่า   ข้าแด่พระองค์ผู้เจริญ     ขอพระผู้มีพระภาคทรงรักษาพระวาจานั้น</p><p>ขอพระสุคตทรงรักษาพระวาจานั้น.</p><p>         <strong>สุนักขัตตะทูลว่า</strong>   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ      เพราะพระผู้มีพระ</p><p>ภาคตรัสวาจาโดยแน่นอนว่า   นักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตร   เมื่อไม่ละวาจา</p><p>จิตและสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น   ก็ไม่สามารถจะมาพบเห็นเราได้    แม้ถ้าเขา</p><p>พึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า   เราไม่ละวาจา   จิต    และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น  ก็พึงไป</p><p>พบเห็นพระสมณโคดมได้   ดังนี้    แม้ศีรษะเขาพึงแตกออก   ดังนี้     ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ    ก็นักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตร     อาจแปลงรูปมาพบเห็น</p><p>พระผู้มีพระภาคก็ได้  พระดำรัสเช่นนั้นของพระผู้มีพระภาคก็เป็นมุสา.</p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>   ดูก่อนสุนักขัตตะ    ตถาคตเคยกล่าววาจาที่เป็นสอง </p><p>ไว้บ้างหรือ.</p><p>         <strong>สุนักขัตตะ  ทูลว่า</strong>  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ก็พระผู้มีพระภาค</p><p>ทรงทราบ  นักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตรโดยแจ้งชัดด้วยพระหฤทัยว่า  เขา</p><p>เมื่อไม่ละวาจา  จิต       และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น   ก็ไม่สามารถที่จะมาพบ</p><p>เห็นเราได้   ถ้าแม้เขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า   เราไม่ละวาจา  จิต     และสละ</p><p>คืนทิฏฐิเช่นนั้น   ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้  ดังนี้   แม้ศีรษะเขาจะ</p><p>พึงเตกออกหรือเทวดามาทูลความนั้นแด่พระผู้มีพระภาคว่า      เขาเมื่อไม่</p><p>ละวาจา   จิต      ละสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น      ก็ไม่สามารถที่จะมาพบเห็น</p><p>พระองค์ได้    แม้ถ้าเขาพึงคิดเห็นอย่างไรว่า   เราไม่ละวาจา  จิต   สละสละ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 14</p><p>คืนทิฏฐิเช่นนั้น     ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้  ดังนี้   แม้ศีรษะของ</p><p>เขาจะพึงแตกออก.   </p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>       ดูก่อนสุนักขัตตะ         เราทราบนักบวชเปลือย</p><p>ชื่อปาฏิกบุตร  โดยแจ้งด้วยใจของเราว่า  เขาไม่ละวาจา  จิต  และสละ</p><p>ทิฏฐิเช่นนั้น   จึงไม่สามารถมาพบเห็นเราได้  ถ้าแม้เขาพึงเห็นอย่างนี้ว่าเรา</p><p>ไม่ละวาจา  จิต  ละสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น   ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้</p><p>ดังนี้  แม้ศีรษะเขาจะพึงแตกออก  แม้เทวดาก็ได้บอกความนั้นแก่เราว่า  เขา</p><p>เมื่อไม่ละวาจานั้น   ฯลฯ แม้ศีรษะเขาจะพึงแตกออก.  แม้เสนาบดีเจ้าลิจฉวี</p><p>ชื่ออชิตะ   ซึ่งได้ตายไปเมื่อเร็ว ๆ  นี้   ได้ไปเกิดในหมู่เทวดาชั้นดาวดึงส์ก็</p><p>ได้เข้ามาบอกเราอย่างนี้ว่า     นักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตรเป็นคนไม่ละอาย </p><p>ชอบกล่าวมุสา   ทั้งได้พยากรณ์ข้าพระองค์ว่า    เสนาบดีแห่งเจ้าลิจฉวีชื่อ</p><p>อชิตะ   ในวัชชีคาม    ได้เกิดในมหานรก      แต่ข้าพระองค์มิได้เกิดใน</p><p>มหานรก  ได้เกิดในหมู่เทวดาชั้นดาวดึงส์  เขาไม่ละอาย  ชอบพูดมุสา  เขา</p><p>เมื่อไม่ละวาจา  จิต  ละสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น  ก็ไม่สามารถจะพบเห็นพระ</p><p>องค์ได้    แม้ถ้าเขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า    เราไม่ละวาจา  จิต   และสละคืน</p><p>ทิฏฐิเช่นนั้น  ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้  ดังนี้  แม้ศีรษะของเขาจะพึง</p><p>แตกออก.   แม้เพราะเหตุนี้แล    เราทราบ     นักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตร</p><p>โดยแจ้งชัดด้วยใจของเราว่า   เขาไม่ละวาจา   จิต    สละสละคืนทิฏฐิเช่น</p><p>นั้น  ไม่ควรมาพบเห็นเรา   ถ้าแม้เขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า   เราไม่ละวาจา</p><p>จิตและสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น  ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคตมได้ดังนี้  ศีรษะ</p><p>เจริญนักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตร  ไม่ละวาจา   จิต  และสละคืนทิฏฐิเช่น</p><p>นั้น   ไม่ควรมาพบเห็นพระผู้มีพระภาค   ถ้าแม้เขาพึงมีความคิดเห็นอย่าง</p><p>นี้ว่า   เราไม่ละวาจา   จิต     ละสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น   พึงไปพบเห็นพระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 15</p><p>สมณโคดมได้ดังนี้    แม้ศีรษะเขาพึงแตกออก.   ดูก่อนสุนักขัตตะ  เรานี้แล </p><p>เที่ยวไปบิณฑบาตที่เมืองเวสาลี  กลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัต    แล้ว</p><p>เข้าไปยังอารามของนักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตร   เพื่อพักผ่อนกลางวัน  บัด  </p><p>นี้ถ้าเธอปรารถนาก็จงบอกเขาเถิด.</p><p>         [๗]   ภัคควะ  ครั้งนั้นเป็นเวลาเช้า  เรานุ่งห่มแล้ว  ถือบาตรจีวร</p><p>เข้าไปบิณฑบาตที่เมืองเวสาลี   กลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัต     แล้ว</p><p>เข้าไปยังอารามของนักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตร       เพื่อพักผ่อนกลางวัน.</p><p>ครั้งนั้น     โอรสเจ้าลิจฉวีสุนักขัตตะ   รีบเข้าไปเมืองเวสาลีแล้ว  <strong>เข้าไป</strong></p><p><strong>พวกเจ้าลิจฉวีที่มีข้อเสียงบอกว่า</strong>      ท่านผู้เจริญ   พระผู้มีพระภาค</p><p>เสด็จเข้าไปบิณฑบาตที่เมืองเวสาลี     กลับจากบิณฑบาตไม่เวลาปัจฉาภัต</p><p>แล้วเสด็จเข้าไปยังอารามของนักบวชเปลือย  ชื่อปาฏิกบุตรเพื่อทรงพักผ่อน</p><p>กลางวัน   ขอพวกท่านจงรีบออกไป   จักมีการแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวด</p><p>กว่าธรรมของมนุษย์   ของพวกสมณะที่ดี.                          </p><p>         ครั้งนั้น  พวกเจ้าลิจฉวีผู้มีชื่อเสียงได้คิดกันว่า  ท่านผู้เจริญ  ทราบ</p><p>ข่าวว่า  จักมีการแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์  ของพวก</p><p>สมณะที่ดี  ฉะนั้นเชิญพวกเราไปกัน.  และโอรสเจ้าลิจฉวีสุนักขัตตะเข้าไป</p><p>หาพวกพราหมณ์มหาศาล  คฤหบดีผู้มั่งคั่ง  เหล่าเดียรถีย์ต่าง ๆ และสมณ- </p><p>พราหมณ์ผู้มีชื่อเสียง  แล้วบอกว่า  ท่านผู้เจริญ  พระผู้มีพระภาคเสด็จเข้า</p><p>ไปบิณฑบาตที่เมืองเวสาลี   กลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัตแล้วเสด็จเข้า</p><p>ไปยังอารามของอเจลกปาฏิกบุตร เพื่อทรงพักผ่อนกลางวัน  ขอพวกท่านจง</p><p> รีบออกไป   จักมีการแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์ ของ </p><p>พวกสมณะที่ดี   ครั้งนั้น   พวกพราหมณ์มหาศาล   คฤหบดีผู้มั่งคั่ง    เหล่า</p><p>เดียรถีย์ต่าง ๆ   และสมณพราหมณ์ผู้มีชื่อเสียง   ได้คิดกันว่า   ท่านผู้เจริญ</p><p>ทราบข่าวว่า  <strong>จักมีการแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่เป็นธรรมยอดเยี่ยมของ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 16</p><p><strong>พวกสมณะที่ดี  ฉะนั้น  เชิญพวกเราไปกัน.</strong>   </p><p>         ครั้งนั้น  พวกเจ้าลิจฉวีผู้มีชื่อเสียง  และพราหมณ์มหาศาล   คฤหบดี</p><p>ผู้มั่งคั่ง   เหล่าเดียรถีย์ต่าง ๆ    และสมณพราหมณ์ผู้มีชื่อเสียงได้เข้าไปยัง</p><p>อารามของนักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตร.   ดูก่อนภัคควะ       บริษัทนั้น  ๆ มี</p><p>หลายร้อย   หลายพันคน.        นักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตรได้ทราบข่าวว่า</p><p>บรรดาเจ้าลิจฉวีผู้มีชื่อเสียงและพราหมณ์มหาศาล   คฤหบดีผู้มั่งคั่ง  เหล่า</p><p>เดียรถีย์ต่าง ๆ  และสมณพราหมณ์มหาศาล  คฤหบดีผู้มั่งคั่ง  เหล่า</p><p>พระสมณโคดมก็ทรงนั่งพักผ่อนที่อารามของเรา.   ครั้นแล้ว   จึงเกิดความ</p><p>กลัวความหวาดเสียว   ขนพอง   สยองเกล้า.   ครั้งนั้น       นักบวชเปลือยชื่อ </p><p>ปาฏิกบุตร   เมื่อกลัว   หวาดเสียว   ขนพองสยองเกล้า   จึงเข้าไปยังอาราม</p><p>ของปริพาชกชื่อติณฑุกขานุ.  บริษัทนั้นได้ทราบว่า  นักบวชเปลือยชื่อ</p><p>ปาฏิกบุตรกลัว     หวาดเสียว   ขนพองสยองเกล้า   เข้าไปยังอารามของปริ-</p><p>พาชกชื่อติณฑุกขานุ.</p><p>         ครั้งนั้น     บริษัทนั้นได้เรียกบุรุษคนหนึ่งมาสั่งว่า  ดูก่อนบุรุษผู้</p><p>เจริญ     ท่านจงเข้าไปหานักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตรที่อารามของปริพา-</p><p>ชกชื่อติณฑุกขานุ   แล้วจงบอกกะเขาอย่างนี้วา     ท่านปาฎิกบุตร     ท่าน</p><p>จงกลับไป บรรดาเจ้าลิจฉวีผู้มีชื่อเสียง   และพราหมณ์มหาศาล  คฤหบดีผู้</p><p>มั่งคั่ง  เหล่าเดียรถีย์ต่าง ๆ  และพระสมณโคดมก็ประทับนั่งพักผ่อนกลางวัน</p><p>ที่อารามของท่าน  อนึ่งท่านได้กล่าวในบริษัทที่เมืองเวสาลีอย่างนี้ว่าแม้พระ</p><p>สมณโคดมก็เป็นญาณวาทะ  แม้เราก็เป็นญาณวาทะ  อนึ่ง  ระหว่างผู้เป็น</p><p>ญาณวาทะทั้งสองฝ่ายควรแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์</p><p>พระสมณโคดมพึงเสด็จมากึ่งหนทาง  แม้เราก็พึงไปกึ่งหนทาง  ในที่พบกัน</p><p>นั้น  แม้เราทั้งสอง  พึงทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยอดเยี่ยมกว่าธรรมของมนุษย์  ถ้า</p><p>พระสมณะโคดมจักทรงกระทำอิทธิปาฎิหาริย์ที่เป็นธรรมยอดเยี่ยมของมนุษย์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 17</p><p>๑  อย่าง  เราจักกระทำ  ๒ อย่าง  ถ้าพระสมณโคดมจักทรงกระทำ  ๒  อย่าง   </p><p>เราจะทำ  ๔  อย่าง  ถ้าพระสมณโคดมจักทำ  ๔ อย่าง  เราจะทำ  ๘  อย่าง</p><p>พระสมณโคดมจักทำเท่าใด ๆ      เราก็จะทำให้มากกว่านั้น    เป็นทวีคูณ</p><p>ดังนี้     <strong>ท่านปาฏิกบุตร</strong>   ท่านจงออกไปกึ่งหนทาง     พระสมณโคดมเสด็จ</p><p>มาก่อนภัคควะ  บุรุษนั้นรับคำสั่งบริษัทนั้นแล้ว  จึงเข้าไปหานักบวชเปลือย</p><p>ดูก่อนภัคควะ   บุรุษนั้นรับคำสั่งบริษัทนั้นแล้ว  จึงเข้าไปหานักบวชเปลือย</p><p>ชื่อ  ปาฎิกบุตรที่อารามของปริพาชกชื่อติณฑุกขานุ  แล้วบอกะเขาอย่างนี้ </p><p>ท่าน<strong>ปาฏิกบุตร</strong>  ท่านจงกลับไป  พวกเจ้าลิจฉวีผู้มีชื่อเสียง   และพราหมณ์</p><p>มหาศาลคฤหบดีผู้มั่งคั่ง       เหล่าเดียรถีย์ต่าง  ๆ        และสมณพราหมณ์ผู้มี</p><p>ชื่อเสียงได้พากันออกมาแล้ว            แม้พระสมณโคดมก็ประทับนั่งพักผ่อน</p><p>กลางวันที่อารามของท่าน      อนึ่งท่านได้กล่าววาจาในที่บริษัทเมืองเวสาลี</p><p>อย่างนี้ว่า         แม้พระสมณโคดมก็เป็นญาณวาทะ     แม้เราก็เป็นญาณ</p><p>วาทะ    อนึ่งระหว่างผู้เป็นญาณวาทะทั้งสองฝ่าย  ควรแสดงอิทธิปาฏิ-</p><p>หาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์      พระสมณโคดมพึงเสด็จมากึ่งหนทาง</p><p>แม้เราก็พึงไปกึ่งหนทางในที่พบกันนั้น  แม้เราทั้งสอง  พึงทำอิทธิปาฏิ-</p><p>หาริย์ที่ยอดเยี่ยมกว่าธรรมของมนุษย์       ถ้าพระสมณะโคดมจักทรงกระทำ</p><p>อิทธิปาฏิหาริย์ที่เป็นธรรมยอดเยี่ยมของมนุษย์  ๑ อย่าง          เราจะทำ  ๒</p><p>อย่าง         ถ้าพระสมณโคดมทรงกระทำ  ๒  อย่าง        เราจะทำ  ๔  อย่าง</p><p>ถ้าพระสมณโคดมจักทรงกระทำ ๔ อย่าง  เราจะทำ  ๘  อย่าง  พระ-</p><p>สมณโคดมจะทรงกระทำเท่าใด   ๆ           เราก็จักกระทำให้มากกว่านั้น</p><p>เป็นทวีคูณ ๆ     ดังนี้        ท่านปาฎิกบุตร         ท่านจงออกไปกึ่งหน</p><p>ทาง        พระสมณโคดมเสด็จมาก่อนคนทั้งปวงที่เดียวประทับนั่งพักผ่อน</p><p>กลางวันที่อารามของท่าน.       เมื่อบุรุษนั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว      นักบวช </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 18</p><p>เปลือยชื่อ  ปาฏิกบุตร  จึงกล่าวว่า  เราจะไป ๆ แล้วซบศีรษะอยู่ในที่</p><p>นั่นเอง   ไม่อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้.  </p><p>         ครั้งนั้น   บุรุษนั้นได้กล่าวกะเขาว่า   ท่านปาฏิกบุตร  ไฉน</p><p>ท่านจึงเป็นอย่างนี้   ตะโพกของท่านติดกะที่นั่ง   หรือว่าที่นั่งติดกับตะโพก</p><p>ของท่าน  ท่านกล่าวว่า เราจะไป ๆ  แต่กลับซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเองไม่อาจ</p><p>ลุกขึ้นจากอาสนะได้.  ดูก่อนภัคควะ  นักบวชเปลือยชื่อ ปาฏิกบุตร  แม้ถูก</p><p>ว่าอยู่อย่างนี้    ก็ยังกล่าวว่าเราจะไป ๆ   แล้วก็ซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเอง ไม่</p><p>อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้.   เมื่อบุรุษนั้นได้ทราบว่า   อเจลกปาฎิกบุตรนี้เป็น</p><p>ผู้แพ้แล้ว     ก็ยังกล่าวว่า      เราจะไป ๆ     แล้วก็ซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเอง</p><p>ไม่อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้      จึงกลับมาหาบริษัทนั้นแล้วบอกว่า     ท่านผู้</p><p>เจริญ  นักบวชเปลือยชื่อปฏิกบุตรนี้      เป็นผู้แพ้แล้วก็ยังกล่าวว่า   เราจะ</p><p>ไป ๆ  แล้วก็ซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเอง   ไม่อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้.</p><p>         ก่อนภัคควะ   เมื่อบุรุษนั้นกล่าวอย่างนี้    เราจึงได้กล่าวกะบริษัท</p><p>นั้นว่า   ท่านทั้งหลาย    นักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตร  <em>เมื่อไม่ละวาจา  จิต</em></p><p><em>สละคืนทิฏฐิเช่นนั้น</em>    ก็ไม่สามารถที่จะมาพบเห็นเราได้      แม้ถ้าเขาพึงมี</p><p>ความคิดอย่างนี้ว่า   <em>เราไม่ละวาจา  จิต  และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น</em>  ก็พึงไป</p><p>พบเห็นพระสมฌโคดมได้   ดังนี้     แม้ศีรษะเขาจะพึงแตกออก.          </p><p>                                <em>ปฐมภาณวาร  จบ</em></p><p>         [๘]   <strong>ดูก่อนภัคควะ</strong> ครั้งนั้น  มหาอำมาตย์เจ้าลิจฉวีคนหนึ่งลุก</p><p>ขึ้นยืน  ได้กล่าวกะบริษัทนั้นว่า   ท่านผู้เจริญ   ถ้าเช่นนั้น   ขอให้พวกท่าน</p><p>รอคอยสักครู่หนึ่ง   ขอให้ข้าพเจ้าไป   บางที     ข้าพเจ้าอาจนำเอานักบวช</p><p>เปลือยชื่อ <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  มาบริษัทนี้ได้  ครั้งนั้น  มหาอำมาตย์แห่งเจ้าลิจฉวี</p><p>คนนั้นจึงเข้าไปหานักบวชเปลือยชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  ที่อารามของปริพาชกชื่อ</p><p><strong>ติณฑุกขานุ</strong>  กล่าวว่า  <em>ท่านปาฏิกบุตร  ท่านจงกลับไป  การกลับไปของท่าน </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 19</p><p><em>เป็นการดี  พวกเจ้าลิจฉวีผู้มีชื่อเสียง  และพราหมณ์มหาศาล  คฤหบดี   </em></p><p><em>ผู้มั่งคั่ง  เหล่าเดียรถีย์ต่าง ๆ และสมณพราหมณ์ผู้มีชื่อเสียงได้พากันออก</em></p><p><em>มาแล้ว</em>  แม้พระสมณโคดมก็ประทับนั่งพักผ่อนกลางวันที่อารามของท่าน</p><p>อนึ่งท่านได้กล่าววาจาในบริษัทที่เมืองเวสาลีอย่างนี้ว่า  แม้พระสมณะโคดม</p><p>ก็เป็นญาณวาทะ  แม้เราก็เป็นญาณวาทะอนึ่ง  ระหว่างผู้เป็นญาณวาทะ</p><p>ทั้งสองฝ่าย  ควรแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์  พระ-</p><p>สมณโคดมพึงเสด็จมากึ่งหนทาง  แม้เราก็พึงไปกึ่งหนทาง  ในที่พบกันนั้น</p><p>แม้เราทั้งสอง  พึงทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่เป็นธรรมยอดเยี่ยมของมนุษย์  ถ้า</p><p>พระสมณโคดมจักทรงทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่เป็นธรรมยอดเยี่ยมของมนุษย์  ๑</p><p>อย่าง  เราจะทำ  ๒  อย่าง  ถ้าพระสมณโคดมจะทรงกระทำ  ๒  อย่าง  เราจะ</p><p>ทำ  ๔ อย่าง  ถ้าพระสมณโคดมจะทรงทำ  ๔ อย่าง  เราจะทำ  ๘  อย่างพระ-</p><p>สมณโคดมจะทรงทำเท่าใด ๆ  เราจะทำให้มากกว่านั้นเป็นทวีคูณ ๆ ดังนี้</p><p>ท่านปาฎิกบุตร   ท่านจงออกไปกึ่งหนทาง   พระสมณโคดมเสด็จมาก่อนคน</p><p>ทั้งปวงทีเดียวประทับนั่งพักผ่อนกลางวันที่อารามของท่าน  อนึ่ง  พระ</p><p>สมณโคดมได้ตรัสวาจาในบริษัทว่า  นักบวชเปลือยชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong></p><p>เมื่อไม่ละวาจา  จิต  และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น   ก็ไม่สามารถที่จะมาพบ</p><p>เห็นเราได้   ถ้าแม้เขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า  เราไม่ละวาจา  จิต  และสละ</p><p>คืนทิฏฐิเช่นนั้น  ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้  ดังนี้  แม้ศีรษะ</p><p>ของเขาจะพึงแตกออก   ดังนั้น   ท่านปาฏิกบุตร   ท่านจงกลับไป ด้วย </p><p>การกลับไปนั่นแหละ   พวกข้าพเจ้าจักให้ชัยชนะแก่ท่าน  จักให้ความ</p><p>ปราชัยแก่พระสมณโคดม.</p><p>         ดูก่อนภัคควะ       เมื่อมหาอำมาตย์แห่งเจ้าลิจฉวีกล่าวอย่างนี้ </p><p>นักบวชเปลือยชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  จึงกล่าวว่า  เราจะไป ๆ แล้วก็ซบศีรษะ</p><p>อยู่ในที่นั้นเอง ไม่อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้.  ครั้งนั้นมหาอำมาตย์แห่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 20</p><p>เจ้าลิจฉวีจึงกล่าวกะเขาว่า   <em>ท่านปาฏิกบุตร  ท่านเป็นอย่างไรเล่า  ตะ  </em></p><p><em>โพกของท่านติดกับที่นั่ง  หรือว่าที่นั่งติดกับตะโพกของท่าน</em>  ท่าน</p><p>กล่าวว่า  เราจะไป ๆ แล้วก็ซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเอง   ไม่อาจลุกขึ้นจาก</p><p>อาสนะได้.   เมื่อมหาอำมาตย์แห่งเจ้าลิจฉวีนั้นได้ทราบว่า      นักบวช</p><p>เปลือยชื่อ   <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  นี้เป็นผู้แพ้แล้ว  ก็ยังกล่าวว่า  เราจะไป  แล้ว</p><p>ก็ซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเอง    ไม่อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้  จึงมาหาบริษัท</p><p>แล้วบอกว่า   ท่านผู้เจริญ   นักบวชเปลือยชื่อปาฏิกบุตรนี้   เป็นผู้แพ้</p><p>แล้ว   ก็ยังกล่าวว่า   เราจะไป  ๆ       แล้วก็ซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเองไม่</p><p>อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้.</p><p>         ดูก่อนภัคควะ  เมื่อมหาอำมาตย์แห่งเจ้าลิจฉวีนั้นกล่าวอย่างนี้ </p><p>เราจึงกล่าวกับบริษัทว่า  เธอทั้งหลาย     นักบวชเปลือยชื่อ<strong>ปาฏิกบุตร</strong></p><p>เมื่อไม่ละวาจา จิต และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น  ก็ไม่สามารถที่จะพบเห็น</p><p>เราได้   ถ้าแม้เขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า   เราจะไม่ละวาจา  จิต   และสละ</p><p>คืนทิฏฐิเช่นนั้น    ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้   ดังนี้    แม้ศีรษะ</p><p>ของเขาจะพึงแตกออก   แม้ถ้าพวกเจ้าลิจฉวีพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า  พวก</p><p>เราจักเอาเชือกมัด     <em>อเจลกปาฏิกบุตร</em>     แล้วจึงฉุดมาด้วยคู่โคมากคู่</p><p>เชือกเหล่านั้น  หรืออเจลกปาฏิกบุตรพึงขาดออก    ก็อเจลกปาฏิกบุตร</p><p>เมื่อไม่ละวาจา จิต และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น  ก็ไม่สามารถที่จะมาพบ</p><p>เห็นเราได้  แม้ถ้าเขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า  เราไม่ละวาจา  จิต  และสละ</p><p>คืนทิฏฐิเช่นนั้น   ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้  ดังนี้  แม้ศีรษะ</p><p>ของเขาจะพึงแตกออก.</p><p>         [๙]  <strong>ดูก่อนภัคควะ</strong>     ครั้งนั้นศิษย์ช่างกลึงบาตรไม้    ชื่อ</p><p><strong>ชาลิยะ</strong>  ลุกขึ้นยืนกล่าวกะบริษัทว่า  ท่านผู้เจริญ  ถ้าเช่นนั้น</p><p>ขอให้พวกท่านจงรอคอยสักครู่หนึ่ง  ขอให้ข้าพเจ้าไป  บางที  ข้าพเจ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 21</p><p>อาจนำเอานักบวชเปลือยชื่อ <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  มาสู่บริษัทได้.  ครั้งนั้นศิษย์  </p><p>ช่างกลึงบาตรไม้ชื่อว่า  <strong>ชาลิยะ</strong>   จึงเข้าไปหานักบวชเปลือยชื่อ  <strong>ปาฏิก-</strong></p><p><strong>บุตร</strong>   ที่อารามของปริพาชกชื่อ <strong>ติณฑุกขานุ</strong>     แล้วจึงกล่าวว่า   ท่าน</p><p>ปาฏิกบุตร ท่านจงกลับไป     การกลับไปของท่านเป็นการดี    พวก </p><p>เจ้าลิจฉวีผู้มีชื่อเสียง  และพราหมณ์มหาศาล  คฤหบดีผู้มั่งคั่ง  เหล่า</p><p>เดียรถีย์ต่าง ๆ  และสมณพราหมณ์ผู้มีชื่อเสียงได้พากันออกมาแล้ว</p><p>แม้พระสมณโคดมก็ประทับนั่งพักผ่อนกลางวันที่อารามของท่าน อนึ่ง</p><p>ท่านได้กล่าววาจาในบริษัท ที่เมืองเวสาลีว่า   แม้พระสมณโคดมก็เป็น</p><p>ญาณวาทะ   แม้ว่าเราจะเป็นญาณวาทะ อนึ่ง ระหว่างผู้เป็นญาณวาทะ</p><p>ทั้งสองฝ่าย      ควรแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์</p><p>พระสมณโคดมพึงเสด็จมากึ่งหนทาง   แม้เราก็พึงไปกึ่งหนทาง   ในที่</p><p>พบกันนั้น  แม้เราทั้งสอง   พึงกระทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรม</p><p>ของมนุษย์  ถ้าพระสมณโคดมทรงทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรม</p><p>ของมนุษย์  ๑  อย่าง เราจะทำ ๒ อย่าง  ถ้าพระสมณโคดมจะทรงทำ ๒</p><p>อย่าง   เราจะทำ ๔  อย่าง  ถ้าพระสมณโคดมจะทรงทำ ๔ อย่าง เราจะ</p><p>ทำ ๘ อย่าง   พระสมณโคดมจักทรงกระทำเท่าใด  ๆ    เราจักทำให้มาก</p><p>กว่านั้นเป็นทวีคูณๆ  ดังนี้ ท่านปาฏิบุตร  ท่านจงออกไปกึ่งหนทาง</p><p>พระสมณโคดมเสด็จมาก่อนคนทั้งปวงทีเดียว   ประทับนั่งพักผ่อน</p><p>กลางวันที่อารามของท่าน  อนึ่ง พระสมณโคดมได้ตรัสวาจาในบริษัท</p><p>ว่า นักบวชเปลือยชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  เมื่อไม่ละวาจา  จิต  และสละคืนทิฏฐิ</p><p>เช่นนั้น   ก็ไม่สามารถที่จะมาพบเห็นเราได้  แม้ถ้าเขาพึงคิดเห็นอย่าง</p><p>นี้ว่า  เราไม่ละวาจา   จิต   และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น   ก็พึงไปพบเห็น</p><p>พระสมณโคดมได้    ดังนี้     แม้ศีรษะของเขาจะพึงแตกออก     แม้ถ้า</p><p>พวกเจ้าลิจฉวีจะพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า  พวกเราจักเอาเชือกมัดนักบวช </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 22</p><p>เปลือยชื่อ <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  แล้วจึงฉุดมาด้วยคู่โคมากคู่  เชือกเหล่านั้น    </p><p>หรืออเจลกชื่อ <strong>ปาฏิกบุตร</strong> พึงขาดออก   ก็อเจลกปาฏิกบุตร  เมื่อไม่</p><p>ละวาจา จิต และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น      ก็ไม่สามารถที่จะมาพบเห็น</p><p>เราได้  แม้ถ้าเขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า  เราไม่อาจละวาจา  จิต  และสละ</p><p>คืนทิฏฐิเช่นนั้น   ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้ ดังนี้  แม้ศีรษะ</p><p>ของเขาจะพึงแตกออก  ดังนี้  <em>ท่านปาฏิกบุตร  ท่านจงกลับไป  ด้วยการ</em></p><p><em>กลับไปของท่านนั่นแหละ  พวกข้าพเจ้าจะให้ชัยชนะแด่ท่าน  จะ</em></p><p><em>ให้ความปราชัยแก่พระสมณโคดม.</em></p><p>         <strong>ดูก่อนภัคควะ</strong>  เมื่อศิษย์ช่างกลึงบาตรไม้ชื่อ  <strong>ชาลิยะ</strong>  กล่าว</p><p>แล้วอย่างนี้   นักบวชเปลือยชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  จึงกล่าวว่า  เราจะไป ๆ </p><p>แล้วก็ซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเอง   ไม่อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้   ครั้งนั้น  </p><p>ศิษย์ช่างกลึงบาตไม้ชื่อ  <strong>ชาลิยะ</strong>  จึงกล่าวกะเขาว่า  <em>ท่านปาฏิกบุตร</em></p><p><em>ท่านเป็นอย่างไรไปเล่า  ตะโพกของท่านติดกับที่นั่ง  หรือว่าที่นั่งติด</em></p><p><em>กับตะโพกของท่าน</em>  ท่านกล่าวว่า  เราจะไป ๆ แล้วก็ซบศีรษะอยู่ในที่</p><p>นั่นเอง  ไม่อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้.  อเจลกปาฏิกบุตร  แม้ถูกว่าอย่าง</p><p>นี้ก็ยังกล่าวว่า เราจะไป  ๆ  แล้วก็ซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเองไม่อาจลุกขึ้น</p><p>จากอาสนะได้  เมื่อศิษย์ช่างกลึงบาตรไม้ชื่อ  <strong>ชาลิยะ</strong>  ได้ทราบว่า  อเจลก</p><p>ชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  นี้เป็นผู้แพ้แล้ว  ก็ยังกล่าวว่า  เราจะไป ๆ แล้วก็ซบ</p><p>ศีรษะอยู่ที่นั้นเอง   ไม่อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้   จึงกล่าวกะเขาต่อไปว่า</p><p><strong>กถาว่าด้วยอุปมาสุนัขจิ้งจอกกับพญาราชสีห์</strong></p><p>         ท่านปาฏิกบุตร  เรื่องเคยมีมาแล้ว   <strong>คือพญาสีหราช</strong>  ได้คิด</p><p>อย่างนี้ว่า ถ้ากระไร  เราพึงอาศัยป่าทึบบางแห่งซ่อนอยู่   แล้วออกจาก</p><p>ที่ซ่อนในเวลาเย็น   ดัดกายเหลียวดูทิศทั้ง  ๔ โดยรอบ   แล้วบันลือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 23</p><p>สีหนาท  ๓   ครั้ง       จึงเที่ยวไปหากิน     เราต้องหาหมู่เนื้อตัวล่ำสัน </p><p>กินเนื้อที่อ่อนนุ่ม ๆ แล้วกลับมาซ่อนตัวอยู่ตามเคย.    ครั้งนั้น พญา</p><p>สีหมิคราชนั้น   จึงอาศัยป่าทึบบางแห่งซ่อนอยู่     ออกจากที่ซ่อนใน</p><p>เวลาเย็น  ดัดกายเหลียวดูทิศทั้ง ๔ โดยรอบ   บันลือสีหนาท  ๓   ครั้ง</p><p>เที่ยวไปหากิน มันฆ่าหมู่เนื้อตัวล่ำสัน  กินเนื้อที่อ่อนนุ่ม ๆ  แล้วกลับ </p><p>มาซ่อนอยู่ตามเคย.   ท่านปาฏิกบุตร   มีสุนัขจิ้งจอกแก่ตัวหนึ่ง    กิน</p><p>เนื้อที่เป็นเดนของพญาสีหมิคราชนั้น     แล้วก็เจริญอ้วนท้วนมีกำลัง</p><p>ต่อมาสุนัขจิ้งจอกแก่ตัวนั้น จึงเกิดความคิดว่า เราคือใคร     พญาสีห-</p><p>ราชคือใคร   ถ้ากระไร   เราพึงอาศัยป่าทึบบางแห่งซ่อนอยู่    ออกจาก</p><p>ที่ซ่อนเวลาเย็น   ดัดกายเหลียวดูทิศทั้ง ๔  โดยรอบบันลือสีหนาท ๓</p><p>ครั้ง   เที่ยวไปหากิน   เราต้องฆ่าหมู่ เนื้อตัวล่ำสัน  กินเนื้อที่อ่อนนุ่มๆ</p><p>แล้วก็กลับมาซ่อนอยู่ตามเคย.  ครั้งนั้น   สุนัขจิ้งจอกแก่ตัวนั้นอาศัย</p><p>ป่าทึบบางแห่งซ่อนอยู่   ออกจากที่ซ่อนในเวลาเย็น   ดัดกายเหลียวดู</p><p>ทิศทั้ง ๔ โดยรอบ   แล้วคิดว่า   เราจักบันลือสีหนาท ๓ ครั้ง      แต่</p><p>กลับบันลือเสียงสุนัขจิ้งจอกอย่างน่ากลัว  น่าเกลียด   สุนัขจิ้งจอกที่ต่ำ</p><p>ทรามเป็นอย่างไร   และการบันลือของสีหะเป็นอย่างไร.   <strong>ปาฏิกบุตร</strong></p><p>ท่านก็เป็นเช่นนั้น   ดำรงชีพตามแบบพระสุคต  บริโภคอาหารที่เป็น</p><p>เดนพระสุคต  ยังสำคัญการรุกรานพระตถาคตผู้เป็นพระอรหันตสัมมา-</p><p>สัมพุทธเจ้า   ท่านปาฏิกบุตรเป็นอย่างไร     การรุกรานพระตถาคตผู้</p><p>เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นอย่างไร.</p><p>         ดูก่อนภัคควะ     เมื่อศิษย์ช่างกลึงบาตรไม้ชื่อ <strong>ชาลิยะ</strong>  ไม่</p><p>สามารถที่จะให้อเจลกชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  เคลื่อนจากอาสนะนั้นได้  แม้</p><p>ด้วยคำเปรียบเปรยเช่นนี้    จึงได้กล่าวคาถาประพันธ์ดังนี้    ว่า</p><p>                <strong>สุนัขจิ้งจอกสำคัญตนเป็นสีหะ  จึงได้ถือตัว </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 24</p><p>         <strong>ว่าเป็นมิคราช    มันได้บันลือเสียงสุนัขจิ้งจอกเช่นนั้น  </strong></p><p><strong>         สุนัขจิ้งจอกที่ต่ำทรามเป็นอย่างไร   การบันลือของสีหะ</strong></p><p><strong>         เป็นอย่างไร.</strong>                                                              </p><p>         [๑๐]  <strong>ท่านปาฏิกบุตร</strong>    ท่านก็เป็นเช่นนั้น    ดำรงชีพตาม</p><p>แบบพระสุคต   บริโภคอาหารที่เป็นเดนพระสุคต      ยังสำคัญการรุก</p><p>รานพระตถาคตผู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า    ท่านปาฏิกบุตร</p><p>เป็นอย่างไร  การรุกรานพระตถาคตผู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธ-</p><p>เจ้าเป็นอย่างไร.   ภัคควะ   เมื่อศิษย์ช่างกลึงบาตรไม้ชื่อ  ชาลิยะ  ไม่</p><p>สามารถที่จะให้นักบวชเปลือยชื่อ <strong>ปาฏิกบุตร</strong>   เคลื่อนจากอาสนะนั้น</p><p>ได้   แม้ด้วยคำเปรียบเปรยเช่นนี้  จึงได้กล่าวคาถาประพันธ์ดังนี้ว่า</p><p>                <strong>สุนัขจิ้งจอกดูเงาของตนที่ปรากฏในน้ำ   ทั้ง</strong></p><p><strong>         อยู่ข้างบ่อ   ไม่เห็นตนตามความเป็นจริง   จึงถือตัวว่า</strong></p><p><strong>         เป็นสีหะ  มันได้บันลือเสียงสุนัขจิ้งจอกเช่นนั้น  เสียง</strong></p><p><strong>         สุนัขจิ้งจอกที่ต่ำทรามเป็นอย่างไร   การบันลือของสีหะ</strong></p><p><strong>         เป็นอย่างไร.</strong></p><p>         [๑๑]  <strong>ท่านปาฏิกบุตร</strong>   ท่านก็เป็นเช่นนั้น   ดำรงชีพตามแบบ</p><p>พระสุคต    บริโภคอาหารที่เป็นเดนพระสุคต      ยังสำคัญการรุกรานพระ  </p><p>ตถาคตผู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า        ท่านปาฏิกบุตรเป็นอย่างไร</p><p>การรุกรานพระตถาคตผู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นอย่างไร. </p><p>         ดูก่อนภัคควะ  เมื่อศิษย์ช่างกลึงบาตรไม้ชื่อ  <strong>ชาลิยะ</strong>  ไม่สามารถ</p><p>ที่จะให้นักบวชเปลือยชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  เคลื่อนจากอาสนะนั้นได้     แม้ด้วย</p><p>คำเปรียบเปรยเช่นนี้  จึงได้กล่าวคาถาประพันธ์   ดังนี้ว่า</p><p>                <strong>สุนัขจิ้งจอกกินกบ  กินหนู  ตามลานข้าวและ</strong></p><p><strong>         กินซากศพที่ทิ้งตามป่าช้า       จึงอ้วนพีอยู่ตามป่าใหญ่ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 25</p><p>         <strong>ตามป่าที่ว่างเปล่า  จึงได้ถือตัวว่าเป็นมิคราช  มันได้ </strong></p><p><strong>         บันลือเสียงสุนัขจิ้งจอกเช่นนั้น  สุนัขจิ้งจอกที่ต่ำทราม</strong></p><p><strong>         เป็นอย่างไร   การบันลือของสีหะเป็นอย่างไร.</strong></p><p>         [๑๒]  <strong>ท่านปาฏิกบุตร</strong>  ท่านก็เป็นเช่นนั้น  ดำรงชีพตามแบบ</p><p>พระสุคต  บริโภคอาหารที่เป็นเตนพระสุคต  ยังสำคัญการรุกรานพระตถา-</p><p>คตผู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า   ท่านปาฎิกบุตรเป็นอย่างไร  การรุก</p><p>รานพระตถาคตผู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นอย่างไร.</p><p>         ดูก่อนภัคควะ เมื่อศิษย์ช่างกลึงบาตรไม้ชื่อ   <strong>ชาลิยะ</strong>  ไม่สามารถ</p><p>ที่จะให้นักบวชเปลือยชื่อ   <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  เคลื่อนจากอาสนะนั้นได้   แม้ด้วย </p><p>คำเปรียบเปรยเช่นนี้       จึงกลับมาหาบริษัทนั้น   แล้วบอกว่า   ท่านผู้เจริญ</p><p>นักบวชเปลือยชื่อ   <strong>ปาฏิกบุตร</strong>  นี้เป็นผู้แพ้แล้ว  ก็ยังกล่าวว่าเราจะไป ๆ</p><p>แล้วก็ซบศีรษะอยู่ในที่นั้นเอง  ไม่อาจลุกขึ้นจากอาสนะได้.</p><p>         ดูก่อนภัคควะ   เมื่อศิษย์ช่างกลึงบาตรไม้ชื่อ  <strong>ชาลิยะ</strong> นั้น    กล่าว</p><p>อย่างนี้  เราจึงกล่าวกะบริษัทนั้นว่า  เธอทั้งหลาย  นักบวชเปลือยชื่อ  <strong>ปาฏิก-</strong></p><p><strong>บุตร</strong>  ไม่ละวาจา  จิต   สละสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น    ก็ไม่สามารถที่จะพบ</p><p>เห็นเราได้    แม้ถ้าเขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า เราไม่ละวาจา  จิต  และสละคืน</p><p>ทิฏฐิเช่นนั้น   ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้ดังนี้    แม้ศีรษะของเขาจะ</p><p>พึงแตกออก     แม้ถ้าพวกเจ้าลิจฉวีจะพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า      พวกเราจักเอา</p><p>เชือกมัดนักบวชเปลือยชื่อ   <strong>ปาฏิกบุตร</strong>   แล้วฉุดมาด้วยโคมากคู่     เชือก</p><p>เหล่านั้นหรืออเจลกปาฎิกบุตรพึงขาดออก  ก็นักบวชเปลือยชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong></p><p>เมื่อไม่ละวาจา  จิต  และสละคืนทิฏฐิเช่นนั้น   ก็ไม่สามารถที่จะมาพบเห็น</p><p>เราได้   ถ้าแม้เขาพึงคิดเห็นอย่างนี้ว่า   เราไม่ละวาจา    จิต     และสละคืน</p><p>ทิฏฐิเช่นนั้น    ก็พึงไปพบเห็นพระสมณโคดมได้  ดังนี้   แม้ศีรษะของเขาจะ</p><p>พึงแตกออก. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 26</p><p>         ดูก่อนภัคควะ  ลำดับนั้น   เราจึงให้บริษัทนั้นเห็นแจ้ง  ให้สมา-   </p><p>ทาน ให้อาจหาญ ให้รื่นเริง  ด้วยธรรมีกถา   ทำให้พ้นจากเครื่องผูกใหญ่</p><p>รื้อถอนสัตว์ประมาณ ๘๔,๐๐๐ ขึ้นจากหลุมใหญ่     จึงเข้าเตโชธาตุกสิณ</p><p>เหาะขึ้นเวหาสสูงประมาณ ๗ ชั่วลำตาล   เนรมิตไฟอื่นให้ลุกโพลงมีควัน</p><p>กลบ  สูงประมาณ ๗  ชั่วลำตาลแล้ว   จึงกลับมาปรากฏที่กูฎาคารศาลาป่า</p><p>มหาวัน.   ดูก่อนภัคควะ ครั้งนั้น  โอรสเจ้าลิจฉวีชื่อสุนักขัตตะ ได้เข้า</p><p>มาหาเราถึงที่อยู่  ถวายอภิวาทแล้ว  นั่ง ณ  ที่สมควรข้างหนึ่ง.  เราจึง</p><p>ได้กล่าวกะเขาผู้นั่งเรียบร้อยแล้วว่า  สุนักขัตตะเธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็น</p><p>ไฉน     วิบากนั้นได้มีขึ้น      เหมือนดังที่เราได้พยากรณ์นักบวชเปลือยชื่อ</p><p>ปาฏิกบุตร แก่เธอ  มิใช่มีโดยประการอื่น.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  วิบาก</p><p>นั้นได้มีแล้วเหมือนดังที่พระตถาคตได้ทรงพยากรณ์อเจลกชื่อ  <strong>ปาฏิกบุตร</strong></p><p>แก่ข้าพระองค์   มิใช่โดยประการอื่น.                               </p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>   เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   เมื่อเป็นเช่นนี้ </p><p>อิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์     ชื่อว่าเป็นสิ่งที่เราแสดงแล้ว</p><p>หรือยัง.</p><p>         <strong>สุนักขัตตะ</strong>  ทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระองค์แสดงไว้</p><p>แล้วแน่นอน   มิใช่ไม่ทรงแสดงก็หาไม่.         </p><p>         <strong>เรากล่าวว่า</strong>   แม้เมื่อเป็นเช่นนี้    เธอยังจะกล่าวกะเราผู้แสดง</p><p>อิทธิปาฏิหาริย์ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์อย่างนี้ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ทรง  แสดงอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์</p><p>แก่ข้าพระองค์ดังนี้.     เธอจงเห็นว่า   การกระทำเช่นนั้นเป็นความผิดของ</p><p>เธอเพียงไร  ดูก่อนภัคควะ  โอรสเจ้าลิจฉวีชื่อสุนักขัตตะ  เมื่อเรากล่าว</p><p>อย่างนี้       ได้หนีไปจากพระธรรมวินัยนี้เหมือนสัตว์ผู้ไปเกิดในอบายและ</p><p>นรกฉะนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 27</p><p>          <strong>กถาว่าด้วยมหาพรหมเป็นต้น</strong>  </p><p>         [๑๓]  <strong>ดูก่อนภัคควะ</strong>    ก็เราย่อมทราบชัดสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ</p><p>ทั้งรู้ชัดกว่านั้น    และไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย      เมื่อไม่ยึดมั่นจงทราบ</p><p>ความดับได้เฉพาะตน ฉะนั้น   ตถาคตจึงไม่ถึงทุกข์.  ดูก่อนภัคควะ  มีสมณ-</p><p>พราหมณ์บางพวก   บัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ  ว่าพระอิศวรทำให้  ว่า</p><p>พระพรหมทำให้  ตามลัทธิอาจารย์      เราจึงเข้าไปถามเขาอย่างนี้ว่า  ได้</p><p>ยินว่า   ท่านทั้งหลายบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ   ว่าพระอิศวรทำให้  ว่า</p><p>พระพรหมทำให้ ตามลัทธิอาจารย์จริงหรือ.    สมณพราหมณ์เหล่านั้น  ถูก</p><p>เราถามอย่างนี้แล้ว   ยืนยันว่าเป็นเช่นนั้น  เราจึงถามต่อไปว่า     พวกท่าน</p><p>บัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ   ว่าพระอิศวรทำให้  ว่าพระพรหมทำให้ตาม</p><p>ลัทธิอาจารย์มีแบบอย่างไร.   สมณพราหมณ์เหล่านั้นถูกเราถามอย่างนี้    ก็</p><p>ตอบไม่ถูก   จึงย้อนถามเรา   เราถูกถามแล้ว   จึงพยากรณ์ว่า   เธอทั้งหลาย</p><p>มีบางกาลบางสมัยล่วงมาช้านาน  ที่โลกนี้จะพินาศ  เมื่อโลกกำลังพินาศ</p><p>อยู่ โดยมากเหล่าสัตว์ย่อมเกิดในชั้นอาภัสสรพรหม  สัตว์เหล่านั้นได้สำเร็จ</p><p>ทางใจ  มีปิติเป็นอาหาร    มีรัศมีซ่านออกจากกายตนเอง   สัญจรไปได้ใน</p><p>อากาศ  อยู่ในวิมานอันงาม   สถิตอยู่ในภพนั้น   สิ้นกาลช้านาน.</p><p>         เธอทั้งหลาย  มีบางกาลบางสมัยล่วงมาช้านาน  ที่โลกนี้กลับเจริญ </p><p>เมื่อโลกกำลังเจริญอยู่    วิมานของพรหมปรากฏว่า    ว่างเปล่า       ครั้งนั้น</p><p>สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่งจุติจากชั้นอาภัสสรพรหม    เพราะสิ้นอายุหรือเพราะสิ้นบุญ</p><p>ย่อมเข้าถึงวิมานพรหมที่ว่างเปล่า    แม้สัตว์ผู้นั้นก็ได้สำเร็จทางใจ  มีปีติ</p><p>เป็นอาหาร   มีรัศมีซ่านออกจากกายตนเอง  สัญจรไปได้ในอากาศ อยู่ใน</p><p>วิมานงาม  สถิตอยู่ในภพนั้น  สิ้นกาลยืดยาวช้านาน  เพราะสัตว์นั้นอยู่แต่</p><p>ผู้เดียวเป็นเวลานาน   จึงเกิดความกระสัน     ความดิ้นรนขึ้นว่า     โอหนอ</p><p>แม้สัตว์เหล่าอื่นก็พึงมาเป็นอย่างนี้บ้าง.  ต่อมา  สัตว์เหล่าอื่นก็จุติจากชั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 28</p><p>อาภัสสรพรหมเพราะสิ้นอายุหรือเพราะสิ้นบุญ     ย่อมเข้าถึงวิมานพรหมที่ </p><p>ว่าง   เป็นสหายของสัตว์ผู้นั้น    แม้สัตว์พวกนั้นก็ได้สำเร็จทางใจ      มีปีติ</p><p>เป็นอาหาร   มีรัศมีซ่านออกจากกายตนเอง   สัญจรไปได้ในอากาศ     อยู่</p><p>ในวิมานงาม   สถิตอยู่ในภพนั้นสิ้นกาลช้านาน.  </p><p>         เธอทั้งหลาย   บรรดาสัตว์จำพวกนั้น   ผู้ใดเกิดก่อน  ผู้นั้นมีความ</p><p>คิดเห็นอย่างนี้วา   เราเป็นพรหม   เป็นมหาพรหม  เป็นใหญ่ไม่มีใครข่ม</p><p>ได้  เห็นถ่องแท้เป็นผู้กุมอำนาจ  เป็นอิศวร   เป็นผู้สร้าง  เป็นผู้เนรมิต  เป็น</p><p>ผู้ประเสริฐ   เป็นผู้บงการ  เป็นผู้ทรงอำนาจ  เป็นบิดาของหมู่สัตว์ผู้เป็นแล้ว</p><p>และกำลังเป็น  สัตว์เหล่านี้   เราเนรมิตขึ้น.   ข้อนั้น   เพราะเหตุไร   เพราะ</p><p>ว่าเราได้มีความคิดอย่างนี้ก่อนว่า      โอหนอ  แม้สัตว์อื่นก็พึงมาเป็นอย่างนี้ </p><p>บ้าง   ความตั้งใจของเราเป็นเช่นนี้  และสัตว์เหล่านี้      ก็ได้มาเป็นอย่างนี้ </p><p>แล้ว.   แม้พวกสัตว์ที่เกิดภายหลังก็มีความคิดเห็นอย่างนี้ว่า   ท่านผู้เจริญ  นี้</p><p><em>แล  เป็นพรหม  เป็นมหาพรหม  เป็นใหญ่  ไม่มี  ใครข่มได้  เห็นถ่อง</em></p><p><em>แท้  เป็นผู้กุมอำนาจ  เป็นอิศวร  เป็นผู้สร้าง  เป็นผู้เนรมิต  เป็นผู้ประ-</em></p><p><em>เสริฐ.  เป็นผู้บงการ  เป็นผู้ทรงอำนาจ  เป็นบิดาของหมู่สัตว์ผู้เป็นแล้ว</em></p><p><em>และกำลังเป็น</em>   พวกเราอันพระพรหมผู้เจริญนี้เนรมิตแล้ว.   ข้อนั้นเพราะ</p><p>เหตุใด.   เพราะว่าพวกเราได้เห็นท่านพรหมผู้นี้เกิดก่อน   ส่วนพวกเราเกิด</p><p>ภายหลัง.</p><p>         เธอทั้งหลาย  บรรดาสัตว์จำพวกนั้น  สัตว์ใดเกิดก่อน  สัตว์นั้นมี</p><p>อายุยืนกว่า  มีผิวพรรณงามกว่า  มีศักดิ์มากกว่า.      ส่วนสัตว์ที่เกิดภายหลัง</p><p>มีอายุน้อยกว่า  มีผิวพรรณทรามกว่า  มีศักดิ์น้อยกว่า.  เธอทั้งหลาย  ก็เป็น</p><p>ฐานะที่จะมีได้แล  ที่สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่งจุติจากชั้นนั้นแล้วมาเป็น  (มนุษย์)</p><p>อย่างนี้    เมื่อมาเป็นอย่างนี้แล้ว   จึงออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต     เมื่อ</p><p>บวชแล้ว   อาศัยความเพียรเป็นเครื่องเผากิเลส      อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น</p><p>อาศัยความประกอบเนือง  ๆ อาศัยความไม่ประมาท  อาศัยมนสิการโดยชอบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 29</p><p>แล้วบรรลุเจโตสมาธิ   เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว    ย่อมตามระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัย </p><p>อยู่ในกาลนั้นได้   หลังแต่นั้นไประลึกไม่ได้.   เขาจึงกล่าวอย่างนี้ว่า  <strong>ท่าน  </strong></p><p><strong>ผู้ใดแลเป็นพรหม  เป็นมหาพรหม  เป็นใหญ่  ไม่มีใครข่มได้  เห็น</strong></p><p><strong>ถ่องแท้  เป็นผู้กุมอำนาจ  เป็นผู้สร้าง  เป็นผู้เนรมิต  เป็นผู้ประเสริฐ</strong></p><p><strong>เป็นผู้บงการ  เป็นผู้ทรงอำนาจ  เป็นบิดาของหมู่สัตว์ผู้เป็นแล้วและ</strong></p><p><strong>กำลังเป็น</strong> พระพรหมผู้เจริญใดที่เนรมิตพวกเรา พระพรหมผู้เจริญนั้นเป็น</p><p><strong>ผู้เที่ยง  ยั่งยืน  คงทน  มีอายุยืน</strong>  มีอันไม่แปรผันเป็นธรรมดา   จักตั้ง</p><p>อยู่เที่ยงเสมอไปเช่นนั้นทีเดียว.   ส่วนพวกเราที่พระพรหมผู้เจริญนั้นเนรมิต</p><p>แล้ว  เป็นผู้ไม่เที่ยง  ไม่ยั่งยืน  ไม่คงทน  มีอายุน้อย  ยังต้องจุติมาเป็นอย่าง</p><p>นี้.  ก็พวกท่านบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ  ว่า พระอิศวรทำให้  ว่าพระ</p><p>พรหมทำให้   ตามลัทธิอาจารย์  มีแบบเช่นนี้หรือมิใช่.    สมณพราหมณ์</p><p>เหล่านั้นตอบอย่างนี้ว่า  ท่านโคดม พวกข้าพเจ้าได้ทราบมาดังที่ท่านโคดม</p><p>ได้กล่าวมานี้แล.</p><p>         ภัคควะ   เราย่อมทราบชัดสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ  ทั้งรู้ชัดยิ่งกว่า</p><p>นั้น  และไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย  เมื่อไม่ยึดมั่น  จึงทราบความดับได้</p><p>เฉพาะตน  ฉะนั้น  ตถาคตจึงไม่ถึงทุกข์.</p><p>   <strong>กถาว่าด้วยเทวดาชื่อขิฑฑาปโทสิกะ</strong></p><p>         [๑๔]   <strong>ภัคควะ</strong>  มีสมณพราหมณ์บางพวก  บัญญัติสิ่งที่โลกสมมติ</p><p>ว่าเลิศ  ว่ามีมูลมาแต่เทวดาเหล่าขิฑฑาปโทสิกะตามลัทธิอาจารย์  เราจึง</p><p>เข้าไปถามเขาอย่างนี้ว่า  ทราบว่า   ท่านทั้งหลายบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่า</p><p>เลิศ    ว่ามีมูลมาแต่เทวดาเหล่าขิฑฑาปโทสิกะ  ตามลัทธิอาจารย์จริงหรือ</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้นถูกเราถามอย่างนี้แล้ว  ยืนยันว่าเป็นเช่นนั้น  เราจึง</p><p>ถามต่อไปว่า  พวกเธอบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ  ว่ามีมูลมาแต่เทวดา</p><p>เหล่าขิฑฑาปโทสิกะ  ตามลัทธิอาจารย์  มีแบบอย่างไร.  สมณพราหมณ์เหล่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 30</p><p>นั้นถูกเราถามอย่างนี้แล้ว  ก็ตอบไม่ถูก  จึงย้อนถามเรา  เราถูกถามแล้ว   จึง  </p><p>พยากรณ์ว่า   เธอทั้งหลาย พวกเทวดาชื่อว่า <strong>ขิฑฑาปโทสิกะ</strong>  มีอยู่  พวก  </p><p>นั้นพากันหมกมุ่นอยู่แต่ในความรื่นรมย์ คือการสรวลเสและการเล่นหัวจน</p><p>เกินเวลา   เมื่อพวกเขาพากันหมกมุ่นอยู่แต่ในความรื่นรมย์    คือการสรวล</p><p>เสและการเล่นหัวจนเกินเวลา  สติก็ย่อมหลงลืม  เพราะสติหลงลืม  จึงพากัน</p><p>จุติจากชั้นนั้น. เธอทั้งหลาย  ก็เป็นฐานะที่จะมีได้แล  ที่สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่ง</p><p>จุติจากชั้นนั้นแล้วมาเป็นอย่างนี้    เมื่อมาเป็นอย่างนี้แล้ว  จึงออกจากเรือน</p><p>บวชเป็นบรรพชิต   เมื่อบวชแล้วอาศัยความเพียรเป็นเครื่องเผากิเลส  อาศัย</p><p>ความเพียรที่ตั้งมั่น   อาศัยความประกอบเนือง  ๆ     อาศัยความไม่ประมาท</p><p>อาศัยมนสิการโดยชอบ   แล้วบรรลุเจโตสมาธิ   เมื่อจิตตั้งมั่นแล้วย่อมตามระ-</p><p>ลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนนั้นได้  หลังแต่นั้นไประลึกไม่ได้.  เขา</p><p>จึงกล่าวอย่างนี้ว่าท่านพวกเทวดาผู้มีใช่เหล่า  <strong>ขิฑฑาปโทสิกะ</strong>   ย่อมไม่</p><p>พากันหมกมุ่นอยู่แต่ในความรื่นรมย์ คือการสรวลเสและการเล่นหัวจนเกิน</p><p>เวลา  สติย่อมไม่หลงลืม  เพราะสติไม่หลงลืม  พวกเหล่านั้นจึงไม่จุติจากชั้น</p><p>นั้นเป็นผู้เที่ยง  ยั่งยืน  คงทน  มีอายุยืน  มีอันไม่แปรผันเป็นธรรมดา  จึงตั้งอยู่</p><p>เที่ยงเสมอไปเช่นนั้นแล.  ส่วนพวกเราเหล่า  <strong>ขิฑฑาปโทสิกะ</strong>  หมกมุ่นอยู่</p><p>แต่ในความรื่นรมย์  คือการสรวลเสและการเล่นหัวจนเกินเวลา      สติย่อม</p><p>หลงลืม   เพราะสติหลงลืม  พวกเราจึงพากันจุติจากชั้นนั้น   เป็นผู้ไม่เที่ยง</p><p>ไม่ยั่งยืน ไม่คงทน  มีอายุน้อย  ยังต้องจุติมาเป็นอย่างนี้.      ก็พวกท่านบัญญัติ</p><p>สิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ   ว่ามีมูลมาแต่เทวดาเหล่า  ขิฑฑาปโทสิกะ  ตาม</p><p>ลัทธิอาจารย์  มีแบบเช่นนี้หรือมิใช่.    สมณพราหมณ์เหล่านั้นตอบอย่างนี้ </p><p>ว่า  ท่านโคดม   พวกข้าพเจ้าได้ทราบมา   ดังที่ท่านโคดมได้กล่าวมานี้แล.</p><p>ภัคควะ   เราย่อมทราบชัดสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศทั้งรู้ชัดยิ่งกว่านั้น       และ</p><p>ไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้น ด้วย     เมื่อไม่ยึดมั่น      จึงทราบความดับเฉพาะตน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 31</p><p>ฉะนั้น   ตถาคตจึงไม่ถึงทุกข์.     </p><p>     <strong>กถาว่าด้วยเทวดาชื่อมโนปโทสิกะ</strong></p><p>         [๑๕]  ภัคควะ  มีสมณพราหมณ์บางจำพวก  บัญญัติสิ่งที่โลก</p><p>สมมติว่าเลิศ  ว่ามีมูลมาแต่เทวดาเหล่า  <strong>มโนปโทสิกะ</strong>    ตามลัทธิอาจารย์</p><p>เราจึงเข้าไปถามเขาอย่างนี้ว่า     ทราบว่า      เธอทั้งหลายบัญญัติสิ่งที่โลก</p><p>สมมติว่าเลิศ    ว่ามีมูลมาแต่เทวดาเหล่ามโนปโทสิกะตามลัทธิอาจารย์จริง  </p><p>หรือ. สมณพราหมณ์เหล่านั้น     ถูกเราถามอย่างนี้แล้ว   ยืนยันว่าเป็นเช่น</p><p>นั้น      เราจึงถามต่อไปว่า      พวกท่านบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ    ว่า</p><p>มีมูลมาแต่เทวดาเหล่ามโนปโทสิกะ      ตามลัทธิอาจารย์        มีแบบอย่าง</p><p>อะไร.      สมณพราหมณ์เหล่านั้นถูกเราถามอย่างนี้แล้ว  ก็ตอบไม่ถูก    เมื่อ</p><p>ตอบไม่ถูก   จึงย้อนถามเรา    เราถูกถามแล้ว   จึงพยากรณ์ว่า  เธอทั้งหลาย</p><p>พวกเทวดาชื่อ <strong>มโนปโทสิกะ</strong>  มีอยู่  พวกนั้นมักเพ่งโทษกันและกันเกิน</p><p>ควร   เมื่อมัวเพ่งโทษกันและกันเกินควร  ย่อมคิดมุ่งร้ายกันและกัน  เมื่อ</p><p>ต่างคิดมุ่งร้ายกันและกัน  จึงลำบากกาย  ลำบากใจ  พากันจุติจากชั้นนั้น.</p><p>เธอทั้งหลาย    ก็เป็นฐานะที่จะมีได้      ที่สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่งจุติจากชั้นนั้น</p><p>แล้วมาเป็นอย่างนี้       เมื่อมาเป็นอย่างนี้แล้ว      จึงออกจากเรือนบวชเป็น</p><p>บรรพชิต       เมื่อบวชแล้วอาศัยความเพียรเป็นเครื่องเผากิเลส อาศัยความ</p><p>เพียรที่ตั้งมั่น  อาศัยความประกอบเนือง  ๆ   อาศัยความไม่ประมาท   อาศัย</p><p>มนสิการโดยชอบแล้วบรรลุเจโตสมาธิ  เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว  ย่อมตามระลึกถึง</p><p>ขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนนั้นได้  หลังแต่นั้นไประลึกถึงไม่ได้.  เขา</p><p>จึงกล่าวอย่างนี้ว่า   ท่านพวกเทวดาผู้มิใช่เหล่า  <strong>มโนปโทสิกะ</strong>  ย่อมไม่มัว</p><p>เพ่งโทษกันและกันเกินควร   เมื่อไม่มัวเพ่งโทษกันแลกันเกินควร    ก็ไม่</p><p>คิดมุ่งร้ายกันและกัน    เมื่อต่างไม่คิดมุ่งร้ายกันและกันแล้ว      ก็ไม่ลำบาก</p><p>กายไม่ลำบากใจ  พวกนั้นจึงไม่จุติจากชั้นนั้น  เป็นผู้เที่ยง  ยั่งยืน  คงทน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 32</p><p>มีอายุยืน    มีอันไม่แปรผันเป็นธรรมดา  จักตั้งอยู่เที่ยงเสมอไปเช่นนั้นที  </p><p>เดียว.  ส่วนพวกเราเหล่า  <strong>มโนปโทสิกะ</strong>   มัวเพ่งโทษกันและกันเกินควร</p><p>เมื่อมัวเพ่งโทษกันละกันเกินควร   ก็คิดมุ่งร้ายกันและกัน  จึงพากันลำ-</p><p>บากกาย  ลำบากใจ  พวกเราจึงพากันจุติจากชั้นนั้น    เป็นผู้ไม่เที่ยง  ไม่</p><p>ยั่งยืน ไม่คงทน มีอายุน้อย ยังต้องจุติมาเป็นอย่างนี้.  ก็พวกท่านบัญญัติสิ่ง</p><p>ที่โลกสมมติว่าเลิศ   ว่ามีมูลมาแต่เทวดาเหล่า  <strong>มโนปโทสิกะ</strong>  ตามลัทธิ</p><p>อาจารย์  มีแบบเช่นนี้  หรือมิใช่.      สมณพราหมณ์เหล่านั้นตอบอย่างนี้ว่า</p><p>ท่านโคดม พวกข้าพเจ้าได้ทราบมาดังที่ท่านโคดมได้กล่าวมานี้แล.  ภัคควะ  </p><p>เราย่อมทราบชัดสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ   ทั้งรู้ชัดยิ่งกว่านั้น   แต่เราไม่ยึดมั่น</p><p>ความรู้ชัดนั้นด้วย     เมื่อไม่ยึดมั่น      จึงทราบความดับเฉพาะตน   ฉะนั้น</p><p>ตถาคตจึงไม่ถึงทุกข์.</p><p>                                                  </p><p><strong>กถาว่าด้วยมีความเห็นว่าเกิดขึ้นลอย ๆ</strong></p><p>         [๑๖]  <strong>ดูก่อนภัคควะ</strong>  มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง  บัญญัติสิ่งที่</p><p>โลกสมมติว่าเลิศ   ถือกันว่าเกิดขึ้นลอย ๆ ตามลัทธิอาจารย์   เราจึงเข้าไป</p><p>ถามเขาอย่างนี้ว่า  ทราบว่า  ท่านทั้งหลายบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ  ถือ </p><p>กันว่าเกิดขึ้นลอย ๆ  ตามลัทธิอาจารย์จริงหรือ.      สมณพราหมณ์เหล่านั้น</p><p>ถูกเราถามอย่างนี้แล้ว   ยืนยันว่าเป็นเช่นนั้น    เราจึงถามต่อไปว่า     พวก</p><p>ท่านบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ  ถือกันว่าเกิดขึ้นลอย ๆ  ตามลัทธิอาจารย์</p><p>มีแบบอย่างไร.   สมณพราหมณ์เหล่านั้นถูกเราถามอย่างนี้แล้ว     ก็ตอบไม่</p><p>ถูก   เมื่อตอบไม่ถูกจึงย้อนถามเรา  เราถูกถามแล้ว   จึงพยากรณ์ว่า</p><p>         เธอทั้งหลาย   มีเทวดาเหล่าอสัญญีสัตว์   ก็แลเทวดาเหล่านั้นย่อม</p><p>จุติจากชั้นนั้น   เพราะความเกิดขึ้นแห่งสัญญา.      ดูก่อนเธอทั้งหลาย    ก็ </p><p>เป็นฐานะที่จะมีได้ผล     ที่สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่งจุติจากชั้นนั้นแล้วมาเป็นอย่างนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 33</p><p>เมื่อมาเป็นอย่างนี้แล้ว      จึงออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต       เมื่อบวช</p><p>แล้วอาศัยความเพียรเป็นเครื่องเผากิเลส         อาศัยความเพียรเป็นที่ตั้งมั่น  </p><p>อาศัยความประกอบเนือง  ๆ  อาศัยความไม่ประมาท      อาศัยมนสิการโดย</p><p>ชอบ  แล้วบรรลุเจโตสมาธิ  เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว  ย่อมตามระลึกถึงความเกิดขึ้น</p><p>แห่งสัญญานั้นได้   หลังแต่นั้นไประลึกไม่ได้.  เขาจึงกล่าวอย่างนี้ว่า  อัตตา</p><p>และโลกเกิดขึ้นลอย ๆ ข้อนั้นเป็นเพราะอะไร    เพราะว่าเมื่อก่อนข้าพเจ้า</p><p>ไม่ได้มีแล้ว (ไม่มีสัญญา)  เดี๋ยวนี้ข้าพเจ้านั้นไม่มี  เพราะน้อมไปเพื่อความ</p><p>เป็นผู้สงบ.   ก็พวกท่านบัญญัติสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ  ถือกันว่าเกิดขึ้นลอยๆ</p><p>ตามลัทธิอาจารย์  มีแบบเช่นนี้หรือ.  สมณพราหมณ์เหล่านั้น  ตอบอย่างนี้</p><p>ว่า  ท่านโคดม    พวกข้าพเจ้าก็ได้ทราบมาดังที่ท่านโคดมได้กล่าวมานี้แล.</p><p>ภัคควะเราย่อมทราบชัดสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ  ทั้งรู้ชัดยิ่งกว่านั้น  และ</p><p>ไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย.  เมื่อไม่ยึดมั่น  จึงทราบความดับเฉพาะตน</p><p>ฉะนั้น  ตถาคตจึงไม่ถึงทุกข์.</p><p>                  <strong>กถาว่าด้วยสุภวิโมกข์</strong></p><p>         [๑๗]   <strong>ภัคควะ</strong>   สมณพราหมณ์บางพวกกล่าวตู่เรา     ซึ่งกล่าว</p><p>อยู่อย่างนี้    ด้วยคำที่ไม่มีจริง   ด้วยคำเปล่า  ด้วยคำมุสา    ด้วยคำที่ไม่เป็น</p><p>จริง    พระสมณโคดมตรัสอย่างนี้ว่า   สมัยใด  พระโยคาวจรเข้าสุภวิโมกข์</p><p>อยู่.   สมัยนั้น    ย่อมทราบชัดสิ่งทั้งปวงว่าไม่งาม. ภัคควะ  ก็เราไม่ได้กล่าว</p><p>อย่างนี้เลยว่า    สมัยใด  พระโยคาวจรย่อมเข้าสุภวโมกข์อยู่.    สมัยนั้น  ย่อม</p><p>ทราบชัดสิ่งทั้งปวงว่าไม่งาม.   แต่เราย่อมกล่าวอย่างนี้ว่า     สมัยใด   พระ</p><p>โยคาวจรย่อมเข้าสุกวิโมกข์อยู่   สมัยนั้น     ย่อมทราบชัดแต่สิ่งที่ดีงามเท่า</p><p>นั้น.       สละ     ผู้ที่ชื่อว่าวิปริตไปแล้ว     ก็คือผู้ที่กล่าวร้ายพระผู้มีพระภาค</p><p>และพวกภิกษุ  เพราะตนวิปริตไปเองได้ว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 34</p><p>องค์เลื่อมใสในพระผู้มีพระภาคอย่างนี้    พระผู้มีพระภาคทรงสามารถแสดง  </p><p>ธรรมให้ข้าพระองค์เข้าถึงสุภวิโมกข์อยู่. </p><p>         ภัคควะ   การที่เธอผู้มีความเห็นไปทางหนึ่ง     มีความพอใจทาง</p><p>หนึ่ง   มีความชอบใจไปทางหนึ่งไม่มีความเพียรเป็นเครื่องประกอบ  ไม่มี</p><p>ลัทธิอาจารย์จะเข้าถึงสุภวิโมกข์อยู่   เป็นของยากมาก   ขอให้เธอจงรักษา</p><p>ความเลื่อมใสในเราเท่าที่เธอมีอยู่ให้ดีก็พอ.</p><p>         ปริพาชกชื่อ  <strong>ภัคควะโคตร    </strong>จึงกราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้ </p><p>เจริญ    ถ้าว่าการที่ข้าพระองค์ผู้มีความเห็นไปทางหนึ่ง     มีความพอใจไป</p><p>ทางหนึ่ง     มีความชอบใจไปทางหนึ่ง   ไม่มีความเพียรเป็นเครื่องประกอบ</p><p>ไม่มีลัทธิอาจารย์  เข้าถึงสุภวิโมกข์อยู่  เป็นของยากก็จริง  ข้าพระองค์ก็</p><p>จะพยายามรักษาความเลื่อมใสในพระผู้มีพระภาคเท่าที่ ข้าพระองค์มีอยู่</p><p>ให้ดี.</p><p>         พระผู้มีพระภาคได้ตรัสพุทธพจน์นี้แล้ว. ปริพาชกชื่อ  <strong>ภัคควะ-</strong></p><p><strong>โคตร</strong>   มีความยินดี  ชื่นชม  พระภาษิตของพระผู้ มีพระภาคแล้วแล.</p><p>                               <em>จบ  ปาฏิกสูตรที่  ๑ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 35</p><p>                           <strong>สุมังคลวิลาสินี</strong>  </p><p> </p><p>        <strong>ทีฆนิกาย  ปาฏิกวรรควรรณนา</strong></p><p>                     <strong>อรรถกถาปาฏิกสูตร</strong></p><p>         <strong>ปาฏิกสูตร</strong>   มีคำบาลีว่า  <strong>เอวมฺเม   สุต  ฯ เป ฯ  มลฺเลสุ   วิหรติ.</strong></p><p>         ในปาฎิกสูตรนั้นจะได้อธิบายข้อความตามลำดับบทดังต่อไปนี้ :-</p><p>         คำว่า <strong>มลฺเลสุ   วิหรติ</strong>      มีคำอธิบายดังนี้     แม้ชนะแห่งหนึ่ง</p><p>ซึ่งเป็นถิ่นพำนักอาศัยของบรรดามัลลราชกุมาร ผู้มีนิวาสฐาน  อยู่ในชนบท                 </p><p>ก็เรียกว่า  มัลละ  เพราะเพิ่มศัพท์เข้ามา  (พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับ</p><p>อยู่)    ในชนบทแห่งหนึ่งนั้น      ในบรรดามัลลชนบททั้งหลาย.   คำว่า</p><p><strong>อนุปฺปิย  นาม  มลฺลาน  นิคโม</strong>   มีคำอธิบายดังนี้      มีนิคมชนบทของ</p><p>ชาวมัลละแห่งหนึ่งชื่อว่า    <strong>อนุปิยะ</strong>    พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ในราว</p><p>ป่าแห่งหนึ่งถือพร้อมด้วยร่มเงาและน้ำ        อาศัยอนุปิยนิคมชนบทนั้นเป็น</p><p>โคจรคาม.   บาลีบางแห่งเป็น "อโนปิยะ"  ก็มี.  บทว่า  <strong>ปาวิสิ</strong>   แปลว่า</p><p>ได้เสด็จเข้าไปแล้ว.      อนึ่ง   จะกล่าวว่าพระผู้มีพระภาคเสด็จเข้าไปเสร็จ</p><p>สิ้นแล้วไม่ได้   ต้องกล่าวว่ายังต้องเสด็จเข้าไปอีก     เพราะเหตุว่าแม้เสด็จ</p><p>ออกมาแล้ว   ก็ยังทรงมีพระราชประสงค์จะเสด็จเข้าไปอีก.      มีอุปมาดังนี้.</p><p>เช่นชายคนหนึ่งออกจากบ้านประสงค์จะไปยังบ้านอีกแห่งหนึ่ง    แม้จะเดิน</p><p>ทางยังไม่ถึงบ้านแห่งนั้น    เมื่อมีคำถามว่า   ชายคนนี้อยู่ที่ไหน    ก็ต้อง</p><p>ตอบว่าเขาไปบ้านนั้นแล้ว   ข้อนี้มีอุปมาฉันใด  อุปไมยก็มีฉันนั้น.</p><p>         คำว่า  <strong>เอตทโหสิ</strong>   พระราชดำรินี้ได้เกิดขึ้นแล้วเมื่อพระผู้มี</p><p>พระภาคประทับยืนอยู่ใกล้บ้านและทอดพระเนตรดวงอาทิตย์.       คำว่า</p><p><strong>อติปฺปโค   โข</strong>  แปลว่า  ยังเช้ามืดเกินไป  คนในตระกูลทั้งหลาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 36</p><p>ยังจัดข้าวยาคูไม่เสร็จ.      มีคำถามว่า    ก็พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงทราบ</p><p>เวลาหรือจึงเสด็จออกไป.      มีคำตอบว่า    พระองค์ไม่ทรงทราบเวลาเสด็จ </p><p>ออกไปก็หามิได้.   เพราะในเวลาเช้าตรู่    พระผู้มีพระภาคทรงแผ่ข่ายพระ</p><p>ญาณตรวจดูสัตว์โลก   ทอดพระเนตรเห็นฉันนปริพาชก   ภัคควโคตร เข้า</p><p>ไปปรากฏในข่ายพระญาณ   ทรงทราบแน่ชัดว่า  ในวันนี้   เราจักนำเหตุที่</p><p>เราได้บำเพ็ญไว้ในปางก่อนมาแสดงธรรมแก่ปริพาชกนี้     ธรรมกถานั้นจัก</p><p>มีผลเพราะปริพาชกนั้นได้ความเลื่อมใสในเรา   ทรงมีพระประสงค์จะเสด็จ</p><p>เข้าไปยังอารามของปริพาชก   จึงได้เสด็จออกไปแต่เข้าตรู่     เพราะฉะนั้น </p><p>จึงทรงบังเกิดมีพระราชดำริอย่างนี้     เพราะมีพระราชประสงค์จะเสด็จเข้า</p><p>ไปในอารามของฉันนปริพาชกนั้น.                          </p><p>         คำว่า   <strong>เอตฺทโวจ</strong>    มีคำอธิบายดังนี้  ฉันนปริพาชก   เห็นพระ</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว   มิได้แสดงอาการแข็งกระด้างเพราะมีมานะ ได้ถวาย</p><p>การต้อนรับพระศาสดากราบทูลถ้อยคำว่า  ขอเชิญพระองค์เสด็จเข้ามา</p><p>เถิด  พระเจ้าข้า"  เป็นต้น.  คำว่า  อิม  ปริยาย  ได้แก่  วาระนี้  อธิบาย</p><p>ว่า   วาระที่ได้เสด็จมานี้ในวันนี้.    แม้เมื่อครั้งก่อนพระผู้มีพระภาคเคยได้</p><p>เสด็จไปในอารามของฉันนปริพาชกนั้นบ้างหรือ.   ไม่เคยเสด็จไป.      แต่</p><p>ปริพาชกได้กราบทูลอย่างนั้น เพราะคล้อยตามสำนวนของชาวโลกทั้งหลาย.</p><p>เพราะชาวโลกทั้งหลายได้เห็นคนที่ตนพอใจ    ไม่ว่าจะเคยมานานแล้วก็ดี</p><p>หรือไม่เคยมาเลยก็ดี   ย่อมกล่าวคำเป็นต้นว่า  ท่านผู้เจริญ ท่านมาจากไหน</p><p>เป็นเวลานานเหลือเกินที่ท่านผู้เจริญได้มาที่นี้อีก  ท่านรู้ทางมาที่นี้ได้อย่างไร</p><p>ท่านหลงทางมาหรือ เป็นต้น  เพราะฉะนั้น    พึงทราบว่า   ฉันนปริพาชกนี้ </p><p>ได้กล่าวอย่างนี้       เพราะคล้อยตามสำนวนของชาวโลก.           ประโยคว่า</p><p> อิทมาสน  หมายความว่า    ปริพาชก     ได้กล่าวอย่างนั้นพร้อมกับชี้บอก</p><p>อาสนะที่ตนนั่ง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 37</p><p>         คำว่า <strong>สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต</strong>  ได้แก่  พระราชโอรสของ    </p><p>กษัตริย์ลิจฉวี  ทรงพระนามว่า สุนักขัตตะ.  ได้ยินว่า   พระราชโอรสพระ</p><p>องค์นั้นเป็นสหายคฤหัสถ์ขอฉันนปริพาชกนั้น       ได้เสด็จมาสู่สำนักของ</p><p>ปริพาชกนั้น ในบางครั้งบางคราว.    คำว่า <strong>ปจฺจกฺขาโต</strong>  ได้แก่   บอกคืน</p><p>คือสละ  ละทิ้ง  ด้วยกล่าวถ้อยคำอย่างนี้ว่า  ข้าแต่ท่านผู้เจริญ  บัดนี้   ข้าพเจ้า </p><p>บอกคืนพระผู้มีพระภาค   บัดนี้   ข้าพเจ้าจะไม่ขออยู่  อุทิศพระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้า.   คำวา <strong>ภควนฺต  อุทฺทิสฺส</strong> ได้แก่  แสดงอ้างอย่างนี้ว่า    พระผู้มีพระ</p><p>ภาคเป็นศาสดาของเรา   เราจะปฏิบัติตามโอวาทของพระผู้มีพระภาค.</p><p>         คำว่า  <strong>โกสนฺโต  ก</strong>  ความว่าพระผู้มีพระภาค  ทรงแสดงว่า   ผู้ขอ</p><p>พึงบอกคืนผู้ถูกขอ  หรือว่าผู้ถูกขอพึงผู้ขอแต่ว่าเธอมิใช่ทั้งผู้ขอและ</p><p>ผู้ถูกขอ   ดูก่อนโมฆบุรุษ   เมื่อเป็นเช่นนี้  เธอจะเป็นใคร  บอกคืนใครเล่า.</p><p>คำว่า <strong>ปสฺส  โมฆปุริส</strong> แปลว่า   ดูก่อนโมฆบุรุษ  เธอจงดู. คำว่า   <strong>ยาวญฺจ</strong></p><p><strong>เต  อิท  อปรทิธ</strong>   แปลว่า เรื่องนี้    เป็นความผิดของเธอมากเพียงใด.   พระ</p><p>ผู้มีพระภาคทรงแสดงว่า   เราขอยกโทษที่มีอยู่อย่างนี้ว่า เธอมีความผิดเพียง</p><p>ใด  ก็มีโทษเพียงนั้น.</p><p>             บทว่า  <strong>อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา</strong>   แปลว่า   ยิ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์</p><p>ได้แก่ศีล  ๕  และศีล  ๑๐.  บทว่า  <strong>อิทฺธิปาฏิหาริย</strong>  ได้แก่  ปาฏิหาริย์</p><p>เป็นฤทธิ์.  บทว่า  กเต  วา แปลว่า  ได้ทำแล้วก็ตาม.  บทว่า  <strong>ยสฺสตฺถาย</strong></p><p>ได้แก่  เพื่อประโยชน์แห่งความสิ้นทุกข์ใด.        ด้วยคำว่า   <strong>โส  นิยฺยาติ</strong></p><p><strong>ตกฺกรสฺส</strong>   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถามว่า   ธรรมนั้นย่อมไป    คือเป็นไป </p><p>เพื่อความสิ้นทุกข์ในวัฏฏะทั้งปวง        ได้แก่เพื่อทำให้แจ้งซึ่งอมตนิพพาน</p><p>แก่ผู้กระทำตามธรรมนั้น     คือผู้กระทำตามธรรมที่เราแสดงไว้  ได้แก่บุคคล</p><p>ผู้ปฏิบัติชอบ.  หรือด้วยคำว่า  <strong>ตตฺร  สุนกฺขตฺต</strong>  เป็นต้น  พระผู้มีพระภาค  </p><p>เจ้าทรงแสดงความไร้ประโยชน์แห่งปาฏิหาริย์ว่า   ดูก่อนสุนักขัตตะเมื่อธรรม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 38</p><p>ที่เราแสดงแล้วนั้น    เป็นไปเพื่อความสิ้นทุกข์โดยชอบแก่ผู้ปฏิบัติธรรมนั้น   </p><p>อิทธิปาฏิหาริย์อันยุ่งยวดกว่าธรรมของมนุษย์ที่เรากระทำแล้ว  จักทำอะไรได้</p><p>คือ   มีประโยชน์อะไรด้วยการกระทำปาฏิหาริย์นั้น  เพราะแม้เราจะกระทำ</p><p>ปาฏิหาริย์นั้นหรือไม่กระทำก็ตาม    ความเสื่อมแห่งคำสอนของเราย่อมไม่มี</p><p>ความจริงเราบำเพ็ญบารมีมาเพื่อมุ่งให้เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย    บรรลุ</p><p>อมตนิพพาน  มิได้มุ่งให้ทำปาฏิหาริย์แล้วได้ทรงยกโทษที่สองว่า   ดูก่อน</p><p>โมฆบุรุษ   เธอจงเห็น.                                                            </p><p>         คำว่า  <strong>อคฺคญฺ</strong>  คือ  บัญญัติแห่งโลกที่พึงรู้อย่างนี้ว่า  สิ่งนี้เป็น</p><p>เลิศในโลก  ได้แก่ความประพฤติอันเลิศ  พระราชกุมารตรัสว่า  พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าไม่บัญญัติส่งที่โลกสมมติว่าเลิศนั้น.    คำที่เหลือในพระสูตรนี้</p><p>พึงทราบตามทำนองวาระที่อยู่ถัดไปนั่นเทียว.  คำว่า อเนกปริยาเยน  โข</p><p>นี้   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงปรารภขึ้น   เพราะเหตุใด.  ได้ยินว่าสุนักขัตต-</p><p>ราชกุมาร  ได้ทรงพร่ำบ่นคำเช่นนี้ว่า    เราจักลบล้างคุณของพระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้า    บัญญัติโทษขึ้นเมื่อได้สดับพระดำรัสของพระผู้มีพระภาค   ดำรง </p><p>อยู่ไม่ได้  ไม่กล้าเปล่งพระสุรเสียง.    ครั้งนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัส</p><p>คำว่า <strong>อเนกปริยาเยน</strong>   เป็นต้น    เพื่อทรงแสดงโทษในความเป็นผู้ลบหลู่</p><p>ว่า   ดูก่อนสุนักขัตตะ   เธอตั้งอยู่ในความเป็นผู้ลบหลู่อย่างนี้    จักได้รับคำ</p><p>ติเตียนเองทีเดียว.</p><p>         บทว่า  <strong>อเนกปริยาเยน</strong>   ในพระสูตรนั้น   แปลว่าโดยมิใช่หนึ่ง.</p><p>บทว่า  <strong>วชฺชิคาเม</strong>  ได้แก่เวสาลีนคร  ซึ่งเป็นบ้านของคณะเจ้าวัชชี.  บทว่า</p><p>ว่า  <strong>โน  วิสหิ</strong>  ได้แก่  ไม่สามารถ.  บทว่า  <strong>โส  อวิสหนฺโต</strong>  ได้แก่  สุนัก-</p><p>ขัตตราชกุมารพระองค์นั้น.  ในครั้งก่อน  พระราชกุมารพระองค์ใด  เมื่อ</p><p>ตรัสสรรเสริญพระรัตนตรัย  พระโอฐที่ตรัสไม่เพียงพอ  บัดนี้   พระราช</p><p>กุมารพระองค์นั้น  ได้ทรงใช้พระโอฐนั้นเหมือนกัน   มาตรัสติเตียนพระ   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 39</p><p>รัตนตรัย.    บทว่า   <strong>อวิสหนฺโต</strong>  ได้แก่ไม่อาจประพฤติพรหมจรรย์  ได้  </p><p>ตรัสติเตียนเพราะความที่พระองค์เป็นพาล        แล้วเวียนมาเพื่อเป็นคนเลว</p><p>ส่วนเหล่ามนุษย์ผู้ชมเชยพระรัตนตรัยอย่างนี้ว่า    พระพุทธเจ้าตรัสรู้ดีจริง</p><p>พระธรรมอันพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสดีจริง   พระสงฆ์ปฏิบัติดีจริง  ย่อมชี้</p><p>โทษของเธอโดยเฉพาะ.   คำว่า  <strong>อิติ  โข  เต</strong>    ความว่า  พระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้าทรงแสดงว่า  ดูก่อนสุนักขัตตะ    เหล่ามนุษย์จักกล่าวติเตียนอย่างนี้แล. </p><p>เพราะฉะนั้น    เมื่อโทษเกิดขึ้นอย่างนี้       เธอไม่อาจจะกล่าวได้ว่า    พระ</p><p>ศาสดาผู้มีพระญาณไม่ขัดข้องในอดีตและอนาคต     แม้ทรงทราบว่า  โทษ</p><p>จักเกิดแก่เราอย่างนี้    ก็ไม่ตรัสเตือนเราล่วงหน้าก่อน.   บทว่า  อปกฺกเมว</p><p>ได้แก่  ได้หลีกออกไปทีเดียว.   หรือได้หนีออกไป  อธิบายว่า  เคลื่อนออก</p><p>ไป.  คำว่า   <strong>ยถา  ต   อาปายิโก</strong>     อธิบายว่า    สัตว์ผู้ควรไปเกิดในอบาย</p><p>สัตว์ผู้ควรไปเกิดในนรกพึงหนีไปเกิดฉันใด  เธอก็ได้หนีไปฉันนั้น.</p><p>           ด้วยคำว่า  <strong>เอกมิทาห</strong>  นี้  พระผู้มีพระภาคทรงแสดงอะไร.  พระ</p><p>องค์ทรงเริ่มสูตรนี้  ด้วยสองบทว่า  <strong>ไม่ทรงทำอิทธิปาฏิหาริย์และไม่</strong></p><p><strong>บัญญัติสิ่งที่ชาวโลกสมมติว่าเลิศ.</strong>  ในสองบทนั้น  บทว่า  <strong>ไม่ทรง</strong></p><p><strong>บัญญัติส่งที่ชาวโลกสมมติเลิศ</strong>   นี้  จักทรงแสดงในตอนท้ายสูตร.</p><p>ส่วนบทว่า  <strong>ไม่ทรงทำปาฏิหาริย์</strong>  นี้  ได้ทรงเริ่มเทศนานี้ด้วยอำนาจที่ทรง</p><p>แสดงสืบต่อ.</p><p>            คำว่า  <strong>เอกมิทาห</strong>  ในบาลีนั้น  แยกบทเป็น  <strong>เอกสฺมึ  อหึ.</strong>   บท</p><p>ว่า  <strong>สมย</strong>  ได้แก่  ในสมัย.  อธิบายว่า  ในกาลครั้งหนึ่งเรา.  บทว่า  <strong>ถูลูสุ</strong></p><p>อธิบายว่า  มีชนบทแห่งหนึ่งชื่อว่า   ถูลู   เราอยู่ในชนบทนั้น.      บทว่า</p><p><strong>อุตฺตรกา  นาม</strong>  อธิบายว่า  มีนิคมถูลูชนบท มีชื่อเป็นเพศหญิงว่า  <strong>อุตตรกา</strong></p><p>ทรงอาศัยนิคมนั้นเป็นโคจรคาม.  บทว่า  อเจโล  ได้แก่ผู้เปลือยกาย.  บทว่า</p><p><strong>โกรกฺขตฺติโย</strong>  ได้แก่   กษัตริย์ผู้มีพระบาทงองุ้ม.  บทว่า  <strong>กุกฺกุรวตฺติโก</strong></p><p>ได้แก่ มาหานสุนัขวัตร   ดมกลิ่น กินอาหาร นอนในบริเวณเตาไฟ  เหมือน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 40</p><p>สุนัข   ทำกิริยาของสุนัขแม้อย่างอื่นอีก. บทว่า  <strong>จตุโกณฺฑิโก</strong>   คือเดินสี่</p><p>ขา  ได้แก่คู้เข่าสองข้างและศอกสองข้างลงบนพื้นเดินเที่ยวไป.       บทว่า  </p><p><strong>ฉมานิกิณฺณ</strong>   ได้แก่  ที่เรี่ยราย  ใส่ไว้  วางไว้  บนพื้น.  บทว่า  <strong>ภกฺขส</strong></p><p>ได้แก่อาหาร คือของเคี้ยว ของบริโภคอย่างใดอย่างหนึ่ง.  บทว่า <strong>มุเขเนว</strong></p><p>คือ  มิได้ใช้มือหยิบอาหาร  ใช้ปากอย่างเดียวเคี้ยวอาหารที่พึงเคี้ยว    แม้</p><p>อาหารที่พึงบริโภค.   ก็ใช้ปากอย่างเดียวบริโภค.  บทว่า  <strong>สาธุรูโป</strong>  ได้แก่</p><p>มีรูปงาม. บทว่า <strong>อรห  สมโณ</strong>  ได้แก่  สมณะผู้เป็นพระอรหันต์องค์หนึ่ง.</p><p>ศัพท์ว่า วต  ในบาลีนั้น   เป็นนิบาต  ลงในอรรถแห่งความปรารถนา.ได้</p><p>ยินว่า   พระราชกุมารนั้น    มีความปรารถนาอย่างนี้ว่า  นักบวชอื่นที่จะจัด</p><p>ว่าเป็นสมณะเช่นสมณะรูปนี้  ไม่มี  เพราะสมณะรูปนี้ไม่นุ่งผ้า   เพราะเป็น</p><p>ผู้ มีความปรารถนาน้อย   มีความสำคัญว่า สิ่งนี้เป็นเหตุให้เกิดความเนิ่นช้า</p><p>จึงไม่ใช้แม้ภาชนะสำหรับใส่อาหาร       กินอาหารที่กองอยู่บนพื้นเท่านั้น</p><p>นักบวชรูปนี้จัดว่าเป็นสมณะ  ส่วนพวกเราจะเป็นสมณะได้อย่างไร.  สาวก</p><p>ผู้เดินตามหลังพระพุทธเจ้าผู้เป็นสัพพัญญูอย่างนี้  ได้มีความนึกคิดชั่วเช่นนี้.</p><p>         คำว่า   <strong>เอตทโวจ</strong>   อธิบายว่า  ได้ยินว่า  พระผู้มีพระภาค   ทรง</p><p>ดำริว่า  สุนักขัตตะ  ผู้มีอัธยาศัยทรามนี้   เป็นนักบวชนี้แล้วคิดอย่างไรหนอ </p><p>ครั้นทรงดำริอย่างนี้      ทรงทราบอัธยาศัยของเขา      ทรงพิจารณาเห็นว่า</p><p>โมฆบุรุษผู้นี้   เดินตามหลังของพระสัพพัญญูเช่นเรา   ไปสำคัญนักบวชผู้</p><p>เปลือยกายว่าเป็นพระอรหันต์   บัดนี้  คนพาลผู้นี้  ควรถูกตำหนิโทษ  ณ  ที่</p><p>นี้แหละ   ยังไม่ทันได้เสด็จกลับเลย   ได้ตรัสคำว่า  <strong>ตฺวปิ  นาม</strong>  เป็นต้นนี้.</p><p>ปิ   ศัพท์ในคำว่า  <strong>ตฺวปิ  นาม</strong> นั้น  ลงในอรรถว่า  ติเตียน.   เพราะพระผู้มี</p><p>พระภาค   เมื่อทรงติเตียนสุนักขัตตะ  ได้ตรัสคำว่า  <strong>''ตฺวปิ  นาม".</strong>  ในคำ</p><p>นี้    มีคำอธิบายดังนี้ ว่าแม้ตัวเธอมีอัธยาศัยทรามขนาดนี้   ยังจักปฏิญาณอย่าง</p><p>นี้ว่า  เราเป็นสมณะ  ผู้เป็นศากยบุตร อีกหรือ.  ด้วยคำว่า  <strong>กึ  ปน  เม</strong>  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 41</p><p><strong>ภนฺเต</strong>   สุนักขัตตะได้กราบทูลถามว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   พระผู้มีพระ </p><p>ภาคทรงเห็นสิ่งที่น่าตำหนิอะไร  ในตัวของข้าพระองค์   จึงได้ตรัสอย่างนี้.</p><p>ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อตรัสบอกแก่เขา  ได้ตรัสคำว่า    <strong>นนุ   เต</strong>  </p><p>เป็นต้น.   ด้วยคำว่า  <strong>มจฺฉรายติ</strong>  นี้    สุนักขัตตะ   ได้กราบทูลถามว่า  พระ</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าทรงหวงพระอรหัต  เพราะทรงดำริอย่างนี้ว่า  ผู้อื่นจงอย่าได้</p><p>เป็นพระอรหันต์  หรือ.   คำว่า <strong>น  โข  อห</strong> อธิบายว่า  ดูก่อนโมฆบุรุษ  เรา</p><p>ปรารถนาให้โลกมนุษย์พร้อมทั้งเทวโลกได้พระอรหันต์กันทั้งนั้น    เราทำ</p><p>กรรมที่ทำได้ยากมากมาย    บำเพ็ญบารมีมากเพื่อประโยชน์อย่างนี้เท่านั้น</p><p>เราไม่ได้หวงพระอรหัตเลย.   คำว่า   <strong>ปาปก  ทิฏฺิคต</strong>   อธิบายว่า   เขา</p><p>บังเกิดมีความเห็นในผู้ที่มิใช่พระอรหันต์ว่า   เป็นพระอรหันต์    และในผู้</p><p>ที่เป็นพระอรหันต์ว่ามิใช่พระอรหันต์.        พระผู้มีพระภาคเจ้า   ตรัสว่า</p><p><strong>ปาปาก   ทิฏฺิคต</strong>   หมายถึงความเห็นผิดที่กล่าวมานั้น.   คำว่า ย  โข  ปน</p><p>ได้แก่  เธอสำคัญนักบวชผู้เปลือยกายรูปนั้นใด อย่างนี้.</p><p>            คำว่า  <strong>สตฺตม  ทิวส</strong>  แปลว่า  ในวันที่  ๗.  บทว่า  <strong>อลสเกน</strong></p><p>ได้แก่  ด้วยพยาธิชื่อ  <strong>อลสากะ.</strong>  คำว่า  <strong>กาล  กริสฺสติ</strong>  แปลว่า มีท้องพองตาย.</p><p>คำว่า  <strong>กาลกญฺชิกา</strong>เป็นชื่อของอสูรเหล่านั้น.  ได้ยินว่า  อสูรเหล่านั้น    มี</p><p>อัตภาพยาวสามคาวุตมีเนื้อและโลหิตน้อย  เช่นกับใบไม้เก่า  มีตาออกมาติด</p><p>อยู่บนหัวเหมือนปูมีปากเท่ารูเข็ม  ติดอยู่บนหัวเช่นกัน  ก้มตัวลงใช้ปากนั้น</p><p>กินอาหาร.   บทว่า  <strong>วีรณตฺถมฺภเก</strong>   อธิบายว่า ในป่าช้านั้น  มีเสาปกคลุม</p><p>ด้วยกอหญ้า  เพราะฉะนั้น  จึงเรียกป่าช้านั้นว่า <strong> "วีรณตฺถมฺภก".</strong>  คำว่า</p><p><strong>เตนุปสงฺกมิ</strong>    อธิบายว่า   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเช่นนั้น   เสด็จไป</p><p>บิณฑบาตในบ้านนั้นแล้วเสด็จไปสู่วิหาร  สุนักขัตตะ  ได้ออกจากวิหารเข้า</p><p>ไปหานักบวชเปลือยนั้น.  คำว่า  <strong>เยน  ตฺว</strong>  แปลว่า  ท่านถูกพระผู้มีพระภาค</p><p>ทรงพยากรณ์ไว้เพราะเหตุใด.  อธิบายว่า  เพราะเหตุที่ท่านถูกพระผู้มีพระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 42</p><p>ภาคเจ้าทรงพยากรณ์ไว้. คำว่า  <strong>มตฺต  มตฺต</strong>  แปลว่า  พอควรแก่ประมาร ๆ.   </p><p>บาลีบางแห่งว่า  <strong>มนฺตา  มนฺตา</strong>  ก็มี  อธิบายว่าใช้ปัญญาพิจารณา ๆ.  คำว่า</p><p><strong>ยถา  สมณสฺส</strong>  ความว่า  สุนักขัตตะ  ได้กล่าวว่า  ท่านพึงทำให้คำกล่าว</p><p>ของพระสมณโคดมผิดไป.   เมื่อสุนักขัตตะกล่าวอย่างนี้แล้ว  นักบวชเปลือย</p><p>นอนในบริเวณเตาไฟเหมือนสุนัข  ได้ชูศีรษะลืมตามองดู  กล่าวว่า   พระ-</p><p>สมณโคดม  ผู้ผูกเวรเป็นศัตรูกับพวกเรา  ได้พูดอะไร  นับตั้งแต่พระสมณ-</p><p>โคดมอุบัติขึ้นมา       พวกเรากลายสภาพเป็นเหมือนฝูงหิ่งห้อยในยามดวง </p><p>อาทิตย์อุทัย      พระสมณโคดมพึงกล่าววาจาอย่างนี้กับพวกเรา   หรือกล่าว</p><p>อย่างอื่น    แต่ย่อมเป็นธรรมดาว่า     ถ้อยคำของผู้ที่เป็นศัตรูกันย่อมไม่เป็น</p><p>จริง  ท่านจงไปเสียเถิด  เราจักรู้ในเรื่องนี้เอง  แล้วนอนต่อไป.</p><p>         บทว่า  <strong>เอกทฺวีหิกาย</strong>  ได้แก่  กล่าวนับว่า  หนึ่ง  สอง.   บทว่า</p><p><strong>ยถา  ต</strong>   อธิบายว่า   นับดุจคนบางคนที่ไม่เชื่อพึงนับ  และในวันหนึ่งได้</p><p>เข้าไปหาสามครั้งบอกว่า   วันหนึ่งล่วงไปแล้ว   สองวันล่วงไปแล้ว.    คำว่า</p><p><strong>สตฺตม  ทิวส</strong>  อธิบายว่า ได้ยินว่า  นักบวชเปลือยนั้น ได้ฟังคำของสุนัก-</p><p>ขัตตะแล้ว ไม่บริโภคอาหารเลยตลอด  ๗  วัน.   ครั้นถึงวันที่  ๗  อุปฐาก</p><p>คนหนึ่งของเขาคิดว่า   วันนี้เป็นวันที่  ๗   ที่สมณะประจำสกุลของพวกเรา</p><p>ไม่มา  ชรอยว่าจะเกิดความไม่สบาย  แล้วให้ปิ้งเนื้อหมู     นำอาหารไปกอง </p><p>ไว้บนพื้นข้างหน้า.    นักบวชเปลือย  แลดูแล้วคิดว่า   ถ้อยคำของพระสมณ-</p><p>โคดมจะเป็นจริงหรือเท็จก็ตาม  แต่เมื่อเราบริโภคอิ่มหนำแล้ว     แม้เราจะ</p><p>ตายก็ถือว่าตายดี   แล้วก็ลุกขึ้นคลานกินอาหาร  จนอิ่มท้อง.   ในเวลากลาง</p><p>คืน เขาไม่อาจจะให้อาหารย่อยได้   จึงสิ้นชีวิตด้วยโรคชื่อ  <strong>อลสกะ.</strong>  ถึง</p><p>แม้เขายังไม่คิดว่าจะบริโภค   แม้กระนั้นเขาจะต้องบริโภคในวันนั้นแล้ว</p><p>สิ้นชีวิตด้วยโรคชื่อ   <strong>อลสกะ.</strong>   เพราะพระตถาคตทั้งหลายย่อมไม่มีวาจา</p><p>เป็นสอง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 43</p><p>         คำว่า  <strong>วีรณตฺถมฺภเก</strong>    อธิบายว่า ได้ยินว่า พวกเดียรถีย์ทราบข่าว</p><p>ว่า   <strong>โกรักขัตติยะสิ้นชีวิตแล้ว  นับวันแล้วกล่าวว่า</strong>  คำพยากรณ์ของ</p><p>พระสมณโคดมเกิดเป็นจริงแล้ว   บัดนี้   พวกเราจะนำศพเขาไปทิ้งในที่อื่น  </p><p>จักข่มพระสมณโคดมด้วยมุสาวาท  ได้พากันไปนำเอาเถาวัลย์มาพันศพแล้ว</p><p>ลากไปพร้อมกับกล่าวว่า   ทิ้งศพไว้ตรงนี้ ๆ. สถานที่ ๆ ลากศพไปนั้นเป็น</p><p>เนินทั้งนั้น.   พวกเขาจึงลากศพไปสู่ป่าช้าชื่อ  <strong>วีรณถัมภกะ</strong>  ทราบว่าเป็น</p><p>สุสานก็ได้ลากศพต่อไปตั้งใจว่าจะนำไปทิ้งในที่อื่น.  ทันใดนั้น   เถาวัลย์</p><p>ลากศพขาด.   พวกเขาไม่อาจให้ศพเคลื่อนไหวได้    จึงพากันหนีไปจาก</p><p>ที่นั้น.   เพราะฉะนั้น.พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่า  <strong>ได้ทิ้งไว้ในป่าช้าชื่อ </strong></p><p><strong>วีรณถัมภกะ.</strong></p><p>         คำว่า  <strong>เตนุปสงฺกมิ</strong>    มีคำอธิบายดังนี้  เพราะเหตุไร  โอรสของ</p><p>เจ้าลิจฉวี   นามสุนักขัตตะจึงเข้าไปหา  ได้ทราบว่า  สุนักขัตตะโอรสเจ้า</p><p>ลิจฉวีนั้น    คิดว่า คำพูดของพระสมณโคดม ย่อมสมจริงแน่นอน ก็ธรรมดา</p><p>ว่าคนตายจะลุกขึ้นพูดกับคนอื่น ย่อมไม่มี  เอาเถอะ    เราจะไปถาม      ถ้า</p><p>พระสมณโคดมตรัสบอก  ก็ดีไป  ถ้าไม่บอกไซร้  เราจักข่มพระสมณโคดม</p><p>ด้วยมุสาวาท.  สุนักขัตตะเข้าไปเฝ้าเพราะเหตุนี้.  บทว่า  <strong>อาโกฏฺเฏสิ</strong>  แปลว่า</p><p>ว่า  เคาะ  (ด้วยฝ่ามือ).   มีคำถามว่า   ทรากศพของคนที่ตายแล้ว     ย่อมไม่</p><p>สามารถจะลุกขึ้นมาพูดได้  นักบวชเปลือยรูปนั้นได้กล่าวคำว่า  <strong>"ดูก่อนผู้</strong></p><p><strong>มีอายุ  เรารู้"</strong>  ได้อย่างไร.  มีคำถามว่า   เขาพูดได้ด้วยพุทธานุภาพ.    ได้</p><p>ทราบว่า   พระผู้มีพระภาคได้นำโกรักขัตติยะ     จากกำเนิดอสูรให้เข้าสิง</p><p>ในทรากศพแล้วให้พูด.    อีกนัยหนึ่ง   พระองค์ได้ทรงให้ทรากศพนั้นพูด.</p><p>เพราะวิสัยพระพุทธเจ้า  เป็นอจินไตย (คนอื่นไม่ควรคิด)  คำว่า  <strong>ตเถว</strong></p><p><strong>ต  วิปาก</strong>  ได้แก่  ผลของคำพูดนั้น  เกิดแล้วอย่างนั้นทีเดียว  ศัพท์ว่า  <strong>วิปา  ก</strong></p><p>นั้น   จัดเป็นลิงควิปลาศ.  ความหมายที่ถูกต้องก็คือ  <strong>ตเถว  โส   วิปาโก. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 44</p><p>ส่วนอาจารย์บางพวก กล่าวว่า  <strong>วิปกฺก</strong>   ก็มี.   เนื้อความคือเกิดแล้ว.      ถึง </p><p>คราวนี้   ควรจะได้ประมวลปาฏิหาริย์มา   ก็เหตุการณ์ทั้งหมดนี้   เป็นปาฎิ-  </p><p>หาริย์  ๕ อย่าง.   คือ พระดำรัสว่า      นักบวชเปลือยนั้นจักตายในวันที่ ๗</p><p>เขาก็ตายตามพระดำรัสนั้น นี้  เป็นปาฏิหาริย์  ข้อที่  ๑  พระดำรัสว่า  เขา</p><p>จักตายด้วยโรค <strong>"อลสกะ"</strong> เขาก็ตายด้วยโรคอลสกะจริง   นี้เป็นปาฏิหาริย์</p><p>ข้อที่ ๒ พระดำรัสว่า   นักบวชเปลือยนั้นจักเกิดในภพอสูรชื่อว่า <strong>กาลกัญ-</strong></p><p><strong>ชิกา</strong>   เขาก็เกิดในภพอสูรจริง    นี้เป็นปาฏิหาริย์ข้อที่ ๓.       พระดำรัสว่า</p><p>พวกเดียรถีย์จักทิ้งซากศพไว้ในป่าช้า  <strong>วีรณัตถัมภกะ</strong>   เขาก็ถูกทิ้งในป่า</p><p>ข้านั้นจริง  นี้เป็นปาฏิหาริย์ข้อที่  ๔.  พระดำรัสว่า  เขาจักมาจากที่ตน</p><p>เกิดแล้ว   กล่าวกับสุนักขัตตะโอรสเจ้าลิจฉวีเขาก็กล่าวจริง  นี้เป็นปาฏิหาริย์</p><p>ข้อที่  ๕.</p><p>         บทว่า  <strong>กฬารมชฺชโก</strong>  คือ นักบวชเปลือย   ผู้มีฟันและหนวดงอก</p><p>ออกมา   หรือคำว่า <strong>กฬารมชฺชโก</strong>      นี้เป็นชื่อของนักบวชเปลือยผู้นั้นเท่า</p><p>นั้น  บทว่า  <strong>ลาภคฺคปฺปตโต</strong>   คือผู้พึงความเลิศด้วยลาภ  อธิบายว่าผู้ประสบ</p><p>ลาภที่ดีเลิศ  บทว่า <strong>ยสคฺคปฺปตฺโต</strong>   คือ  ประสบความเลิศด้วยยศ    คือมี</p><p>บริวารอย่างยอดเยี่ยม.   บทว่า  <strong>วตฺตปทานิ</strong> คือข้อปฏิบัติทั้งหมด    หรือข้อ</p><p>ปฏิบัติบางส่วน  บทว่า  <strong>สมตฺตานิ</strong>  ได้แก่  ถือเอา.  บทว่า  <strong>สมาทินฺนานิ</strong></p><p>เป็นไวพจน์ของบทว่า  <strong>สมตฺตานิ</strong>  นั่นแล.  คำว่า  <strong>ปุรตฺถิเมน  เวลาลึ</strong>  ได้</p><p>ก็ในทิศบูรพาใกล้กรุงเวสาลี.  บทว่า เจติย  คือเป็นเจดีย์สถานของยักษ์. </p><p>ทุก ๆ บท ก็มีนัยเช่นนี้.</p><p>         คำว่า  <strong>เยน   อเจโล</strong>   มีอธิบายว่า   สุนักขัตตะ    โอรสเจ้าลิจฉวี</p><p>กระทำวัตรพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว    ได้ไปทางทิศที่      อเจลกปริพาชก</p><p>ชื่อว่า <strong>กฬารมัชชกะ</strong> อยู่.   บทว่า <strong>ปญฺห  ปุจฺฉิ</strong>   คือ  ถามปัญหาที่ประกอบ</p><p>ด้วยไตรลักษณ์อย่างลึกซึ้ง.  บทว่า  <strong>น  สมฺปายาสิ</strong>  อธิบายว่า  กฬารมัชชก- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 45</p><p>ปริพาชกไม่ได้ดำเนินไปด้วยญาณคติที่ถูกทาง    เขาตอบผิดพลาดในแต่ละ </p><p>ปัญหานั้น ๆ    เหมือนคนตาบอดเดินลื่นล้มในที่ขรุขระ      เขามองไม่เห็น  </p><p>เงื่อนปลายของปัญหา.   อีกอย่างหนึ่ง.     บทว่า   <strong>น สมฺปายาสิ</strong>   ความว่า</p><p>ไม่ให้ถึงพร้อม  (ด้วย)  ปัญญา     คือไม่สามารถจะให้ปัญญาเกิดขึ้นกล่าว</p><p>(ตอบ) ได้  กฬารมัชชกปริพาชกเมื่อไม่สามารถ  จะตอบ  ได้ก็ยืนกรอกลูก</p><p>ตาไปมา     พูดว่า  ท่านอยู่ในสำนักของผู้ที่ไม่ได้รับการศึกษาบวชในที่</p><p>ไม่ใช่โอกาส   เที่ยวถามปัญหาทั่วไป   จงหลีกไป  อย่ามายืนในสถานที่นี้. </p><p>คำว่า <strong>โกปญฺจ  โทสญฺจ  อปจฺจยญฺจ  ปาตฺวากาสิ</strong>   มีอธิบายดังนี้  กฬาร-</p><p>มัชชกปริพาชก  ได้แสดงความโกรธ  คืออาการกำเริบ  โทสะ   มีอาการ</p><p>ประทุษร้าย  และความไม่แช่มชื่น  คือโทมนัส   อันเป็นอาการแห่งความไม่</p><p>ยินดี. บทว่า  <strong>อาสาทิยิมฺหเส</strong>  ได้แก่  ได้รุกราน  คือเบียดเบียน.  คำว่า</p><p><strong>มา  วต โน อโหสิ</strong>  แปลว่า โอ ข้อนั้นไม่พึงมีแก่เรา.   บาลีว่า  <strong>ม วต  โน</strong></p><p><strong>อโหสิ</strong>   ดังนี้ก็มี.   บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า ม  เป็นทุติยาวิภัตติ     ไข้</p><p>ในอรรถฉัฏฐีวิภัตติ.  ความว่า  ข้อนั้นได้มีแก่เราแล้วหนอ  ก็แลสุนักขัตตะ</p><p>ครั้นคิดอย่างนั้นแล้ว   จึงนั่งกระโหย่งขอขมา  <strong>กฬารมัชชกปริพาชก</strong>  นั้น</p><p>ว่าข้าแต่ท่านผู้เจริญ   ขอท่านโปรดอดโทษแก่ข้าพเจ้าด้วยเถิด  แม้ปริพาชก</p><p>นั้นก็กล่าวว่า  ตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไป   ท่านจักไม่ถามปัญหาอื่นใด.   สุนัก</p><p>ขัตตะโอรสเจ้าลิจฉวีกล่าวว่า   ข้าพเจ้าขอรับรองว่า      จะไม่ถามปัญหาอีก</p><p>ปริพาชกนั้นกล่าวว่า   ถ้าเช่นนั้นท่านจงไป   เราอดโทษให้ท่าน    แล้ว</p><p>สั่งสุนักขัตตะโอรสเจ้าลิจฉวีกลับไป.</p><p>         บทว่า   <strong>ปริหิโต</strong>  แปลว่า  นุ่งห่ม  คือกลับนุ่งห่มผ้า.  บทว่า</p><p><strong>สานุจริโก</strong>   ความว่า  ภริยาท่านเรียก อนุจาริกา.   บุคคลผู้มีภรรยา ท่าน</p><p>เรียก  สานุจริกะ   อธิบายว่า   อเจลกชื่อกฬารมัชชกะ    ละการประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์นั้น   ๆ แล้ว มีภรรยา. บทว่า  <strong>โอทนกุมฺมาส</strong>  ได้แก่  กินข้าว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 46</p><p>บ้าง  กินขนมบ้าง   ยิ่งกว่าที่ดื่มสุราและกินเนื้อสัตว์.   บทว่า  <strong>ยสา  นิหีโน</strong>    </p><p>ความว่า   เขาประสบความเลิศด้วยลาภ   ความเลิศด้วยยศอันใด   ที่เสื่อม  </p><p>จากลาภและยศอันนั้น      อิทธิปาฏิหาริย์ที่สูงยิ่งกว่าปกติธรรมดาของมนุษย์</p><p>ชื่อว่าเป็นคุณที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงแล้ว      เพราะเหตุนั้น      ใน</p><p>ข้อนี้พึงทราบปาฏิหาริย์ ๗ อย่าง คือการก้าวพระบาทไปได้  ๗  ก้าว.  บทว่า</p><p><strong>ปาฏิกปุตฺโต</strong>    คือเป็นบุตรของพราหมณ์ชื่อ <strong>ปาฏิกะ.</strong>  บทว่า  <strong>าณวาเทน</strong></p><p>คือกับญาณวาทะ.  บทว่า  <strong>อุปฑฺฒปถ</strong>  ความว่า ถ้าในระหว่างพวกเรา </p><p>พึงมี (หนทางไกล)    หนึ่งโยชน์  พระสมณโคดม   พึงเสด็จไปกึ่งหนทาง</p><p>เราก็พึงไปในกึ่งหนทาง.  ในหนทางมีกึ่งหนทางเป็นต้น  ก็นัยนี้.  บุคคลผู้</p><p>เดินไปได้ ๑  ก้าว  จักชนะ  ผู้ไม่ได้ดำเนินไปจักแพ้.  บทว่า  <strong>เต  ตตฺถ</strong></p><p>ความว่า  ในที่พบกันนั้น    เราทั้งสอง    (พึงกระทำอิทธิปาฏิหาริย์ที่ยิ่งกว่า</p><p>ปกติธรรมดาของมนุษย์). บทว่า  <strong>ตทฺทิคุณ   ตทฺทิคุณาห</strong>  ความว่า  เรา</p><p>จักกระทำให้มากกว่านั้น   เป็นทวีคูณๆ. <strong>อเจลกชื่อปาฏิกบุตร</strong>  แม้ทราบ</p><p>ความที่ตนไม่สามารถทำปาฏิหาริย์แข่งกับพระผู้มีพระภาคเจ้า   แต่ก็ทราบ</p><p>ว่า   ผู้ที่เริ่มทำปาฏิหาริย์แข่งกับบุรุษชั้นเยี่ยม  แม้ไม่สามารถเอาชนะได้</p><p>ก็ได้รับคำสรรเสริญกลัวจึงกล่าวอย่างนี้.       แม้ชาวพระนครฟังคำนั้นแล้ว </p><p>ก็พากันคิดว่า    ธรรมดาคนที่ไม่สามารถย่อมไม่ประกาศอย่างนี้    <strong>อเจลก-  </strong></p><p><strong>ปาฏิกบุตร</strong>  แม้นี้จักเป็นพระอรหันต์แน่แท้  จึงได้พากันทำสักการะเป็น</p><p>อันมากแก่เขา.                                                                          </p><p>         คำว่า  <strong>เยนาหนฺเตนุปสงฺกมิ</strong>   ความว่า ได้ยินว่า สุนักขัตตะ  ได้</p><p>สดับว่า  <strong>อเจลกปาฏิกบุตร</strong>  ย่อมกล่าวอย่างนี้.  ทีนั้น  <strong>อเจลกชื่อว่าปาฏิก-</strong></p><p><strong>บุตร</strong>  ได้เกิดความคิด   (อย่างนี้)   เพราะมีอัธยาศัยชั่ว  เพราะมีความคิดเห็น</p><p>ทราม.   สุนักขัตตะ  ทำวัตรพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว  เมื่อพระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้าเสด็จเข้าพระคันธกุฎีจึงไปสำนัก    <strong>อเจลกชื่อปาฏิกบุตร</strong>   แล้วถามว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 47</p><p>ได้ยินว่า   ท่านกล่าวคำเช่นนี้หรือ.   เขาตอบว่า  ใช่  เรากล่าว.   สุนักขัตตะ   </p><p>กล่าวว่า   เมื่อเป็นเช่นนั้น   ท่านอย่าคิด  อย่ากลัวเลย  ท่านเป็นผู้ ที่คุ้นเคย</p><p>จงพูดอย่างนี้ร่ำไป   ข้าพเจ้าเป็นอุปัฏฐากของพระสมณโคดม     ย่อมทราบ</p><p>วิสัยของพระองค์  พระสมณโคดม    จักไม่สามารถทำปาฏิหาริย์กับท่านได้</p><p>เราจักบอกแก่พระสมณโคดมให้เกิดความกลัว  จักพาพระองค์ไปที่อื่น ท่าน</p><p>อย่ากลัวไปเลย   ได้ปลอบโยนอเจลกปาฎิกบุตรจนเบาใจ  ไปสำนักพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าแล้ว  ด้วยเหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  <strong>เยนาห  เตนุปสงฺกมิ.</strong></p><p>         ในคำว่า   <strong>ต  วาจ</strong> เป็นต้นนั้น  ความว่า  <strong>อเจลกปาฏิกบุตร</strong>  เมื่อ</p><p>กล่าวว่า   ข้าพเจ้าไม่ได้เป็นพระพุทธเจ้าเลย  ได้เที่ยวพูดว่า   ข้าพเจ้าเป็น</p><p>พระพุทธเจ้า  ได้กล่าวถ้อยคำไม่จริงเลย      ข้าพเจ้าไม่ได้เป็นพระพุทธเจ้า</p><p>เลย   ชื่อว่าละวาจานั้น  <strong>อเจลกชื่อว่าปาฏิกบุตร</strong>  นั่งคิดในที่ลับตาคน </p><p>คิดว่า    ข้าพเจ้าไม่ได้เป็นพระพุทธเจ้าเลยตลอดกาลนั้น       ได้เที่ยวพูดว่า</p><p>ข้าพเจ้าเป็นพระพุทธเจ้า       จำเดิมตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไปข้าพเจ้ามิได้เป็น</p><p>พระพุทธเจ้า     ชื่อว่าละความคิดนั้น  <strong>ปาฏิกบุตร</strong>      เมื่อละความคิดว่า</p><p>ข้าพเจ้ามิได้เป็นพระพุทธเจ้าแต่ได้ยึดถือทิฏฐิชั่วว่าข้าพเจ้าเป็นพระพุทธ-</p><p>เจ้าเที่ยวไปตลอดกาลเท่านี้      ข้าพเจ้าละทิฏฐินี้จำเดิมตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไป</p><p>ชื่อว่าสละทิฏฐินั้น   แต่ปาฏิกบุตรไม่ทำอย่างนี้    ท่านจึงกล่าวว่าไม่ละวาจา</p><p>นั้น ไม่ละความคิดนั้น  ไม่สละทิฏฐินั้น.  บทว่า  <strong>วิปเตยฺย</strong>  คือ  ศีรษะ</p><p>ของเขา      พึงหลุดจากคอเหมือนผลตาลสุกหลุดจากขั้ว      หรือพึงแตกเจ็ด</p><p>เสียง.                                             </p><p>         บทว่า  <strong>รกฺขเตต</strong>   ได้แก่   จงทรงรักษาพระวาจานั้น.       บทว่า</p><p><strong>เอกเสน</strong>  คือโดยนิปปริยาย.  บทว่า  <strong>โอธาริตา</strong>  แปลว่า  กล่าวแล้ว.  คำ</p><p>ว่า  <strong>อเจโล  จ   ภนฺเต   ปาฏิกปุตฺโต</strong>   ความว่า   ถ้า <strong>อเจลกปาฏิกบุตร</strong></p><p>กล่าวแล้วโดยวาจาแก่พระผู้มีพระภาคเจ้าโดยส่วนเดียวด้วย ประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 48</p><p>บทว่า   <strong>วิรูปรูเปน</strong>  ได้แก่  แปลงรูป.  อธิบายว่า <strong>อเจลกชื่อปาฏิกบุตร</strong></p><p>มาด้วยรูปที่เปลี่ยนจากสภาพเดิม คือ  ละรูปขอคนมาอยู่เฉพาะพระพักตร์    </p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า       ด้วยการที่ไม่ปรากฏ   หรือด้วยรูปต่าง ๆ     เช่น</p><p><strong>ราชสีห์</strong>  และ <strong>เสือ</strong>   เป็นต้น.  คำว่า  <strong>ตทสฺส  ภควโต  มุสา</strong> ความว่า</p><p>เมื่อเป็นเช่นนั้น     พระดำรัสนั้นของพระผู้มีพระภาคเจ้าพึงเป็นคำเท็จ   คือ</p><p>(<strong>อเจลกปาฏิกบุตร</strong>)  ข่มด้วยมุสาวาท.  ได้ยินว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ไม่พึงถูกข่มด้วยมุสาวาทอื่นเว้นแต่มุสาวาทข้อนั้น.      บทว่า   <strong>ทฺวยคามินี</strong></p><p>ความว่า   มีพระวาจาเป็นสองอย่างนี้   คือ   มีอยู่โดยย่อแต่ไม่มีโดยเนื้อหา</p><p>ที่เป็นประโยชน์.   คำว่า <strong>ทฺวยคามินี</strong>     นั่น      เป็นชื่อวาจาที่เหลาะแหละ</p><p>เปล่าประโยชน์  และไม่มีผล.</p><p>         คำว่า  <strong>อชิโตปิ  นาม  ลิจฺฉวีน  เสนาปติ</strong>   ความว่า  ได้ทราบว่า</p><p>อชิตะนั้น  เป็นอุปัฏฐาก  ของพระผู้มีพระภาคเจ้า  เขาตายเสียแล้ว.</p><p>คราวนั้น    พวกมนุษย์ได้ทำฌาปนกิจศพเขาแล้วถามปาฏิกบุตรว่าเสนาบดี</p><p>เกิดที่ไหน  ปาฏิกบุตรตอบว่า   เกิดในมหานรก.  ก็แล  ปาฏิกบุตร  ครั้น</p><p>กล่าวอย่างนี้แล้วพูดอีกว่า    เสนาบดีของพวกท่านมาสำนักของเราแล้วร้อง-</p><p>ไห้ว่า   เราไม่ทำตามถ้อยคำของท่าน  เชื่อในวาทะของสมณโคดม  บังเกิด</p><p>ในนรกแล้ว.</p><p>         ในคำว่า   <strong>เตนุปสงฺกมึ  ทิวาวิหาราย</strong>  นี้  ถามว่า  เพราะเหตุไร </p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า   จึงไม่ตรัสว่า   เพื่อทำปาฏิหาริย์.   ตอบว่า  เพราะไม่</p><p>มีเหตุ   แม้ความเผชิญหน้ากันของปาฏิกบุตรกับพระผู้มีพระภาคไม่มี  การ</p><p>กระทำปาฏิหาริย์  จะมีแต่ไหน  เพราะฉะนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า  จึง</p><p>ไม่ตรัสอย่างนั้น  ตรัสว่า  <strong>ทิวาวิหารราย.</strong></p><p>         บทว่า  <strong>คหปติเนจยิกา</strong>     ได้แก่   คฤหบดีมหาศาล.     จริงอยู่</p><p>คฤหบดีเหล่านั้นได้สะสมทรัพย์สละข้าวเปลือกเป็นอันมากไว้    เพราะฉะนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 49</p><p>คฤหบดีเหล่านั้น   ท่านจึงเรียกว่า  <strong>เนจยิกา.</strong>  บทว่า  <strong>อเนกสหสฺสา</strong>  ได้ แก่</p><p>คำนวนไม่ได้   แม้ด้วยจำนวนพัน.  ได้ยินว่า   บุคคลอื่นเว้นสุนักขัตตะย่อม   </p><p>ไม่สามารถให้บริษัทใหญ่ประชุมกันได้อย่างนี้  เพราะเหตุนั้นนั่นแล  พระ</p><p>ผู้ มีพระภาคเจ้าได้พาสุนักขัตตะเที่ยวไป   ตลอดกาลประมาณเท่านี้.  ความ</p><p>สะดุ้งแห่งจิต  ชื่อว่าภัย  ความหวั่นไหวแห่งสรีระทุกส่วน ชื่อว่า  <strong>ฉมฺภิตตฺต.</strong></p><p>การที่เส้นขนทั้งหลายชูชันขึ้น  ชื่อว่า  โลมหโส.  ได้ยินว่า  <strong>อเจลกชื่อว่า</strong></p><p><strong>ปาฏิกบุตร</strong>  คิดว่า  เราได้กล่าวถ้อยคำใหญ่ยิ่ง  ทำผิดกับบุคคลผู้เลิศในโลก</p><p>กับทั้งเทวโลก        ความเป็นพระอรหันต์หรือเหตุแห่งการกระทำปาฏิหาริย์</p><p>ไม่มีภายในเราเลย  ส่วนพระสมณโคดม  จักกระทำปาฏิหาริย์  เมื่อเป็นเช่น</p><p>นั้น    มหาชนเห็นปาฏิหาริย์ของพระสมณโคดมนั้นแล้ว จักเบียดเบียนด้วย</p><p>เครื่องประหารมี  ท่อนไม้  ก้อนดิน  และอาชญาเป็นต้น  ด้วยกล่าวว่า  บัดนี้</p><p>ท่านไม่สามารถทำปาฏิหาริย์ได้ เพราะเหตุไรจึงไม่รู้ประมาณตัวเอง  มา</p><p>ตั้งตัวเป็นคู่ต่อสู้กับบุคคลชั้นเลิศในโลก    แสดงกิริยารุกราน.   เพราะฉะนั้น</p><p>ความกลัว    ความหวาดกลัวหรือความขนพองสยองเกล้าจึงได้เกิดขึ้นแก่เขา</p><p>เพราะสดับข่าวการประชุมกันของมหาชนและการเสด็จมาของพระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้า.   อเจลกปาฏิกบุตรนั้น   ใคร่จะพ้นจากทุกข์นั้น    จึงได้ไปอาราม</p><p>ของปริพาชกชื่อว่า <strong>ติณฑุกขาณุ.</strong>    เพื่อจะแสดงเนื้อความนั้น   พระธรรม</p><p>สังคาหกจารย์จึงกล่าวว่า  <strong>อถ  โจ  ภคฺคว</strong>  เป็นต้น.</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น    บทว่า <strong>อุปสงฺกมิ</strong> ความว่า  <strong>อเจลกชื่อว่าปาฏิก-</strong></p><p><strong>บุตร</strong>  มิได้เข้าไปหาอย่างเดียว  ก็ครั้นเข้าไปแล้ว   ก็เข้าไปยังอารามของปริ-</p><p>พาชกไกลได้กึ่งโยชน์  ยังไม่ได้ความสบายใจ  จึงเข้าไปทางด้านริมสุดของ</p><p>อาราม  เลือกได้สถานที่เป็นป่ารกแห่งหนึ่ง   ที่ริมอาราม  นั่งบนแผ่นหิน.</p><p>ครั้งนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงดำริว่า    ถ้าอเจลกปาฏิกบุตรนี้เป็นคนพาล</p><p>เชื่อคำของคนบางคน  พึงมาในสถานที่นี้ไซร้  คนพาลจงอย่าฉิบหายเลย  จึง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 50</p><p>ทรงอธิษฐานว่า ขอแผ่นหินที่นั่งจงติดกับสรีระของเขาพร้อมกับจิตที่อธิษ-   </p><p>ฐานที่นั่งนั้นได้ติดกับสรีระของเขา.   อเจลกปาฏิกบุตรนั้น  ได้เป็นเหมือน</p><p>ถูกผูกด้วยเครื่องผูกคือโซ่ตรวนใหญ่และเหมือนถูกตัดเท้าฉะนั้น.     บทว่า</p><p><strong>อสฺโสสิ</strong> ความว่า พวกบริษัทพากันแสวงหา <strong>อเจลกชื่อปาฏิกบุตร</strong>  ข้างโน้น</p><p>และข้างนี้   เมื่อถูกบุรุษคนใดคนหนึ่งผู้ติดตามรอยเท้าของอเจลกชื่อปาฏิก-</p><p>บุตร รู้ที่นั่งมาแล้ว ถามว่า พวกท่านแสวงหาใคร ต่างพากันตอบว่า <strong>อเจลก-</strong></p><p><strong>ชื่อปาฏิกบุตร</strong> ได้ฟังวาจาที่บุรุษนั้นตอบว่า  อเจลกชื่อปาฏิกบุตร  นั้น</p><p>นั่งอยู่ในอารามปริพาชกชื่อว่า  <strong>ติณฑุกขาณุ.</strong>  บทว่า  ส<strong> สปฺปติ</strong>  ได้แก่</p><p>ซบศีรษะ   คืออยู่ในอารามนั้นนั่นเอง.   ตะโพก   ท่านเรียกว่า  ปาวฬะ.</p><p>บทว่า  <strong>ปราภูตรูโป</strong>  ได้แก่  เป็นผู้แพ้แล้ว  คือฉิบหายแล้ว.</p><p>         บทว่า  <strong>โคยุเคหิ</strong>   ความว่า      ด้วยคู่เทียมแล้วด้วยโคจำนวนร้อย</p><p>หรือจำนวนพัน.     บทว่า  <strong>อาวิญฺเชยฺยาม</strong>  แปลว่า  พึงลากมา.  บทว่า</p><p><strong>ฉิชฺเชรุ</strong>  ได้แก่  พึงขาดออกหรือ  <strong>อเจลกชื่อปาฏิกบุตร</strong>  พึงขาดออก</p><p>ในที่ผูก.                                                                          </p><p>         บทว่า  <strong>ทารุปตฺติกนฺเตวาสี</strong>  ได้แก่  ผู้เป็นศิษย์แห่งช่างกลึง-</p><p>ไม้.  ได้สดับว่า   ศิษย์ช่างกลึงไม้นั้น  ได้มีความคิดว่า   จงยกปาฏิหาริย์ไว้</p><p>ก่อน  พระสมณโคดมกล่าวว่า   <strong>อเจลกชื่อว่าปาฏิกบุตร</strong>  จักไม่ลุกขึ้นแม้</p><p>จากอาสนะ         เอาเถอะเราจักไปให้ปาฏิกบุตรนั้นลุกขึ้นจากอาสนะด้วย</p><p>อุบายอย่างใดอย่างหนึ่ง       ด้วยเหตุเพียงเท่านี้       พระสมณโคดมก็จักแพ้</p><p>เพราะฉะนั้น   ศิษย์ช่างกลึงไม้จึงกล่าวอย่างนี้.  บทว่า  สีหสฺส  ความว่า</p><p>พญาสีหมิคราช  มี  ๔  ชนิด คือ  <strong>พญาสีหติณราช  พญาสีหกาฬราช</strong></p><p><strong>พญาสีหปัณฑุราช</strong>   และ <strong>พญาสีหเกสรราช.</strong>   บรรดาพญาสีหราช  </p><p>เหล่านั้น       <strong>พญาสีหเกสรราช</strong>  ได้ถึงความเป็นสัตว์เลิศ.  ในที่นี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 51</p><p>ท่านประสงค์เอาพญาสีหเกสรราช.  บทว่า  <strong>มิครญฺโ</strong>  ได้แก่  ผู้เป็น  </p><p>ราชา  แห่งสัตว์สี่เท้าทุกชนิด.  บทว่า  <strong>อาสย</strong>  ได้แก่สถานที่อยู่.  บท</p><p>ว่า  <strong>สีหนาท</strong>  คือ  บันลือแบบไม่กลัว.  บทว่า  <strong>โคจราย  ปกฺกเมยฺย</strong></p><p>ความว่า  พึงเที่ยวไปเพื่อหาอาหาร.  คำว่า  <strong>วร  วร</strong>  ได้แก่  ฝูงเนื้อ</p><p>ตัวล่ำสัน  ชั้นยอดเยี่ยม.  บทว่า  <strong>มุทุมสานิ</strong>  ได้แก่  เนื้อที่อ่อน</p><p>นุ่ม.  บาลีว่า  <strong>มธุมสานิ</strong>  ก็มี.  อธิบายว่า  เนื้อที่มีรสอร่อย.  บทว่า</p><p><strong>อชฺฌุเปยฺย</strong>  ได้แก่  พึงเข้าไป.  บทว่า  <strong>สีหนาท  นทิตฺวา</strong>  ความ</p><p>ว่า  บันลือแล้วด้วยความการุณย์   ซึ่งอาศัยความเป็นผู้กล้าของตนว่า</p><p>สัตว์เหล่าใดมีกำลังน้อย  สัตว์เหล่านั้นจงหนีไป.  บทว่า  วิฆาสสวฑฺโฒ</p><p>ความว่า  อ้วนท้วนด้วยเนื้อที่เป็นที่เป็นเดน  คือ  กินเนื้อที่เป็นแดนที่</p><p>เหลือจากสัตว์อื่นกินแล้ว  เติบโตขึ้น.  บทว่า  ทิตฺโต  คืออ้วนท้วน  คือ</p><p>มีร่างกายอ้วน.  บทว่า  พลวา  คือสมบูรณ์ด้วยกำลัง.  บทว่า  เอตทโหสิ</p><p>ได้แก่  ได้มีแล้วเพราะเหตุไร.   เพราะโทษแห่งอัสมิมานะ.  ในข้อนั้นมี</p><p>อนุปุพพิกถาดังต่อไปนี้.</p><p>         ได้ยินว่า  วันหนึ่ง  พญาสีหราชนั้น   กลับจากที่แสวงหาอาหาร</p><p>ได้เห็นสุนัขจิ้งจอกนั้น  กำลังหนีไปเพราะความกลัว  เกิดความการุณย์</p><p>จึงพูดว่า  สหายรัก  อย่างกลัวเลย  หยุดก่อน  ท่านชื่ออะไร.  สุนัขจิ้งจอก</p><p>ตอบว่า  เราชื่อ  ชมพุกะ  นาย.  พญาราชสีห์จึงพูดว่า   ชัมพุกะ ผู้มีวัย</p><p>เสมอกัน  ตั้งแต่นี้ไปท่านสามารถอุปัฏฐากเราได้หรือ.  สุนัขจิ้งจอกตอบ</p><p>ว่า  เราจักอุปัฏฐากท่าน.  ตั้งแต่นั้นมา  สุนัขจิ้งจอกนั้น  ก็อุปัฏฐาก</p><p>(<strong>พญาราชสีห์</strong>).  พญาราชสีห์เมื่อกลับจากที่แสวงอาหาร   ก็นำเนื้อ</p><p>ชิ้นใหญ่มาให้.   สุนัขจิ้งจอกนั้นเคี้ยวกินเนื้อชิ้นใหญ่นั้นแล้วก็อยู่บนแผ่น</p><p>หินในที่ไม่ไกล.  พอเวลาล่วงไปสองสามวันเท่านั้น  สุนัขจิ้งจอกนั้นก็</p><p>อ้วนท้วน  มีลำคอใหญ่.  ครั้งนั้น  พญาราชสีห์นั้นได้กล่าวกับสุนัขจิ้งจอก</p><p>นั้นว่า  เฮ้ย  ชัมพุกะ  ท่านจักสามารถพูดว่า  ในเวลาที่เราบิดกาย     </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 52</p><p>ท่านสามารถจะยืนอยู่ ในที่ไม่ไกลแล้วพูดว่า  ข้าแต่นาย  ท่านจงโกรธ  </p><p>ได้หรือไม่.  สุนัขจิ้งจอกตอบว่า  สามารถนาย.  ในเวลาที่ราชสีห์บิดกาย</p><p>สุนัขจิ้งจอกได้ทำตามคำสั่ง    เพราะการกระทำตามนั้น.   พญาราชสีห์จึง</p><p>มีอัสมิมานะอย่างยิ่ง.  ต่อมาวันหนึ่ง  สุนัขจิ้งจอกแก่  เมื่อดื่มน้ำในสระ</p><p>ได้เห็นเงาของตน   เห็นร่างตนอ้วนและคอใหญ่  ไม่ทำใจว่า  เราเป็น</p><p>สุนัขจิ้งจอกแก่มากแล้ว  แต่สำคัญว่า  แม้เราก็เป็นราชสีห์  จึงได้พูด</p><p>คำนี้กับตนว่า  เฮ้ย  ชัมพุกะ  การที่อัตภาพนี้ของเจ้า   บริโภคเนื้อที่</p><p>เป็นเดนผู้อื่น   ควรแล้วหรือ  เจ้ามิใช่ลูกผู้ชายหรือ  แม้ราชสีห์ก็มีสี่เท้า</p><p>สองเขี้ยว  สองหูและมีหางเดียว  แม้อวัยวะทั้งหมดของเจ้าก็มีเหมือน</p><p>ราชสีห์  เจ้าเองมิใช่มีกำลังเพียรเกสรดอกไม้อย่างเดียวเท่านั้น.     เมื่อ</p><p>สุนัขจิ้งจอกแก่คิดอย่างนี้  อัสมิมานะก็กำเริบขึ้น.  ครั้งนั้น  สุนัขจิ้งจอก</p><p>แก่นั้น  ได้เกิดความสำคัญว่า  เราคือใครเป็นต้น  เพราะโทษแห่งอัสมิ-</p><p>มานะต้น.</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>โก  จาห</strong>  ความว่า  เราคือใคร  พญา</p><p>สีหมิคราช  คือใคร  พญาสีหมิคราช  ไม่ใช่ญาติ  ไม่ใช่นายของเรา</p><p>อธิบายว่า  เราจะทำความอ่อนน้อมแก่สัตว์ใหญ่ทำไม.  บทว่า  สิคาลกเยว</p><p>ได้แก่  ร้องอย่างสุนัขนั่นแล.  บทว่า  <strong>เกรณฺฑกเยว</strong>  ได้แก่  เสียงไม่น่ารัก</p><p>และไม่น่าพอใจ.  คำว่า  <strong>เก  จ  เฉเว  สิคาเล</strong>  ความว่า  สุนัขจิ้งจอกที่ต่ำ</p><p>ทรามจะเป็นอย่างไร.  คำว่า  <strong>เก  ปน  สีหนาเท</strong>  ได้แก่  ก็การบันลือ</p><p>แบบสีหะจะเป็นอย่าง.  อธิบายว่า  ก็การนับถือของสุนัขจิ้งจอกและของ</p><p>พญาราชสีห์  มีอะไรเกี่ยวเนื่องกัน.</p><p>         บทว่า  <strong>สุคตาปทาเนสุ</strong>  ได้แก่  ตามสิกขา  ๓  อย่าง  อันเป็นลักษณะ</p><p>ของพระสุคต  คือเป็นศาสนาของพระสุคต.  ก็พระสุคตนั่นดำรงชีพตาม</p><p>แบบสิกขา  ๓ อย่างนั้น  อย่างไร.  มีอยู่  พุทธศาสนิกชนเมื่อถวายปัจจัย  </p><p>         </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 53</p><p>๔  แด่พระสุคตนั้น  ย่อมถวายด้วยคิดว่า  เราจะถวาย (ปัจจัย  ๔)  แด่พระสัม-  </p><p>มาสัมพุทธเจ้าผู้สมบูรณ์ด้วยคุณมีศีลเป็นต้น  (ส่วน)  <strong>อเจลกปาฏิกบุตร</strong></p><p>นั้น  ไม่ได้เป็นพระพุทธเจ้า  เมื่อบริโภคปัจจัยที่ชนกำหนดถวายพระ</p><p>พุทธเจ้าชื่อว่าดำเนินชีวิตในศาสนาของพระสุคต.  บทว่า  <strong>สุคตาติริตฺตานิ</strong></p><p>อธิบายว่า  ได้ยินว่า  ประชาชนเมื่อจะให้โภชนะแก่พระพุทธเจ้าเหล่า</p><p>นั้น  ได้ให้แก่พระพุทธเจ้า   และสาวกของพระพุทธเจ้าเหล่านั้น  ภาย</p><p>หลังจึงให้อาหารที่เหลือในเวลาเย็น  <strong>อเจลกชื่อปาฏิกบุตร</strong>  นี้  ชื่อว่า</p><p>บริโภคอาหารที่เป็นเดนพระสุคต  ด้วยประการฉะนี้.  บทว่า  <strong>ตถาคเต</strong></p><p>ความว่า  ท่านสำคัญว่าพระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า  เป็นผู้ที่พึง</p><p>เบียดเบียนคือพึงรุกราน.  อีกนัยหนึ่ง.  บทว่า  ตถาคเต  เป็นต้น  เป็น</p><p>ทุติยาวิภัตติพหุวจนะ.  แม้บทว่า  <strong>อาสาเทตพฺพ</strong>  นี้ก็เป็นพหุวจนะเหมือนกัน</p><p>ท่านกล่าวว่าเป็นเหมือนเอกวจนะ.  บทว่า  <strong>อาสาทนา</strong>  ได้แก่เบียดเบียน</p><p>ว่า "เราจักทำปาฏิหาริย์กับพระพุทธเจ้า".</p><p>         บทว่า  <strong>สเมกฺขิยาน</strong>  แปลว่า  พิจารณาแล้ว  คือสำคัญแล้ว.</p><p>บทว่า  <strong>อมญฺิ</strong>  แปลว่า  ได้ถือตัว.  บทว่า  <strong>โกตฺถุ</strong>  หมายเอา  สุนัขจิ้ง</p><p>จอก.  คำว่า  <strong>อตฺตาน  วิฆาเส  สเมกฺขิย</strong>  ได้แก่  ได้เห็นอัตตภาพอ้วน</p><p>พี  ในน้ำที่ใสในสระน้ำ.  บทว่า  <strong>ยาวตฺตาน  น  ปสฺสติ</strong>  ความว่า</p><p>ย่อมไม่เห็นตนตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า  เราเป็นสุนัขจิ้งจอกแก่  เติบ  </p><p>โตขึ้นเพราะเนื้อที่เป็นเดนของพญาสีหมิคราช.  บทว่า  พฺยคฺโฆติ  มญฺ-</p><p>ติ  ได้แก่  ย่อมสำคัญว่า  เราเป็นพญาสีหมิคราช  หรือถือตัวว่า  เรามี</p><p>กำลังเท่ากับสีหะเป็นพยัคฆ์แท้.  บทว่า  <strong>ภุตฺวาน  เภงฺเค</strong>  ได้แก่กินกบตาม</p><p>บ่อ.  บทว่า  <strong>ขลมูสิกาโย</strong>  ความว่า  กินหนูในลานข้าว.  บาทคาถาว่า</p><p><strong>กฏสีสุ  ขิตฺตานิ  จ  กูณปานิ</strong>  ความว่า  กินซากศพที่ทิ้งไว้ในป่าช้า.  บท</p><p>ว่า  <strong>มหาวเน</strong>  คือในป่าใหญ่.  บทว่า  <strong>สุญฺวเน</strong>  คือในป่าเปลี่ยว.  บท</p><p>ว่า  <strong>วิวฑฺโฒ</strong>  คือเติบโตแล้ว.  คำว่า  <strong>ตเถว  โส  สิคาลก  อนทิ</strong>   ความ   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 54</p><p>ว่า   สุนัขจิ้งจอก   แม้นั้น    แม้เติบโตได้อย่างนี้  ก็ยังสำคัญว่า  เราเป็นพวก   </p><p>มิคราช    ก็ร้องเหมือนสุนัขแก่    เหมือนอย่างที่เป็นสุนัขจิ้งจอกเสื่อมกำลัง</p><p>ในคราวก่อนฉะนั้น.     ศิษย์ของช่างกลึงไม้   ชื่อ    ชาลิยะ  ได้รุกราน</p><p>ปาฏิกบุตรนั้นแล้วว่า  ท่านบริโภคอาหารที่เป็นเดนแล้วติดอยู่ในลาภ</p><p>สักการะ    เหมือนสุนัขจิ้งจอกตัวที่กินสัตว์มีกบเป็นต้นแล้วเติบโตขึ้นฉะนั้น</p><p>ด้วยคาถาแม้นี้.</p><p>         บทว่า   <strong>นาเคหิ</strong>   คือ   ด้วยเหล่าข้าง.    บทว่า   <strong>มหาพนฺธนา</strong>  คือ</p><p>ให้พ้นจากเครื่อง  คือ   กิเลสใหญ่.   บทว่า    <strong>มหาวิทุคฺคา</strong>     ความว่า</p><p>โอฆะ ๔ อย่าง   ชื่อว่าหล่มใหญ่   รื้อถอนจากหล่มใหญ่นั้นแล้ว  ให้ดำรง</p><p>อยู่บนบกคือพระนิพพาน.   พระอรรถกถาจารย์  ครั้นแสดงบทอนุสนธิ</p><p>ว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมไม่ทรงกระทำ   ปาฏิหาริย์     ด้วยกถามรรค</p><p>ประมาณเท่านี้แล้ว      บัดนี้เมื่อจะแสดงอนุสนธิแห่งบทนี้ว่า  น  อคฺคญฺ</p><p>ปญฺเปติ   จงเริ่มเทศนาว่า    <strong>อคฺคญฺญฺจาห</strong>  เป็นต้น</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า <strong>อคฺคญฺญฺจาห</strong>  ความว่า  ดูก่อน</p><p>ภัคควะ       เราย่อมรู้ชัดซึ่งสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศ        และจริยาวัตรที่เกิด</p><p>ขึ้นของโลก.   บทว่า  <strong>ตญฺจ  ปชานามิ</strong>  ความว่า  เรามิใช่จะทราบชัดสิ่ง</p><p>โลกสมมติว่าเลิศอย่างเดียวเท่านั้น       ย่อมรู้ชัดสิ่งที่โลกสมมติว่าเลิศนั้น</p><p>ด้วย    แล้วรู้ชัดกว่านั้น     คือทราบชัดตั้งแต่ศีล   สมาธิ  จนถึงพระสัพพัญ-                      </p><p>ญุตญาณ.  คำว่า  <strong>ตญฺจ  ปรชานน  น  ปรามสามิ</strong>  ความว่า  เราแม้เมื่อ  </p><p>ทราบชัดซึ่งสิ่งนั้น  ก็ไม่ยึดมั่นด้วยอำนาจของตัณหา  ทิฏฐิ  และ</p><p>มานะว่า       เราย่อมรู้ชัดถึงสิ่งชื่อนี้          พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า </p><p>พระตถาคตไม่มีความยึดถือมั่น.     คำวา   <strong>ปจฺจตฺตญฺเว  นิพฺพุติ  วิทิตา</strong></p><p>ได้แก่   ทรงทราบการดับกิเลส   ในพระองค์ด้วยพระองค์เดียว.  คำว่า  ยท-</p><p><strong>ภิชาน ตถาคโต</strong>   คือ   พระตถาคตทรงรู้  คือ   ทรงทราบ   การดับกิเลส  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 55</p><p>คำว่า   <strong>โน  อนย  อาปชฺชติ</strong>   มีอธิบายว่า      พระตถาคตย่อมไม่ถึงอนยะ</p><p>คือทุกข์ ได้แก่ความพินาศ เหมือนเดียรถีย์ผู้ยังไม่ทราบพระนิพพาน ฉะนั้น.  </p><p>บัดนี้    พระผู้มีพระภาคเจ้า       เมื่อแสดงถึงสิ่งที่เหล่าเดียรถีย์บัญญัติว่าเลิศ</p><p>จึงตรัสว่า   <strong>สนฺติ   ภคฺคว</strong>   เป็นต้น      บรรดาบทเหล่านั้น.   บทว่า  <strong>อิสฺ-</strong></p><p><strong>สรกุตฺต  พฺรหฺมกุตฺต</strong> ได้แก่  พระอิศวรทำให้  พระพรหมทำให้.  อธิ-</p><p>ขายว่า   พระอิศวรเนรมิตให้   พระพรหมเนรมิตให้.      จริงอยู่พึงทราบว่า</p><p>พระพรหมเท่านั้น        ชื่อว่าเป็นใหญ่โดยความเป็นอธิบดี        ในคำว่า</p><p><strong>อิสฺสรกุตฺต  พฺรหฺมกุตฺต</strong>   นี้.   บทว่า   <strong>อาจริยก</strong>  คือ  ความเป็นอาจารย์</p><p>ได้แก่ลัทธิของอาจารย์.  ในคำว่า   <strong>อาจริยก</strong>  นั้น  อาจริยวาท   ชื่อว่า   สิ่ง </p><p>ที่ชาวโลกสมมติกันว่าเลิศ.       ก็อาจริยวาทนั้น   อันพระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>อธิบายว่า  สิ่งที่ชาวโลกสมมติว่าเลิศ  เราแสดงไว้ในคำว่า  อาจริย-</p><p>วาทนี้  จึงตรัสว่า  <strong>อคฺคญฺ</strong>  ดังนี้.  บทว่า  <strong>กถวิหิตก</strong>  คือ  ใครจักไว้</p><p>จัดไว้อย่างไร.  คำที่เหลือ  พึงทราบตามนัยที่อธิบายพิสดารแล้วในพรหม</p><p>ชาลสูตร.    บทว่า  <strong>ขิฑฺฑาปโทสิก</strong>   ได้แก่     มีมูลมาแต่เทวดาเหล่า</p><p>ขิฑฑาปโทสิกะ.</p><p>         บทว่า   <strong>อสตา</strong>   คือไม่มีอยู่.   อธิบายว่า   เพราะอรรถว่าไม่มี.  บท</p><p>ว่า  <strong>ตุจฺฉา</strong>  ได้แก่ด้วยคำเปล่า   คือเว้นจากแก่นภายใน. บทว่า  มุสา  คือ</p><p>ด้วยมุสาวาท.     บทว่า     <strong>อภูเตน</strong>     คือเว้นจากถ้อยคำที่เป็นจริง.    บทว่า</p><p><strong>อพฺภาจิกฺขนฺติ</strong>  แปลว่า  กล่าวตู่ (รา).  บทว่า  <strong>วิปรีโต</strong>  คือ  มีสัญญา</p><p>วิปริต  ได้แก่ มีจิตวิปริต.  บทว่า  <strong>ภิกฺขโว  จ</strong>  ความว่า  มิใช่พระสมณ-</p><p>โคดมอย่างเดียวที่วิปริต       พวกภิกษุผู้ทำตามคำสอนพระสมณโคดมนั้นก็</p><p>วิปริตไปด้วย.   ครั้งนั้น     เพื่อจะแสดงคำกล่าวที่พวกเดียรถีย์กล่าวหมายเอา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 56</p><p>ว่า   พระสมณโคดมเป็นผู้วิปริต  พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสคำว่า  สมโณ   </p><p>โคตโม     เป็นต้น.    บทว่า   <strong>สุภวิโมกข</strong>  ได้แก่   <strong>วัณณกสิณ.</strong>  </p><p>บทว่า   <strong>อสุภนฺเตฺวว</strong>  ได้แก่  รู้ชัดอย่างนี้    ว่าสิ่งที่งาม     และสิ่งที่ไม่งาม</p><p>ทั้งหมด  จัดเป็นอสุภะ.  คำว่า  <strong>สุภนฺเตน  ตสฺมึ  สมเย</strong>  ความว่า  ย่อม</p><p>รู้ชัดในสมัยนั้น  ว่าสิ่งนี้งาม   ย่อมไม่รู้สิ่งที่ไม่งาม.</p><p>         บทว่า   <strong>ภิกฺขโว  จ</strong>   ความว่า    พวกภิกษุ   และสมณะอันเตวา-</p><p>สิกของเหล่าชนที่พูดอย่างนี้    (นั่นแหละ)  วิปริต.   บทว่า   ปโหติ  ได้แก่</p><p>สามารถ   คือ  อาจ.   บทว่า   <strong>ทุกฺกร   โข</strong>   ได้แก่    ปริพาชกนี้.    เลื่อมใส</p><p>อย่างนี้แล้ว   จึงพูดเขาว่า    <strong>อห   ภนฺเต</strong>     เป็นต้น.      (ความจริง)    ปริพาชก</p><p>กล่าวคำนั้นด้วยความโอ้อวด  คือด้วยการหลอกลวง  ได้ทราบว่า  ปริพาชก</p><p>นั้นมีความคิดว่า         พระสมณโคดมแสดงธรรมกถาประมาณเท่านี้แก่เรา</p><p>เราแม้ฟังธรรมกถานั้นแล้ว      ก็ไม่สามารถบวชได้    เราควรทำตัวเหมือน</p><p>จะปฏิบัติตามคำสอนพระสมณะโคดมนั้น.  เพราะเหตุนั้น   ปริพาชกนั้น</p><p>จึงกล่าวอย่างนี้  ด้วยความโอ้อวด  คือด้วยความหลอกลวง.   เพราะ</p><p>เหตุนั้น      พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นเหมือนจะตัดขาดความเยื่อใยต่อปริพา-</p><p>ชกนั้น    จึงตรัสว่า  <strong>ทุกฺกร  โข  เอต  ภคฺคว  ตยา อญฺทิฏฺิเกน</strong></p><p>เป็นต้น.      คำนั้นมีเนื้อความตามที่กล่าวไว้ในโปฏฐปาทสูตร.   บทว่า</p><p><strong>สาธุกมนุรกฺข</strong>  ได้แก่จงรักษาให้ดี.    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงชักชวน</p><p>ปริพาชกรักษาความเลื่อมใส       (เพียงเท่าที่มีอยู่ให้ดี)  ด้วยประการฉะนี้.  </p><p>ปริพาชกชื่อภัคควะโคตรแม้นั้น        แม้ฟังพระสูตรอย่างมากมายอย่างนี้</p><p>ก็ไม่สามารถทำกิเลสให้สิ้นไปได้.  ก็การเทศนา  (พระสูตรนี้)  ได้เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 57</p><p>ปัจจัยเพื่อวาสนาในภพต่อไปของเขา.    คำที่เหลือทุก ๆ บท    มีเนื้อความ </p><p>ชัดเจนแล้วทั้งนั้นแล</p><p>               <em>จบ  อรรถกถาปาฏิกสูตรแห่งอรรถกถาทีฆนิกาย</em></p><p>                     <em>ชื่อสุมังคลวิลาสินี     ด้วยประการฉะนี้.</em></p><p>                                     <em>จบสูตรที่  ๑ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 58</p><p>                    <strong>๒.  อุทุมพริกสูตร</strong>  </p><p> </p><p>                  <strong>เรื่องสันธานคฤหบดี</strong></p><p>         [๑๘]  ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้ :-</p><p>         สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ  <strong>เขาคิชฌกูฏ</strong>    ใน</p><p>พระนครราชคฤห์   ก็ สมัยนั้นนิโครธปริพาชกอาศัยอยู่ในอารามปริพาชก</p><p>ของพระนางอุทุมพริกา      พร้อมกันบริษัทปริพาชกหมู่ใหญ่     ประมาณ</p><p>สามพันคน   ครั้งนั้น     สันธานคฤหบดีออกจากพระนครราชคฤห์ในเวลา</p><p>ข่าย   เพื่อจะเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า      ครั้งนั้นแล   สันธานคฤหบดีคิดว่า</p><p>เวลานี้  ยังไม่ถึงเวลาเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าก่อน  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>หลีกเร้นอยู่   มิใช่สมัยสมควรที่จะเข้าไปพบปะเหล่าภิกษุผู้อบรมใจ   ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายผู้อบรมใจยังหลีกเร้นอยู่     ถ้ากระไร    เราควรจะเข้าไปยังปริพา-</p><p>ชการามของพระนางอุทุมพริกา  เข้าไปหานิโครธปริพาชกเสียก่อน   ครั้งนั้น</p><p>แล สันธานคฤหบดีเข้าไปยังปริพาชการามของพระนางอุทุมพริกา  เข้าไป</p><p>หานิโครธปริพาชก</p><p>         [๑๙]   สมัยนั้นแล  นิโครธปริพาชกนั่งอยู่กับบริษัทปริพาชก</p><p>หมู่ใหญ่   กำลังสนทนาติรัจฉานกถาต่าง ๆ ด้วยเสียงดังลั่น     คือพูดเรื่อง</p><p><em>พระราชา     เรื่องโจร     เรื่องมหาอำมาตย์   เรื่องกองทัพ    เรื่องภัย</em></p><p><em>เรื่องการรบ  เรื่องข้าว  เรื่องน้ำ  เรื่องผ้า  เรื่องที่นอน  เรื่องดอกไม้</em></p><p><em>เรื่องของหอม  เรื่องญาติ  เรื่องยาน  เรื่องบ้าน  เรื่องนิคม  เรื่อง</em></p><p><em>ชนบท  เรื่องนคร  เรื่องสตรี  เรื่องบุรุษ  เรื่องดื่มสุรา   เรื่องตรอก</em></p><p><em>เรื่องท่าน้ำ   เรื่องคนที่ล่วงลับไปแล้ว  เรื่องเบ็ดเตล็ด  เรื่องโลก</em></p><p><em>เรื่องทะเล  เรื่องความเจริญและความเสื่อม</em>  ด้วยประการนั้น ๆ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 59</p><p>นิโครธปริพาชกได้เห็นสันธานคฤหบดีมาแต่ไกล  จึงเตือนบริษัทของตน </p><p>ให้สงบเสียงว่า  ท่านทั้งหลายจงสงบเสียงหน่อย  อย่างส่งเสียงดังนัก  สัน-  </p><p>ธานคฤหบดีนี้เป็นสาวกของพระสมณโคดม  กำลังมา  สันธานคฤหบดีนี้</p><p>เป็นสาวกคนหนึ่ง  ในบรรดาสาวกของพระสมณโคดมที่เป็นคฤหัสถ์นุ่งห่ม</p><p>ผ้าขาว     อาศัยอยู่ในเมืองราชคฤห์     ท่านเหล่านี้ชอบเสียงเบา      กล่าว</p><p>สรรเสริญคุณของเสียงเบา   บางที สันธานคฤหบดีนี้ทราบถึงบริษัทมีเสียง</p><p>เบาแล้ว    พึงเห็นความสำคัญที่จะเข้าไปหาก็ได้     เมื่อนิโครธปริพาชก</p><p>กล่าวอย่างนี้    พวกปริพาชกเหล่านั้นได้พากันนิ่งแล้ว</p><p>         [๒๐]   <strong>ครั้งนั้นแล</strong>     สันธานคฤหบดีเข้าไปหานิโครธปริพาชก</p><p>ถึงที่อยู่   ครั้นเข้าไปหาแล้วได้ปราศัยกับนิโครธปริพาชก    ครั้นยังสัมโม-</p><p>ทนียกถาอันเป็นเหตุให้ระลึกถึงกันผ่านไปแล้ว  จึงนั่งที่สมควรส่วนข้างหนึ่ง  </p><p>สันธานคฤหบดีนั่ง ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้ว    กล่าวกะนิโครธปริพาชก</p><p>ว่าพวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์ผู้เจริญเหล่านี้      มาพบปะสมาคมกันแล้ว   มี </p><p>เสียงดังลั่นอึกทึก   พากันขวนขวาย  กล่าวแต่ติรัจฉานกถาต่าง ๆ  โดย</p><p>ประการอื่นแล   คือ  <em>เรื่องพระราชา  เรื่องโจร ฯลฯ</em>  ด้วยประการนั้น ๆ</p><p>ส่วนพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น   ทรงเสพราวไพรในป่า    เสนาสนะที่สงัด  มี</p><p>เสียงน้อย   มีเสียงกึกก้องน้อย   มีลมพัดอ่อน ๆ    สมควรแก่การทำธรรมอัน</p><p>เร้นลับของมนุษย์   สมควรแก่การหลีกเร้นโดยประการอื่นแล  เมื่อสันธาน-</p><p>คฤหบดีกล่าวอย่างนี้แล้ว  นิโครธปริพาชกได้กล่าวกะสันธานคฤหบดีว่า</p><p>เอาเถิด  คฤหบดี     ท่านพึงทราบว่าพระสมณโคดมจะเจรจากับใคร     จะ</p><p>เข้าไปสนทนากับใคร    จะมีปัญญาเฉลียวฉลาดกับใคร    พระปัญญาของ </p><p>พระสมณโคดมหายไปในสุญญาคาร       พระสมณโคดมไม่กล้าเข้าไปสู่ที่</p><p>ประชุม    ไม่สามารถเจรจา      พระองค์ท่านทรงเสพที่อันสงัด  ณ  ภายใน</p><p>อย่างเดียว  เหมือนโคบอดตาข้างเดียวเที่ยววนเวียน เสพที่อันสงัด  ณ  ภายใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 60</p><p>ฉันใด   ปัญญาของพระสมณโคดมหายไปในสุญญาคาร    พระสมณโคดม </p><p>ไม่กล้าเข้าสู่ที่ประชุม  ไม่สามารเจรจา     พระองค์ท่านทรงเสพที่อันสงัด  </p><p>ณ ภายในอย่างเดียว   ฉันนั้นเหมือนกัน   เชิญเถิด  คฤหบดี   ขอเชิญพระ</p><p>สมณโคดมเสด็จมาสู่ที่ประชุมนี้       พวกเราจะพึงเหยียดหยามพระองค์ด้วย</p><p>ปัญหาข้อหนึ่ง        พวกเราจะบีบรัดพระองค์เหมือนบุคคลบีบรัดหม้อเล่า</p><p>ฉะนั้น</p><p>                   <strong>เรื่องนิโครธปริพาชก</strong></p><p>         [๒๑]  <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>     ได้ทรงสดับการเจรจาระหว่าง</p><p>สันธานคฤหบดีกับนิโครธปริพาชกนี้ด้วยพระทิพยโสตธาตุ       อันบริสุทธิ์ </p><p>ล่วงโสตธาตุของมนุษย์.   ครั้งนั้น     สนเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จลงจาก</p><p>ภูเขาคิชฌกูฏแล้ว   เสด็จเข้าไปยังสถานที่ให้เหยื่อแก่นกยูง  ที่ฝั่งสระโบก- </p><p>ขรณีสุมาคธา   ครั้นแล้ว     เสด็จจงกรมอยู่ ในที่แจ้ง  ณ  สถานที่ให้เหยื่อ</p><p>แก่นกยูง    ที่ฝั่งสระโบกขรณีสุมาคธา    นิโครธปริพาชกเห็นพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าเสด็จจงกรมอยู่ในที่แจ้ง    ณ  สถานที่ให้เหยื่อแก่นกยูง   ที่ฝั่งสระ</p><p>โบกขรณีสุมาคธา   จึงเตือนบริษัทของตนให้สงบเสียงว่า   ขอท่านทั้งหลาย</p><p>จงสงบเสียง    อย่าส่งเสียงดังนัก   พระสมณโคดมนี้เสด็จจงกรมอยู่ในที่แจ้ง</p><p>ณ  สถานที่ให้เหยื่อแก่นกยูง   ที่ฝั่งสระโบกขรณีสุมาคธา    พระองค์โปรด</p><p>เสียงเบา  และกล่าวสรรเสริญคุณของเสียงเบา  บางที  พระองค์ทรงทราบ</p><p>ว่า   บริษัทนี้มีเสียงเบาแล้ว  พึงเห็นความสำคัญที่จะเสด็จเข้าไปก็ได้  ถ้า</p><p>ว่า  พระสมณโคดมจะพึงเสด็จมาสู่ที่ประชุมนี้     เราจะพึงทูลถามปัญหากะ  </p><p>พระองค์ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแนะนำพระ</p><p>สาวก    ด้วยธรรมใด  สาวกอันพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแนะนำแล้วถึงความ</p><p>เบาใจ   ย่อมรู้เฉพาะซึ่งอาทิพรหมจรรย์   อันเป็นอัชฌาศัย   ด้วยธรรมใด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 61</p><p>ธรรมนั้นชื่ออะไร    เมื่อนิโครธปริพาชกกล่าวอย่างนี้แล้ว     พวกปริพาชก </p><p>เหล่านั้นได้พากันนิ่งอยู่.  </p><p>         [๒๒]  ครั้งนั้นแล       พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเข้าไปหานิโครธ</p><p>ปริพาชก     นิโครธปริพาชกจึงกราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า     ขอเชิญ</p><p>พระผู้มีพระภาคเสด็จมาเถิด    พระเจ้าข้า   พระองค์เสด็จมาดีแล้ว   นาน ๆ</p><p>พระองค์จึงจะได้เสด็จมาเยี่ยมเยียน   คือเสด็จมา  ณ ที่นี้      ขอเชิญประทับ</p><p>นั่ง   นี้อาสนะที่จัดไว้      พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนั่งบนอาสนะที่จัดไว้</p><p>ฝ่ายนิโครธปริพาชกก็ถือเอาอาสนะที่ต่ำแห่งหนึ่ง    นั่ง          ณ   ที่สมควร</p><p>ข้างหนึ่ง.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้ารับสั่งถามนิโครธปริพาชก     ผู้นั่ง  ณ  ที่ควร</p><p>ส่วนข้างหนึ่งว่า   นิโครธะ      บัดนี้  พวกเธอนั่งสนทนาด้วยเรื่องอะไรหนอ</p><p>และเรื่องอะไรเล่าที่พวกเธอสนทนาค้างอยู่ในระหว่าง        เมื่อพระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว    นิโครธปริพาชกได้กราบทูลว่า     ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ พวกข้าพระองค์ได้เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จจงกรมอยู่ในที่แจ้ง</p><p>ณ สถานที่ให้เหยื่อแก่นกยูงที่ฝั่งสระโบกขรณีสุมาคธา    จึงได้กล่าวอย่างนี้ </p><p>ว่า   ถ้าว่า  พระสมณโคดมจะพึงเสด็จมาสู่ที่ประชุมนี้      พวกเราจะพึงถาม</p><p>ปัญหานี้กะพระองค์ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระผู้มีพระภาคทรงแนะนำ</p><p>ด้วยธรรมใด   สาวกอันพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแนะนำแล้ว   ถึงความเบาใจ</p><p>ย่อมรู้เฉพาะซึ่งอาทิพรหมจรรย์อันเป็นอัชฌาศัย   ด้วยธรรมใด    ธรรมนั้น</p><p>ชื่ออะไร     เรื่องนี้แหละ  ที่พวกข้าพระองค์สนทนาค้างอยู่ในระหว่าง  พอดี</p><p>พระองค์เสด็จมาถึง.    พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า     นิโครธะ   การที่ท่าน</p><p>มีความเห็นไปทางหนึ่ง    มีความพอใจไปทางหนึ่ง      มีความชอบใจไปทาง </p><p>หนึ่ง  ไม่มีความพยายาม  ไม่มีลัทธิอาจารย์   ยากที่จะรู้ธรรมที่เราแนะนำ</p><p>พระสาวก    ยากที่จะรู้ธรรมสำหรับให้พระสงฆ์ผู้ได้รับแนะนำแล้วมีความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 62</p><p>ยินดี  รู้แจ้งชัดพรหมจรรย์เบื้องต้นอันเป็นอัชฌาศัย  เชิญเถิด  นิโครธะ  เธอ   </p><p>จงถามปัญหาในการเกลียดบาปอย่างยิ่ง  ในลัทธิอาจารย์ของตน  กะเราว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  การเกลียดบาปด้วยตบะ  อย่างไรบริบูรณ์  อย่างไร</p><p>ไม่บริบูรณ์   เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้      พวกปริพาชกเหล่านั้น</p><p>ได้เป็นผู้มีเสียงดังอึกทึกขึ้นว่า    น่าอัศจรรย์นัก     ท่านผู้เจริญ  ไม่เคยมีมา</p><p>ท่านผู้เจริญ   พระสมณโคดมมีฤทธิ์  มีอานุภาพมาก  พระองค์จักหยุดวาทะ</p><p>ของพระองค์ไว้   จักห้ามด้วยวาทะของผู้อื่น.</p><p>    <strong>กถาว่าด้วยการรังเกียจบาปด้วยตบะ</strong></p><p>         [๒๓]  ครั้งนั้น  นิโครธปริพาชกเตือนปริพาชกเหล่านั้นให้สงบเสียง </p><p>แล้วได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พวกข้าพระ-</p><p>องค์กล่าวการเกลียดบาปด้วยตบะ แนบแน่นการเกลียดบาปด้วยตบะอยู่ การ</p><p>เกลียดบาปด้วยตบะ  อย่างไรบริบูรณ์  อย่างไรไม่บริบูรณ์</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   นิโครธะ  บุคคลผู้มีตบะในโลกนี้</p><p>เป็นคนเปลือย  ไร้มารยาทเลียมือ   เขาเชิญให้รับภิกษาก็ไม่มา   เขาเชิญ</p><p>ให้หยุดรับภิกษา  ก็ไม่หยุด     ไม่ยินดีภิกษาที่เขานำมาไว้ก่อน     ไม่ยินดี</p><p>ภิกษาที่เขาทำเฉพาะ  ไม่ยินดีการเชื้อเชิญ    เขาไม่รับภิกษาจากปากหม้อ </p><p>ไม่รับภิกษาจากปากภาชนะ  ไม่รับภิกษาที่บุคคลยืนคร่อมธรณีประตูนำมา </p><p>ไม่รับภิกษาที่บุคคลยืนคร่อมครกนำมา    ไม่รับภิกษาที่บุคคลยืนคร่อมสาก</p><p>นำมา    ไม่รับภิกษาที่บุคคลยืนคร่อมท่อนไม้นำมา    ไม่รับภิกษาของตน</p><p>๒ คนที่กำลังบริโภคอยู่   ไม่รับภิกษาของหญิงมีครรภ์    ไม่รับภิกษาของ</p><p>หญิงผู้กำลังให้ลูกดื่มนม  ไม่รับภิกษาของหญิงที่คลอเคลียบุรุษอยู่  ไม่รับ</p><p>ภิกษาที่เขาประกาศให้รู้  ไม่รับภิกษาในที่มีสุนัขปรากฏ  ไม่รับภิกษาใน</p><p>ที่มีแมลงวันไต่ตอมเป็นกลุ่ม ๆ   ไม่กินปลา  ไม่กินเนื้อ  ไม่ดื่มสุรา   ไม่ดื่ม</p><p>เมรัย  ไม่ดื่มน้ำส้ม   เขาอยู่เรือนหลังเดียว  มีคำข้าวคำเดียว  หรืออยู่เรือน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 63</p><p>สองหลัง    มีคำข้างสองคำ   หรืออยู่เรือนเจ็ดหลัง   มีคำข้าวเจ็ดคำ   เยียวยา   </p><p>อัตตภาพด้วยภิกษาในภาชนะใบเดียวบ้าง        สองใบบ้าง      เจ็ดใบบ้าง</p><p>กินอาหารที่เก็บไว้วันหนึ่งบ้าง        สองวันบ้าง       เจ็ดวันบ้าง        เป็นผู้</p><p>ประกอบความขวนขวายในการบริโภคอาหารที่เวียนมาจนถึง ที่เก็บไว้กึ่ง-</p><p>เดือน  ด้วยประการฉะนี้    เขาเป็นผู้มีผักดองเป็นภักษาบ้าง   มีข้าวฟ่างเป็น</p><p>ภักษาบ้าง    มีลูกเดือยเป็นภักษาบ้าง   มีถากข้าวเป็นภักษาบ้าง    มีของจืด</p><p>เป็นภักษาบ้าง   มีรำเป็นภักษาบ้าง   มีข้าวตังเป็นภักษาบ้าง   มีกำยานเป็น</p><p>ภักษาบ้าง    มีหญ้าเป็นภักษาบ้าง   มีโคมัยเป็นภักษาบ้าง   มีเง่าและผลไม้</p><p>ในป่าเป็นอาหาร   บริโภคผลไม้หล่น   เยียวยาอัตตภาพ.   เขาทรงผ้าป่าน</p><p>บ้าง   ผ้าแถมกันบ้าง     ผ้าห่อศพบ้าง      ผ้าบังสุกุลบ้าง  ผ้าเปลือกไม้บ้าง</p><p>หนังสือบ้าง  หนังสือทั้งเล็บบ้าง  ผ้าคากรองบ้าง  ผ้าเปลือกปอกรองบ้าง</p><p>ผ้าผลไม้กรองบ้าง   ผ้ากำพลทำด้วยผมคนบ้าง   ผ้ากำพลทำด้วยขนสัตว์บ้าง</p><p>ผ้าทำด้วยขนปีกนกเค้าบ้าง     เป็นผู้ถอนผมและหนวด     คือประกอบความ</p><p>ขวนขวายในการถอนผมและหนวดบ้าง   เป็นผู้ยืนคือห้ามอาสนะบ้าง   เป็น</p><p>ผู้กระโหย่ง     คือประกอบความเพียรในการกระโหย่งบ้าง     เป็นผู้นอนบน</p><p>หนาม  คือสำเร็จการนอนบนหนามบ้าง     สำเร็จการนอนบนแผ่นกระดาน</p><p>บ้าง    สำเร็จการนอนบนเนินดินบ้าง         เป็นผู้นอนตะแคงข้างเดียวบ้าง</p><p>เป็นผู้หมักหมมด้วยธุลีบ้าง     เป็นผู้อยู่กลางแจ้งบ้าง      เป็นผู้นั่งบนอาสนะ</p><p>ตามที่ลาดไว้บ้าง  เป็นผู้บริโภคคูถ        คือประกอบการขวนขวายในการ</p><p>บริโภคคูถบ้าง     เป็นผู้ห้ามน้ำเย็น  คือขวนขวายในการห้ามน้ำเย็นบ้าง</p><p>เป็นผู้อาบน้ำวันละ  ๓  ครั้ง         คือประกอบการขวนขวายในการลงน้ำบ้าง</p><p>นิโครธะ      ท่านจะสำคัญความข้อนั้นอย่างไร  ถ้าเมื่อเป็นเช่นนี้  การ</p><p>เกลียดบาปด้วยตบะ  เป็นการเกลียดบริบูรณ์  หรือไม่บริบูรณ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 64</p><p>         นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     เมื่อเป็น     </p><p>เช่นนี้   การเกลียดบาปด้วยตบะ เป็นการเกลียดบริบูรณ์ ไม่ใช่ไม่บริบูรณ์</p><p>อย่างแน่แท้</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า     นิโครธะ      เรากล่าวอุปกิเลสมาก</p><p>อย่างในการเกลียดบาปด้วยตบะ  แม้ที่บริบูรณ์แล้ว  อย่างนี้แล.</p><p><strong>กถาว่าด้วยอุปกิเลสของผู้รังเกียจบาปด้วยตบะ</strong></p><p>         [๒๔]  นิโครธปริพาชกทูลถามว่า     ข้าแต่พระองค์เจริญ   ก็</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอุปกิเลสมากอย่างในการเกลียดบาปด้วยตบะที่บริ-</p><p>บูรณ์   อย่างนี้  อย่างไรเล่า ?</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   นิโครธะ  บุคคลผู้มีตบะในโลกนี้  </p><p>ย่อมถือมั่นตบะ   เขาเป็นผู้ดีใจ     มีความดำริบริบูรณ์ด้วยตบะนั้น    แม้ข้อ</p><p>ผู้มีตบะ  ถือมั่นตบะ   ดีใจ  มีความดำริบริบูรณ์ด้วยตบะนั้น     นี้แลย่อม</p><p>เป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก     บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ  เขา</p><p>ย่อมยกตนข่มขู่อื่นด้วยตบะนั้น  แม้ข้อที่ผู้มีตบะถือมั่นตบะ  ยกตนข่ม</p><p>ผู้อื่นด้วยตบะ   นี้แลย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก   บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ    เขา</p><p>ย่อมมัวเมา    ย่อมลืมสติ  ย่อมถึงความมัวเมาด้วยตบะนั้น  แม้ข้อที่ผู้มีตบะ</p><p>ถือมั่นตบะ  มัวเมา   ลืมสติ   ถึงความมัวเมาด้วยตบะนั้น    นี้แลย่อมเป็น</p><p>อุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก  บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ  เขา</p><p>ให้ลาภสักการะและความสรรเสริญเกิดขึ้นด้วยตบะนั้น  ด้วยเหตุเขาเป็นผู้</p><p>ดีใจ   มีความดำริบริบูรณ์ด้วยลาภสักการะและความสรรเสริญนั้น  แม้ข้อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 65</p><p>ที่ ผู้มีตบถือมั่นตบะ  ดีใจ   มีความดำริบริบูรณ์ด้วยลาภสักการะและความ  </p><p>สรรเสริญนั้น       นี้แลย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก   บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ   เขา</p><p>ให้ลาภสักการะและความสรรเสริญเกิดขึ้นด้วยตบะนั้น     เขาย่อมยกตนข่ม</p><p>ผู้  อื่นด้วยลาภสักการะและความสรรเสริญนั้น   แม้ข้อที่ผู้มีตบะถือมั่นตบะ</p><p>ยังลาภสักการะและความสรรเสริญให้เกิดขึ้นด้วยตบะนั้น     ยกตนข่มผู้อื่น</p><p>ด้วยลาภสักการะและความสรรเสริญนั้น      นี้แลย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคล</p><p>ผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก      บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ  เขา</p><p>ให้ลาภสักการะและความสรรเสริญเกิดขึ้นด้วยตบะนั้น         เขาย่อมมัวเมา</p><p>ย่อมลืมสติ         ย่อมถึงความมัวเมาด้วยลาภสักการะและความสรรเสริญนั้น</p><p>แม้ข้อที่ผู้มีตบะถือมั่นตบะ    ยังลาภสักการะและความสรรเสริญให้เกิดขึ้น</p><p>ด้วยตบะนั้น     มัวเมา    ลืมสติ    ถึงความมัวเมาด้วยลาภสักการะสละความ</p><p>สรรเสริญนั้น     นี้แลย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก   บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ   ย่อม</p><p>ถึงส่วน  ๒  ในโภชนะทั้งหลายว่า  สิ่งนี้ควรแก่เรา  สิ่งนี้ไม่ควรแก่เรา</p><p>ก็สิ่งใดแลไม่ควรแก่เขา   เขามุ่งละสิ่งนั้นเสีย  แต่ส่วนสิ่งใดควรแก่เขา</p><p>เขากำหนัด  ลืมสติ   ติดสิ่งนั้น  ไม่แลเห็นโทษ  ไม่มีปัญญาคิดสลัดออก</p><p>บริโภคอยู่  แม้ข้อนี้แลย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ     ข้ออื่นยังมีอยู่อีก      บุคคลผู้มีตบะย่อมยึดถือมั่นตบะ</p><p>ด้วยคิดว่า  พระราชา  มหาอำมาตย์ของพระราชา   กษัตริย์   พราหมณ์</p><p>คฤหบดี  เดียรถีย์  จักสักการะเรา  เพราะเหตุแห่งความใคร่ลาภสักการะ</p><p>และความสรรเสริญ  แม้ข้อนี้แล  ย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 66</p><p>         นิโครธะ  ข้ออื่นยังมีอยู่อีก  บุคคลผู้มีตบะย่อมเป็นผู้รุกรานสมณะ   </p><p>พราหมณ์อื่นแต่ที่ไหน ๆ ว่า  ก็ไฉน    ผู้นี้เลี้ยงชีพด้วยวัตถุหลายอย่าง  กิน</p><p>วัตถุทุก ๆ อย่าง   คือพืชเกิดแต่เง่า  พืชเกิดแต่ลำต้น    พืชเกิดแต่ผล   พืช</p><p>เกิดแต่ยอด   พืชเกิดแต่เมล็ด  เป็นที่ครบ  ๕  ปลายฟันของผู้นี้คมประดุจ</p><p>สายฟ้า   คนทั้งหลายย่อมจำกันได้  ด้วยการตู่ว่า  เป็นสมณะ      แม้ข้อนี้แล</p><p>ย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ    ข้ออื่นยังมีอยู่อีก     บุคคลผู้มีตบะ    เห็นสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์อื่นที่เขาสักการะ   เคารพนับถือ   บูชาอยู่ในสกุลทั้งหลาย   เขา</p><p>ดำริอย่างนี้ว่า   คนทั้งหลายย่อมสักการะ   เคารพ  นับถือ  บูชาสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์ชื่อนี้แลเลี้ยงชีพด้วยวัตถุหลายอย่างในสกุลทั้งหลาย           แต่ไม่</p><p>สักการะ ไม่เคารพ ไม่นับถือ ไม่บูชาเราผู้มีตบะ     เลี้ยงชีพด้วยวัตถุเศร้า</p><p>หมองในสกุลทั้งหลาย    เขาเป็นผู้ให้ความริษยา     และความตระหนี่เกิด</p><p>ขึ้นในสกุลทั้งหลาย  ดังนี้    แม้ข้อนี้แลย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังอยู่อีก         บุคคลผู้มีตบะเป็นผู้นั่งในทางที่ </p><p>มนุษย์เห็น  แม้ข้อนี้แล   ย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก    บุคคลผู้มีตบะย่อมเที่ยวแสดงตนไป</p><p>ในสกุลทั้งหลายว่า   กรรมแม้นี้ก็เป็นตบะของเรา   กรรมแม้นี้เป็นตบะของ</p><p>เรา   แม้ข้อนี้แลย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ  ข้ออื่นยังมีอยู่อีก  บุคคลผู้มีตบะย่อมเสพโทษอันปกปิด</p><p>บางอย่าง   เขาถูกผู้อื่นถามว่า  โทษนี้ควรแก่ท่านหรือ  กล่าวโทษที่ไม่ควร</p><p>ว่าควร   กล่าวโทษที่ควรว่าไม่ควร   เขาเป็นผู้กล่าวเท็จทั้งที่รู้อยู่  ดังนี้     แม้</p><p>ข้อนี้แล  ย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก     บุคคลผู้มีตบะ      เมื่อพระตถาคต </p><p>หรือสาวกของพระตถาคตแสดงธรรมอยู่        ย่อมไม่รู้ปริยายที่ควรรู้อันมีอยู่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 67</p><p>นั่นแล   แม้ข้อนี้แล  ย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.   </p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก   บุคคลผู้มีตบะเป็นผู้มักโกรธ    มัก</p><p>ผูกโกรธ  แม้ข้อที่ผู้ มีตบะเป็นผู้มักโกรธ  มักผูกโกรธ  นี้แล  ย่อมเป็นอุป-</p><p>กิเลสแก่บุคคลผู้มีตบะ.</p><p>         นิโครธะ     ข้ออื่นยังมีอยู่อีก     บุคคลพูดลผู้มีตบะเป็นผู้มีความลบหลู่ </p><p>ดีเสมอ  ริษยา  ตระหนี่  โอ้อวด  มีมารยา  กระด้าง  ถือตัวจัด เป็นผู้มีความ</p><p>ปรารถนาลามก    ไปสู่อำนาจแห่งความปรารถนาลามก     เป็นมิจฉาทิฏฐิ</p><p>ประกอบด้วยทิฏฐิอันดิ่งถึงที่สุด  เป็นผู้ลูบคลำทิฏฐิเอง  เป็นผู้ถือมั่น  สละ</p><p>คืนได้ยาก  ข้อที่บุคคลผู้มีตบะ ฯลฯ  แม้นี้แล  ย่อมเป็นอุปกิเลสแก่บุคคล</p><p>ผู้มีตบะ.                                                                          </p><p>         นิโครธะ   ท่านจะพึงสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  การเกลียดบาป</p><p>ด้วยตบะเหล่านี้   เป็นอุปกิเลสหรือไม่เป็นอุปกิเลส.</p><p>         นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     การเกลียด</p><p>บาปด้วยตบะเหล่านี้  เป็นอุปกิเลสแน่แท้  ไม่เป็นอุปกิเลสหามิได้  บุคคล</p><p>ผู้มีตบะในโลกนี้   พึงเป็นผู้ประถอบด้วยอุปกิเลสเหล่านี้ครบทุกอย่าง  ข้อนี้</p><p>แลเป็นฐานะที่มีได้  จะป่วยกล่าวไปไยถึงอุปกิเลสเพียงบางข้อ ๆ.</p><p><strong>กถาว่าด้วยความบริสุทธิ์ของผู้รังเกียจตบะ</strong></p><p>         [๒๕]  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  นิโครธะ  บุคคลผู้มีตบะใน</p><p>โลกนี้ย่อมถือมั่นตบะ   เขาเป็นผู้ไม่ดีใจ  ไม่มีความดำริบริบูรณ์ด้วยตบะ</p><p>นั้น  ข้อที่ผู้ มีตบะถือมั่นตบะ  ไม่ดีใจ  ไม่มีความดำริบริบูรณ์ด้วยตบะนั้น</p><p>อย่างนี้  เขาย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์  ในฐานะ.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก  บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ  เขาย่อม</p><p>ไม่ยกตน  ไม่ข่มผู้อื่นด้วยตบะนั้น  ฯลฯ  อย่างนี้     เขาย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์ใน</p><p>ฐานะนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 68</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก   บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ     เขา   </p><p>ย่อมไม่มัวเมา ไม่ลืมสติ  ย่อมไม่ถึงความมัวเมาด้วยตบะนั้น  ฯลฯ    อย่างนี้ </p><p>เขาย่อมบริสุทธิ์ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก  บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ.  เขาให้ </p><p>ลาภสักการะและความสรรเสริญเกิดขึ้นด้วยตบะนั้น       เขาเป็นผู้ไม่ดีใจ</p><p>ไม่มีความดำริบริบูรณ์ด้วยลาภสักการะและความสรรเสริญนั้น ฯลฯ  อย่าง</p><p>นี้  เขาย่อมบริสุทธิ์ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก    บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ   เขา</p><p>ให้ลาภสักการะและความสรรเสริญเกิดขึ้นด้วยตบะนั้น     เขาย่อมไม่ยกตน</p><p>ไม่ข่มผู้อื่น  ด้วยลาภสักการะและความสรรเสริญนั้น ฯลฯ  อย่างนี้  เขาเป็น</p><p>ผู้บริสุทธิ์ ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก    บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ  เขา</p><p>ให้ลาภสักการะและความสรรเสริญเกิดขึ้นด้วยตบะนั้น   เขาไม่มัวเมา   ไม่</p><p>หลงลืมสติ ไม่ถึงความมัวเมาด้วยลาภสักการะและความสรรเสริญนั้น   ฯลฯ</p><p>อย่างนี้   เขาย่อมบริสุทธิ์ในฐานะนั้น .</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังอยู่อีก   บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ   ย่อม </p><p>ไม่ถึงส่วน ๒  ในโภชนะทั้งหลายว่า  สิ่งนี้ควรแก่เรา  สิ่งนี้ไม่ควรแก่เรา</p><p>ก็สิ่งใดแลไม่ควรแก่เขา  เขาไม่มุ่งละสิ่งนั้นเสีย  ส่วนสิ่งใดควรแก่เขา   เขา</p><p>ไม่กำหนัด  ไม่ลืมสติ  ไม่คิดสิ่งนั้น  แลเห็นโทษ มีปัญญาคิดสลัดออกบริโภค</p><p>อยู่อย่างนี้   เขาย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์ในฐานะนั้น. </p><p>         นิโครธ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก    บุคคลผู้มีตบะย่อมถือมั่นตบะ  แต่</p><p>เขาไม่คิดว่า  พระราชา   มหาอำมาตย์ของพระราชา   กษัตริย์   พราหมณ์</p><p>คฤหบดี  เดียรถีย์  จักสักการะเรา  เพราะเหตุแห่งความใคร่ลาภสักการะ</p><p>และความสรรเสริญ   อย่างนี้   เขาย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์ในฐานะนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 69</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก  บุคคลผู้มีตบะ  ไม่รุกรานสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์อื่นว่า   ก็ไฉนผู้นี้เลี้ยงชีวิตด้วยวัตถุหลายอย่าง      กินวัตถุทุก ๆ  </p><p>อย่าง  คือ  พืชเกิดแต่เง่า  พืชเกิดแต่ลำต้น    พืชเกิดแต่ผล    พืชเกิดแต่ยอด</p><p>พืชเกิดแต่เมล็ด  เป็นที่ครบ  ๕  ปลายฟันของผู้นี้คมประดุจสายฟ้า  คนทั้ง</p><p>หลายย่อมจำกันได้ด้วยการตู่ว่าเป็นสมณะ  อย่างนี้  เขาย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์</p><p>ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก    บุคคลผู้มีตบะ     เห็นสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์อื่นที่เขาสักการะเคารพนับถือบูชาอยู่ในสกุลทั้งหลาย       เขาไม่</p><p>ดำริอย่างนี้ว่า           คนทั้งหลายย่อมสักการะเคารพนับถือบูชาสมณะหรือ</p><p>พราหมณ์ชื่อนี้แล   ผู้เลี้ยงชีพด้วยวัตถุหลายประการในสกุลทั้งหลาย   แต่</p><p>ไม่สักกาะร  ไม่เคารพ   ไม่นับถือ   ไม่บูชาเราผู้มีตบะ     เลี้ยงชีพด้วยวัตถุ</p><p>เศร้าหมองในสกุลทั้งหลาย  เขาไม่ให้ความริษยาและความตระหนี่เกิดขึ้น</p><p>ในสกุลทั้งหลาย  ดังนี้  อย่างนี้  เขาย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์  ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก   บุคคลผู้มีตบะเป็นผู้ไม่นั่งในทางที่</p><p>มีคนเห็น   อย่างนี้   เขาย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก     บุคคลผู้มีตบะย่อมไม่เที่ยวแสดงตน</p><p>ไปในสกุลทั้งหลายว่า  กรรมแม้นี้ก็เป็นตบะของเรา  กรรมแม้นี้ก็เป็นตบะ</p><p>ของเรา  อย่างนี้  เขาย่อมเป็นบริสุทธิ์  ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ    ข้ออื่นยังมีอยู่อีก     บุคคลมีตบะย่อมไม่เสพโทษอัน</p><p>ปกปิดบางอย่าง  เขาถูกผู้อื่นถามว่า  โทษนี้ควรแก่ท่านหรือ  กล่าวโทษที่</p><p>ไม่ควรว่าไม่ควร    กล่าวโทษที่ควรว่าควร  เขาเป็นผู้ไม่กล่าวเท็จทั้งรู้อยู่</p><p>ดังนี้    อย่างนี้   เขาย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก  บุคคลผู้มีตบะ    เมื่อพระตถาคตหรือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 70</p><p>สาวกของพระตถาคตกำลังแสดงธรรมอยู่    ย่อมรู้ตามปริยายอันมีอยู่ที่ควรรู้  </p><p>อย่างนี้  เขาย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ     ข้ออื่นยังมีอยู่อีก   บุคคลผู้มีตบะ    ไม่เป็นผู้มักโกรธ </p><p>ไม่ผูกโกรธ   ข้อที่บุคคลผู้มีตบะ ไม่เป็นผู้มักโกรธ  ไม่ผูกโกรธ  อย่างนี้ เขา</p><p>ย่อมเป็นผู้บริสุทธิ์ ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ   ข้ออื่นยังมีอยู่อีก   บุคคลผู้มีตบะ  ไม่ลบหลู่  ไม่ดีเสมอ</p><p>ไม่ริษยา ไม่ตระหนี่ ไม่โอ้อวด  ไม่มีมารยา   ไม่กระด้าง  ไม่ดูหมิ่นท่าน </p><p>ไม่ปรารถนาลามก  ไม่ลุอำนาจความปรารถนาลามก  ไม่เป็นมิจฉาทิฎฐิ ไม่</p><p>ประกอบด้วยทิฏฐิอันดิ่งถึงที่สุด  ไม่เป็นผู้ลบคลำทิฏฐิเอง  ไม่เป็นผู้ถือมั่น</p><p>สละคืนได้ง่าย   ข้อที่บุคคลผู้มีตบะ  ไม่ลบหลู่ ฯลฯ  ไม่เป็นผู้ถือมั่น    สละ</p><p>คืนได้ง่าย  อย่างนี้  เขาเป็นผู้บริสุทธิ์ในฐานะนั้น.</p><p>         นิโครธะ   เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน     ถ้าเมื่อเป็นเช่นนี้ </p><p>การเกลียดบาปด้วยตบะจะบริสุทธิ์หรือไม่บริสุทธิ์.</p><p>         นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ      เมื่อเป็น</p><p>เช่นนี้    การเกลียดบาปด้วยตบะเหล่านี้บริสุทธิ์แน่แท้   ไม่ใช่ไม่บริสุทธิ์</p><p>เป็นกิริยาที่ถึงยอดถึงแก่น.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  นิโครธะ  การเกลียดบาปด้วยตบะ</p><p>ด้วยเหตุเพียงเท่านี้  เป็นกิริยาที่ถึงยอดถึงแก่นหามิได้  ที่แท้เป็นกิริยาที่ถึง</p><p>สะเก็ดเท่านั้น.</p><p><strong>กถาว่าด้วยการบรรลุธรรมเป็นสาระอันเลิศ</strong></p><p>         [๒๖]  นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ก็</p><p>การเกลียดบาปด้วยตบะ  เป็นกิริยาที่ถึงยอดถึงแก่นด้วยเหตุเพียงเท่าไร</p><p>ขอประทานวโรกาส        ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงให้ข้าพระองค์ถึงยอดถึง</p><p>แก่นแห่งการเกลียดบาปด้วยตบะเถิด. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 71</p><p>                        <strong>ว่าด้วยสังวร  ๔</strong>   </p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   นิโครธะ     บุคคลผู้มีตบะในโลกนี้</p><p>เป็นผู้สำรวมด้วยสังวร  ๔ ประการ.  ๔ ประการเป็นอย่างไร</p><p>         นิโครธะ  บุคคลผู้มีตบะในโลกนี้ </p><p>         ๑.  ไม่ฆ่าสัตว์  ไม่ใช้ผู้อื่นให้ฆ่าสัตว์  เมื่อผู้อื่นฆ่าสัตว์  ไม่เป็น</p><p>               ผู้ดีใจ</p><p>         ๒.  ไม่ถือเอาสิ่งของที่เจ้าของเขาไม่ได้ให้    ไม่ใช้ให้ผู้อื่นถือ</p><p>               เอาสิ่งของที่เจ้าของเขาไม่ได้ให้     เมื่อผู้อื่นถือเอาสิ่งของที่</p><p>               เจ้าของไม่ได้ให้  ไม่เป็นผู้ดีใจ                         </p><p>         ๓.  ไม่พูดเท็จ  ไม่ใช้อื่นให้พูดเท็จ  เมื่อผู้อื่นพูดเท็จ ไม่เป็น</p><p>               ผู้ดีใจ      </p><p>         ๔.  ไม่เสพกามคุณ   ไม่ใช้ให้ผู้อื่นเสพกามคุณ   เมื่อผู้อื่นเสพ</p><p>               กามคุณไม่เป็นผู้ดีใจ</p><p>         นิโครธะ   บุคคลผู้มีตบะ เป็นผู้สำรวมแล้วด้วยสังวร ๔  ประการ</p><p>อย่างนี้  นิโครธะ  เพราะว่า     บุคคลผู้มีตบะเป็นผู้สำรวมแล้วด้วยสังวร ๔</p><p>ประการ   ข้อที่จะกล่าวต่อไปนี้จึงเป็นลักษณะของเขา   เพราะเป็นผู้มีตบะ</p><p>เขารักษาศีลให้ยิ่ง   ไม่เวียนมาเพื่อความเป็นคนเลว      เขาเสพเสนาสนะ</p><p>อันสงัด  คือ ป่า โคนไม้ ภูเขา  ซอกเขา  ถ้าในภูเขา ป่าช้า  ป่าชัฏ  ที่แจ้ง</p><p>ลอมฟาง  ในปัจฉาภัต  เขากลับจากบิณฑบาตแล้ว   นั่งขัดสมาธิ  ตั้งกาย</p><p>ตรง  ดำรงสติไว้จำเพาะหน้า  เขาละความเพ็งเล็งในโลกเสียแล้ว   มีใจ</p><p>ปราศจากความเพ่งเล็งอยู่          ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากความเพ่งเล็งได้</p><p>ละความประทุษร้ายคือพยาบาท      มีจิตไม่พยาบาท       มีความกรุณาหวัง</p><p>ประโยชน์แก่สัตว์ทั้งปวง        ชำระจิตให้บริสุทธิ์จากความประทุษร้ายคือ</p><p>พยาบาทได้   ละถีนมิทธะแล้ว   เป็นผู้ปราศจากถิ่นมิทธะ    มีความกำหนด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 72</p><p>หมายอยู่ที่แสงสว่าง   มีสติสัมปชัญญะอยู่  ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากถีน-  </p><p>มิทธะได้  ละอุทธัจจกุกกุจจะ  เป็นผู้ไม่ฟุ้งซ่าน  มีจิตสงบ ณ  ภายในอยู่</p><p>ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากอุทธัจจกุกกุจจะได้  ละวิกิจฉา  เป็นผู้ข้าม</p><p>วิจิกิจฉา  ไม่มีความสงสัยอยู่  ย่อมชำระจิตให้บริสุทธิ์จากวิจิกิจฉาใน</p><p>กุศลธรรมทั้งหลายได้  เขาละนิวรณ์  ๕  เหล่านี้อันเป็นอุปกิเลสแห่งใจที่ทำ</p><p>ให้ปัญญาเสื่อมกำลัง  มีใจประกอบด้วยเมตตาแผ่ไปตลอดทิศหนึ่งอยู่  ทิศ</p><p>ที่สอง  ทิศที่สาม  ทิศที่สี่  ก็เหมือนกัน  ตามนัยนี้  ทั้งเบื้องบน  เบื้องล่าง</p><p>เบื้องขวาง  ทั่งโลก  เพราะทั่วไปในที่ทุกสถาน  มีใจอันประกอบด้วย</p><p>เมตตาอันไพบูลย์  ถึงความเป็นใหญ่  หาประมาณมิได้  ไม่มีเวร  ไม่มี</p><p>ความเบียดเบียนแผ่ไปอยู่  เขามีใจประกอบด้วยกรุณา  มุทิตา  อุเบกขา</p><p>แผ่ไปตลอดทิศหนึ่งอยู่  ทิศที่สอง  ทิศที่สาม  ทิศที่สี่  ก็เหมือนกัน  ตามนัยนี้</p><p>ทั้งเบื้องบน  เบื้องล่าง  เบื้องขวาง   ทั่วโลก  เพราะทั่วไปในที่ทุกสถาน</p><p>ก็มีใจอันประกอบด้วยอุเบกขาอันไพบูลย์ถึงความเป็นใหญ่หาประมาณมิได้</p><p>ไม่มีเวร  ไม่มีความเบียดเบียนแผ่ไปอยู่.</p><p>         นิโครธะ  ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน  ถ้าเมื่อเป็นเช่นนี้</p><p>การเกลียดบาปด้วยตบะ  จะบริสุทธิ์หรือไม่บริสุทธิ์.</p><p>         นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อเป็น</p><p>เช่นนี้  การเกลียดบาปด้วยตบะบริสุทธิ์ไม่ใช่ไม่บริสุทธิ์แน่แท้  เป็นกิริยา</p><p>ที่ถึงยอดหรือถึงแก่น.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  นิโครธะ  การเกลียดบาปด้วยตบะ</p><p>ด้วยเหตุเพียงเท่านี้  เป็นกิริยาที่ถึงยอดถึงแก่นหามิได้  ที่แท้  เป็นกิริยาที่</p><p>ถึงเปลือกเท่านั้น.</p><p>         [๒๗]  นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ก็การ</p><p>เกลียดบาปด้วยตบะ  เป็นกิริยาที่ถึงยอดและถึงแก่น ด้วยเหตุเพียงเท่าไร  ขอ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 73</p><p>ประทานวโรกาส    ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงให้ข้าพระองค์ถึงยอดหรือถึง  </p><p>แก่นแห่งการเกลียดบาปด้วยตบะเถิด.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   นิโครธะ    บุคคลผู้มีตบะในโลกนี้</p><p>เป็นผู้สำรวมแล้วด้วยสังวร  ๔  ประการ  ๔  ประการเป็นอย่างไร  ฯลฯ</p><p>นิโครธะ   เพราะว่า บุคคลผู้มีตบะ เป็นผู้สำรวมแล้วด้วยสังวร  ๔  ประการ</p><p>ข้อที่จะกล่าวต่อไปนี้  จึงเป็นลักษณะของเขา  เพราะความเป็นผู้มีตบะ  เขา</p><p>รักษาศีลให้ยิ่ง ไม่เวียนมาเพื่อความเป็นคนเลว   เขาเสพเสนาสนะอันสงัด</p><p>ฯลฯ  เขาละนิวรณ์  ๕ เหล่านี้    อันเป็นอุปกิเลสแห่งใจที่ทำให้ปัญญาเสื่อม</p><p>กำลัง  มีใจประกอบด้วยเมตตาแผ่ไปตลอดทิศหนึ่งอยู่  ฯลฯ  เขาย่อมระลึก</p><p>ถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก   คือระลึกชาติได้  ๑  ชาติบ้าง   ๒ ชาติบ้าง   ๓   </p><p>ชาติบ้าง  ๔  ชาติบ้าง  ๕  ชาติบ้าง  ฯลฯ  สิบชาติบ้าง  ยี่สิบชาติบ้าง  สามสิบ</p><p>ชาติบ้าง  ยี่สิบชาติบ้าง  ห้าสิบชาติบ้าง  ร้อยชาติบ้าง  พันชาติบ้าง  แสนชาติ</p><p>บ้าง     ตลอดสังวัฏฏกัปเป็นอันมากบ้าง  ตลอดวิวัฏฏกัปเป็นอันมากบ้าง</p><p>ตลอดสังวัฏฏกัปและวิวัฏฏกัปเป็นอันมากบ้างว่า   ในภพโน้นเรามีชื่ออย่าง</p><p>นั้น มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหารอย่างนั้น   เสวยสุขเสวย</p><p>ทุกข์อย่างนั้น  ๆ  มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้วได้ไป</p><p>เกิดในภพโน้น   แม้ในภพนั้น     เราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น  มีโคตรอย่างนั้น</p><p>มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น    เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น  ๆ   มี</p><p>กำหนดอายุเพียงเท่านั้น ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว  ได้มาเกิดในภพนี้     เขา</p><p>ย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้เป็นอันมาก  พร้อมทั้งอาการ  พร้อมทั้งอุเทศด้วย</p><p>ประการฉะนี้.                                                         </p><p>         นิโครธะ    เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน    ถ้าเมื่อเป็นเช่นนี้ </p><p>การเกลียดบาปด้วยตบะ  จะบริสุทธิ์หรือไม่บริสุทธิ์. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 74</p><p>         นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อเป็น </p><p>เช่นนี้  การเกลียดบาปด้วยตบะบริสุทธิ์  ไม่ใช่ไม่บริสุทธิ์แน่แท้  เป็นกิริยา  </p><p>ที่ถึงยอดถึงแก่น.   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   นิโครธะ     การเกลียดบาป</p><p>ด้วยตบะ   ด้วยเหตุเพียงเท่านี้     เป็นกิริยาที่ถึงยอดหรือถึงแก่นหามิได้   ที่</p><p>แท้ เป็นกิริยาที่ถึงกระพี้เท่านั้น.</p><p>         [๒๘]  นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ก็</p><p>การเกลียดบาปด้วยตบะเป็นกิริยาถึงยอดสละถึงแก่น     ด้วยเหตุเพียงเท่าไร</p><p>ขอประทานพระวโรกาส  ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า  จงให้ข้าพระองค์ถึงยอด</p><p>ถึงแก่นแห่งการเกลียดบาปด้วยตบะเถิด.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   นิโครธะ    บุคคลผู้มีตบะในโลกนี้ </p><p>เป็นผู้สำรวมแล้วด้วยสังวร ๔ ประการ ฯลฯ    เขาย่อมระลึกถึงชาติก่อนได้</p><p>เป็นอันมาก  คือระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง  สองชาติบ้าง  ฯลฯ  เขาระลึกถึง</p><p>ชาติก่อนได้เป็นอันมาก    พร้อมทั้งอาการ    พร้อมทั้งอุเทศ    ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้ เขาเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ  กำลังอุปบัติ   เลว   ประณีต   มีผิวพรรณ</p><p>ดี  มีผิวพรรณทราม    ได้ดี     ตกยาก    ด้วยทิพจักษุอันบริสุทธิ์   ล่วงจักษุ</p><p>ของมนุษย์    ย่อมรู้ชัดหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรมว่า    สัตว์เหล่านี้ประกอบ </p><p>ด้วยกายทุจริต    วจีทุจริต   มโนทุจริต      ติเตียนพระอริยเจ้า   เป็นมิจฉา-</p><p>ทิฏฐิ  ยึดถือกรรมคือมิจฉาทิฏฐิ  เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก  เขาย่อม</p><p>เข้าถึงอบาย    ทุคติ   วินิบาต   นรก       ส่วนสัตว์เหล่านี้ประกอบด้วยกาย</p><p>สุจริต   วจีสุจริต   มโนสุจริต   ไม่ติเตียนพระอริยเจ้า    เป็นสัมมาทิฏฐิ  ยึด </p><p>ถือกรรมคือสัมมาทิฏฐิ    เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก  เขาย่อมเข้าถึง</p><p>สุคติโลกสวรรค์ ดังนี้    เขาย่อมเห็นหมู่สัตว์กำลังจุติ   อุบัติ    เลว   ประณีต</p><p>มีผิวพรรณดี    มีผิวพรรณทราม  ได้ดี    ตกยาก    ด้วยทิพจักษุอันบริสุทธิ์  </p><p>ล่วงจักษุของมนุษย์   ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม  ด้วยประการ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 75</p><p>ฉะนี้  นิโครธะ  ท่านจะสำคัญความข้อนี้เป็นไฉน   ถ้าเมื่อเป็นเช่นนี้  </p><p>การเกลียดบาปด้วยตบะจะบริสุทธิ์หรือไม่บริสุทธิ์.</p><p>         นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อเป็น</p><p>เช่นนี้  การเกลียดบาปด้วยตบะบริสุทธิ์  ไม่ใช่ไม่บริสุทธิ์แน่แท้   เป็น</p><p>กิริยาที่ถึงยอดและถึงแก่น.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  นิโครธะ  การเกลียดบาปด้วยตบะ</p><p>เป็นกิริยาที่ถึงยอดและถึงแก่นด้วยเหตุเพียงเท่านี้   นิโครธะ  ท่านได้กล่าว</p><p>กะเราอย่างนี้ว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแนะนำสาวกทั้งหลาย  สาวกอัน</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแนะนำแล้ว  ถึงความเบาใจ  ย่อมรู้เฉพาะซึ่ง</p><p>อาทิพรหมจรรย์อันเป็นอัชฌาศัย  ด้วยธรรมใด  ธรรมนั้นคืออะไร  นิโครธะ</p><p>เราแนะนำสาวก  สาวกอันเราแนะนำแล้ว  ถึงความเบาใจ  ย่อมรู้เฉพาะ</p><p>อาทิพรหมจรรย์อันเป็นอัชฌาศัย  ด้วยธรรมใด  ธรรมนั้นคืออะไร  นิโครธะ</p><p>เราแนะนำสาวก  สาวกอันเราแนะนำแล้ว  ถึงความเบาใจ  ย่อมรู้เฉพาะ</p><p>อาทิพรหมจรรย์อันเป็นเป็นอัชฌาศัยด้วยฐานะใด  ฐานะนั้นยิ่งกว่า  ประณีต</p><p>ด้วยประการฉะนี้แล.</p><p>         เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนั้นแล้ว  พวกปริพาชกเหล่านั้น</p><p>เป็นผู้มีเสียงดังลั่นว่า  ในข้อนี้  เรากับอาจารย์ยังไม่เห็น  เราไม่รู้ยิ่งไป</p><p>กว่านี้.</p><p>         [๒๙]  เมื่อใด  สันธานคฤหบดีได้รู้แล้วว่า  บัดนี้  พวกปริพาชก</p><p>อัญญเดียรถีย์เหล่านี้ตั้งใจฟังภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า   ตั้งโสตสดับ</p><p>ตั้งจิตเพื่อรู้ทั่ว  เมื่อนั้น  สันธารคฤหบดีจึงได้กล่าวกะนิโครธปริพาชกว่า</p><p>นิโครธะ  ท่านได้กล่าวกะเราอย่างนี้แลว่า  เอาเถิด  คฤหบดี  ท่านพึงรู้</p><p>พระสมณโคดมจะทรงเจรจากับใคร  สนทนากับใคร  จะถึงความเป็นผู้มี</p><p>ปัญญาเฉลียวฉลาดกับใคร  พระปัญญาของพระสมณโคดมหายเสียใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 76</p><p>สุญญาคาร     พระสมณโคดมไม่กล้าเข้าไปสู่ที่ประชุม    ไม่สามารถเจรจา   </p><p>พระองค์ทรงเสพที่อันสงัด     ณ ภายในอย่างเดียว     เหมือนโคตาบอดข้าง</p><p>เดียวเที่ยววนเวียน   เสพที่อันสงัด     ณ ภายใน  ฉันใด    พระปัญญาของ</p><p>พระสมณโคดมหายเสียในสุญญาคาร       พระสมณโคดมไม่กล้าเข้าไปสู่ที่</p><p>ประชุม ไม่สามารถเจรจา  พระองค์ทรงเสพที่อันสงัด  ณ  ภายในอย่างเดียว</p><p>ฉันนั้น     เอาเถอะพระสมณโคดมเสด็จเข้ามาสู่ที่ประชุม     พวกเราจะพึง</p><p>หยามพระองค์ด้วยปัญหาข้อเดียวเท่านั้น  พวกเราจะบีบรัดพระองค์  เหมือน</p><p>บุคคลบีบรัดหม้อเปล่า ฉะนั้น   ท่านนิโครธะผู้เจริญ  บัดนี้   พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้นเสด็จถึงที่นี่แล้ว      ก็พวกท่านจง</p><p>ทำพระองค์ไม่ให้กล้าเสด็จเข้าสู่ที่ประชุม   จงทำให้เป็นเหมือนโคตาบอด</p><p>ข้างเดียวเที่ยววนเวียน     จงหยามพระองค์ด้วยปัญหาข้อเดียวเท่านั้น      จง</p><p>บีบรัดพระองค์  เหมือนบุคคลบีบรัดหม้อเปล่า  ฉะนั้น  เมื่อสันธานคฤหบดี</p><p>กล่าวอย่างนี้แล้ว   นิโครธปริพาชกเป็นผู้นั่งนิ่ง   เก้อเขิน   คอตก  ก้มหน้า</p><p>ซบเซา  ไม่มีปฏิภาณ.</p><p>            <strong>นิโครธปริพาชกสารภาพผิด</strong></p><p>         [๓๐]   ครั้งนั้น     พระผู้มีพระภาคทรงทราบว่านิโครธปริพาชก</p><p>เป็นผู้นั่งนิ่ง   เก้อเขิน   คอตก   ก้มหน้า  ซบเซา  ไม่มีปฏิภาณ   จึงตรัสกะ</p><p>นิโครธปริพาชกว่า  นิโครธะ  วาจานี้เธอกล่าวจริงหรือ.  นิโครธปริพา- </p><p>ชกกราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  วาจานี้ข้าพระองค์กล่าวจริง   ด้วย</p><p>ความเป็นคนเขลา คนหลงไม่ฉลาด. พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  นิโครธะ</p><p>เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน   เธอเคยได้ยินปริพาชกผู้เฒ่าผู้แก่  เป็น</p><p>อาจารย์และบุรพาจารย์กล่าวกันมาอย่างนี้บ้างหรือว่า      พระอรหันตสัมมา</p><p>สัมพุทธเจ้าทั้งหลายได้มีแล้วในอดีตกาล        พระผู้มีพระภาคเจ้าทั้งหลาย</p><p>ประชุมพร้อมกันแล้ว    มีเสียงดังลั่นอึกทึก  ขวนขวายกล่าวติรัจฉานกถา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 77</p><p>ต่าง ๆ อยู่   คือ   ราชกถา  โจรกถา ฯลฯ   เรื่องความเจริญและความเสื่อม </p><p>ด้วยประการนั้น ๆ    เหมือนท่านกับอาจารย์ในบัดนี้    หรือว่าท่านเคยได้  </p><p>ยินมาอย่างนี้ว่า     พระผู้มีพระภาคเจ้าทั้งหลายย่อมทรงเสพราวไพรในป่า</p><p>เสนาสนะอันสงัด     ซึ่งมีเสียงน้อย     มีเสียงกึกก้องน้อย       มีลมพัดอ่อน ๆ</p><p>สมควรแก่การทำกรรมอันเร้นลับของมนุษย์            สมควรแก่การหลีกเร้น</p><p>เหมือนเราในบัดนี้.   นิโครธปริพาชกกราบทูลว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>ข้าพระองค์เคยได้ยินปริพาชกผู้เฒ่าผู้แก่    เป็นอาจารย์และบุรพาจารย์กล่าว</p><p>สืบกันมาว่า    พระอรหันตสัมพุทธเจ้าทั้งหลายได้มีในอดีตกาล    พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทั้งหลายนั้นประชุมพร้อมกันแล้ว    มีเสียงดังลั่นอึกทึก    ขวน</p><p>ขวายกล่าวดิรัจฉานกถาต่าง ๆ  อยู่อย่างนี้     คือ   ราชกถา  โจรกถา  ฯลฯ</p><p>เรื่องความเจริญเละความเสื่อม  ด้วยประการนั้น ๆ  เหมือนข้าพระองค์กับ</p><p>อาจารย์ในบัดนี้    ข้าพระองค์เคยได้ยินมาว่า   พระผู้มีพระภาคเจ้าทั้งหลาย</p><p>ย่อมทรงเสพราวไพรในป่า   เสนาสนะอันสงัด    มีเสียงน้อย   มีเสียงกึกก้อง</p><p>น้อย   มีลมพัดอ่อน ๆ  สมควรแก่การทำกรรมอันเร้นลับของมนุษย์  สมควร</p><p>แก่การหลีกเร้น   เหมือนพระผู้มีพระภาคเจ้าในบัดนี้  อย่างนี้แล.  พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าตรัสว่า    นิโครธะ    ความคิดนี้ไม่มีแก่วิญญูชนคนแก่นั้นว่า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้านั้นเป็นพระพุทธเจ้า      ย่อมทรงแสดงธรรมเพื่อความ</p><p>ตรัสรู้   พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น       เป็นผู้ฝึกตนแล้ว     ย่อมทรง</p><p>แสดงธรรมเพื่อความฝึก   พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น    เป็นผู้สงบแล้ว</p><p>ย่อมทรงแสดงธรรมเพื่อความสงบ   พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น   เป็น</p><p>ผู้ข้ามได้แล้ว  ย่อมทรงแสดงธรรมเพื่อความข้าม  พระผู้มีพระภาคเจ้าพระ-</p><p>องค์นั้น    ทรงดับสนิทแล้ว   ย่อมทรงแสดงธุระ  เพื่อความดับสนิท.</p><p>         [๓๑]  เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว  นิโครธปริพาชก</p><p>ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   โทษที่ข้าพระ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 78</p><p>องค์เป็นคนโง่  คนหลง  ไม่ฉลาด  ได้ล่วงเกินแล้ว    ข้าพระองค์จึงได้กล่าว</p><p>กะพระผู้มีพระภาคเจ้าอย่างนี้        ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าจงยกโทษแก่ข้า</p><p>พระองค์  เพื่อสำรวมต่อไป.   </p><p> <strong>กถาว่าด้วยคุณของพระสัมมาสัมพุทธะ</strong></p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   นิโครธะ    ความผิดที่ท่านผู้เป็นคน </p><p>โง่   คนหลง   ไม่ฉลาด    ได้ล่วงเกินแล้ว     เธอจึงได้กล่าวกะเราอย่างนั้น</p><p>เพราะเธอเห็นโทษแล้วจึงยอมรับผิด    เรายกโทษแก่เธอ     ผู้ใดเห็นโทษ</p><p>สารภาพโทษตามความเป็นจริง   ถือความสังวรต่อไป   นี้เป็นความเจริญใน</p><p>พระวินัยของพระอริยเจ้า   นิโครธะ   ก็เรากล่าวอย่างนี้ว่า  บุรุษผู้รู้  ไม่</p><p>โอ้อวด  ไม่มีมารยา       เป็นคนตรง   จงมาเถิด  เราจะสั่งสอน   เราจะ</p><p>แสดงธรรม   เขาปฏิบัติอยู่ตามคำสั่งสอน  ที่กุลบุตรทั้งหลายผู้ออกจากเรือน</p><p>บวชโดยชอบเพื่อประโยชน์อันใด     จักกระทำให้แจ้งซึ่งประโยชน์อันนั้น</p><p>อันมีพรหมจรรย์เป็นที่สุดอย่างยิ่ง  ด้วยความรู้ยิ่งของตนเอง  ในทิฏฐธรรม</p><p>เข้าถึงอยู่ตลอด  ๗ ปี  นิโครธะ  เจ็ดปี  จงยกไว้  บุรุษผู้รู้  ไม่โอ้อวด</p><p>ฯลฯ   เข้าถึงอยู่ตลอดหกปี...ห้าปี...สี่ปี...สามปี...สองปี...ปีหนึ่ง  นิโครธะ</p><p>ปีหนึ่งจงยกไว้  บุรุษผู้รู้  ไม่โอ้อวด  ฯลฯ  เข้าถึงอยู่ตลอดเจ็ดเดือน</p><p>นิโครธเจ็ดเดือนจงยกไว้   ฯลฯ       เข้าถึงอยู่ตลอดหกเดือน...ห้าเดือน...สี่</p><p>เดือน...สามเดือน...สองเดือน...หนึ่งเดือน...กึ่งเดือน     นิโครธะ  กึ่งเดือน</p><p>จงยกไว้     บุรุษผู้รู้ไม่โอ้อวด     ไม่มีมารยา  ฯลฯ     เข้าถึงอยู่ตลอดเจ็ดวัน</p><p>นิโครธะ     แต่บางทีเธอจะพึงดำริอย่างนี้ว่า      พระสมณโคดมตรัสอย่างนี้ </p><p>เพราะใคร่ได้อันเตวาสิก   ข้อนั้นเธอไม่พึงเห็นอย่างนั้น  ผู้ใดเป็นอาจารย์</p><p>ของเธอได้อย่างนี้   ผู้นี้แหละจงเป็นอาจารย์ของเธอ  นิโครธะ  แต่บางที</p><p>เธอจะพึงดำริอย่างนี้ว่า       พระสมณโคดมปรารถนาจะให้เราเคลื่อนจาก</p><p>อุเทศ  จึงตรัสอย่างนี้      ข้อนั้นเธอไม่พึงเห็นอย่างนั้น       อุเทศใดของเธอได้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 79</p><p>อย่างนี้   อุเทศนั่นแหละจงเป็นอุเทศของเธอ   นิโครธะ แต่บางทีเธอ </p><p>จะพึงดำริอย่างนี้ว่า       พระสมณโคดมปรารถนาจะให้เราเคลื่อนจาก  </p><p>อาชีวะ  จึงตรัสอย่างนี้    ข้อนั้นเธอไม่พึงเห็นอย่างนั้น   ก็อาชีวะของ</p><p>เธอนั่นแหละจงเป็นอาชีวะของเธอ   นิโครธะ  แต่บางทีเธอจะพึงดำริ</p><p>อย่างนี้ว่าพระสมณโคดมปรารถนาจะให้เรากับอาจารย์ตั้งอยู่ในอกุศล-</p><p>ธรรมซึ่งเป็นส่วนอกุศล   จึงตรัสอย่างนี้     ข้อนั้นเธอไม่พึงเห็นอย่าง</p><p>นั้น            อกุศลธรรมเหล่านั้นแหละจงเป็นส่วนอกุศลของเธอกับ</p><p>อาจารย์  นิโครธะ  แต่บางทีเธอจะพึงดำริอย่างนี้ว่า   พระสมณโคดม</p><p>ปรารถนาจะให้เรากับอาจารย์สงัดจากกุศลธรรมซึ่งเป็นส่วนกุศล   จึง</p><p>ตรัสอย่างนี้   ข้อนั้นเธอไม่พึงเห็นอย่างนั้น   กุศลธรรมเหล่านั้นแหละ</p><p>จงเป็นส่วนกุศลของเธอกับอาจารย์  นิโครธะ  ด้วยประการอย่างนี้แล</p><p>เรากล่าวอย่างนี้  เพราะใคร่ได้อันเตวาสิก   หามิได้   เราปรารถนาจะ</p><p>ให้เธอเคลื่อนจากอุเทศจึงกล่าวอย่างนี้ก็หาไม่   ปรารถนาจะให้เคลื่อน</p><p>จากอาชีวะ  จึงกล่าวอย่างนี้   ก็หาไม่    ปรารถนาจะให้เธอกับอาจารย์</p><p>ตั้งอยู่ในอกุศลธรรม     ซึ่งเป็นส่วนอกุศล     จึงกล่าวอย่างนี้  ก็หาไม่</p><p>ปรารถนาจะให้เธอกับอาจารย์สงัดจากกุศลธรรม      ซึ่งเป็นส่วนกุศล</p><p>จึงกล่าวอย่างนี้  ก็หาไม่  นิโครธะ   ที่เราแสดงธรรมเพื่อให้ละอกุศล-</p><p>ธรรมเหล่าใด   อกุศลธรรมเหล่านั้นยังละไม่ได้ เศร้าหมอง   สร้างภพ</p><p>ใหม่  มีความกระวนกระวาย  มีทุกข์เป็นผล   เป็นปัจจัยแก่ชาติ   ชรา</p><p>มรณะต่อไป  ยังมีอยู่  เธอทั้งหลายผู้ปฏิบัติตามธรรมแล้ว   จักละธรรม</p><p>เป็นเครื่องเศร้าหมองได้  ธรรมอันเป็นที่ตั้งแห่งความผ่องแผ้วจักเจริญ</p><p>ยิ่ง  เธอทั้งหลายจักทำให้แจ้งซึ่งความบริบูรณ์แห่งมรรคปัญญา  และความ</p><p>เป็นผู้ไพบูลย์ด้วยผลปัญญา     เพราะรู้ยิ่งด้วยตนเองในทิฏฐธรรมเข้าถึงอยู่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 80</p><p>เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว    พวกปริพาชกได้นั่งนิ่ง   เก้อเขิน   </p><p>คอตก  ก้มหน้า   ซบเซา ไม่มีปฏิภาณ  เหมือนถูกมารดลใจ  ฉะนั้น.  </p><p>        <strong>ว่าด้วยมารดลใจพวกปริพาชก</strong></p><p>         [๓๒]  ครั้งนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงดำริว่า     โมฆบุรุษ</p><p>เหล่านี้ทั้งหมด  ถูกมารใจบาปดลใจแล้ว ในพวกเขาแม้สักคนหนึ่ง ไม่</p><p>มีใครคิดอย่างนี้ว่า  เอาเถิด    พวกเราจักประพฤติพรหมจรรย์ในพระ</p><p>สมณโคดม  เพื่อความรู้ทั่วถึงบ้าง  เจ็ดวันจักทำอะไร  ครั้งนั้น พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงบันลือสีหนาท    ในปริพาชิการามของพระนางอุทุม-</p><p>พริกาแล้ว  เหาะขึ้นไปในอากาศ  ปรากฏอยู่บนภูเขาคิชฌกูฏ.   ทันใด</p><p>นั่นเอง  สันธานคฤหบดีเข้าไปในกรุงราชคฤห์  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                           <em>จบ  อุทุมพริกสูตร  ที่ ๒ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 81</p><p>               <strong>อรรถกถาอุทุมพริกสูตร</strong>  </p><p>         อุทุมพริกสูตร  เริ่มต้นว่า  <strong>เอวมฺเม   สุต</strong>  ดังนี้.</p><p>         ในอุทุมพริกสูตรนั้น  มีการพรรณนาตามลำดับบท  ดังต่อไปนี้.</p><p>         บทว่า   <strong>ปริพฺพาชโก</strong>    หมายเอาฉันนปริพาชก.  บทว่า    <strong>อุทุมฺ-</strong></p><p><strong>พริกาย   ปริพฺพาชการาเม</strong> ได้สก่  ในอารามปริพาชก  ในสำนักของนาง</p><p>อุทุมพริกาเทวี.</p><p>         คำว่า  <strong>สนฺธาโน</strong>  เป็นชื่อของคฤหบดีนั้น.  คฤหบดีผู้นี้มีอานุภาพ</p><p>มาก      เป็นยอดบุรุษในจำนวนอุบาสก  ๕๐๐  คน  ผู้แวดล้อมเที่ยวไป เป็น </p><p>พระอนาคามี   ( ด้วย).     พระผู้มีพระภาคเจ้าได้สรรเสริญเขาในท่ามกลาง</p><p>มหาบริษัทว่า      สันธานคฤหบดีประกอบด้วยองค์  ๖ ประการ        มีความ</p><p>เชื่อมั่นในพระตถาคต   ดำรงตนอยู่ในพระสัทธรรม.      องค์  ๖ ประการ</p><p>เป็นไฉน.   คือ     ด้วยความเลื่อมใสไม่คลอนแคลนในพระพุทธเจ้า     ใน</p><p>พระธรรม  ในพระสงฆ์   ด้วยอริยศีล   ด้วยอริยญาณ   ด้วยอริยวิมุตติ. ภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   สันธานคฤหบดีประกอบด้วยองค์  ๖ ประการเหล่านี้แล     จึงชื่อ</p><p>ว่า      มีความเชื่อมั่นในพระตถาคต   ดำรงตนอยู่ในพระสัทธรรม.    สัน-</p><p>ธานคฤหบดีนั้น       อธิษฐานองค์อุโบสถแต่เช้าตรู่แล้ว     ในเวลาเช้า  ก็ </p><p>ถวายทานแด่พระสงฆ์มีพระพุทธเจ้าเป็นประมุข.   เมื่อพวกภิกษุไปวิหาร</p><p>แล้ว   เกิดความรำคาญ   เพราะเสียงรบกวนของเด็กเล็กและเด็กใหญ่   ใน</p><p>บ้าน   จึงออกไปด้วยคิดว่า   จักฟังธรรมในสำนักพระศาสดา.  ด้วยเหตุนั้น</p><p>ท่านจึงกล่าวว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จออกจากรุงราชคฤห์ตอนบ่าย.</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>ทิวาทิวสฺเสว</strong>  ได้แก่   เวลาเลยเที่ยง</p><p>ไป ชื่อว่า  เวลาบ่าย.  อธิบายว่า  สันธานคฤหบดีนั้นได้ออกไป  ในเวลาบ่าย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 82</p><p>คือพอเลยเที่ยงไป.  บทว่า   <strong>ปฏิสลฺลีโน</strong>  ได้แก่   รวบรวมจิตจากอารมณ์มี</p><p>รูปเป็นต้นนั้น ๆ หลีกเร้นอยู่        คือถึงความเป็นผู้มีจิตมีอารมณ์เป็นหนึ่ง   </p><p>ด้วยอำนาจแห่งความเสวยความยินดีในฌาน.  บทว่า  <strong>มโนภาวนียาน</strong></p><p>คือ   ผู้ยังใจให้เจริญ  ได้แก่  จิตของผู้ระลึกถึง  กระทำไว้ในใจ  ย่อม</p><p>เป็นจิตอันปราศจากนิวรณ์   คือจิตฟูขึ้น   เจริญขึ้น. </p><p>         บททั้งหลายมีบทว่า   <strong>อุนฺนาทินิยา</strong>  เป็นต้น  พึงทราบตามนัย</p><p>โดยพิสดารในโปฏฐปาทสูตรนั่นแล.                                  </p><p>         บทว่า  <strong>ยาวตา</strong>  คือ มีจำนวนเท่าใด. บทว่า <strong>อยนฺเตส  อญฺตโร</strong></p><p>ความว่า  บรรดาสาวกเหล่านั้น  สันธานคฤหบดีนี้นับเนื่องอยู่ภายในสาวก</p><p>เหล่านั้น     หรือเป็นสาวกคนหนึ่ง.    ได้สดับว่า     เหล่าสาวกของพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้า   เฉพาะคฤหัสถ์ซึ่งเป็นพระอนาคามี   มีจำนวน  ๕๐๐  คน</p><p>อาศัยอยู่ในกรุงราชคฤห์.   นิโครธปริพาชกกล่าวว่า  <strong>อย  เตส  อญฺตโร</strong></p><p>ดังนี้เป็นต้น         หมายถึงเหล่าอุบาสกแต่ละคนมีบริวารคนละ  ๕๐๐  คน.</p><p>นิโครธปริพาชกปรารถนาการเข้ามาของคฤหบดีนั้น    จึงกล่าวว่า  <strong>อปเปว</strong></p><p><strong>นาม</strong>   ดังนี้.      ก็เหตุแห่งความปรารถนาได้กล่าวไว้แล้วในโปฏฐปาทสูตร</p><p>นั่นแล.    </p><p>         บทว่า   <strong>เอตทโวจ</strong>   ได้แก่   สันธานคฤหบดีกำลังเดินมา    ได้กล่าว</p><p>คำนี้ว่า   <strong>อญฺถา   โข  อิเม</strong>   เป็นต้น   เพราะตนได้สดับถ้อยคำของปริ-</p><p>พาชกเหล่านั้น  ในระหว่างทางนั่นแล. ในบทเหล่านั้น บทว่า อญฺติตฺถิยา</p><p>ความว่า   ที่ชื่อว่าอัญญเดียรถีย์     เพราะเป็นเดียรถีย์เหล่าอื่น   ด้วยการเห็น</p><p>บ้าง.   มารยาบ้าง     กิริยาบ้าง     อาจาระบ้าง      การอยู่บ้าง      อิริยาบถ</p><p>บ้าง.   บทว่า    <strong>สงฺคมฺม   สมาคมฺม</strong>   ได้แก่  ในสถานที่ (พวกปริพาชก)</p><p>ไปมารวมกันนั่งเป็นกลุ่ม.   บทว่า   <strong>อรญฺเ  วนปฏฺานิ</strong>   ได้แก่  ราวไพร </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 83</p><p>ในป่า      คือเสนาสนะที่ไกลพ้นจากเขตบ้าน.   เสนาสนะที่สงัด       คือ     </p><p>สถานที่อยู่ไกลห่างจากแดนของมนุษย์.</p><p>         บทว่า  <strong>อปฺปสทฺทานิ</strong>   คือมีเสียงเบาบาง   แม้แต่เสียงคนเดินทาง</p><p>ซึ่งเดินผ่านไปใกล้ที่อยู่.     บทว่า <strong>อปฺปนิคฺโฆสานิ</strong>     คือมีเสียงเบา ๆ</p><p>โดยไม่มีเสียงกึกก้อง.  บทว่า  <strong>วีชนวาตานิ</strong>  คือปราศจากวาทะของคนผู้</p><p>สัญจรไปในภายใน.      บทว่า   <strong>มนุสฺสราหเสยฺยากานิ</strong>   ได้แก่  สมควร</p><p>คือเหมาะแก่การทำกรรมอันเร้นลับของมนุษย์.  บทว่า  <strong>ปฏิสลฺลานสารุปฺ-</strong></p><p><strong>ปานิ</strong>  ได้แก่    เหมาะแก่การอยู่คนเดียว.   เพราะฉะนั้น  สันธานคฤหบดี</p><p>จึงคิดว่า  โอ   พระศาสดาของเราเสพเสนาสนะเห็นปานนี้       จึงประคอง</p><p>อัญชลีไว้เหนือศีรษะแล้ว   นั่งเปล่งอุทานนี้.</p><p>         คำว่า  <strong>เอว  วุตฺเต</strong>  ความว่า  เมื่อสันธานคฤหบดีเปล่งอุทาน</p><p>อย่างนี้    นิโครธปริพาชกจึงคิดว่า   คฤหบดีนี้    แม้นั่งในสำนักเรา    ก็ยัง</p><p>ชมเชยยกย่องพระศาสดาของตนองค์เดียว   แต่ไม่สำคัญเราว่ามีอยู่  เราจะ</p><p>ให้ความกำเริบที่เกิดขึ้นในคฤหบดีนั้นตกไปในเบื้องบนของพระสมณโค-</p><p>ดม    จึงได้กล่าวคำนี้กับสันธานคฤหบดี.  คำว่า  ยคฺเฆ  เป็นนิบาต  ใช้</p><p>ในอรรถว่าทักท้วง.    บทว่า     <strong>ชาเนยฺยาสิ</strong>  แปลว่าควรรู้  ควรเห็น.</p><p>บทว่า  <strong>เกน  สมโณ  โคตโม  สลฺลปติ</strong>   ความว่า     พระสมณโคดมย่อม</p><p>เจรจา   พูด   กล่าวกับใคร   ด้วยเหตุไร.    มีคำอธิบายอย่างไร       มีคำอธิ-</p><p>บายว่า  ผิว่า   เหตุแห่งการเจรจาอะไร ๆ จะพึงมี  หรือ  ผิว่า  ใคร ๆ มี</p><p>ความต้องการเจรจา   พึงไปสำนักพระสมณโคดม  พึงเจรจา  แต่ไม่มีเหตุ</p><p>ใคร ๆ ก็ไม่ไปหาท่าน.   พระสมณโคดมนั้นจะเจรจาก้มใครเล่า   เมื่อไม่</p><p>ได้เจรจาก็จักบันลือพระสีหนาทอย่างได้.   บทว่า   <strong>สากจฺฉ</strong>     คือสนทนา</p><p>ร่วมกัน.   บทว่า   <strong>ปญฺาเวยฺยตฺติย</strong>    ได้แก่    ความเป็นผู้ฉลาดในญาณ</p><p>โดยอุตตรนัยและปัจจุตตรนัย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 84</p><p>         บทว่า   <strong>สุญฺาคารตา</strong>    คือหายไปแล้วในสุญญาคาร.    นิโครธ  </p><p>ปริพาชกแสดงว่า     เพราะพระสมณโคดม   ได้บรรลุพระปัญญาเพียงนิด</p><p>หน่อยที่โคนโพธิ์   เมื่อพระสมณโคดมพระองค์เดียวนั่งที่สุญญาคาร   พระ  </p><p>ปัญญานั้นก็หายไป  แต่ถ้าพระสมณโคดมนั้น    พึงนั่งคลุกคลีด้วยหมู่คณะ</p><p>เหมือนเรา  พระปัญญาของพระองค์ก็จะไม่พึงหายไป. บทว่า  <strong>อปริสาวจโร</strong></p><p>ได้แก่  ไม่อาจเข้าสู่ที่ประชุมได้  เพราะไม่กล้า.  บทว่า  <strong>นาล  สลฺลาปาย</strong></p><p>คือ  ไม่สามารถเจรจาปราศัยได้.     บทว่า     <strong>อนฺตปนฺตาเนว</strong>    ความว่า</p><p>พระสมณโคดมกลัวต่อปัญหา  ว่าใคร ๆ พึงถามปัญหากะเรา    ดังนี้    จึง </p><p>เสพที่อันสงัด  ณ  ภายในอย่างเดียว      คือเสนาสนะอันสงัด.   บทว่า   โค-</p><p>กาณา  ได้แก่   แม่โคมีตาบอดข้างเดียว  ได้ยินว่า  แม่โคบอดนั้นเที่ยววน</p><p>เวียนเสพที่อันสงัดภายในเท่านั้น    ได้สดับมาว่า     แม่โคบอดนั้น    แม้มุ่ง</p><p>หน้าไปราวป่า  ก็ไม่สามารถไปได้  เพราะเป็นโคตาบอด.  ถามว่า  เพราะ</p><p>เหตุไร ?   ตอบว่า   เพราะแม่โคบอดนั้นย่อมกลัวต่อใบไม้   กิ่งไม้   หรือ</p><p>หนามกระทบเอา.      ย่อมไม่สามารถจะอยู่เฉพาะหน้าฝูงโคได้.  ถามว่า</p><p>เพราะเหตุใด   ตอบว่า   เพราะแม่โคบอดนั้นย่อมกลัวต่อเขาโค    หูโค</p><p>หรือหางกระทบเอา.</p><p>         ศัพท์ว่า   <strong>อิงฺฆ</strong>   เป็นนิบาต   ใช้ในอรรถว่าทักท้วง.  บทว่า  <strong>สสา-</strong></p><p><strong>เทยฺยาม</strong>    ได้แก่  เราพึงทำความเหยียดหยาม     คือให้ถึงความกระอัก</p><p>กระอ่วนเท่านั้น   ด้วยการถามปัญหาข้อหนึ่ง.    บทว่า  <strong>ตุจฺฉกุมฺภึว  น</strong></p><p>ได้แก่   (พึงบีบรัด)    พระสมณโคดมนั้น     เหมือนบุคคลบีบรัดหม้อเปล่า</p><p>ฉะนั้น.  บทว่า  <strong>โอโรเธยฺยาม</strong>  คือ  พึงบีบรัด.  จริงอยู่  หม้อที่เต็มแล้ว</p><p>กลิ้งไปข้างโน้นข้างนี้  บุคคลบีบรัดไม่ได้  ส่วนหม้อที่เปล่า  บุคคล</p><p>จะสามารถพลิกกลับบีบรัดตามความชอบใจได้  ฉันใด  นิโครธปริพาชก</p><p>นี้ย่อมกล่าวว่า   เราจักบีบรัดพระสมณโคดม  เหมือนกับบีบรัดหม้อที่เปล่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 85</p><p>โดยรอบด้าน       ด้วยการบีบคั้นด้วยวาทะ  เพราะพระองค์มีปัญญาถูกขจัด  </p><p>เสียแล้ว. </p><p>         ปริพาชก   เมื่อไม่เห็นวงพระนลาฏสีทองของพระศาสดา  จึงแสดง</p><p>กำลังของตนในที่ลับหลังพระทศพล  คำรามเปล่า ๆ ปรี้ ๆ มีประการ</p><p>ต่าง ๆ    เหมือนบุตรคนจัณฑาลเสียดสีขัตติยกุมาร      ซึ่งมิได้เจือปนโดย</p><p>ชาติ        และเหมือนสุนัขจิ้งจอกเสียดสีพญาไกสรสีหราชแท้ ๆ ด้วยกำลัง</p><p>ฉะนั้น.    แม้อุบาสกก็คิดว่า  ปริพาชกผู้นี้ขู่ตะคอกเกินไป  พยายามโดยไม่</p><p>มีประโยชน์      เหมือนเหยียดเท้าไปเพื่อสัมผัสอเวจี     เหยียดมือไปเพื่อจับ</p><p>ภวัคคพรหม  ฉะนั้น  ถ้าพระศาสดาของเราพึงมาสู่ที่นี้   พระองค์พึงลดธง</p><p>คือมานะที่ปริพาชกนี้ยกขึ้นจนถึงภวัคคพรหมโดยฐานะทีเดียว.    แม้พระผู้</p><p>มีพระภาคเจ้าก็ได้ทรงสดับการสนทนาปราศัยนั้น.   ด้วยเหตุนั้น     ท่านจึง </p><p>กล่าวว่า  <strong>อสฺโสสิ  โข  อิม  กถาสลฺลาป</strong>  ดังนี้.</p><p>         บทว่า  <strong>สุมาคธาย</strong>     ความว่า  บุรุษคนใดคนหนึ่งนั่งที่ฝั่งสระ</p><p>โบกขรณีชื่อสุมาคธา  ได้เห็นหมู่พวกอสูรกำลังเข้าไปยังภพอสูร   ทางก้าน</p><p>ดอกบัว.</p><p>         อาหารท่านเรียกว่า <strong>นิวาปะ</strong> ในคำว่า  <strong>โมรนิวาเป</strong> นี้  อธิบายว่า  ได้</p><p>แก่สถานที่ ๆ บุคคลให้เหยื่อพร้อมทั้งให้อภัยแก่นกยูง.  บทว่า  <strong>อพฺโภกาเส</strong></p><p>คือในสถานที่เป็นเนิน.   บทว่า   <strong>อสฺสาลปฺปตฺตา</strong>  ได้แก่  ได้ประสบความ</p><p>ยินดี   คือประสบความโสมนัส.   บทว่า อชฺฌาสย   คือ  เป็นนิสัยแห่งมรรค</p><p>ชั้นสูง. บทว่า <strong>อาทิพฺรหฺมจริย</strong> ได้แก่ อริยมรรค   กล่าวคือพรหมจรรย์ชั้น</p><p>ต้น.  นิโครธปริพาชกได้กล่าวดังนี้ว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระสาวก</p><p>ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแนะนำแล้ว  บำเพ็ญอริยมรรคอันเป็นอาทิพรหม-</p><p>จรรย์ด้วยอัธยาศัยแล้ว     ถึงความปลอดโปร่ง  ย่อมรู้เฉพาะ  ด้วยการบรรลุ</p><p>พระอรหัตด้วยธรรมชื่ออะไร. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 86</p><p>         บทว่า   <strong>วิปฺปกถา</strong>  ได้แก่  ที่ค้างอยู่ยังไม่จบ  เพราะการมาของ  </p><p>เราเป็นปัจจัย.      พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงยินยอมแบบพระสัพพัญญูว่า</p><p>เธอจงกล่าวไปเถิด    เราจักแสดงธรรมนั้นให้จบให้ถึงที่สุด.     บทว่า  <strong>ทุชฺ-</strong></p><p><strong>ชาน  โข</strong>   ความว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงสดับคำของปริพาชกแล้ว  ทรง</p><p>ดำริว่า      ปริพาชกนี้ย่อมถามถึงธรรมที่เราแสดงพระสาวก      อันเป็น</p><p>ข้อปฏิบัติที่พระสาวกเหล่านั้นพึงบำเพ็ญ  หากเราจักกล่าวธรรมนั้นแต่ต้น</p><p>แก่เขา      เขาจักไม่รู้ธรรมแม้ที่เรากล่าวแล้ว       ก็ปริพาชกนี้เป็นผู้มีวาทะ</p><p>รังเกียจบาปด้วยความเพียร  เอาเถอะ  เราจะให้เขาถามปัญหาในวิสัย</p><p>แห่งวาทะนั้นเท่านั้น   แล้วจะแสดงความไม่มีประโยชน์แห่งลัทธิของสมณ-</p><p>พราหมณ์เป็นอันมาก  ครั้นแล้ว  จักพยากรณ์ปัญหานี้ในภายหลัง จึงตรัสว่า</p><p><strong>ทุชฺชาน  โข  เอต</strong>  เป็นต้น.</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>สเก  อาจริยเก</strong>  คือไม่ลัทธิอา-</p><p>จารย์ขอตน.   บทว่า   <strong>อธิเชคุจฺเฉ</strong>     คือ    ในการเกลียดบาปด้วยความ</p><p>เพียร.  บทว่า   <strong>กถ  สนฺตา</strong> คือ  เป็นอย่างไร.  บทว่า  <strong>ตโปชิคุจฺฉา</strong></p><p>ได้แก่   การเกลียดบาป  คือการหน่ายบาปด้วยความเพียร.   บทว่า  <strong>ปริปุณฺ-</strong></p><p><strong>ณา</strong>   คือบริสุทธิ์แล้ว.   คำว่า   <strong>กถ  อปริปุณฺณา</strong>  ได้แก่  เธอจงถามอย่าง</p><p>นี้ว่า  ไม่บริสุทธิ์อย่างไร.  บทว่า   <strong>ยตฺร  หิ  นาม</strong>   คือ  <strong>โย   นาม.</strong> </p><p>         บทว่า  <strong>อปฺปสทฺเท  กตฺวา</strong>  ได้แก่  ให้ไม่มีเสียงดัง     คือ  ให้ </p><p>มีเสียงเบา.  ได้สดับว่า     ปริพาชกนั้น   คิดว่า   พระสมณโคดมย่อมจะไม่</p><p>บอกเพียงปัญหาข้อเดียว    แม้การสนทนาปราศัยของพระสมณโคดมนั้นไม่</p><p>มากนัก  ก็ชนเหล่านี้  ย่อมคล้อยตามและสรรเสริญพระสมณโคดมตั้งแต่ต้น</p><p>เอาเถอะ     เราจะทำชนเหล่านี้ให้เงียบเสียงพูดเสียเอง.   ปริพาชกได้ทำ</p><p>ตามนั้นแล้ว.  ด้วยเหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  <strong>อปฺปสทฺเท  กตฺวา</strong>  เป็นต้น.</p><p>ในคำเป็นต้นว่า  <strong>ตโปชิคุจฺฉวาทา</strong>  ความว่า  เรากล่าวการเกลียดบาปด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 87</p><p>ตบะ  ย่อมยึดถือการเกลียดบาปด้วยตบะนั้น  โดยความเป็นสาระ  ด้วย   </p><p>ใจบ้าง  ย่อมแนบแน่น  การเกลียดบาปด้วยตบะนั้น  ประกอบความเพียร</p><p>ในการทรมานตนเอง     ซึ่งมีประการต่าง ๆ  แล้วอยู่ด้วยกายบ้าง.     บทว่า</p><p>ตปสฺสี    คือ    อาศัยตบะ.    คำว่า    อเจลโก    เป็นต้น    พึงทราบโดย</p><p>นัยพิสดารในสีหนาทสูตร.</p><p>         บทว่า   <strong>ตป   สมาทิยติ</strong>   ได้แก่   ยึดถือตบะมีความเป็นอเจลกะ </p><p>เป็นต้น   คือถืออย่างมั่นคง.  บทว่า   <strong>อตฺตมโน  โหติ</strong>  ความว่า  ปริพา-</p><p>ชกดีใจว่า    มีใครอื่นในตบะนี้เช่นเรา.    บทว่า  <strong>ปริปุณฺณสงฺกปฺโป</strong></p><p>ได้แก่   มีความดำริสิ้นสุดลงอย่างนี้ว่า  เพียงนี้ก็พอ.  ก็คำนี้มาด้วยอำนาจ</p><p>แห่งพวกเดียรถีย์   พึงแสดงแม้ด้วยสามารถการเกี่ยวข้องทางศาสนา.  จริง</p><p>อยู่   คนบางคนสมาทานธุดงค์      เขาย่อมยินดีด้วยธุดงค์นั้นว่า       คนอื่น</p><p>ใครเล่าจะทรงธุดงค์เช่นเรา         ชื่อว่ามีความดำริบริบูรณ์แล้ว.        คำว่า</p><p><strong>ตปสฺสิโน  อุปกฺกิเลโส  โหติ</strong>  ได้แก่  นี้คืออุปกิเลสของผู้มีตบะทั้งสอง</p><p>ประการนั้น.   เราย่อมกล่าวว่า   ตบะเป็นอุปกิเลสแก่บุคคลนั้น  ด้วยเหตุ</p><p>เพียงเท่านั้น.</p><p>         บทว่า  <strong>อตฺตานุกฺกเสติ</strong>  ได้แก่  ยกตน  คือชูตนว่า  ใครจะ</p><p>เป็นเช่นเรา.  บทว่า  <strong>ปร  วมฺเภติ</strong>  ได้แก่  ขู่  คือดูหมิ่นคนอื่นว่า  ผู้นี้</p><p>ไม่เหมือนเรา.   บทว่า   <strong>มชฺชติ</strong>   คือ   มัวเมาด้วยความเมาคือมานะ.  บท</p><p>ว่า  <strong>มุจฺฉติ</strong>   ได้แก่   ลืมสติ  คือติดอยู่ได้แก่ข้องอยู่. บทว่า  <strong>มทมาปชฺชติ</strong></p><p>ได้แก่   ถึงความมัวเมาว่า   สิ่งนี้เท่านั้นเป็นสาระ.  ปริพาชกนี้  แม้บวช</p><p>ในศาสนาแล้ว   เป็นผู้มีธุดงค์บริสุทธิ์  ไม่ใช่มีกัมมัฏฐานบริสุทธิ์.  ย่อม  </p><p>ยึดถือธุดงค์เท่านั้น  โดยความเป็นสาระ  เหมือนยึดถือพระอรหัต.  ใน </p><p>คำว่า     <strong>ลาภสกฺการสิโลก</strong>  นี้  มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 88</p><p>         ชื่อว่าลาภ   เพราะอรรถว่าได้ปัจจัย  ๔.  ปัจจัยเหล่านั้นแหละที่   </p><p>ตกแต่งทำไว้อย่างดีได้มา  ชื่อว่า  <strong>สักการะ.</strong>  การกล่าวสรรเสริญ  ชื่อว่า  </p><p>สิโลกะ.  บทว่า  <strong>นิพฺพตฺเตติ</strong>  ความว่า  ลาภเป็นอันมาก  ย่อมเกิดขึ้น</p><p>เพราะอาศัยความเป็นอเจลกเป็นต้น   หรือการทำสมาทานธุดงค์ของเขา</p><p>เพราะฉะนั้นปริพาชกจึงกล่าวว่า  <strong>นิพฺพตฺเตติ</strong>  ดังนี้.  คำที่เหลือในที่นี้</p><p>พึงทราบด้วยอำนาจแห่งผู้มีตบะทั้งสองประเภท  โดยนัยที่กล่าวไว้ครั้งก่อน</p><p>นั่นแล.</p><p>         บทว่า  <strong>โวทาสมาปชฺชติ</strong>  ได้แก่  ถึง  ๒ ส่วน  คือทำให้เป็น</p><p>๒  ส่วน.  บทว่า  <strong>ขมติ  </strong>คือ ชอบใจ.  บทว่า  น  ขมติ  คือไม่ชอบใจ.</p><p>บทว่า  สาเปกฺโข  ปชหติ  ได้แก่  ผู้มีความอยากย่อมละ.  ถามว่า  อย่างไร.</p><p>ตอบว่า  ตอนเช้า  เขาบริโภคนม.  ทีนั้น  ทายกได้นำเนื้อไปให้เขาอีก.</p><p>เขามีความคิดอย่างนี้ว่า  บัดนี้  เมื่อไรเราจักได้อย่างนี้อีก.  ถ้ารู้อย่างนี้เรา</p><p>จะไม่ควรบริโภคนมตอนเช้า  เราสามารถทำอะไรได้  จึงมุ่งสละเหมือนการ</p><p>สละชีวิตด้วยการกล่าวว่าไปเถิด  ท่านผู้เจริญ  ท่านนั่นแหละจงบริโภค.</p><p>         บทว่า  <strong>คธิโต</strong>  คือ กำหนัดแล้ว.  บทว่า  <strong>มุจฺฉิโต</strong>  ได้แก่</p><p>หลงลืมแล้ว  เพราะความอยากมีกำลัง  คือเป็นผู้มีสติหลงลืม.   บทว่า</p><p><strong>อชฺฌาปนฺโน</strong>  คือข้องอยู่ในอามิส.  ไม่ทำแม้เพียงการเชื้อเชิญโดยธรรม</p><p>ว่า  ดูก่อนท่านผู้มีอายุ  ท่านจักบริโภค  กระทำให้เป็นคำใหญ่ ๆ.  บทว่า</p><p><strong>อนาทีนวทสฺสาวี</strong>  คือไม่เห็นแม้เพียงโทษ.  การรู้จักประมาณ  ชื่อว่า</p><p><strong>นิสสรณะ</strong>  ในคำว่า  <strong>อนิสฺสรณปญฺโ</strong>  นี้.  เขาไม่ทำแม้เพียงการพิจารณา</p><p>และการบริโภค.      บทว่า      <strong>ลาภสกฺการสิโลกนิกฺกนฺติเหตุ</strong>     คือ</p><p>เพราะเหตุแห่งความอยากในลาภเป็นต้น.  บทว่า   <strong>สภกฺเขติ</strong>   แปลว่า</p><p>เคี้ยวกิน.   บทว่า  <strong>อสนีวิจกฺก</strong>   คือมีสัณฐานคมเหมือนสายฟ้า.   มีคำ</p><p>อธิบายว่า  ปลายฟันของบุคคลนี้คมประดุจสายฟ้า  มิใช่จะไม่บริโภค </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 89</p><p>พืชอะไรในบรรดาพืชอันเกิดแต่รากเป็นต้น     ก็เมื่อเป็นเช่นนั้น    ชนทั้ง</p><p>หลาอยู่อมรู้จักว่าเขาว่าเป็นสมณะ  ด้วยการตู่ว่าเป็นสมณะ.  เขาย่อมรุกราน</p><p>คือดูหมิ่น  ด้วยอาการอย่างนี้.  ข้อนี้มาด้วยอำนาจพวกเดียรถีย์.  แต่ด้วยอำ-  </p><p>นาจพระภิกษุ  ในข้อนี้มีคำอธิบายประกอบดังต่อไปนี้ว่า  ภิกษุนี้  ตน</p><p>เองได้ทรงธุดงค์    เขาย่อมรุกรานผู้อื่นอย่างนี้ว่า  ชนเหล่านี้จะชื่อว่า</p><p>เป็นสมณะได้อย่างไร  แต่กล่าวว่า  พวกเราเป็นสมณะ  ดังนี้  แม้คุณ</p><p>เพียงธุดงค์ก็ไม่มี   คนเหล่านี้เมื่อแสวงหาอาหารมีอุทเทสภัตเป็นต้น  ชื่อ</p><p>ว่ามักมากด้วยปัจจัยเที่ยวไป.</p><p>         บทว่า  <strong>ลูชชีวึ</strong>  ได้แก่  ผู้มีความเป็นอยู่เศร้าหมอง  ด้วยความ</p><p>เป็นอเจลกะเป็นต้น  หรือด้วยอำนาจธุดงค์.  บทว่า  <strong>อิสฺสามจฺฉริย</strong>  ได้แก่</p><p>ความริษยามีการริดรอนสมบัติมีสักการะเป็นต้นของผู้อื่นเป็นลักษณะ  และ</p><p>ความตระหนี่มีความไม่ยอมทำสักการะเป็นต้นเป็นลักษณะ.  บทว่า  <strong>อาปา-</strong></p><p><strong>ถกนิสาที  โหติ</strong> ได้แก่  นั่งอยู่ในทางเดิน  คือในที่ที่เห็นมนุษย์ทั้งหลาย.</p><p>บุคคลผู้มีตบะยืนอยู่ในสถานที่ที่ชนทั้งหลายจะเห็นได้  ย่อมสอนวัคคุลิ-</p><p>วัตร (ข้อปฏิบัติดุจค้างคาว)  บำเพ็ญตบะ  ๕  อย่าง  ยืนด้วยเท้าข้างเดียว</p><p>ไหว้พระอาทิตย์.  แม้ภิกษุผู้บวชในศาสนาแล้ว  ได้สมาทานธุดงค์นอนหลับ</p><p>ตลอดคืนแล้ว  บำเพ็ญตบะในทางที่คนแลเห็น  เวลาเย็น  ทำจีวรกุฏีบน</p><p>ที่นอนใหญ่  เมื่อพระอาทิตย์ขึ้นก็เก็บ  พอทราบว่า  พวกมนุษย์มาหา</p><p>ก็เคาะระฆัง   วางจีวรไว้บนศีรษะเดินจงกรม  (ต่อมา)  ก็จักไม้กวาด  กวาด</p><p>ลานวิหาร.  บทว่า  <strong>อตฺตาน</strong> ได้แก่  ซึ่งคุณของตน.  อ  อักษรในคำว่า</p><p><strong>อทสฺสยมาโน</strong> เป็นเพียงนิบาต.  ความว่า  แสดงอยู่.  บทว่า  <strong>อิทมฺปิ</strong></p><p><strong>เม  ตปสฺมึ</strong>  ได้แก่   กรรมแม้นี้อยู่ในตบะของเรา.  อีกนัยหนึ่ง  บทว่า</p><p><strong>ตปสฺมึ</strong>  นี้  เป็นสัตตมีวิภัตติ   ใช้ในอรรถปฐมาวิภัตติ.  อธิบาย</p><p>ว่า  กรรมแม้นี้เป็นตบะของเรา.  จริงอยู่  คนมีตบะนั้น  ได้ยินว่า</p><p>นักบวชอเจลกะผู้ทอดทิ้งอาจาระมีอยู่ที่โน้น  เป็นต้น  ก็พูดว่า  นี่เป็นตบะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 90</p><p>ของเรา      อเจลกะนั่นเป็นอันเตวาสิกของเรา   เป็นต้น  ได้ฟังว่า    ภิกษุ   </p><p>ผู้ทรงผ้าบังสุกุลอยู่ในที่โน้นเป็นต้น  ก็พูดว่า  นี้เป็นตบะของเรา  ภิกษุ</p><p>นั้นเป็นอันเตวาสิกของเรา  เป็นต้น.  บทว่า  <strong>กิญฺจิเทว</strong>  ได้แก่  โทษหรือ</p><p>ทิฏฐิอะไร ๆ.    ทว่า   <strong>ปฏิจฺฉนฺน   เสวติ</strong>  ได้แก่    ย่อมเสพโดยประการ</p><p>ที่ชนเหล่าอื่นจะไม่รู้.   บทว่า  <strong>อกฺขมมาน  อาห  ขมติ</strong>  ได้แก่  ย่อมกล่าว</p><p>ถึงสิ่งที่ตนไม่ชอบใจว่า  เราชอบใจ.     คนมีตบะย่อมบัญญัติโทษที่ตนทำ</p><p>แล้วมากมายว่ามีจำนวนน้อย     แต่แสดงโทษที่คนอื่นทำแล้วเพียงแต่อาบัติ</p><p>ทุกกฏว่าเป็นเหมือนต้องอาบัติปาราชิก.  บทว่า  <strong>อนุญฺเยฺย</strong>  ได้แก่  พึง  </p><p>ทราบ    คือพึงอนุโมทนา.  บทว่า  <strong>โกธโน  โหติ  อุปนาหิ</strong>  ได้แก่ผู้ประ</p><p>กอบด้วยโกธะ   มีความขัดเคืองเป็นลักษณะ      และด้วยอุปนาหะมีการไม่</p><p>สละคืนเวรเป็นลักษณะ. บทว่า  <strong>มกฺขี  โหติ  ปลาสี</strong>  ได้แก่ประกอบด้วยมัก-</p><p>ขะ   มีการลบหลู่คุณคนอื่นเป็นลักษณะ     และด้วยปลาสะ   มีการตีเสมอ</p><p>เป็นลักษณะ.  บทว่า   <strong>อิสฺสุกี  โหติ  มจฺฉรี</strong>    ได้แก่   ประกอบด้วยความ   </p><p>ริษยาในสักการะของผู้อื่นเป็นต้นเป็นลักษณะ  และด้วยความตระหนี่</p><p>๕ อย่าง   มีความตระหนี่ในอาวาส   ตระกูล   ลาภ  วรรณะและธรรมเป็น</p><p>ลักษณะ.     บทว่า   <strong>สโ   โหติ  มายาวี</strong>     ได้แก่ประกอบด้วยสาเถยยะมี</p><p>ความโอ้อวดเป็นลักษณะ   และมายามีการปกปิดกรรมที่ทำแล้วเป็นลักษณะ.</p><p>บทว่า   <strong>ถทฺโธ   โหติ  อติมานี</strong>   ได้แก่    ประกอบด้วยถัมกะมีความดื้อรั้น</p><p>ซึ่งขาดเมตตาและกรุณาเป็นลักษณะ      และอติมานะมีการดูหมิ่นล่วงเกิน</p><p>ผู้อื่นเป็นลักษณะ.    บทว่า    <strong>ปาปิจฺโฉ  โหติ</strong>  ได้แก่  ประกอบด้วยความ</p><p>ปรารถนาลามก   มีการยกย่องและปรารถนาอสัตบุรุษเป็นลักษณะ.  บทว่า</p><p><strong>ปาปิกาน</strong>  คือลุอำนาจความอยากที่ลามกเหล่านั้นนั่นแล.  บทว่า  <strong>มิจฺฉา-</strong></p><p><strong>ทิฏฺิโก</strong>   คือประกอบด้วยทิฏฐิที่ไม่ถูกต้อง    ซึ่งเป็นไปตามนัยว่า    ทาน</p><p>ที่บุคคลให้แล้วไม่มีผล  เป็นต้น.  บทว่า  <strong>อนฺตคฺคาหิกาย  </strong>ได้แก่  ทิฏฐิ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 91</p><p>นั้นนั่นแล  ท่านเรียกว่า  อนฺตคฺคาหิกา  เพราะเขายึดถือความขาดสูญ   </p><p>อธิบายว่า    ผู้ประกอบด้วยอันตัคคาหิกทิฏฐินั้น.  พึงทราบวินิจฉัยในคำว่า</p><p><strong>สนฺทิฏฺิปรามาสี</strong>  เป็นต้น  ดังต่อไปนี้-  การเห็นด้วยตนเอง   ชื่อว่า</p><p><strong>สนฺทิฏิ</strong>  ผู้ใดจับต้องยึดถือสันทิฏฐินั้นนั่นแลเที่ยวไป  เหตุนั้น  ผู้นั้น</p><p>ชื่อว่า  สันทิฏฐิปรามาสี.  การตั้งไว้ด้วยดี  มั่นคงดี  เรียกว่า  อาธานะ.</p><p>ผู้ใดยึดถือไว้อย่างมั่นคง  ผู้นั้นชื่อว่า  อาธานัคคาหี.  ผู้ใดไม่สามารถจะ</p><p>สละการ  ยึดถือมั่นนั้น  เหมือนอริฏฐะสามเณร  เหตุนั้น  ผู้นั้นชื่อว่า</p><p>ทุปปฏินิสสัคคี.  ศัพท์ว่า  <strong>ยทิเม</strong>  ตัดเป็น  ยทิ  อิเม.</p><p>         บทว่า  <strong>อิธ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี</strong>  ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>แสดงพระบาลีฝ่ายที่เศร้าหมอง  คือทรงแสดงลัทธิที่พวกอัญญเดียรถีย์ถือเอา</p><p>ตบะที่พวกเดียรถีย์เหล่านั้นรักษาว่าเป็นสิ่งเศร้าหมองทั้งหมดแล้ว  บัดนี้</p><p>เพื่อแสดงบาลีฝ่ายบริสุทธิ์  เมื่อเริ่มเทศนา   จึงตรัสว่า  <strong>อิธ  นิโคฺรธ</strong></p><p>ดังนี้เป็นต้น.  บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>น  อตฺตมโน</strong>  เป็นต้น  พึง</p><p>ทราบด้วยอำนาจบทที่ตรงกันข้ามจากที่กล่าวแล้ว.  ในวาระบททุก ๆ บท</p><p>พึงประกอบข้อความด้วยอำนาจผู้มีตบะเศร้าหมองและผู้ทรงธุดงค์.  บทว่า</p><p><strong>เอว  โส  ตสฺมึ</strong>  ฐาเน  <strong>ปริสุทฺโธ  โหติ</strong>  ความว่า ผู้มีตบะนั้น    เป็น</p><p>ผู้บริสุทธิ์  คือไร้อุปกิเลส  เพราะมีความพอใจด้วยตบะนั้น  ก็หาไม่</p><p>เพราะเหตุกล่าวคือความดำริบริบูรณ์  ก็หาไม่.  ผู้มีตบะนี้ เมื่อพยายาม</p><p>ยิ่ง ๆ ขึ้นไป  ก็เป็นผู้มีกรรมฐานบริสุทธิ์  ย่อมบรรลุพระอรหัตได้.</p><p>พึงทราบเนื้อความในวาระทุก ๆ บท  โดยนัยนี้.  บทว่า  <strong>อทฺธา  โข</strong></p><p><strong>ภนฺเต</strong>  ความว่า  ปริพาชกย่อมรู้ตามว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อ</p><p>เป็นอย่างนี้  วาทะที่เกลียดบาปด้วยความเพียรย่อมบริสุทธิ์  โดยส่วน</p><p>เดียว.  อนึ่ง  ปริพาชกนั้นไม่รู้ยอดและแก่นอื่นจากนี้    จึงกล่าวว่า</p><p><strong>อคฺคปฺปตฺตา  สารปฺปตฺตา  จ</strong>  ดังนี้.  ทีนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้า  เมื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 92</p><p>ทรงปฏิเสธวาทะนั้นเป็นแก่นสารแก่ปริพาชกนั้น  จึงตรัสว่า  น  โข  นิโคฺรธ</p><p>เป็นต้น.  </p><p>         บทว่า  <strong>ปปฺปฏิกมตฺตา  โหติ</strong>   ความว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ย่อมทรงแสดงว่า     การเกลียดบาปด้วยตบะเห็นปานนี้  เป็นเช่นกับสะเก็ด</p><p>ภายนอกพ้นจากแก่น  กระพี้     เปลือก   ของต้นไม้มีแก่น.               </p><p>         บทว่า  <strong>อคฺค   ปาเปตุ</strong>     ความว่า    ย่อมทูลขอกะพระทศพลว่า</p><p>ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าโปรดแสดงให้ถึงยอด     คือ   โปรดแสดงให้ถึงแก่น</p><p>ด้วยอำนาจแห่งเทศนา.</p><p>         บทว่า  <strong>จาตุยามสวรสวุโต</strong>  คือปิดแล้วด้วยความสำรวม  ๔  อย่าง.</p><p>บทว่า   <strong>น  ปาณมติปาเปติ</strong> คือ ไม่เบียดเบียนสัตว์.   บทว่า     <strong>น  ภาวิต-</strong></p><p><strong>มาสึสติ</strong>    ความว่า      กามคุณ ๕ อย่าง  ชื่อว่าเป็นสิ่งที่ปฏิบัติกันมา</p><p>เพราะกำหนดจดจำไว้     ไม่หวัง        คือไม่เสพกามคุณเหล่านั้น.   บทว่า</p><p><strong>อทุญฺจสส   โหติ</strong>  ความว่า ข้อที่จะกล่าวในบัดนี้เป็นต้นว่า  <strong>โส  อภิหรติ</strong></p><p>จึงเป็นลักษณะของเขา.   บทว่า    <strong>ตปสฺสิตาย</strong>    คือ      เพราะความเป็นผู้</p><p>มีตบะ.   บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า  <strong>โส   อภิหรติ</strong>   ความว่า     เขาย่อม</p><p>รักษาศีลนั้นให้ยิ่ง    คือบำเพ็ญให้สูงยิ่งขึ้นไป       ได้แก่ไม่ยอมละความ</p><p>เพียรว่า   ศีลเราบริบูรณ์แล้ว     ตบะเราเริ่มแล้ว   พอละ   ด้วยเหตุเพียงเท่า</p><p>นี้.   บทว่า     <strong>โน  หินายาวตฺตติ</strong>      ความว่า    ไม่เวียนมาเพื่อความเป็น</p><p>คนเลว   คือเพื่อความเป็นคฤหัสถ์  ได้แก่ทำความเพียรเพื่อต้องการบรรลุ</p><p>คุณวิเศษยิ่งกว่าศีล.      เขาเมื่อทำได้อย่างนี้        ย่อมเสพเสนาสนะอันสงัด.  </p><p>บทว่า    <strong>อรญฺ</strong>   เป็นต้น    มีพิสดารอยู่แล้วในสามัญญผลสูตร.        บทว่า</p><p><strong>เมตฺตาสหคเตน</strong>  เป็นต้น  ท่านพรรณนาไว้ในวิสุทธิมรรค.</p><p>         บทว่า  <strong>ตจปฺปตฺตา</strong>  คือถึงเปลือกภายในแต่สะเก็ด.  บทว่า  <strong>เผคฺ-</strong></p><p><strong>คุปฺปตฺตา</strong>     คือถึงความเป็นกระพี้ภายในแต่เปลือก  อธิบายว่า  เป็นเช่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 93</p><p>กระพี้.     พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสดำว่า  <strong>เอตฺตาวตา  โข  นิโคฺรธ  ตโป-   </strong></p><p><strong>ชิคฺจฺฉา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ  สารปฺปตฺตา  จ</strong>  นี้  ด้วยอำนาจพวก</p><p>เดียรถีย์. </p><p>         จริงอยู่   ลาภและสักการะของพวกเดียรถีย์    เป็นเหมือนกับกิ่งไม้</p><p>และใบไม้.  เพียงศีล  ๕  เช่นสะเก็ดไม้.  เพียงสมาบัติ  ๘  เช่นเปลือกไม้.</p><p>ปุพเพนิวาสญาณและอภิญญาในที่สุด  เช่นกระพี้.  ก็พวกเดียรถีย์เหล่านั้น</p><p>ย่อมถือเอาทิพพจักขุว่าเป็นพระอรหัต.    เพราะเหตุนั้น    ความยึดถือนั้น</p><p>ของพวกเขา  เช่นแก่นต้นไม้.  ส่วนลาภและสักการะในพระศาสนา  เป็น  </p><p>เช่นกิ่งไม้และใบไม้.    ความถึงพร้อมด้วยศีล    เช่นกับสะเก็ด.   ฌานและ</p><p>สมาบัติ    เช่นกับเปลือก.       โลกิยอภิญญาเช่นกระพี้.       มรรคและผล</p><p>เป็นแก่น.        พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเปรียบเทียบศาสนาของพระองค์ด้วย </p><p>ต้นไม้มีผลดกที่กิ่งน้อมลงและแผ่ออก   ด้วยประการฉะนี้.  </p><p>         เพราะพระองค์ฉลาดในการแสดงเทศนา       พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>พระองค์นั้นทรงเริ่มแสดงว่า  อิติ  โข  นิโคฺรธ  เป็นต้น  เพื่อแสดงความ</p><p>แปลกแห่งเทศนาของพระองค์ว่า  ศาสนาของเรายิ่งกว่า  ประณีตกว่า</p><p>ความถึงพร้อมด้วยแก่นของท่านนั้น     ท่านจักรู้ศาสนานั้นเมื่อไร.</p><p>         บทว่า  <strong>เต  ปริพฺพาชกา</strong>  ได้แก่  ปริพาชกจำนวน  ๓,๐๐๐  คน</p><p>เหล่านั้น   เป็นบริวารของเขา.  บทว่า  <strong>เอตฺถ  มย  น  ปสฺสาม</strong>  ได้แก่</p><p>ในบาลีมีแบบแผนอเจลกะเป็นต้นนี้.  ท่านกล่าวว่า   แม้แบบแผนอเจลกะ  ก็</p><p>ไม่มีแก่เรา  แบบแผนที่บริสุทธิ์จักมีแต่ที่ไหน  แม้แบบแผนที่บริสุทธิ์ของพวก</p><p>เราก็ไม่มีในที่นั้น.  ความสำรวม ๔  อย่างเป็นต้น  จักมีแต่ที่ไหน  แม้ความ</p><p>สำรวม ๔ อย่าง  ก็ไม่มี  การอยู่ป่าเป็นต้น  จักมีแต่ที่ไหน  แม้การอยู่ป่า  ไม่มี</p><p>การละนิวรณ์เป็นต้น  จักมีแต่ที่ไหน   แม้การละนิวรณ์ ไม่มี   แม้พรหมวิหาร</p><p>เป็นต้น   จักมีแต่ที่ไหน   แม้พรหมวิหารไม่มี      ปุพเพนิวาสญาณเป็นต้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 94</p><p>จักมีแต่ที่ไหน   แม้ปุพเพนิวาสญาณ  ไม่มี   ทิพพจักขุของพวกเราจักมีแต่  </p><p>ที่ไหน      พวกเราพร้อมทั้งอาจารย์ฉิบหายในที่นี้.  บทว่า  <strong>อิโต  ภิยฺโย</strong>  </p><p>อุตฺตรีตร   ความว่า  ปริพาชกเหล่านั้นย่อมกล่าวว่า   พวกเรายังไม่รู้ชัด</p><p>การบรรลุคุณวิเศษอื่นที่ยิ่งไปกว่าการบรรลุทิพพจักขุญาณนี้   แม้ด้วยอำนาจ </p><p>การฟัง.</p><p>         บทว่า   <strong>อถ  นิโคฺรธ  ปริพฺพาชก</strong>   ความว่า    สันธานคฤหบดี </p><p>นั้นได้มีความคิดอย่างนี้ว่า      ปริพาชกเหล่านี้    ตั้งใจฟังภาษิตของพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าในบัดนี้  ก็นิโครธปริพาชกนี้  ได้กล่าวคำจ้วงจาบอย่างกัก-</p><p>ขฬะลับหลังพระผู้มีพระภาคเจ้า   บัดนี้   ปริพาชกนี้ได้เกิดอยากฟัง   บัดนี้</p><p>เป็นกาลที่จะลดธงคือมานะของปริพาชกนี้ลงแล้ว          ยกพระศาสนาของ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าขึ้น   ลำดับนั้น  เขาจึงได้พูดคำนั้นกะนิโครธปริพาชก</p><p>และแม้สันธานคฤหบดีนั้นก็ได้มีความคิดอื่นอีกว่า  ปริพาชกนี้    เมื่อเราไม่</p><p>พูด      ก็จักไม่ขอขมาพระศาสดา      และการไม่ขอโทษนั้น      จักเป็นไป</p><p>เพื่อมิใช่ประโยชน์เกื้อกูลเพื่อทุกข์แก่เขา   ในอนาคต    แต่เมื่อเราพูดแล้ว</p><p>เขาจักขอขมา   การขอขมานั้น    จักเป็นไปเพื่อประโยชน์เกื้อกูลเพื่อความ</p><p>สุขแก่เขาตลอดกาลนาน   ดังนี้    ทีนั้น       เขาจึงได้กล่าวคำนั้นกะนิโครธ-</p><p>ปริพาชก.   ศัพท์ว่า   <strong>ปน</strong>   ในคำว่า    <strong>อปริสาวจร  ปน  น  กโรถ</strong>  นี้</p><p>เป็นนิบาต.    ความว่า    ก็พวกท่านจงทำพระองค์ท่านไม่ให้กล้าเสด็จเที่ยว</p><p>ไปในที่ประชุม.     บาลีว่า   <strong>อปริสาวจเรต</strong>   ดังนี้  ก็มี.   อีกอย่างหนึ่ง</p><p>อธิบายว่า     พวกท่านจงทำพระสมณโคดมนั้นไม่ให้กล้าเที่ยวไปในที่ประ</p><p>ชุม     หรือจงทำให้เป็นเหมือนแม่โคตาบอดเป็นต้น   ตัวใดตัวหนึ่ง.    แม้</p><p>ในคำว่า   <strong>โคกาณ   น</strong>    มีอธิบายว่า      พวกท่านจงทำพระสมณโคดมให้</p><p>เป็นเหมือนโคตาบอดเที่ยววนเวียนไป   ฉะนั้น.     บทว่า  <strong>ตุณฺหีภูโต</strong>  คือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 95</p><p>เข้าถึงความเป็นผู้นิ่ง.  บทว่า  <strong>มงฺกุภูโต</strong>  คือ  หมดอำนาจ.  บทว่า</p><p>ปตฺตกฺขนฺโธ  คือคอตก.  บทว่า  <strong>อโธมุโข</strong>  คือ  ก้มหน้า.   </p><p>         บทว่า  <strong>พุทฺโธ   โส  ภควา  สมฺโพธาย</strong>   ความว่า   พระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าตรัสรู้เองแล้ว    ทรงแสดงธรรมเพื่อให้สัตว์ทั้งหลายรู้อริยสัจ  ๔  ด้วย.</p><p>บทว่า   <strong>ทนฺโต</strong>  คือ  ฝึกทางจักษุบ้าง  ฯลฯ  ฝึกทางใจบ้าง.  บทว่า  <strong>ทมถาย</strong></p><p>ได้แก่      เพื่อต้องการฝึกสัตว์เหล่าอื่น   หาใช่เพื่อวาทะ.</p><p>         บทว่า  <strong>สนฺโต</strong>  ได้แก่   ทรงสงบแล้ว     เพราะมีราคะสงบระงับ</p><p>คือทรงสงบ   เพราะมีโทสะ   และโมหะสงบ    เพราะมีอกุศลธรรมทั้งปวง</p><p>และอภิสังขารทั้งปวงสงบ.   บทว่า     <strong>สมถาย</strong>     คือทรงแสดงธรรมเพื่อให้</p><p>มหาชนมีราคะเป็นต้นสงบ.    บทว่า   <strong>ติณฺโณ</strong>  คือ ข้ามพ้นโอฆะ ๔ อย่าง</p><p>ได้.  บทว่า   <strong>ตรณาย</strong>   คือ   เพื่อต้องการจะให้มหาชนผ่านพ้นโอฆะ.  บท</p><p>ว่า   <strong>ปรินิพฺพุโต</strong>  ได้แก่   เป็นผู้ดับแล้วด้วยกิเลสนิพพาน.   บทว่า  <strong>ปรินิพฺ-</strong></p><p><strong>พานาย</strong>  ได้แก่  ทรงแสดงธรรม   เพื่อต้องการให้มหาชนดับกิเลสทุกอย่าง</p><p>ได้หมด.</p><p>         บทว่า  <strong>อจฺจโย</strong>   เป็นต้น     ได้กล่าวไว้แล้วในสามัญญผลสูตร.</p><p>บทว่า   <strong>อุชุชาติโก</strong>  ได้แก่  เว้นจากความคดทางกายเป็นต้น        มีความ</p><p>ซื่อตรงเป็นสภาพ.   บทว่า    <strong>อหมนุสาสามิ</strong>     ความว่า      เราจะสั่งสอน</p><p>บุคคลเช่นท่าน   และจะแสดงธรรมแก่บุคคลเช่นท่านนั้น.  บทว่า  <strong>สตฺตาห</strong></p><p>คือตลอดเจ็ดวัน.  ก็พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงมุ่งถึงบุคคลผู้มีปัญญาทึบ    จึง   </p><p>ตรัสคำนี้ทั้งหมด.  ก็  บุคคลผู้ไม่โอ้อวด  ไม่มีมายาเป็นคนตรง  จัก</p><p>สามารถบรรลุพระอรหัตได้      โดยกาลครู่เดียวเท่านั้น.    เพราะเหตุนั้น</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงแสดงว่า   คนผู้โอ้อวด   คดโกง   เราไม่สามารถ</p><p>สอนได้   ดังนี้    ด้วยคำเป็นต้นว่า   <strong>อส</strong>   ดังนี้    จึงเหมือนทรงจับปริพาชก</p><p>ที่เท้า          ขว้างไปที่เชิงเขาพระสุเมรุ.  ถามว่า  เพราะเหตุไร.     ตอบว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 96</p><p>เพราะปริพาชกผู้นี้โอ้อวดเหลือเกิน   มีจิตใจคดโกง.     แม้เมื่อพระศาสดา </p><p>ตรัสอยู่อย่างนี้       ปริพาชกก็ไม่น้อมใจไปในพระพุทธ   พระธรรม    และ   </p><p>พระสงฆ์     ไม่เงี่ยโสตไปเพื่อความเป็นผู้น้อมใจไป    คงอยู่ในความหลอก</p><p>ลวง   ขอขมาพระศาสดา    เพราะฉะนั้น     พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบ</p><p>อัธยาศัยของเธอ   จึงตรัสว่า   เราก็ไม่สามารถสอนคนโอ้อวดได้.</p><p>         บทว่า  <strong>อนฺเตวาสิกมฺยตา</strong>    ได้แก่     อยากได้อันเตวาสิก   คือ</p><p>ปรารถนาพวกเราเป็นอันเตวาสิก.   บทว่า   <strong>เอวมาเห</strong>    ได้แก่   พระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าตรัสคำว่า   บุรุษผู้รู้  ไม่โอ้อวด  จงมา  เป็นต้น.  บทว่า  <strong>โยเอว  </strong></p><p><strong>โว  อาจริโย</strong>   ความว่า    ผู้ใด  ตามปกติเป็นอาจารย์ของท่าน.  บทว่า</p><p><strong>อุทฺเทสา  โน  จาเวตุกาโม</strong>  ความว่า  พระสมณโคดมปรารถนาจะให้</p><p>เราถือคำสอนของพระองค์      แล้วให้พวกเราเคลื่อนจากอุเทศของพวกเรา.</p><p>บทว่า  <strong>โสเยว  โว  อุทิเทโส  โหตุ</strong>  ความว่า  ตามปกติ  อุเทศใดเป็น</p><p>อุเทศของท่าน      อุเทศนั้นก็เป็นอุเทศของท่านนั่นแหละ     เราไม่มีความ</p><p>ต้องการด้วยอุเทศของท่าน.  บทว่า  <strong>อาชีวา</strong>  คือจากความเป็นอยู่.  บท  </p><p>ว่า     <strong>อกุสลสงฺขาตา</strong>     คือถึงส่วนว่าอกุศล.       บทว่า   อกุสลา  ธมฺมา</p><p>ได้แก่    ธรรมคือความเกิดแห่งอกุศลจิต  ๑๒  ดวง  อีกอย่างหนึ่ง  โดยพิ</p><p>เศษ       ก็ได้แก่ตัณหานั่นเอง.  แท้จริง  ตัณหานั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ตรัสเรียกว่า  <strong>โปโนพฺภวิกา</strong>  เพราะทำให้เกิดอีก.  บทว่า  <strong>สทรถา</strong></p><p>คือประกอบด้วยความกระวนกระวายด้วยกิเลส.  บทว่า  <strong>ชาติชรามรณิยา</strong></p><p>คือเป็นปัจจัยแห่งชาติ  ชรา  และมรณะ.  บทว่า  <strong>สงฺกิเลสิกา  ธมฺมา</strong>  คือ</p><p>ถือความเกิดแห่งอกุศลจิต   ๑๒  ดวง.   บทว่า <strong>โวทานิยา</strong>   ได้แก่      ธรรม</p><p>คือสมถะและวิปัสสนา.       เพราะธรรมคือสมถะและวิปัสสนาเหล่านั้นย่อม</p><p>ทำให้สัตว์หมดจดได้   เพราะเหตุนั้น    ธรรมเหล่านั้น      พระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้าจึงตรัสว่า  <strong>โวทานิยา.</strong>  บทว่า  <strong>ปญฺาปาริปูรึ</strong>  คือบริบูรณ์ด้วยมรรค </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 97</p><p>ปัญญา.  บทว่า    <strong>เวปุลฺลตฺตญฺจ</strong>    ได้แก่    ความไพบูลย์ด้วยผลปญญา.</p><p>อีกนัยหนึ่ง     ทั้งสองบทนี้เป็นไวพจน์ของกันและกัน.     ท่านอธิบายไว้ว่า </p><p>เพราะเหตุนั้น พวกท่านจักทำให้แจ้งมรรคปัญญาและผลปัญญา  ด้วยปัญญา  </p><p>อันยิ่งของตน    ในปัจจุบันนั่นแล   เข้าถึงอยู่  ดังนี้.   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงปรารภปริพาชกทั้งหลาย       เมื่อจะทรงแสดงกำลังแห่งพระโอวาทา-</p><p>นุสาสนีของพระองค์     จึงยังพระธรรมเทศนาให้จบลงด้วยยอดคือพระอร-</p><p>หัต  ด้วยประการฉะนี้.  บทว่า   <strong>ยถา  ต  มาเรน</strong>  ได้แก่  พวกปริพาชก</p><p>เหล่านั้นเป็นผู้นั่งนิ่ง   ฯลฯ   ไม่มีปฏิภาณ  เหมือนถูกมารดลใจ  ฉะนั้น. </p><p>ได้ยินว่า   มารคิดว่า    พระศาสดาแสดงกำลังพระพุทธเจ้าคุกคามเหลือเกิน</p><p>แสดงธรรมแก่ปริพาชกเหล่านี้   น่าจะมีการตรัสรู้ธรรมบ้างในบางคราว</p><p>เอาเถอะ   เราจะดลใจ   ดังนี้.   มารจึงดลจิตของปริพาชกเหล่านั้น.    จริง</p><p>อยู่      จิตที่ยังละวิปลาสไม่ได้         จึงถูกมารกระทำตามความปรารถนา.</p><p>แม้ปริพาชกเหล่านั้นถูกมารดลใจแล้ว    ก็นั่งนิ่งไม่มีปฏิภาณ      เหมือน</p><p>มีอวัยวะทุกส่วนแข็งกระด้าง    ฉะนั้น.   ลำดับนั้น   พระศาสดาทรงรำพึงว่า</p><p>ปริพาชกเหล่านี้นั่งเงียบเสียงเหลือเกิน  มีเหตุอะไรหนอแล  ดังนี้จึง</p><p>ได้ทราบว่า     พวกปริพาชกถูกมารดลใจ.  ก็ถ้าเหตุแห่งการบรรลุมรรค</p><p>และผลของปริพาชกเหล่านั้นพึงมี     พระผู้มีพระภาคเจ้าก็พึงห้ามมารแล้ว</p><p>แสดงธรรม  แต่พระผู้มีพระภาคเจ้านั้นทรงรู้แล้ว  เหตุแห่งมรรคผลไม่มี</p><p>แก่ปริพาชกเหล่านั้น      ปริพาชกทั้งหมดนี้เป็นคนเปล่า      เพราะฉะนั้น</p><p>ท่านจึงกล่าวคำเป็นต้นว่า     ครั้งนั้นแล      พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงมีพระ</p><p>ดำริว่า     ปริพาชกทั้งหมดเหล่านี้เป็นโมฆบุรุษ.</p><p>         ในบรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>ผุฏฺา  ปาปิมตา</strong>   ได้แก่ ถูกมาร</p><p>มีมีบาปใจแล้ว.   บทว่า   <strong>ยตฺร หิ  นาม</strong>   แปลว่า ในปริพาชกเหล่าใด.  </p><p>บทว่า  <strong>อญฺาณตฺถมฺปิ</strong>  คือ  เพื่อความรู้.  บทว่า  <strong>กึ  กริสฺสติ  สตฺตาโห </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 98</p><p>ได้แก่    เจ็ดวันที่พระสมณโคดมกำหนัดไว้แล้ว  จักทำอะไรแก่พวกเราได้.</p><p>พวกปริพาชกได้กล่าวว่า     พระสมณโคดมตรัสว่า     นิโครธปริพาชกจัก   </p><p>ทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งของตนตลอดหนึ่งสัปดาห์ หนึ่งสัปดาห์นั้นจะทำ</p><p> ความไม่ผาสุกอะไรแก่เขา  เอาเถอะ  พวกเราจะประพฤติพรหมจรรย์</p><p>เพื่อความรู้ว่า ในภายในหนึ่งสัปดาห์  พวกเราจะสามารถทำให้แจ้งธรรม </p><p>นั้นได้หรือไม่.  อีกนัยหนึ่ง   ในข้อนี้  มีอธิบายว่า  ปริพาชกเหล่านั้นไม่ได้</p><p>เกิดความคิด   เพื่อจะรู้สักครั้งเดียวว่า     ในวันหนึ่งพวกเราจักรู้ธรรมของ</p><p>พระองค์เลย      ก็หนึ่งสัปดาห์จัดทำอะไรแก่ปริพาชกผู้เกียจคร้านเหล่านั้น</p><p>ได้     ปริหาชกเหล่านั้น  จักบำเพ็ญตลอดสัปดาห์ได้อย่างไร.</p><p>         บทว่า   <strong>สีหนาท</strong>     คือบันลือแล้ว       บันลือแบบไม่กลัวใคร</p><p>เป็นการทำลายวาทะผู้อื่น  และเป็นการประกาศวาทะของตน.  บทว่า</p><p><strong>ปจฺจุฏฺาสิ</strong>  คือดำรงอยู่แล้ว.  บทว่า  <strong>ตาวเทว</strong>  แปลว่า   ในขณะนั้น</p><p>นั่นเอง.  บทว่า  <strong>ราชคห  ปาวิสิ</strong> ได้แก่  เสด็จเข้าไปยังกรุงราชคฤห์</p><p>ก็จริง  ถึงอย่างนั้น จัดเป็นปัจจัยเพื่อเป็นวาสนาแก่ประพาชกเหล่านั้น</p><p>ต่อไป.  คำที่เหลือทุก ๆ บท  ชัดเจนแล้วทั้งนั้น. </p><p>  </p><p>                       <em>จบ  อรรถกถาอุทุมพริกสูตร</em></p><p>                               <em>จบ  สูตรที่  ๒ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 99</p><p>                    <strong>๓.  จักกวัตติสูตร</strong></p><p><strong>เรื่อง  พระเจ้าจักรพรรดิทัฬหเนมิ</strong>  </p><p> </p><p>         [๓๓]  ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้.   สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้าประทับอยู่ ณ  เมืองมาตุลาในแคว้นมคธ.    ณ ที่นั้นแล   พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย.   ภิกษุ</p><p>เหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว.     พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัส</p><p>ดังนี้ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เธอทั้งหลาย    จงมิตนเป็นเกาะ  มีตน</p><p>เป็นที่พึ่ง  อย่ามีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่ง จงมีธรรมเป็นเกาะ  มิธรรมเป็นที่พึ่ง</p><p>อย่ามีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่งอยู่.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ก็ภิกษุผู้มีตนเป็นเกาะ</p><p>มีตนเป็นที่พึ่ง ไม่มีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่ง  มีธรรมเป็นเกาะ  มีธรรมเป็นที่พึ่ง</p><p>ไม่มีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่งเป็นอย่างไร. ดูก่อนภิกษุทั้งหลายภิกษุในพระธรรม</p><p>วินัยนี้  พิจารณาเห็นกายในกายอยู่  มีความเพียร  มีสัมปชัญญะ   มีสติ</p><p>กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ภิกษุ</p><p>ในพระธรรมวินัยนี้ พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายอยู่  มีความ</p><p>เพียร มีสัมปชัญญะ  มีสติ     กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้    พิจารณาเห็นจิตใน</p><p>จิตอยู่  มีความเพียร  มีสัมปชัญญะ  มีสติ   กำจัดอภิชฌาและโทมนัส </p><p>ในโลกเสียได้.      ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย        ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้</p><p>พิจารณาเห็นธรรมในธรรมทั้งหลายอยู่   มีความเพียร   มีสัมปชัญญะ</p><p>มีสติ   กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ภิกษุมีตนเป็นเกาะ   มีตนเป็นที่พึ่ง    ไม่มีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่ง     มีธรรม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 100</p><p>เป็นเกาะ  มีธรรมเป็นที่พึ่ง ไม่มีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่งอยู่  อย่างนี้แล. ดูก่อน  </p><p>ภิกษุทั้งหลาย    เธอทั้งหลายจงเที่ยวไปในโคจรซึ่งเป็นวิสัยอันสืบมา</p><p>จากบิดาของตน.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เมื่อเธอทั้งหลายเที่ยวไปใน</p><p>โคจรซึ่งเป็นวิสัยอันสืบมาจากบิดาของตน    มารจักไม่ได้โอกาส   จัก</p><p>ไม่ได้อารมณ์.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บุญนี้  ย่อมเจริญขึ้นอย่างนี้เพราะ</p><p>เหตุที่ถือมั่นธรรมทั้งหลายอันเป็นกุศล. </p><p>              <strong>ว่าด้วยแก้ว  ๗ ประการ</strong></p><p>         [๓๔]   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   เรื่องเคยมีมาแล้ว   มีพระราชา</p><p>จักรพรรดิพระนามว่า    ทัฬหเนมิ   ผู้ทรงธรรม  ทรงเป็นพระราชา</p><p>โดยธรรม    เป็นใหญ่ในแผ่นดินมีมหาสมุทร ๔  เป็นขอบเขต  ทรง</p><p>ชนะแล้ว   มีราชอาณาจักรมั่นคง         สมบูรณ์ด้วยแก้ว  ๗ ประการ</p><p>แก้ว ๗  ประการมีดังนี้   คือ  จักรแก้ว    ช้างแก้ว   ม้าแก้ว    แก้วมณี</p><p>นางแก้ว   คฤหบดีแก้ว   ปริณายกแก้วเป็นที่ ๗.    พระราชโอรสของ</p><p>พระองค์มีกว่าพัน  ล้วนกล้าหาญ  มีรูปทรงสมเป็นวีรกษัตริย์  สามารถ</p><p>ย้ำยีเสนาของข้าศึกได้.   พระองค์ทรงชำนะโดยธรรมสม่ำเสมอ  มิต้อง</p><p>ใช้อาชญา มิต้องใช้ศัสตรา   ครอบครองแผ่นดิน  มีสาครเป็นขอบเขต.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ครั้งนั้นโดยล่วงไปหลายปี  หลายร้อยปี    หลาย</p><p>พันปี   ท้าวเธอตรัสเรียกราชบุรุษคนหนึ่งมารับสั่งว่า  ดูก่อนบุรุษผู้</p><p>เจริญ  ในขณะที่ท่านเห็นจักรแก้วอันเป็นทิพย์ถอยเคลื่อนจากที่   พึ่ง</p><p>บอกแก่เราทันที  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บุรุษนั้นทูลสนองพระราชดำรัส </p><p>ของท้าวเธอแล้ว.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  โดยล่วงไปอีกหลายปี   หลาย</p><p>ร้อยปี  หลายพันปี   บุรุษนั้นได้เห็นจักรแก้วอันเป็นทิพย์ถอยเคลื่อน</p><p>จากที่   จึงเข้าไปเฝ้าท้าวเธอถึงที่ประทับ    แล้วได้กราบทูลว่า  ขอเดชะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 101</p><p>พระพุทธเจ้าข้า   ขอพระองค์พึงทรงทราบ   จักรแก้วอันเป็นทิพย์ของ</p><p>พระองค์ถอยเคลื่อนจากที่แล้ว.   </p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ลำดับนั้น   ท้าวเธอตรัสเรียกพระกุมาร</p><p>ซึ่งเป็นพระโอรสองค์ใหญ่มารับสั่งว่า        ดูก่อนพ่อกุมาร   ได้ยินว่า</p><p>จักรแก้วอันเป็นทิพย์ของพ่อถอยเคลื่อนจากที่แล้ว   ก็พ่อได้ฟังมาดังนี้ </p><p>ว่า   จักรแก้วอันเป็นทิพย์ของพระเจ้าจักรพรรดิองค์ใด    ถอยเคลื่อน</p><p>จากที่  พระเจ้าจักรพรรดิพระองค์นั้น  พึงทรงพระชนม์อยู่ได้ไม่นาน</p><p>ในบัดนี้  ก็กามทั้งหลายอันเป็นของมนุษย์พ่อได้เสวยแล้ว  บัดนี้เป็น</p><p>สมัยที่พ่อจะแสวงหากามทั้งหลายอันเป็นทิพย์  มาเถิดพ่อกุมาร    พ่อ</p><p>จงปกครองแผ่นดิน   อันมีสมุทรเป็นขอบเขตนี้      ฝ่ายพ่อจักปลงผม</p><p>และหนวด   นุ่งห่มผ้าย้อมน้ำฝาดออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ลำดับนั้น    ท้าวเธอทรงสั่งสอนพระ- </p><p>กุมารซึ่งเป็นโอรสองค์ใหญ่ในราชสมบัติเรียบร้อยแล้ว   ทรงปลงพระ</p><p>เกศาและพระมัสสุ   ทรงครองผ้าย้อมน้ำฝาดเสด็จออกจากเรือน   ทรง</p><p>ผนวชเป็นบรรพชิตแล้ว.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็เมื่อพระราชฤาษี</p><p>ทรงผนวชได้ ๗ วัน   จักรแก้วอันเป็นทิพย์  อันตรธานไปแล้ว.</p><p>         [๓๕]   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ครั้งนั้น  ราชบุรุษคนหนึ่ง  เข้า</p><p>ไปเฝ้าพระราชาผู้เป็นกษัตริย์     ซึ่งได้มูรธาภิเษกแล้ว    ถึงที่ประทับ</p><p>ครั้นแล้วได้กราบทูลว่า   ขอเดชะ  พระพุทธเจ้าข้า    พระองค์พึงทรง</p><p>ทราบเถิด  จักรแก้วอันเป็นทิพย์   อันตรธานไปแล้ว.    ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   ลำดับนั้น       เมื่อจักรแก้วอันเป็นทิพย์อันตรธานไปแล้ว</p><p>ท้าวเธอได้ทรงเสียพระทัยและทรงเสวยความโทมนัส    ท้าวเธอเสด็จ</p><p>เข้าไปหาพระราชฤาษีถึงที่ประทับ     แล้วได้กราบทูลว่า      ขอเดชะ</p><p>พระพุทธเจ้าข้า    พระองค์พึงทรงทราบว่า       จักรแก้วอันเป็นทิพย์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 102</p><p>อันตรธานไปแล้ว.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เมื่อท้าวเธอกราบทูลอย่างนี้  </p><p>แล้ว     พระราชฤาษีจึงตรัสกะท้าวเธอว่า  ดูก่อนพ่อ    พ่ออย่าเสียใจ  </p><p>และอยู่เสวยความโทมนัสไปเลย  ในเมื่อจักรแก้วอันเป็นทิพย์อันตร-</p><p>ธานไปแล้ว  ด้วยว่า  จักรแก้วอันเป็นทิพย์  หาใช่สมบัติสิบมาจากบิดา</p><p>ของพ่อไม่  ดูก่อนพ่อ  เชิญพ่อประพฤติในจักกวัตติวัตรอันประเสริฐ</p><p>เถิด    ข้อนี้เป็นฐานะที่จะมิได้แล    เมื่อพ่อประพฤติในจักกวัตติวัตร</p><p>อันประเสริฐ.    ครั้นถึงวันอุโบสถขึ้น ๑๕ ค่ำ    จักรแก้วอันเป็นทิพย์</p><p>ซึ่งมีกำพันหนึ่ง มีกง มีดุม   บริบูรณ์ด้วยอาการทุกอย่าง  จักปรากฏ</p><p>มีแก่พ่อผู้สนานพระเศียร   แล้วรักษาอุโบสถอยู่ ณ  ปราสาทอันประ-</p><p>เสริฐชั้นบน.    ท้าวเธอถามว่า  พระพุทธเจ้าข้า    ก็จักกวัตติวัตรอัน</p><p>ประเสริฐนั้น เป็นไฉน.  ราชฤาษีตอบว่า     ดูก่อนพ่อ   ถ้าเช่นนั้น</p><p>พ่อจงอาศัยธรรมเท่านั้น   สักการะธรรม   ทำความเคารพธรรม  นับ</p><p>ถือธรรม    บูชาธรรม  ยำเกรงธรรม    มีธรรมเป็นธงชัย    มีธรรม</p><p>เป็นยอด  มีธรรมเป็นใหญ่    จงจัดการรักษาบอกกันและคุ้มครองอัน</p><p>เป็นธรรม  ในชนภายใน  ในหมู่พล    ในหมู่กษัตริย์ผู้ได้รับราชา</p><p>ภิเษก ในหมู่กษัตริย์ประเทศราช  ในพวกพราหมณ์และคฤหบดี  ใน</p><p>ชาวนิคมและชาวชนบททั้งหลาย   ในพวกสมณพราหมณ์   ในเหล่า</p><p>เนื้อและนก  ดูก่อนพ่อ  การกระทำสิ่งที่เป็นอธรรม    อย่าเป็นไปใน</p><p>แว่นแคว้นของลูก  อนึ่ง    บุคคลเหล่าใดในแว่นแคว้นของพ่อ   ไม่มี</p><p>ทรัพย์  พ่อพึงให้ทรัพย์แก่บุคคลเหล่านั้นด้วย  อนึ่ง  สมณพราหมณ์</p><p>เหล่าใด   ในแว่นแคว้นของลูก  งดเว้นจากความเมาและความประมาท</p><p>ตั้งมั่นอยู่ในขันติและโสรัจจะ    ฝึกตนแต่ผู้เดียว    สงบตนแต่ผู้เดียว</p><p>ให้ตนดับกิเลสอยู่แต่ผู้เดียว  พึงเข้าไปหาสมณพราหมณ์เหล่านั้น โดย</p><p>กาลอันสมควรแล้วไต่ถามสอบถามว่า      ท่านขอรับ      กุศลคืออะไร </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 103</p><p>อกุศลคืออะไร  กรรมมีโทษ  คืออะไร  กรรมไม่มีโทษคืออะไร  กรรม  </p><p>อะไรควรเสพ  กรรมอะไรไม่ควรเสพ  กรรมอะไรอันข้าพเจ้ากระทำอยู่ </p><p>พึงเป็นไปเพื่อไม่เป็นประโยชน์ เพื่อทุกข์  สิ้นกาลนาน  หรือว่ากรรม</p><p>อะไรที่ข้าพเจ้ากระทำอยู่     พึงเป็นไปเพื่อประโยชน์     เพื่อความสุข</p><p>สิ้นกาลนาน  พ่อได้ฟังคำของสมณพราหมณ์เหล่านั้นแล้ว   สิ่งใดเป็น</p><p>อกุศล  พึงละเว้นสิ่งนั้นเสีย   สิ่งใดเป็นกุศลพึงถือมั่นสิ่งนั้นประพฤติ</p><p>ดูก่อนพ่อ  นี้แล   คือจักกวัตติวัตรอันประเสริฐนั้น.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      ท้าวเธอรับสนองพระดำรัสพระราช-</p><p>ฤาษีแล้ว    ทรงประพฤติในจักกวัตติวัตรอันประเสริฐ    เมื่อท้าวเธอ</p><p>ทรงประพฤติจักกวัตติวัตรอันประเสริฐอยู่   เมื่อถึงวันอุโบสถ ๑๕ ค่ำ</p><p>จักรแก้วอันเป็นทิพย์ซึ่งมีกำพันหนึ่ง   มีกง     มีดุม    บริบูรณ์ด้วย</p><p>อาการทุกอย่าง       ปรากฏมีแก่ท้าวเธอผู้สนานพระเศียร   ทรงรักษา</p><p>อุโบสถอยู่ ณ ปราสาทอันประเสริฐชั้นบน      ท้าวเธอทอดพระเนตร</p><p>เห็นแล้ว    มีพระดำริว่า   ก็เราได้สดับมาว่า  จักรแก้ว   อันเป็นทิพย์</p><p>มีกำพันหนึ่ง     มีกง    มีดุม      บริบูรณ์ด้วยอาการทุกอย่างปรากฏ</p><p>มีแก่พระราชาผู้เป็นกษัตริย์พระองค์ใด     ผู้ได้มูรธาภิเษก      สนาน</p><p>พระเศียร  ทรงรักษาอุโบสถ   ณ  ปราสาทอันประเสริฐชั้นบนในวัน</p><p>อุโบสถ  ๑๕  ค่ำ   พระราชาพระองค์นั้นเป็นพระเจ้าจักรพรรดิ   เราได้</p><p>เป็นพระเจ้าจักรพรรดิหรือหนอ.</p><p>         [๓๖]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ลำดับนั้น  ท้าวเธอเสด็จลุกจาก</p><p>พระที่แล้วทรงทำผ้าอุตตราสงค์เฉวียงพระอังสาข้างหนึ่ง   จับพระเต้า</p><p>ด้วยพระหัตถ์ซ้าย   ทรงประคองจักรแก้วด้วยพระหัตถ์ขวา   แล้วตรัส</p><p>ว่า   ขอจักรแก้วอันประเสริฐ   จงหมุนไปทั่วโลกเถิด   ขอจักรแก้วอัน</p><p>ประเสริฐ   จงชนะโลกทั้งปวงเถิด. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 104</p><p>         ก่อนภิกษุทั้งหลาย  ขณะนั้น  จักรแก้วนั้น    ก็หมุนไปทาง</p><p>ทิศบูรพา  พระเจ้าจักรพรรดิพร้อมด้วยจตุรงคินีเสนา  ก็เสด็จติดตาม  </p><p>ไป.    พระเจ้าจักรพรรดิพร้อมด้วยจตุรงคินีเสนา     ได้ไปประทับอยู่</p><p>ณ ประเทศที่จักรแก้วประดิษฐานอยู่.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ฝ่ายพระราชาอริราชที่อยู่ ณ  ทิศบูรพา</p><p>พากันเสด็จเข้าไปเฝ้าพระเจ้าจักรพรรดิได้กราบทูลกอย่างนี้ว่า   ขอเชิญ</p><p>เสด็จมาเถิด    มหาราชเจ้า     พระองค์เสด็จมาดีแล้ว     ราชอาณาจักร</p><p>เหล่านี้เป็นของพระองค์ทั้งสิ้น   ขอพระองค์จงทรงปกครองเถิด  มหา-</p><p>ราชเจ้า.   ท้าวเธอจึงตรัสอย่างนี้ว่า     พวกท่านไม่พึงฆ่าสัตว์    ไม่พึง</p><p>ถือเอาของที่เจ้าของไม่ได้ให้   ไม่พึงประพฤติผิดในกามทั้งหลาย   ไม่</p><p>พึงกล่าวคำเท็จ  ไม่พึงดื่มน้ำเมา   จงเสวยสมบัติตามเดิมเถิด.     ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  พวกพระราชาอริราชที่อยู่  ณ  ทิศบูรพา  ได้พากันตาม</p><p>เสด็จท้าวเธอไป.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ลำดับนั้น    จักรแก้วนั้น   ก็</p><p>ลงไปสู่สมุทรด้านทิศบูรพา  แล้วโผล่ขึ้นไปลงที่สมุทรด้านทิศทักษิณ </p><p>แล้วโผล่ขึ้นไปสู่ทิศปัจฉิม.    ท้าวเธอพร้อมด้วยจตุรงคินีเสนาก็เสด็จ</p><p>ติดตามไป.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   จักรแก้ว ประดิษฐานอยู่  ณ  ประ-</p><p>เทศใด  ท้าวเธอก็เสด็จเข้าไปพักอยู่  ณ ประเทศนั้น พร้อมด้วยจตุรง-</p><p>คินีเสนา.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ฝ่ายพระราชาอริราช อยู่ ณ  ทิศปัจฉิม</p><p>ก็พากันเสด็จเข้าไปเฝ้าท้าวเธอ  ได้กราบทูลอย่างนี้ว่า  ขอเชิญเสด็จมา</p><p>เถิด  มหาราชเจ้า  พระองค์เสด็จมาดีแล้ว มหาราชเจ้า อาณาจักรเหล่า</p><p>นี้เป็นของพระองค์ทั้งสิ้น  มหาราชเจ้า  ขอพระองค์ทรงปกครองเถิด.</p><p>ท้าวเธอจึงตรัสอย่างนี้ว่า  พวกท่านไม่พึงฆ่าสัตว์   ไม่พึงถือเอาสิ่งของ</p><p>ที่เจ้าของเขาไม่ได้ให้  ไม่พึงประพฤติผิดในกามทั้งหลาย  ไม่พึงกล่าว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 105</p><p>คำเท็จ  ไม่พึงดื่มน้ำเมา   จงเสวยสมบัติ   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   พวก   </p><p>พระราชาอริราช      ที่อยู่ ณ  ทิศปัจฉิมได้พากันตามเสด็จท้าวเธอไป.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ลำดับนั้นจักรแก้วนั้น  ก็ลงสู่สมุทรด้านทิศปัจฉิม</p><p>แล้วโผล่ขึ้นไปสู่ทิศอุดร.   พระเจ้าจักรพรรดิ พร้อมด้วยจตุรงคินีเสนา</p><p>ก็เสด็จติดตามไป.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  จักรแก้ว   ประดิษฐานอยู่  ณ</p><p>ประเทศใดท้าวเธอพร้อมด้วยจตุรงคินีเสนา    ก็เสด็จเข้าไปพักอยู่ ณ</p><p>ประเทศนั้น.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ฝ่ายพระราชาอริราช ที่อยู่  ณ  ทิศอุดรก็</p><p>พากันเสด็จเข้าไปเฝ้าท้าวเธอ  ได้กราบทูลอย่างนี้ว่า   ขอเชิญเสด็จมา</p><p>เถิด   มหาราชเจ้า    พระองค์เสด็จมาดีแล้ว   มหาราชเจ้า     อาณาจักร</p><p>เหล่านี้เป็นของพระองค์ทั้งสิ้น   มหาราชเจ้า  ขอพระองค์ทรงปกครอง</p><p>เถิด.  ท้าวเธอจึงตรัสอย่างนี้ว่า  พวกท่านไม่พึงฆ่าสัตว์    ไม่พึงถือเอา</p><p>สิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้   ไม่พึงประพฤติผิดในกามทั้งหลาย   ไม่พึง</p><p>กล่าวคำเท็จ  ไม่พึงดื่มน้ำเมา    จงเสวยสมบัติตามเดิมเถิด.     ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  พวกพระราชาอริราชที่อยู่  ณ ทิศอุดร   ได้พากันตาม</p><p>เสด็จท้าวเธอไป.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ลำดับนั้น   จักรแก้วนั้นได้</p><p>ชนะวิเศษยิ่งซึ่งแผ่นดินมีสมุทรเป็นขอบวชได้แล้ว       จึงกลับคืนสู่</p><p>ราชธานีนั้น ได้หยุดอยู่ที่ประตูพระราชวังของท้าวเธอ ปรากฏเหมือน</p><p>เครื่องประดับ  ณ  มุขสำหรับทำเรื่องราว    ว่างไสวอยู่ทั่วภายในพระ-</p><p>ราชวังของท้าวเธอ.</p><p><strong>ว่าด้วยจักรแก้วทิพย์ถอยเคลื่อนจากที่</strong></p><p>         [๓๗]    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย        พระเจ้าจักรพรรดิองค์ที่  ๒</p><p>ก็ดี  องค์ที่ ๓ ก็ดี  องค์ที่ ๔ ก็ดี  องค์ที่ ๕  ก็ดี  องค์ที่ ๖  ก็ดี องค์- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 106</p><p>ที่  ๗   ก็ดี  โดยกาลล่วงไปหลายปี  หลายร้อยปี หลายพันปี   ได้ตรัส   </p><p>เรียกบุรุษคนหนึ่งมารับสั่งว่า  ดูก่อนบุรุษผู้เจริญ  ในขณะที่ท่านเห็น</p><p>จักรแก้วอันเป็นทิพย์   ถอยเคลื่อนจากที่   พึงบอกแก่เราทันที. </p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      บุรุษนั้นทูลสนองพระราชดำรัสของ</p><p>ท้าวเธอแล้ว.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย โดยล่วงไปอีกหลายปี หลายร้อยปี</p><p>หลายพันปี  บุรุษนั้นได้แลเห็นจักรแก้วอันเป็นทิพย์ถอยเคลื่อนจากที่ </p><p>จึงเข้าไปเฝ้าท้าวเธอถึงที่ประทับ แล้วได้กราบทูลว่า  ขอเดชะ    พระ-</p><p>พุทธเจ้าข้า  ขอพระองค์พึงทรงทราบ  จักรแก้วอันเป็นทิพย์ของพระองค์</p><p>ถอยเคลื่อนจากที่แล้ว.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ลำดับนั้น    ท้าวเธอ</p><p>ตรัสเรียกพระกุมารซึ่งเป็นโอรสองค์ใหญ่มารับสั่งว่า   ดูก่อนพ่อกุมาร</p><p>ได้ยินว่า  จักรแก้วอันเป็นทิพย์ของพ่อถอยเคลื่อนจากที่แล้ว  นั่นเป็น</p><p>ความสุขของพ่อ    ก็พ่อได้สดับมาดังนี้ว่า    จักรแก้วอันเป็นทิพย์ของ</p><p>พระเจ้าจักรพรรดิพระองค์ใด   ถอยเคลื่อนจากที่    พระเจ้าจักรพรรดิ </p><p>พระองค์นั้นพึงทรงพระชนม์อยู่ได้ไม่นาน   ในบัดนี้   ก็กามทั้งหลาย</p><p>อันเป็นของมนุษย์    พ่อได้เสวยแล้ว    บัดนี้เป็นสมัยที่พ่อจะแสวงหา</p><p>กามทั้งหลายอันเป็นทิพย์   มาเถิดพ่อกุมาร     ลูกจงปกครองแผ่นดิน</p><p>อันมีสมุทรเป็นขอบเขตนี้     ฝ่ายพ่อจะปลงผมและหนวด    นุ่งห่มผ้า</p><p>ย้อมน้ำฝาด   ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ลำดับนั้น      ท้าวเธอทรงสั่งสอนพระกุมารซึ่งเป็นโอรสองค์ใหญ่ใน</p><p>ราชสมบัติเรียบร้อยแล้ว   ทรงปลงพระเกศาและพระมัสสุ   ทรงครอง</p><p>ผ้าย้อมน้ำฝาด      เสด็จออกจากเรือน   ทรงผนวชเป็นบรรพชิตแล้ว.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ก็เมื่อพระราชฤาษี  ทรงผนวชได้  ๗ วัน จักรแก้ว</p><p>อันเป็นทิพย์  อันตรธานไปแล้ว.</p><p>         [๓๘]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ลำดับนั้น  บุรุษคนหนึ่งเข้าไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 107</p><p>เฝ้าพระราชาผู้เป็นกษัตริย์  ซึ่งได้มูรธาภิเษกแล้วถึงที่ประทับ    ครั้น  </p><p>แล้ว ได้กราบทูลว่า  ขอเดชะ  พระพุทธเจ้าข้า    พระองค์ทรงทราบ</p><p>เถิด   จักรแก้วอันเป็นทิพย์   อันตรธานไปแล้ว.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  </p><p>ลำดับนั้น ท้าวเธอเมื่อจักรแก้วอันเป็นทิพย์อันตรธานไปแล้ว ได้ทรง</p><p>เสียพระทัย   และได้ทรงเสวยความโทมนัส     แต่ไม่ได้เสด็จเข้าไปเฝ้า</p><p>พระราชฤาษี  ทูลถามถึงจักกวัตติวัตรอันประเสริฐ.   นัยว่า   ท้าวเธอ</p><p>ทรงปกครองประชาราษฎร์ตามพระมติของพระองค์เอง    เมื่อท้าวเธอ</p><p>ทรงปกครองประชาราษฎร์ตามพระมติของพระองค์เองอยู่      ประชา-</p><p>ราษฎร์ก็ไม่เจริญต่อไป  เหมือนเก่าก่อน  เหมือนเมื่อกษัตริย์พระองค์</p><p>ก่อน ๆ  ซึ่งได้ทรงประพฤติในจักกวัตติวัตรอันประเสริฐอยู่.    ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย ครั้งนั้น คณะอำมาตย์ข้าราชบริพารโหราจารย์และมหา-</p><p>อำมาตย์   นายกองช้าง    นายกองม้า  เป็นต้น  คนรักษาประตู   และ</p><p>คนเลี้ยงชีพด้วยปัญญา  ได้ประชุมกันกราบทูลท้าวเธอว่า  พระพุทธ-</p><p>เจ้าข้า  ได้ยินว่า   เมื่อพระองค์ทรงปกครองประชาราษฎร์ตามพระมติ</p><p>ของพระองค์เอง   ประชาราษฎร์ไม่เจริญเหมือนเก่าก่อน  เหมือนเมื่อ</p><p>กษัตริย์พระองค์ก่อน ๆ   ซึ่งได้ทรงประพฤติในจักกวัตติวัตรอันประ-</p><p>เสริฐอยู่  พระพุทธเจ้าข้า      ในแว่นแคว้นของพระองค์มีอำมาตย์ข้า</p><p>ราชบริพาร  โหราจารย์   และมหาอำมาตย์   นายกองช้าง  นายกองม้า</p><p>เป็นต้น  คนรักษาประตู     และคนเลี้ยงชีพด้วยปัญญา     อยู่พร้อม</p><p>ทีเดียว  ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลาย      คือข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายด้วย </p><p>และประชาราษฎร์เหล่าอื่นด้วย    ทรงจำจักกวัตติวัตรอันประเสริฐได้</p><p>อยู่    ขอเชิญพระองค์โปรดตรัสถามถึงจักกวัตติวัตรอันประเสริฐเถิด</p><p>พวกข้าพระพุทธเจ้า อันพระองค์ตรัสถามแล้ว    จักกราบทูลแก้จักก- </p><p>วัตติวัตรอันประเสริฐถวายพระองค์.                                           </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 108</p><p>                 <strong>ว่าด้วยอทินนาทาน</strong>  </p><p>         [๓๙]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ลำดับนั้น    ท้าวเธอโปรดให้ </p><p>ประชุมอำมาตย์ราชบริพารโหราจารย์และมหาอำมาตย์    นายกองช้าง</p><p>นายกองม้าเป็นต้น  คนรักษาประตู    และคนเลี้ยงชีพด้วยปัญญา แล้ว</p><p>ตรัสถามจักกวัตติวัตรอันประเสริฐ.    เขาเหล่านั้น   อันท้าวเธอตรัส</p><p>ถามจักกวัตติวัตรอันประเสริฐแล้ว         จึงกราบทูลแก้ถวายท้าวเธอ. </p><p>ท้าวเธอได้ฟังคำทูลแก้ของพวกเขาแล้ว     จึงทรงจัดการรักษาป้องกัน</p><p>และคุ้มครองอันชอบธรรม    แต่ไม่ได้พระราชทานทรัพย์ให้แก่คนที่</p><p>ไม่มีทรัพย์.   เมื่อไม่พระราชทานทรัพย์ให้แก่คนที่ไม่มีทรัพย์    ความ</p><p>ขัดสนจึงได้ถึงความแพร่หลาย.      เมื่อความขัดสนถึงความแพร่หลาย</p><p>บุรุษคนหนึ่งจึงขโมยทรัพย์ของตนอื่นไป.   เขาช่วยกันจับบุรุษนั้นได้</p><p>แล้ว   แสดงแก่ท้าวเธอว่า   พระพุทธเจ้าข้า บุรุษคนนี้ขโมยเอาทรัพย์</p><p>ของคนอื่นไป.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เมื่อเขาพากันกราบทูลอย่างนี้</p><p>แล้ว   ท้าวเธอจึงตรัสคำนี้กะบุรุษผู้นั้นว่า  พ่อบุรุษ   ได้ยินว่า  เธอ</p><p>ขโมยเอาทรัพย์ของคนอื่นไปจริงหรือ.  บุรุษนั้นทูลว่า จริงพระพุทธ-</p><p>เจ้าข้า.  ท้าวเธอถามว่า เพราะเหตุไร.   บุรุษทูลว่า เพราะข้าพระพุทธ-</p><p>เจ้าไม่มีอะไรจะเลี้ยงชีพ.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย       ลำดับนั้น  ท้าวเธอจึงพระราชทาน</p><p>ทรัพย์ให้แก่เขาแล้วรับสั่งว่า   พ่อบุรุษเธอจงเลี้ยงชีพ   จงเลี้ยงมารดา</p><p>บิดา   จงเลี้ยงบุตรภรรยา  จงประกอบการงานทั้งหลาย  จงตั้งทักษิณา</p><p>ที่มีผลในเบื้องบน  อันเกื้อกูลแก่สวรรค์   มีสุขเป็นผล    เป็นไปเพื่อ</p><p>สวรรค์  ในสมณพราหมณ์ทั้งหลาย  ด้วยทรัพย์นี้เถิด    ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   เขาได้สนองพระราชดำรัสของท้าวเธอแล้ว.        </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 109</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  แม้บุรุษอีกคนหนึ่ง    ก็ได้ขโมยทรัพย์  </p><p>ของคนอื่นไป.   เขาช่วยกันจับบุรุษนั้นได้แล้ว  จึงแสดงแก่ท้าวเธอว่า</p><p>พระพุทธเจ้าข้า  บุรุษผู้นี้ขโมยเอาทรัพย์ของคนอื่นไป.    ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย    เมื่อเขาพากันกราบทูลอย่างนี้แล้ว     ท้าวเธอจึงตรัสคำนี้ </p><p>กะบุรุษนั้นว่า     พ่อบุรุษ   ได้ยินว่าเธอขโมยเอาทรัพย์ของคนอื่นไป</p><p>จริงหรือ.   บุรุษนั้นทูลว่า  จริง พระพุทธเจ้าข้า.   ท้าวเธอตรัสถามว่า</p><p>เพราะเหตุไร.    บุรุษนั้นทูลว่า     เพราะข้าพระพุทธเจ้าไม่มีอะไรจะ</p><p>เลี้ยงชีพ.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     ลำดับนั้น    ท้าวเธอจึงพระราชทาน</p><p>ทรัพย์ให้แก่เขา แล้วรับสั่งว่า พ่อบุรุษ  เธอจงเลี้ยงชีพ  จงเลี้ยงมารดา</p><p>บิดา   จงเลี้ยงบุตรภรรยา  จงประกอบการงานทั้งหลาย  จงตั้งทักษิณา</p><p>ที่มีผลในเบื้องบน   อันเกื้อกูลแก่สวรรค์   มีสุขเป็นผล    เป็นไปเพื่อ</p><p>สวรรค์ในสมณพราหมณ์ทั้งหลาย   ด้วยทรัพย์นี้เถิด.    ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   เขาได้สนองพระราชดำรัสของท้าวเธอแล้ว.</p><p>         ก่อนภิกษุทั้งหลาย  มนุษย์ทั้งหลายได้ฟังมาว่า   ดูก่อนท่าน</p><p>ผู้เจริญทั้งหลาย  ได้ยินว่า  คนขโมยทรัพย์ของคนพวกอื่นไป    พระ</p><p>เจ้าแผ่นดิน  ยังทรงพระราชทานทรัพย์ให้อีก.   พวกเขาได้ยินมา  จึง</p><p>พากันคิดเห็นอย่างนี้ว่า    อย่ากระนั้นเลย  แม้พวกเรา    ก็ควรขโมย</p><p>เอาทรัพย์ของคนอื่นบ้าง.</p><p>         [๔๐]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ลำดับนั้น   บุรุษคนหนึ่งขโมย</p><p>เอาทรัพย์ของคนอื่นไป.  เขาช่วยกันจับบุรุษนั้นได้แล้ว   จึงแสดงแก่</p><p>ท้าวเธอว่า  พระพุทธเจ้าข้า  บุรุษผู้นี้   ขโมยเอาทรัพย์ของคนอื่นไป.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เมื่อเขาพากันกราบทูลอย่างนี้แล้ว    ท้าวเธอจึง</p><p>ตรัสคำนี้กะบุรุษผู้นั้นว่า  พ่อบุรุษ  ได้ยินว่า  เธอขโมยเอาทรัพย์ของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 110</p><p>คนอื่นไป  จริงหรือ.  บุรุษนั้นทูลว่า  จริง  พระพุทธเจ้าข้า.    ท้าวเธอ  </p><p>ตรัสถามว่า  เพราะเหตุไร.   บุรุษนั้นทูลว่า    เพราะข้าพระพุทธเจ้า</p><p>ไม่มีอะไรจะเลี้ยงชีพ.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ลำดับนั้น    ท้าวเธอจึง</p><p>ทรงพระดำริอย่างนี้ว่า     ถ้าเรา  จักให้ทรัพย์แก่คนที่ขโมยเอาทรัพย์   </p><p>ของคนอื่นเสมอไป  อทินนาทานนี้จักเจริญทวีขึ้นด้วยประการอย่างนี้</p><p>อย่ากระนั้นเลย    เราจะให้คุมตัวบุรุษผู้นี้ให้แข็งแรง     จะทำการตัด</p><p>ต้นตอ  ตัดศีรษะของบุรุษนั้นเสีย.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ลำดับนั้น</p><p>ท้าวเธอ  ตรัสสั่งบังคับราชบุรุษทั้งหลายว่า  แน่ะ พนาย  ถ้าเช่นนั้น</p><p>ท่านจงเอาเชือกเหนียว ๆ  มัดบุรุษนี้    ให้มือไพล่หลังให้แน่น    เอา</p><p>มีดโกน โกนศีรษะให้โล้น   แล้วพาตระเวนตามถนน  ตามตรอก ด้วย</p><p>บัณเฑาะก์เสียงกร้าว   ออกทางประตูด้านทักษิณ  จงคุมตัวให้แข็งแรง</p><p>ทำการตัดต้นตอ       ตัดศีรษะบุรุษนั้นเสียนอกพระนครทิศทักษิณ</p><p>ราชบุรุษทั้งหลายรับพระราชดำรัสของท้าวเธอแล้ว จึงเอาเชือกเหนียว</p><p>มัดบุรุษนั้นให้มือไพล่หลังให้แน่น  เอามีดโกน ๆ ศีรษะให้โล้น แล้ว</p><p>พาตระเวนตามถนน  ตามตรอก ด้วยกลองพิฆาตเสียงกร้าว  ออกทาง</p><p>ประตูด้านทักษิณ   คุมตัวให้แข็งแรง    ทำการตัดต้นตอ    ตัดศีรษะ</p><p>บุรุษนั้น  นอกพระนคร ทิศทักษิณแล้ว.</p><p>         [๔๑]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  มนุษย์ทั้งหลายได้ฟังว่า  ดูก่อน</p><p>ท่านผู้เจริญทั้งหลาย  ได้ยินว่า    พระเจ้าแผ่นดิน   ได้คุมตัวบุคคลผู้</p><p>ขโมยเอาทรัพย์ของคนอื่นอย่างแข็งแรง   ทำการตัดต้นตอ    ตัดศีรษะ</p><p>พวกเขาเสีย.  ครั้นได้ฟังมา  พวกเขาจึงมีความคิดเห็นอย่างนี้ว่า  อย่า</p><p>กระนั้นเลย   แม้พวกเราควรให้ช่างทำศัสตราอย่างคม ๆ    ครั้นแล้ว</p><p>จะคุมตัวคนที่เราจับขโมยได้ให้แข็งแรง     จักทำการตัดต้นตอ    ตัด</p><p>ศีรษะพวกมันเสีย.  พวกเขาจึงให้ช่างทำศัสตราอย่างคม.    ครั้นแล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 111</p><p>จึงเริ่มทำการปล้นบ้านบ้าง  ปล้นนิคมบ้าง  ปล้นพระนครบ้าง ปล้น  </p><p>ตามถนนหนทางบ้าง   คุมตัวพวกที่ขโมยไว้อย่างแข็งแรง   ทำการตัด </p><p>ต้นตอ  ตัดศีรษะบุคคลเหล่านั้นเสีย.</p><p> <strong>ว่าด้วยปาณาติบาตทำให้อายุเสื่อม</strong></p><p>         [๔๒]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ด้วยประการยังพรรณนามานี้</p><p>เมื่อพระมหากษัตริย์     ไม่พระราชทานทรัพย์ให้แก่คนที่ไม่มีทรัพย์</p><p>ความขัดสนก็ได้ถึงความแพร่หลาย     เมื่อความขัดสนถึงความแพร่-</p><p>หลาย  อทินนาทานก็ได้ถึงความแพร่หลาย เมื่ออทินนาทานถึงความ</p><p>แพร่หลาย   ศัสตราก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่อศัสตราถึงความแพร่</p><p>หลาย   ปาณาติบาตก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่อปาณาติบาตถึงความ</p><p>แพร่หลาย    มุสาวาทก็ได้ถึงความแพร่หลาย     เมื่อมุสาวาทถึงความ</p><p>แพร่หลาย   แม้อายุของสัตว์เหล่านั้นก็เสื่อมถอย    แม้วรรณะก็เสื่อม</p><p>ถอย   เมื่อพวกเขาเสื่อมถอยจากอายุบ้าง         เสื่อมถอยจากวรรณะบ้าง</p><p>บุตรของมนุษย์ที่มีอายุแปดหมื่นปี    ก็มีอายุถอยลง    เหลือสี่หมื่นปี.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเมื่อมนุษย์มีอายุสี่หมื่นปี    บุรุษคนหนึ่งขโมยเอา</p><p>ทรัพย์ของคนอื่นไป.  เขาช่วยกันจับบุรุษนั้นได้แล้ว  จึงแสดงแก่พระราชา</p><p>ผู้เป็นกษัตรย์   ซึ่งได้มูรธาภิเษกว่า    พระพุทธเจ้าข้า  บุรุษผู้นี้ขโมยเอา</p><p>ทรัพย์ของคนอื่นไป.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     เมื่อเขาพากันกราบทูลอย่างนี้ </p><p>แล้ว  ท้ายเธอจึงตรัสคำนี้กะบุรุษนั้นว่า  พ่อบุรุษ  ได้ยินว่า  เธอขโมยเอา</p><p>ทรัพย์ของคนอื่นไป     จริงหรือ.       บุรุษนั้นได้กราบทูลคำเท็จทั้งที่รู้อยู่ว่า</p><p>ไม่จริงเลย   พระพุทธเจ้าข้า.</p><p>         [๔๓]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ด้วยประการดังพรรณนามานี้    เมื่อ</p><p>พระมหากษัตริย์   ไม่พระราชทานทรัพย์ให้แก่คนที่ไม่มีทรัพย์     ความ</p><p>ขัดสนได้ถึงความแพร่หลาย  เมื่อความขัดสนถึงความแพร่หลาย   อทินนา- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 112</p><p>ทาน  ก็ได้ถึงความแพร่หลาย    เมื่ออทินนาทานถึงความแพร่หลาย  ศัสตรา </p><p>ก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่อศัสตราถึงความแพร่หลาย  ปาณาติบาต   ก็ได้  </p><p>ถึงความแพร่หลาย  เมื่อปาณาติบาตถึงความแพร่หลาย  มุสาวาท   ก็ได้ถึง</p><p>ความแพร่หลาย   เมื่อมุสาวาทถึงความแพร่หลาย   แม้อายุของสัตว์เหล่านั้น</p><p>ก็เสื่อมถอย     แม้วรรณะก็เสื่อมถอย       เมื่อพวกเขาเสื่อมถอยจากอายุบ้าง</p><p>เสื่อมถอยจากวรรณะบ้าง   บุตรของมนุษย์ที่มีอายุสี่หมื่นปี    ก็มี     อายุสอง</p><p>หมื่นปี.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเมื่อมนุษย์มีอายุสองหมื่นปี  บุรุษคนหนึ่ง</p><p>ขโมยเอาทรัพย์ของคนอื่นไป  บุรุษอีกคนหนึ่ง     จึงกราบทูลแก่พระราชา</p><p>ผู้เป็นกษัตริย์  ซึ่งได้มูรธาภิเษกได้กระทำการส่อเสียดว่า    พระพุทธเจ้าข้า</p><p>บุรุษชื่อนี้ขโมยเอาทรัพย์ของคนอื่นไป.</p><p>         [๔๔]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ด้วยประการดังพรรณนามานี้    เมื่อ</p><p>พระมหากษัตริย์    ไม่พระราชทานทรัพย์ให้แก่คนที่ไม่มีทรัพย์    ความ</p><p>ขัดสนก็ได้ถึงความแพร่หลาย       เมื่อความขัดสนถึงความแพร่หลาย ฯลฯ</p><p>ปิสุณวาจาก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่อปิสุณวาจาถึงความแพร่หลาย  แม้</p><p>อายุของสัตว์เหล่านั้นก็เสื่อมถอย   แม้วรรณะก็เสื่อมถอย   เมื่อพวกเขาเสื่อม</p><p>ถอยจากอายุบ้าง  เสื่อมถอยจากวรรณะบ้าง  บุตรของมนุษย์ที่มีอายุสอง-</p><p>หมื่นปี   ก็มีอายุถอยลงเหลือหนึ่งหมื่นปี.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ในเมื่อ</p><p>มนุษย์มีอายุหนึ่งหมื่นปี    สัตว์บางพวกมีวรรณะดี    สัตว์บางพวกมีวรรณะ</p><p>ไม่ดี  ในสัตว์สองพวกนั้น  สัตว์พวกที่มีวรรณะไม่ดี  ก็เพ่งเล็งสัตว์พวกที่</p><p>มีวรรณะดี    ถึงความประพฤติล่วงในภรรยาของคนอื่น.</p><p> <strong>ว่าด้วยอกุศลกรรมบถทำให้อายุเสื่อม</strong></p><p>         [๔๕]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ด้วยประการดังพรรณนามานี้   เมื่อ  </p><p>พระมหากษัตริย์ ไม่พระราชทานทรัพย์ให้แก่คนที่ไม่มีทรัพย์ ความขัดสน</p><p>ก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่อความขัดสนถึงความแพร่หลาย   อทินนาทาน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 113</p><p>ก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่ออทินนาทานถึงความแพร่หลาย    กาเมสุมิจ-   </p><p>ฉาจาร   ก็ได้ถึงความแพร่หลาย     เมื่อกาเมสุมิจฉาจารถึงความแพร่หลาย</p><p>แม้อายุของสัตว์เหล่านั้นก็เสื่อมถอย   แม้วรรณะก็เสื่อมถอย      เมื่อพวกเขา</p><p>เสื่อมถอยจากอายุบ้างเสื่อมถอยจากวรรณะบ้าง        บุตรของมนุษย์ที่มีอายุ</p><p>หนึ่งหมื่นปี    ก็มีอายุถอยลงเหลือห้าพันปี.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเมื่อ</p><p>มนุษย์มีอายุห้าพันปี    ธรรม ๒ ประการ   คือ   ผรุสวาจาและสัมผัปปลาปะ</p><p>ก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่อธรรม ๒ ประการ  ถึงความแพร่หลาย   แม้</p><p>อายุของสัตว์เหล่านั้น    ก็เสื่อมถอย     แม้วรรณะก็เสื่อมถอย    เมื่อพวกเขา</p><p>เสื่อมถอยจากอายุบ้าง  เสื่อมถอยจากวรรณะบ้าง  บุตรของมนุษย์ที่มีอายุ</p><p>ห้าพันปี  บางพวกมีอายุถอยลงสองพันห้าร้อยปี  บางพวกมีอายุถอยลงสอง</p><p>พันปี.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเมื่อมนุษย์มีอายุสองพันปี  อภิชฌาและ</p><p>พยาบาท   ก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่ออภิชฌาและพยาบาทถึงความแพร่</p><p>หลาย    แม้อายุของสัตว์เหล่านั้น  ก็เสื่อมถอย   แม้วรรณะก็เสื่อมถอย    เมื่อ</p><p>พวกเขาเสื่อมถอยจากอายุบ้าง   เสื่อมถอยจากวรรณะบ้าง  บุตรของมนุษย์</p><p>ที่มีสองพันห้าร้อยปี     ก็มีอายุถอยลงเหลือหนึ่งพันปี.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ในเมื่อมนุษย์มีอายุหนึ่งพันปี    มิจฉาทิฏฐิ</p><p>ก็ได้ถึงความแพร่หลาย  เมื่อมิจฉาทิฏฐิ  ถึงความแพร่หลาย  แม้อายุของ</p><p>สัตว์เหล่านั้น  ก็เสื่อมถอย  แม้วรรณะก็เสื่อมถอย เมื่อพวกเขาเสื่อมถอย</p><p>จากอายุบ้าง  เสื่อมถอยจากวรรณะบ้าง  บุตรของมนุษย์ที่มีอายุหนึ่งพันปี</p><p>ก็มีอายุถอยลงเหลือ ๕๐๐  ปี.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย       ในเมื่อมนุษย์มีอายุ  ๕๐๐  ปี  ธรรม  ๓</p><p>ประการ   คือ  อธรรมราคะ  วิสมโลภ  มิจฉาธรรม  ก็ได้ถึงความแพร่</p><p>หลาย   เมื่อธรรม ๓ ประการถึงความแพร่หลาย    แม้อายุของสัตว์เหล่านั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 114</p><p>ก็เสื่อมถอย  แม้วรรณะก็เสื่อมถอย  เมื่อพวกเขาเสื่อมถอยจากอายุบ้าง  เสื่อม   </p><p>ถอยจากวรรณะบ้าง  บุตรของมนุษย์ที่มีอายุ  ๕๐๐ ปี  บางพวกมีอายุถอย</p><p>ลง  ๒๕๐  ปี  บางพวกมีอายุถอยลง  ๒๐๐  ปี.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเมื่อมนุษย์มีอายุ ๒๕๐ ปี.  ธรรมเหล่านี้ </p><p>คือ  ความไม่ปฏิบัติชอบในมารดา   ความไม่ปฏิบัติชอบในบิดา    ความไม่</p><p>ปฏิบัติชอบในสมณะ   ความไม่ปฏิบัติชอบในพราหมณ์   ความไม่อ่อนน้อม</p><p>ต่อท่านผู้ใหญ่ในตระกูล   ก็ได้ถึงความแพร่หลาย.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ด้วยประการดังพรรณนามานี้      เมื่อพระ </p><p>มหากษัตริย์   ไม่พระราชหานทรัพย์ให้แก่คนที่ไม่มีทรัพย์    ความขัดสน</p><p>ก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่อความขัดสนถึงความแพร่หลาย   อทินนาทาน</p><p>ก็ได้ถึงความแพร่หลาย   เมื่ออทินนาทานถึงความแพร่หลาย   ศัสตราก็ได้</p><p>ถึงความแพร่หลาย     เมื่อศัสตราถึงความแพร่หลาย    ปาณาติบาตถึงความ</p><p>แพร่หลาย   เมื่อปาณาติบาตถึงความแพร่หลาย   มุสาวาทก็ได้ถึงความแพร่</p><p>หลาย   เมื่อมุสาวาทถึงความแพร่หลาย  ปิสุณวาจาก็ได้ถึงความแพร่หลาย</p><p>เมื่อปิสุณวาจาถึงความแพร่หลาย   กาเมสุมิจฉาจารก็ได้ถึงความแพร่หลาย</p><p>เมื่อกาเมสุมิจฉาจารถึงความแพร่หลาย    ธรรม ๒  ประการ   คือ   ผรุสวาจา</p><p>และสัมผัปปลาปะก็ได้ถึงความแพร่หลาย     เมื่อธรรม  ๒ ประการถึงความ</p><p>แพร่หลาย   อภิชฌาและพยาบาทก็ได้ถึงความแพร่หลาย  เมื่ออภิชฌาและ</p><p>พยาบาทถึงความแพร่หลาย   มิจฉาทิฏฐิก็ได้ถึงความแพร่หลาย  เมื่อมิจฉา-</p><p>ทิฏฐิถึงความแพร่หลาย   ธรรม ๓ ประการ    คือ  อธรรมราคะ   วิสมโลภ</p><p>มิจฉาธรรม  ก็ได้ถึงความแพร่หลาย  เมื่อธรรม  ๓  ประการถึงความแพร่</p><p>หลาย   ธรรมเหล่านี้คือ  ความไม่ปฏิบัติชอบในมารดา  ความไม่ปฏิบัติชอบ</p><p>ในบิดา   ความไม่ปฏิบัติชอบในสมณะ     ความไม่ปฏิบัติชอบในพราหมณ์</p><p>ความไม่อ่อนน้อมต่อผู้ใหญ่ ในตระกูล  ก็ได้ถึงความแพร่หลาย  เมื่อธรรม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 115</p><p>เหล่านี้ถึงความแพร่หลาย      แม้อายุของสัตว์เหล่านั้น    ก็เสื่อมถอย    แม้</p><p>วรรณะก็เสื่อมถอย   เมื่อสัตว์เหล่านั้นเสื่อมถอยจากอายุบ้าง   เสื่อมถอยจาก </p><p>วรรณะบ้าง   บุตรของมนุษย์ที่มีอายุ  ๒๕๐ ปี    ก็มีอายุถอยลงเหลือ ๑๐๐ ปี.  </p><p>      <strong>ว่าด้วยความเสื่อมของกุศล  อกุศล</strong></p><p>         [๔๖]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  จักมีสมัยที่มนุษย์เหล่านี้    มีบุตรอายุ</p><p>๑๐  ปี      ในเมื่อมนุษย์มีอายุ  ๑๐ ปี   เด็กหญิงมีอายุ ๕ ปี   จักสมควรมีสามี</p><p>ได้.      ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ในเมื่อมนุษย์มีอายุ ๑๐  ปี    รสเหล่านี้  คือ</p><p>เนยใส  เนยข้น  น้ำมัน  น้ำผึ้ง  น้ำอ้อย  และเกลือ  จักอันตรธานไปสิ้น</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเมื่อมนุษย์   มีอายุ ๑๐ ปี    หญ้ากับแก้    จักเป็น</p><p>อาหารอย่างดี   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ข้าวสาลี  เนื้อ  ข้าวสุก   จักเป็นอาหาร</p><p>อย่างดี  ในบัดนี้ฉันใด   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ในเมื่อมนุษย์มีอายุ  ๑๐ ปี</p><p>หญ้ากับแก้   ก็จักเป็นอาหารอย่างดี  ฉันนั้นเหมือนกัน  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ในเมื่อมนุษย์มีอายุ ๑๐ ปี     กุศลกรรมบถ  ๑๐   จักอันตรธานไปหมดสิ้น</p><p>อกุศลกรรมบถ  ๑๐  จักรุ่งเรืองเหลือเกิน     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย      ในเมื่อ</p><p>มนุษย์มีอายุ ๑๐ปี    แม้แต่ชื่อว่ากุศลก็จักไม่มี    และคนทำกุศลจักมีแต่ที่</p><p>ไหน  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเมื่อมนุษย์มีอายุ  ๑๐ ปี    คนทั้งหลายจักไม่</p><p>ปฏิบัติชอบใจในพราหมณ์  จักไม่ประพฤติอ่อนน้อมต่อท่านผู้ใหญ่  ใน</p><p>ตระกูล  เขาเหล่านั้นก็จักได้การบูชา  และได้รับการสรรเสริญ  ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  คนปฏิบัติชอบในมารดา  ปฏิบัติชอบในบิดา  ปฏิบัติชอบ</p><p>ในสมณะ  ปฏิบัติชอบในพราหมณ์   ประพฤติอ่อนน้อมต่อท่านผู้ใหญ่ใน</p><p>ตระกูล     เขาเหล่านั้นจักได้รับการบูชาและได้รับการสรรเสริญฉันใด  ดู</p><p>ก่อนภิกษุทั้งหลาย      ในเมื่อมนุษย์ทั้งหลายมีอายุ  ๑๐ ปี     เขาจักไม่</p><p>ปฏิบัติชอบในมารดา  บิดา  สมณพราหมณ์ ไม่ประพฤติอ่อนน้อมต่อผู้ใหญ่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 116</p><p>ในตระกูล  เขาเหล่านั้น  จักได้รับการบูชาและการสรรเสริญฉันนั้นเหมือน    </p><p>กัน  ในบัดนี้.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ในเมื่อมนุษย์ทั้งหลายมีอายุ  ๑๐ ปี   เขาจัก</p><p>ไม่มีจิตคิดเคารพยำเกรงว่า  นี่แม้  นี่น้า  นี่พ่อ  นี่อา  นี่ป้า  นี่ภรรยาของ</p><p>อาจารย์   หรือว่านี่ภรรยาของท่านที่เคารพทั้งหลาย    สัตว์โลกจักถึงความ</p><p>สมสู่ปะปนกันหมด   เปรียบเหมือนแพะ   ไก่  สุกร  สุนัขบ้าน  สุนัขจิ้งจอก</p><p>ฉะนั้น   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ในเมื่อมนุษย์มีอายุ  ๑๐ ปี    สัตว์เหล่านั้น</p><p>ต่างก็จักเกิดความอาฆาต    ความพยาบาท    ความคิดร้าย    ความคิดจะฆ่า</p><p>อย่างแรงกล้าในกันและกัน     มารดากับบุตรก็ดี    บุตรกับมารดาก็ดี  บิดา</p><p>กับบุตรก็ดี   บุตรกับบิดาก็ดี   พี่ชายกับน้องหญิงก็ดี   น้องหญิงกับพี่ชายก็ดี</p><p>จักเกิดความอาฆาต    ความพยาบาท    ความคิดร้าย     ความคิดจะฆ่ากัน</p><p>อย่างแรงกล้า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นายพรานเนื้อเห็นเนื้อเข้า   เกิดความ</p><p>อาฆาต  ความพยาบาท   ความคิดร้าย  ความคิดจะฆ่า  อย่างแรงกล้า  ฉันใด</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลายเมื่อมนุษย์ทั้งหลายมีอายุ  ๑๐ ปี       สัตว์เหล่านั้นจักมี</p><p>ความอาฆาต...ความคิดจะฆ่าอย่างแรงกล้าในกันและกัน  ฉันนั้นเหมือน </p><p>กัน.</p><p>         [๔๗]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ในเมื่อมนุษย์มีอายุ ๑๐ ปี  จักมี  </p><p>สัตถันตรกัป  สิ้น  ๗ วัน  มนุษย์เหล่านั้นจักสำคัญกันและกันว่าเป็นเนื้อ</p><p>ศัสตราทั้งหลายอันคม   จักปรากฏมีในมือของพวกเขา   พวกเขาจะฆ่ากัน</p><p>เองด้วยศัสตราอันคมนั้นโดยสำคัญว่า  นี้เนื้อ.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ครั้งนั้น</p><p>สัตว์เหล่านั้น    บางพวกมีความคิดอย่างนี้ว่า    พวกเราอย่าฆ่าใคร ๆ  และ</p><p>ใคร ๆ  ก็อย่าฆ่าเรา    อย่ากระนั้นเลย    เราควรเข้าไปตามป่าหญ้าสุมทุม</p><p>ป่าไม้  ระหว่างเกาะ  หรือซอกเขา  มีรากไม้และผลไม้ในป่าเป็นอาหาร</p><p>เลี้ยงชีวิตอยู่สัก ๗ วัน   เขาพากันเข้าไปตามป่าหญ้าสุมทุมป่าไม้  ระหว่าง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 117</p><p>เกาะหรือซอกเขา      มีรากไม้และผลไม้ในป่าเป็นอาหารเลี้ยงชีวิตอยู่ตลอด    </p><p>๗ วัน.    เมื่อล่วง ๗ วันไป เขาพากันออกจากป่าหญ้าสุมทุมป่าไม้ ระหว่าง</p><p>เกาะซอกเขา      แล้วต่างสวมกอดกันและกัน    จักขับร้องปลอบใจกันในที่</p><p>ประชุมว่า   สัตว์ผู้เจริญ   เราพบเห็นกันแล้ว   ท่านยังมีชีวิตอยู่หรือ ๆ. </p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ลำดับนั้น     สัตว์เท่านั้น     จักมีความคิด</p><p>อย่างนี้ว่า   เราถึงความสิ้นญาติอย่างใหญ่เห็นปานนี้      เหตุเพราะสมาทาน</p><p>ธรรมที่เป็นอกุศล     อย่ากระนั้นเลย    เราควรทำกุศล    ควรหากุศลอะไร</p><p>เราควรงดเว้นปาณาติบาต    ควรสมาทานกุศลธรรมนี้แล้วประพฤติ.   เขาจัก</p><p>งดเว้นจากปาณาติบาต  จักสมาทานกุศลธรรมนี้แล้วประพฤติ.  เพราะเหตุ</p><p>ที่สมาทานกุศลธรรม   พวกเขาจักเจริญด้วยอายุบ้าง    เจริญด้วยวรรณะบ้าง </p><p>เมื่อเขาเจริญด้วยอายุบ้าง  เจริญด้วยวรรณะบ้าง  บุตรของมนุษย์ทั้งหลาย</p><p>ที่มีอายุ  ๑๐ ปี  จักมีอายุเจริญขึ้นถึง  ๒๐  ปี.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ลำดับนั้น    สัตว์เหล่านั้นจักมีความคิดอย่าง</p><p>นี้ว่า     พวกเราเจริญด้วยอายุบ้าง       เจริญด้วยวรรณะบ้าง     เพราะเหตุที่</p><p>สมาทานกุศลธรรม      อย่ากระนั้นเลย      พวกเราควรทำกุศลยิ่ง ๆ ขึ้นไป</p><p>ควรทำกุศลอะไร      พวกเราควรงดเว้นจากอทินนาทาน     ควรงดเว้นจาก</p><p>กาเมสุมิจฉาจาร   ควรงดเว้นจากมุสาวาท   ควรงดเว้นจากปิสุณวาจา   ควร </p><p>งดเว้นจากผรุสวาจา   ควรงดเว้นจากสัมผัปปลาปะ     ควรละอภิชฌา   ควร</p><p>ละพยาบาท  ควรละมิจฉาทิฏฐิ  ควรละธรรม  ๓  ประการ คือ  อธรรม-</p><p>ราคะ   วิสมโลภ    มิจฉาธรรม    อย่ากระนั้นเลย   พวกเราควรปฏิบัติชอบ</p><p>ในมารดา   ควรปฏิบัติชอบในบิดา   ควรปฏิบัติชอบในสมณะ   ควรปฏิบัติ </p><p>ชอบในพราหมณ์  ประพฤติอ่อนน้อมต่อท่านผู้ใหญ่ในตระกูล  ควรสมา-</p><p>ทานกุศลธรรมนี้แล้วประพฤติ.    เขาเหล่านั้น  จักปฏิบัติชอบในมารดา</p><p>ปฏิบัติชอบในบิดา  ปฏิบัติชอบในสมณะ  ปฏิบัติชอบในพราหมณ์  ประ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 118</p><p>พฤติอ่อนน้อมต่อท่านผู้ใหญ่ในตระกูล  จักสมาทานกุศลธรรมนี้แล้ว    </p><p>ประพฤติ  เพราะเหตุที่สมาทานกุศลธรรมเหล่านั้น   เขาเหล่านั้นจักเจริญ</p><p>ด้วยอายุบ้าง  จักเจริญด้วยวรรณะบ้าง  เมื่อเขาเหล่านั้นเจริญด้วยอายุบ้าง</p><p>เจริญด้วยวรรณะบ้าง  บุตรของคนผู้มีอายุ  ๒๐ ปี  จักมีอายุเจริญขึ้นถึง</p><p>๔๐ ปี.  บุตรของคนผู้มีอายุ ๔๐ ปี  จักมีอายุเจริญขึ้นถึง  ๘๐ ปี.  บุตร</p><p>ของคนผู้มีอายุ  ๘๐ ปี  จักมีอายุเจริญขึ้นถึง  ๑๖๐ ปี.  บุตรของคนผู้มี</p><p>อายุ  ๑๖๐  ปี  จักมีอายุเจริญขึ้น  ๓๒๐ ปี.  บุตรของคนผู้มีอายุ  ๓๒๐  ปี</p><p>จักมีอายุเจริญขึ้นถึง  ๖๔๐  ปี.  บุตรของคนผู้มีอายุ  ๖๔๐  ปี  จักมีอายุเจริญ</p><p>ขึ้นถึงสองพันปี.  บุตรของคนผู้มีอายุสองพันปี  จักมีอายุเจริญขึ้นถึงสี่พันปี.</p><p>บุตรของคนผู้มีอายุสี่พันปี  จักมีอายุเจริญขึ้นถึงแปดพันปี.   บุตรของคน</p><p>ผู้มีอายุแปดพันปี   จักมีอายุเจริญขึ้นถึงสองหมื่นปี.     บุตรของคนผู้มีอายุ</p><p>สองหมื่นปี  จักมีอายุเจริญขึ้นถึงสี่หมื่นปี.  บุตรของคนผู้มีอายุสี่หมื่นปี</p><p>จักมีอายุขึ้นถึงแปดหมื่นปี.  </p><p><strong>ว่าด้วยการงดเว้นอกุศลกรรมบถ  ๑๐ อายุยืน</strong></p><p>         [๔๘]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย        ในเมื่อมนุษย์มีอายุแปดหมื่นปี</p><p>เด็กหญิงมีอายุ  ๕๐๐ ปี  จึงจักสมควรมีสามีได้.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ใน</p><p>เมื่อมนุษย์มีอายุแปดหมื่นปี   จักเกิดมีอาพาธ ๓ อย่าง คือ  ความอยากกิน ๑</p><p>ความไม่อยากกิน ๑   ความแก่ ๑     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ในเมื่อมนุษย์มี </p><p>อายุแปดหมื่นปี   ชมพูทวีปนี้    จักมั่งคั่งและรุ่งเรือง     มีบ้านนิคมและราช-</p><p>ธานีพอชั่วไก่บินตก.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ในเมื่อมนุษย์มีอายุแปดหมื่นปี</p><p>ชมพูทวีปนี้ประหนึ่งว่าอเวจีนรก   จักยัดเยียดไปด้วยผู้คนทั้งหลาย    เปรียบ</p><p>เหมือนป่าไม้อ้อ   หรือป่าไม้แก่น   ฉะนั้น.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเมื่อมนุษย์มีอายุแปดหมื่นปี  เมืองพาราณ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 119</p><p>สีนี้      จักเป็นราชธานีมีนามว่าเกตุมดี         เป็นเมืองที่มั่งคั่งและรุ่งเรื่องมี</p><p>พลเมืองมาก   มีผู้คนคับคั่ง     และมีอาหารสมบูรณ์.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ในเมื่อมนุษย์มีอายุแปดหมื่นปี  ในชมพูทวีปนี้  จักมีเมืองแปดหมื่นสี่พัน</p><p>เมือง  มีเกตุมดีราชธานีเป็นประมุข.   </p><p>         ก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเมื่อมนุษย์มีอายุแปดหมื่นปี    จักมีพระ-</p><p>เจ้าจักรพรรดิ์    ทรงพระนามว่า  พระเจ้าสังขะ      ทรงอุบัติขึ้น ณ   เมือง</p><p>เกตุมดีราชธานี   เป็นผู้ทรงธรรม    เป็นพระราชาโดยธรรม   เป็นใหญ่ใน</p><p>แผ่นดิน มีมหาสมุทร ๔  เป็นขอบเขต     ทรงชนะแล้ว    มีราชอาณาจักร</p><p>มั่นคงสมบูรณ์ด้วยแก้ว ๗ ประการ คือ จักรแก้ว  ช้างแก้ว  ม้าแก้ว  แก้วมณี</p><p>นางแก้ว  คฤหบดีแก้ว ปริณายกแก้วเป็นที่ ๗.  พระราชบุตรของพระองค์มี</p><p>กว่าพัน    ล้วนกล้าหาญ  มีรูปทรงสมเป็นวีรกษัตริย์     สามารถย่ำยีเสนาของ</p><p>ข้าศึกได้.  พระองค์ทรงชำนะโดยธรรม  มิต้องใช้อาชญา  มิต้องใช้ศัสตรา</p><p>ครอบครองแผ่นดินมีสาครเป็นขอบเขต.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ในเมื่อมนุษย์อายุแปดหมื่น      พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงพระนามว่าเมตไตรย์    จักเสด็จอุบัติขึ้นในโลก    พระองค์ </p><p>เป็นพระอรหันต์    ตรัสรู้เองโดยชอบ  ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ  เสด็จ</p><p>ไปดีแล้ว    ทรงรู้แจ้งโลก     เป็นสารถีฝึกบุรุษที่ควรฝึก     ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า</p><p>เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย  เป็นผู้เบิกบานแล้ว  เป็นผู้</p><p>จำแนกพระธรรม     เหมือนตถาคตอุบัติขึ้นแล้วในโลกในบัดนี้     เป็นพระ</p><p>อรหันต์ตรัสรู้เองโดยชอบ     ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ  เสด็จไปดีแล้ว</p><p>รู้แจ้งโลก   เป็นสารถีฝึกบุรุษที่ควรฝึก  ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า  เป็นศาสดาของเทวดา</p><p>และมนุษย์ทั้งหลาย   เป็นผู้เบิกบานแล้ว เป็นผู้จำแนกพระธรรม.  พระผู้มี</p><p>พระภาคพระนามว่า   เมตไตรย์พระองค์นั้น  จักทรงทำโลกนี้พร้อมเทวโลก</p><p>มารโลก พรหมโลก  ให้แจ้งชัด   ด้วยพระปัญญาอันยิ่งด้วยพระองค์เองแล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 120</p><p>ทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์เทวดาและมนุษย์ให้รู้ตาม  เหมือน   </p><p>ตถาคตในบัดนี้    ทำโลกนี้พร้อมทั้งเทวโลก    มารโลก    พรหมโลก   ให้</p><p>แจ้งชัดด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตถาคตเองแล้ว       สอนหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณ-</p><p>พราหมณ์เทวดาและมนุษย์ให้รู้ตามอยู่.     พระผู้มีพระภาคเจ้าพระนามว่า</p><p>เมตไตรย์พระองค์นั้น    จักทรงแสดงธรรมงามในเบื้องต้น  งามในท่ามกลาง</p><p>งามในที่สุด   ประกาศพรหมจรรย์     พร้อมทั้งอรรถ     พร้อมทั้งพยัญชนะ</p><p>บริสุทธิ์บริบูรณ์สิ้นเชิง   เหมือนตถาคตในบัดนี้   แสดงธรรมงามในเบื้องต้น</p><p>งามในท่ามกลาง     งามในที่สุด     ประกาศพรหมจรรย์      พร้อมทั้งอรรถ</p><p>พร้อมทั้งพยัญชนะ    บริสุทธิ์บริบูรณ์สิ้นเชิง.   พระผู้มีพระภาคเจ้าพระนาม</p><p>ว่าเมตไตรย์พระองค์นั้น    จักทรงบริหารภิกษุสงฆ์หลายพัน   เหมือนตถาคต</p><p>บริหารภิกษุสงฆ์หลายร้อย   ในบัดนี้    ฉะนั้น.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ครั้งนั้น   พระเจ้าสังขะ    จักทรงให้ยกขึ้น</p><p>ซึ่งปราสาทที่พระจ้ามหาปนาทะทรงสร้างไว้  แล้วประทับอยู่  แล้วจักทรง</p><p>สละ    จักทรงบำเพ็ญทาน    แก่สมณพราหมฌ์  คนกำพร้า      คนเดินทาง </p><p>วณิพก   ละยาจกทั้งหลาย   จักทรงปลงพระเกศาและพระมัสสุ  ทรงครอง</p><p>ผ้ากาสาวพัสตร์   เสด็จออกจากเรือน    ทรงผนวชเป็นบรรพชิต   ในสำนัก</p><p>ของพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า พระนามว่าเมตไตรย์ท้าวเธอ</p><p>ทรงผนวชอย่างนี้แล้ว  ทรงปลีกพระองค์อยู่แต่ผู้เดียวไม่ประมาท  มีความเพียร</p><p>มีตนส่งไปแล้ว ไม่ช้านัก   ก็จักทรงทำให้แจ้ง  ซึ่งประโยชน์อันยอดเยี่ยมที่</p><p>กุลบุตรทั้งหลาย  พากันออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตโดยชอบ  อันเป็น</p><p>ที่สุดแห่งพรหมจรรย์   ด้วยพระปัญญาอันยิ่งด้วยพระองค์เอง  ในทิฏฐธรรม</p><p>เที่ยว  เข้าถึงอยู่.</p><p>               <strong>ว่าด้วยการพึ่งตนพึ่งธรรม</strong></p><p>         [๔๙]    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เธอทั้งหลายจงมีตนเป็นเกาะ  มีตน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 121</p><p>เป็นที่พึ่ง   อย่ามีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่ง     จงมีธรรมเป็นเกาะ     มีธรรมเป็นสรณะ  </p><p>อย่ามีสิ่งอื่นเป็นสรณะอยู่.     ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็ภิกษุผู้มีตนเป็นเกาะ</p><p>มีตนเป็นที่พึ่ง   ไม่มีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่ง   มีธรรมเป็นเกาะ     มีธรรมเป็นสรณะ</p><p>ไม่มีสิ่งอื่นเป็นสรณะอยู่   อย่างไรเล่า.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้   พิจารณาเห็นว่า </p><p>ในกายอยู่  มีความเพียร   มีสัมปชัญญะ    มีสติ    กำจัดอภิชฌาและโทมนัส</p><p>ในโลกเสียได้  พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายอยู่มีความเพียร มีสัม-</p><p>ปชัญญะ   มีสติกำจัดอภิชฌาละโทมนัสในโลกเสียได้ พิจารณาเห็นจิตในจิต</p><p>อยู่  มีความเพียร มีสัมปชัญญะ   มีสติ  กำจัดอภิชฌาสละโทมนัสในโลกเสีย</p><p>ได้ พิจารณาเห็นธรรมในธรรมทั้งหลายอยู่  มีความเพียร มีสัมปชัญญะ   มีสติ</p><p>กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้.    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ภิกษุมีตน</p><p>เป็นเกาะ   มีตนเป็นที่พึ่ง  ไม่มีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่ง  มีธรรมเป็นเกาะ    มีธรรม</p><p>เป็นสรณะ  ไม่มีสิ่งอื่นเป็นสรณะอยู่อย่างนี้แล.</p><p>         [๕๐]  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย       เธอทั้งหลายจงเที่ยวไปในโคจร</p><p>ซึ่งเป็นวิสัยอันสืบมาจากบิดาของตน.      ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เมื่อเธอทั้ง</p><p>หลายเที่ยวไปในโคจรซึ่งเป็นวิสัยอันสืบมาจากบิดาของตน   จักเจริญด้วย</p><p>อายุบ้าง  จักเจริญด้วยวรรณะบ้าง  จักเจริญด้วยสุขบ้าง  จักเจริญด้วยโภคะ</p><p>บ้าง  จักเจริญด้วยพละบ้าง.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ในเรื่องอายุของภิกษุ      มีอธิบายอย่างไร.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้     เจริญอิทธิบาทประกอบ</p><p>ด้วยฉันทสมาธิปธานสังขาร      เจริญอิทธิบาทประกอบด้วยวิริยสมาธิ...</p><p>จิตตสมาธิ...     วิมังสาสมาธิปธานสังขาร  เธอนั้น       เพราะเจริญอิทธิบาท</p><p>๔ เหล่านี้     เพราะกระทำให้มากซึ่งอิทธิบาท ๔ เหล่านี้     เมื่อปรารถนา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 122</p><p>ก็พึงตั้งอยู่ได้ถึงกัป  ๑ หรือเกินกว่ากัป ๑. ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นี้แลเป็น  </p><p>อธิบายในเรื่องอายุของภิกษุ.  </p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเรื่องวรรณะของภิกษุ   มีอธิบายอย่างไร.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้   เป็นผู้มีศีล    สำรวมระวัง</p><p>ในพระปาติโมกข์  ถึงพร้อมด้วยมรรยาทละโคจร  มีปกติเห็นภัยในโทษ</p><p>เพียงเล็กน้อย สมาทานศึกษาอยู่ในสิกขาบทที่หลาย  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>นี้แล  เป็นอธิบายในเรื่องวรรณะของภิกษุ.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ในเรื่องสุขของภิกษุ  มีอธิบายอย่างไร.   ดู  </p><p>ก่อนภิกษุทั้งหลาย   ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้     สงัดจากกาม      สงัดจาก </p><p>อกุศลธรรม  บรรลุปฐมฌาน  มีวิตก  มีวิจาร  มีปีติและสุขอันเกิดแต่วิเวก</p><p>อยู่   บรรลุทุติยฌาน  มีความผ่องใสแห่งจิต  ณ  ภายใน  เป็นธรรมเอกผุด</p><p>ขึ้น   เพราะวิตกวิจารสงบไป  ไม่มีวิตก  ไม่มีวิจาร  มีปีติและสุขอันเกิด</p><p>แต่สมาธิอยู่      เป็นผู้มีอุเบกขา  มีสติ  มีสัมปชัญญะ  เสวยสุขด้วยกาย</p><p>เพราะปีติสิ้นไป   บรรลุตติยฌาน    ที่พระอริยะทั้งหลายสรรเสริญว่า ผู้ได้</p><p>ฌานนี้  เป็นผู้มีอุเบกขา  มีสติ  อยู่เป็นสุข   บรรลุจตุตถฌาน   ไม่มีทุกข์</p><p>ไม่มีสุข  เพราะละสุขละทุกข์และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆ  ได้  มีอุเบกขา</p><p>เป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นี้แลเป็นอธิบายในเรื่อง</p><p>สุขของภิกษุ.         </p><p>                                                 </p><p>            <strong>ว่าด้วยธรรมที่ทำให้อายุเป็นต้นเจริญ</strong></p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ในเรื่องโภคะของภิกษุ  มีอธิบายอย่างไร.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้    มีจิตประกอบด้วยเมตตา</p><p>แผ่ไปตลอดทิศ  ๑  อยู่  ทิศที่  ๒  ทิศที่  ๓  ทิศที่  ๔  ก็เหมือนกัน  ตาม</p><p>นัยนี้   ทั้งเบื้องบน  เบื้องล่าง   เบื้องขวาง       ด้วยจิตประกอบด้วยเมตตาอัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 123</p><p>ไพบูลย์    ถึงความเป็นใหญ่   หาประมาณมิได้  ไม่มีเวร   ไม่มีความเบียด     </p><p>เบียน  แผ่ไปตลอดโลก    ทั่วสัตว์ทุกเหล่า   ในที่ทุกสถาน.    มีจิตประกอบ</p><p>ด้วยกรุณา...มุทิตา...อุเบกขา  แผ่ไปตลอดทิศ  ๑  อยู่  ทิศที่ ๒  ทิศที่  ๓</p><p>ทิศที่  ๔  ก็เหมือนกัน     ตามนัยนี้    ทั้งเบื้องบน  เบื้องล่าง  เบื้องขวาง  ด้วย</p><p>จิตประด้วยอุเบกขาอันไพบูลย์      ถึงความเป็นใหญ่    หาประมาณมิได้</p><p>ไม่มีเวรไม่มีความเบียดเบียน    แผ่ไปตลอดโลก    ทั่วสัตว์ทุกเหล่า  ในที่</p><p>ทุกสถาน.   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   นี้แลเป็นอธิบายในเรื่องโภคะของภิกษุ.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ในเรื่องพละของภิกษุ     มีอธิบายอย่างไร.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้      ทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุติ</p><p>และปัญญาวิมุติ อันหาอาสวะมิได้  เพราะอาสวะสิ้นไป  ด้วยปัญญาอัน</p><p>ยิ่งด้วยตนเอง  ในทิฏฐธรรมเทียว  เข้าถึงอยู่.  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  นี้แล</p><p>เป็นคำอธิบายในเรื่องพละของภิกษุ.</p><p>         ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  เราไม่เล็งเห็นแม้กำลังสักอย่างหนึ่งอื่น  อัน</p><p>ข่มได้แสนยาก  เหมือนกำลังของมารนี้เลย  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บุญนี้จะ</p><p>เจริญขึ้นได้อย่างนี้   เพราะเหตุถือมั่นกุศลธรรมทั้งหลาย.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้า  ได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว.  ภิกษุเหล่านั้น</p><p>ยินดีชื่นชม   พระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว  ดังนี้แล.</p><p>                            <em>จบจักกวัตติสูตรที่  ๓ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 124</p><p>                <strong>อรรถกถาจักกวัตติสูตร</strong>  </p><p>         จักกวัตติสูตรมีคำเริ่มต้นว่า  ข้าพเจ้าได้ฟังแล้วอย่างนี้.  ในพระสูตร  </p><p>นั้น     มีการพรรณาบทที่ยากดังต่อไปนี้.</p><p>         บทว่า   <strong>มาตุลาย</strong>  ได้แก่ ในพระนครที่มีชื่ออย่างนั้น.    พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงพระนครนั้นให้เป็นโคจรคาม  ประทับอยู่ ณ  ไพร-</p><p>สณฑ์ไม่ไกล.     ในคำว่า  <strong>ตตฺร โข  ภควา  ภิกฺขู   อามนฺเตสิ</strong>   นี้มีอนุ-</p><p>ปุพพิกถาดังต่อไปนี้.</p><p>         เล่ากันว่า  ในสมัยที่พระสูตรนี้เกิดขึ้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าออก</p><p>จากมหากรุณาสมาบัติ  ในเวลาย่ำรุ่ง   ทรงตรวจดูสัตว์โลก ทอดพระเนตร</p><p>เห็นการตรัสรู้ธรรมของเหล่าสัตว์ ๘๔,๐๐๐  ผู้อยู่ในมาตุลนคร    ด้วยการ</p><p>กล่าวพระสูตร  อันแสดงถึงอนาคตวงศ์นี้    จึงพร้อมด้วยภิกษุ ๒๐,๐๐๐ รูป</p><p>เสด็จไปยังมาตุลนครแต่เช้าตรู่.   เจ้ามาตุลนคร   ตรัสว่า    "ข่าวว่าพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าเสด็จมา"    จึงต้อนรับนิมนต์พระทศพลให้เสด็จเข้าสู่พระนคร</p><p>ด้วยเครื่องสักการะเป็นอันมาก  ทรงตระเตรียมสถานที่ประทับนั่ง  อา-</p><p>ราธนาให้พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนั่งบนบัลลังก์อันล้ำค่า   ได้ถวาย</p><p>มหาทานแด่ภิกษุสงฆ์     อันมีพระพุทธเจ้าเป็นประมุข.      พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้า   ทรงทำภัตรกิจเสร็จทรงดำริว่า   ถ้าเราจักแสดงธรรม  แก่พวก</p><p>มนุษย์นี้  ในที่นี้ไซร้   สถานนี้คับแคบ  พวกมนุษย์  จักไม่มีโอกาส</p><p>จะยืนจะนั่ง  แต่สมาคมใหญ่แล  พึงมีได้.  ลำดับนั้น   พระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าไม่ทรงทำภัตตานุโมทนา   แก่พวกราชตระกูลเลย  ทรงถือบาตร</p><p>เสด็จออกจากพระนครไป. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 125</p><p>         พวกมนุษย์คิดว่า        พระศาสดาไม่ทรงทำอนุโมทนาแก่พวกเรา </p><p>เสด็จไปเสีย   อาหารเลิศรส   คงไม่ถูกพระทัยเป็นแน่แท้       ขึ้นชื่อว่าพระ  </p><p>พระพุทธเจ้าทั้งหลาย      ใคร ๆไม่อาจเอาพระทัยได้ถูก    ธรรมดาว่าการ</p><p>ทำความคุ้นเคยกับพระพุทธเจ้าทั้งหลาย        ก็เป็นเช่นกับการจับคออสร-</p><p>พิษที่แผ่แม่เบี้ย  มาเถิดท่านผู้เจริญทั้งหลาย   พวกเราจักขอขมาพระ</p><p>ตถาคต.   พวกชาวพระนครทั้งสิ้น    ต่างพากันออกไป    พร้อมกับพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้า.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้า   ขณะเสด็จไปอยู่นั่นเอง  ทอดพระเนตรเห็น</p><p>ต้นมาตุละ (ต้นลำโพง) ต้นหนึ่งยืนต้นอยู่  ในนาของชาวมคธ   สะพรั่งพร้อม</p><p>ด้วยกิ่งค่าคบแผ่ไพศาล  ตั้งอยู่ในภูมิภาคประมาณกรีสหนึ่ง  ดำริว่า    เรา</p><p>จักนั่งที่โคนไม้นี้    เมื่อเราแสดงธรรม   มหาชนจักมีโอกาสยืนและนั่งได้</p><p>จึงเสด็จกลับเลาะลัดบรรดา      เสด็จแวะเข้าหาโคนไม้       ทอดพระเนตร</p><p>ดูพระอานนท์   ผู้เป็นธรรมภัณฑาคาริก (คลังพระธรรม).  พระเถระทราบ  </p><p>ว่า      พระศาสดาประสงค์จะประทับนั่ง     ด้วยความหมายที่พระองค์ทอด</p><p>พระเนตรเท่านั้น       จึงปูลาดจีวรใหญ่สำหรับพระสุคตเจ้าถวาย.    พระผู้   </p><p>มีพระภาคเจ้าประทับนั่งบนอาสนะที่พระอานนท์ปูลาดแล้ว.      ลำดับนั้น</p><p>พวกมนุษย์พากันนั่งด้านพระพักตร์พระตถาคต.   หมู่ภิกษุนั่งที่ด้านข้าง</p><p>ทั้งสอง   และด้านหลัง  เหล่าเทวดา   ต่างยืนอยู่ในอากาศ.  พระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้า   ประทับในท่ามกลางบริษัทใหญ่นั้นแล   ด้วยอาการอย่างนี้   จึง</p><p>ได้ตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายแล้ว.   สองบทว่า  <strong>เต   ภิกฺขู</strong>   ความว่า  ภิกษุ</p><p>ผู้เป็นธรรมปฏิคาหกรับธรรมเข้าไปในสมาคมนั้น.    บทว่า   <strong>อตฺตทีปา</strong></p><p>ความว่า   พวกเธอจงทำตนให้เป็นเกาะ  เป็นที่ต้านทาน  เป็นที่กำบังเป็น</p><p>คติ  เป็นที่ไปเบื้องหน้า  เป็นที่พึ่ง  อยู่เถิด.  คำว่า  <strong>อตฺตสรณา</strong>นี้  เป็นไว-</p><p>พจน์ของคำว่า   <strong>อตฺตทีปา</strong>   นั่นเอง.  คำว่า  <strong>อนญฺสรณา</strong>   เป็นคำปฏิ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 126</p><p>เสธที่พึ่งอย่างอื่น.  ความจริง  คนอื่นจะเป็นที่พึ่งแก่คนอื่นหาได้ไม่    เพราะ  </p><p>คนอื่นบริสุทธิ์ด้วยความพยายามของคนอื่นไม่ได้.  </p><p>         สมจริงดังคำที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  ตนแลเป็นที่พึ่งของตน</p><p>คนอื่นใครเล่าจะเป็นที่พึ่งได้.      เพราะเหตุนั้น       พระผู้มีพระภาคเจ้าจึง</p><p>ตรัสว่า  <strong>อนญฺสรณา.</strong>   ถามว่า ก็ในคำว่า  <strong>อตฺตทีปา</strong>  นี้     อะไรเล่า</p><p>ชื่อว่าตน.   แก้ว่า  โลกิยธรรมและโลกุตรธรรม.   ด้วยเหตุนั้น  พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าจึงตรัสว่า  <strong>ธมฺมทีปา  ธมฺมสรณา   อนญฺสรณา</strong>  มีธรรม</p><p>เป็นเกาะ  มีธรรมเป็นที่พึ่ง  ไม่มีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่ง  ดังนี้.</p><p>         คำว่า  <strong>กาเย   กายานุปสฺสี</strong>  เป็นต้น  ได้กล่าวพิสดารไว้แล้วใน</p><p>มหาสติปัฏฐานสูตร.  บทว่า <strong>โคจเร</strong> ได้แก่  ในสถานที่ควรเที่ยวไป.    บทว่า</p><p>สเก คือที่อันเป็นของมีอยู่แห่งตน.  บทว่า  <strong>เปตฺติเก  วิสเย</strong>  คือในถิ่นที่มา</p><p>จากพ่อแม่. บทว่า  <strong>จรต</strong> คือเที่ยวไปอยู่  บาลีว่า  <strong>จรนฺต</strong>  ดังนี้ก็มี.  เนื้อความก็</p><p>เช่นนี้แหละ.  บทว่า   <strong>น ลจฺฉติ</strong>    ความว่า   จักไม่ได้   คือ  จักไม่เห็น. </p><p>บทว่า   <strong>มาโร</strong>  ได้แก่เทวบุตรมารบ้าง    กิเลสมารบ้าง.    บทว่า  <strong>โอตาร</strong></p><p>ได้แก่  ร่องรอย คือช่องทางเปิด.   ก็ความนี้บัณฑิตพึงแสดงด้วยเรื่องเหยี่ยว</p><p>นกเขา   ซึ่งโฉบเฉี่ยวเอานกมูลไถตัวบินออกจากที่ (หลีบ)  ก้อนดิน  โผ</p><p>จับอย่าบนเสาระเนียด    (เสาค่าย)    กำลังผึ่งแดดอ่อนไป.     สมจริงดังคำที่</p><p>พระผู้พระภาคเจ้าตรัสว่า  ภิกษุทั้งหลาย  เรื่องเคยมีมาแล้ว  เหยี่ยวนก</p><p>เขา     เข้าโฉบเฉี่ยวเอานกมูลไถโดยฉับพลันเอาไป   ภิกษุทั้งหลาย  ครั้ง</p><p>นั้นแล     นกมูลไถถูกเหยี่ยวนกเขานำไปอยู่คร่ำครวญอย่างนี้ว่า  พวกเรา</p><p>นั่นแล  เที่ยวไปในที่อโคจร  อันเป็นถิ่นของปรปักษ์  นับว่าไม่มีบุญ</p><p>มีบุญน้อย.      ถ้าหากวันนี้เราพึงเที่ยวไปในที่โคจรอันเป็นถิ่นของพ่อแม่</p><p>ของคนไซร้     เหยี่ยวนกเขาจักไม่อาจ     (จับ)     เราด้วยการต่อสู้เช่นนี้.</p><p>เหยี่ยวนกเขาถามว่า   ดูก่อนนกมูลไถ  ก็สำหรับท่าน  อะไรเล่า  เป็นถิ่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 127</p><p>ของพ่อแม่ของตน   นกมูลไถตอบว่า   คือ  ที่ก้อนดินรอยไถ.  ภิกษุทั้งหลาย </p><p>ครั้งนั้นแล     เหยี่ยวนกเขาไม่ทรนงในกำลังของตน     เชื่อในกำลังขอ  </p><p>ตน     ปล่อยนกมูลไถไปโดยกล่าวว่า     ดูก่อนนกมูลไถ  เจ้าจงไปเถิด</p><p>ถึงเจ้าไปในที่นั้นก็ไม่พ้น.  ครั้งนั้นแล  นกมูลไถ  เจ้าจงไปเถิด</p><p>รอยไถ   ขึ้นยังก้อนดินก้อนใหญ่   ยืนท้าเหยี่ยวนกเขาว่า   มาเดี๋ยวนี้ซิ  เจ้า</p><p>เหยี่ยวนกเขา   มาเดี๋ยวนี้ซิ   เจ้าเหยี่ยวนกเขา.</p><p>         ครั้นนั้นเหยี่ยวนกเขา  ผู้ไม่ทรนงในกำลังของตน  เชื่อมั่นใน</p><p>กำลังของตน  ลู่ปีกทั้งสองพลันโฉบลงตรงนกมูลไถ. ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย</p><p>ครั้งใดแล   นกมูลไถรู้ตัวว่า    เหยี่ยวนกเขาตัวนี้สามารถพุ่งตัวลงมาแล้ว</p><p>ครั้งนั้นแล     นกมูลไถก็หลบซ่อนตรงระหว่างก้อนดินนั้นนั่นเอง.  ดูก่อน</p><p>ภิกษุทั้งหลาย     ครั้งนั้นแล     เหยี่ยวนกเขา       จึงได้แต่ให้อกกระแทก</p><p>ที่ก้อนดินนั้นแล.   ภิกษุทั้งหลาย    ข้อนั้นก็เหมือนกับที่ภิกษุเที่ยวไปในที่ </p><p>อโคจร  อันเป็นถิ่นของปรปักษ์  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เพราะเหตุนั้นแล</p><p>พวกเธอจงอย่าเที่ยวไปในที่อโคจร   อันเป็นถิ่นของปรปักษ์.   เมื่อเธอเที่ยว</p><p>ไปในแดนอโคจร  อันเป็นถิ่นของปรปักษ์  มารย่อมได้ช่อง   มารย่อมได้อา-</p><p>รมณ์. ภิกษุทั้งหลาย ก็อะไรเล่าคืออโคจร ถิ่นของปรปักษ์ สำหรับภิกษุ  คือ</p><p>กามคุณ  ๕.  กามคุณ ๕ เป็นไฉน ? ได้แก่รูปที่พึงรู้ได้ด้วยจักษุอันน่าปรารถนา</p><p>น่าใคร่น่าพึงใจประกอบด้วยความใคร่เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด  ฯลฯ  โผฏ-</p><p>ฐัพพะที่พึงรู้ด้วยกาย  ฯลฯ   อันเป็นที่ตั้งแห่ความกำหนัด.    ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย   นี้  คืออโคจรอันเป็นถิ่นของปรปักษ์สำหรับภิกษุ.     ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย      พวกเธอจงเหี่ยวในโคจร ฯลฯ       มารย่อมไม่ได้อารมณ์.</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย     อะไรคือโคจรของภิกษุ   ซึ่งเป็นถิ่นของบิดามารดา</p><p>ของตน    คือสติปัฏฐาน ๔.    สติปัฏฐาน  ๔  เป็นไฉน ?  ดูก่อนภิกษุทั้ง</p><p>หลาย   ภิกษุในธรรมวินัยนี้    พิจารณาเห็นภายในกายอยู่ ฯลฯ     ธรรมที่ </p><p>เป็นถิ่นบิดาของตน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 128</p><p>         บทว่า  <strong>กุสลาน</strong>   คือ   ธรรมที่ไม่มีโทษเป็นลักษณะ.   บทว่า  สมา- </p><p>ทานเหตุ  คือ เพราะเหตุสมาทานแล้วประพฤติ.  บทว่า   <strong>เอวมิท    ปุฺ</strong></p><p><strong>ปวฑฺฒติ</strong>  ความว่า  ผลบุญอันเป็นโลกิยะและโลกุตระนี้   ย่อมเจริญอย่าง </p><p>นี้.  อนึ่ง  คำว่า  ผลบุญนั้นพึงทราบว่า  ได้แก่ทั้งบุญทั้งผลของบุญชั้นสูง ๆ.</p><p>ในคำว่า   <strong>ปุญฺผล</strong>  นั้น    กุศลมี ๒ อย่าง   คือวัฏฏคามีกุศล      กุศลเป็น</p><p>ทางไปสู่วัฏฏะ ๑   วิวัฏฏคามีกุศล   กุศลเป็นทางไปสู่วิวัฏฏะ ๑    ในกุศล</p><p>๒  อย่างนั้น     จิตที่อ่อนโยนของมารดาบิดาด้วยอำนาจที่มีความรักในบุตร</p><p>ธิดา    และจิตที่อ่อนโยนของบุตรธิดาด้วยอำนาจที่มีความรักในมารดาบิดา</p><p>ชื่อว่า   วัฏฏคามีกุศล.      โพธิปักขิยธรรม  ๓๗ ประการ    มีประเภทเป็น</p><p>ต้นว่า   สติปัฏฐาน  ๔   ชื่อว่าวิวัฏฏคามีกุศล.   ในกุศลเหล่านั้น    สำหรับ</p><p>กุศลที่เป็นวัฏฏคามี      สิ้นสุดกันตรงศิริสมบัติของพรเจ้าจักรพรรดิ์  ใน</p><p>มนุษยโลก.        สำหรับกุศลที่เป็นวิวัฏฏคามีสิ้นสุดกันที่มรรคผลและนิพ-</p><p>พานสมบัติ.  ในกุศลสองอย่างนั้น    พระผู้มีพระภาคเจ้าจักแสดงวิบากของ</p><p>วิวัฏฏคามีกุศลไว้  ในตอนท้ายของสูตร.    แต่ในที่นี้    เพื่อแสดงวิบากแหง</p><p>วัฏฏคามีกุศล   พระองค์จึงตรัสว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    เมื่อใดบุตรธิดา</p><p>ไม่ตั้งอยู่ในโอวาทของมารดาบิดา   เมื่อนั้นพวกเขา  เสื่อมอายุบ้าง  ผิว</p><p>พรรณบ้าง    ความเป็นใหญ่บ้าง   แต่ว่า   เมื่อใดเขาตั้งอยู่ในโอวาท  เมื่อ</p><p>นั้นจึงเจริญ   ดังนี้แล้ว   จึงเริ่มพระธรรมเทศนา   ด้วยอำนาจความสืบต่อ</p><p>วัฏฏคามีกุศลว่า   <strong>ภูตปุพฺพ  ภิกฺขเว</strong>  เป็นต้นไป.</p><p>         ในคำเหล่านั้น   คำเป็นต้นว่า   <strong>จกฺกวตฺติ</strong>   ได้กล่าวพิสดารแล้ว</p><p>ในมหาปทานสูตรนั้นแล.  บทว่า  <strong>โอสกฺกิต</strong>   แปลว่า ย่อหย่อนไปนิดหน่อย. </p><p>บทว่า <strong>านา  จุต</strong>  แปลว่า เคลื่อนไปจากฐานะโดยประการทั้งปวง.  เล่ากันว่า</p><p>จักรแก้วนั้น  ได้ลอยขึ้นไปตั้งอยู่  ในอากาศเหมือนนำไปด้วยล้ออยู่เหนือประ</p><p>ตู พระราชวังชั้นใน.  ครั้งนั้น  พระราชารับสั่งให้ฝังเสาไม้ตะเคียนสองต้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 129</p><p>ไว้ที่ข้างทั้งสองแห่งจักรนั้น   ที่บนสุดของจักรแก้ว  ผูกเชือกด้ายไว้เส้นหนึ่ง  </p><p>ให้อยู่ตรงกับกง.   แม้ในด้านล่าง   ก็ผูกเชือกด้ายเส้นหนึ่งให้อยู่ตรงกับกง.</p><p>จักรแก้วย้อยต่ำลงแม้นิดเดียว        จากเส้นเชือกข้างบนเส้นหนึ่งในบรรดา</p><p>เชือกสองเส้นนั้นก็เป็นอันว่าหย่อนลง. ปลายสุดของจักรแก้วอยู่เลยที่ตั้งของ</p><p>ด้ายชั้นล่าง  ชื่อว่าเคลื่อนจากฐานแล้ว.   เมื่อมีโทษแรงมาก  จักรแก้วนี้</p><p>นั้นจะเป็นอย่างนี้      คือ   คล้อยเคลื่อนจากฐานแม้ประมาณเส้นด้ายหนึ่ง </p><p>หรือประมาณหนึ่งองคุลีสององคุลี.</p><p>         ท่านหมายเอาเหตุนั้นจึงกล่าวว่า  <strong>โอสกฺกิต  านา  จุต</strong>  หย่อน</p><p>เคลื่อนจากฐานดังนี้.   ข้อว่า   <strong>อถ  เม  อาโรเจยฺยาสิ</strong>    ความว่า    พระ </p><p>ราชารับสั่งว่า  พ่อเอ๋ย  นับแต่วันนี้เป็นต้นไป  เจ้าจงไปสู่ที่บำรุงจักรแก้ว</p><p>วันละ  ๓  ครั้ง     เจ้าเมื่อไปอย่างนั้น    พบเห็นจักรแก้วคล้อย   คือ   เคลื่อน</p><p>จากที่แม้นิดเดียวเมื่อใด  พึงบอกแก่เราเมื่อนั้น  เพราะว่า  ชีวิตของเรา</p><p>ฝากไว้ในมือของเจ้า.  บทว่า   <strong>อทฺทส</strong>    ความว่า    บุรุษนั้นไม่ประมาท</p><p>แล้ว  ไปดูวันละ  ๓  ครั้ง  ได้พบเห็นเข้าไปวันหนึ่ง.</p><p>         ข้อว่า   <strong>อถโข   ภิกฺขเว</strong>     ความว่า   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ครั้งนั้นพระเจ้าทัฬหเนมิ    สดับว่า   จักรแก้วเคลื่อน</p><p>ที่แล้ว   เกิดความโทมนัสอย่างรุนแรง    ดำริว่า    เราจักมีชีวิตไม่ยั่งยืนนาน</p><p>อายุของเราเหลือน้อยเต็มที่     บัดนี้       เราจะไม่มีเวลาบริโภคกามอีกแล้ว</p><p>เวลาแห่งการบรรพชา     ย่อมมีแก่เรา  ณ  บัดนี้  ดังนี้แล้ว  ทรงกันแสง</p><p>คร่ำครวญ   รับสั่งให้เรียกหาพระราชกุมารพระราชโอรสองค์ใหญ่มาแล้ว</p><p>ตรัสคำนี้.   คำว่า  <strong>สมุทฺทปริยนฺต</strong>    คือ    มีสมุทรหนึ่งที่ล้อมรอบอยู่เป็น</p><p>ขอบเขตนั่นเอง.   ที่จริง   ทรัพย์คือแผ่นดิน  นี้เป็นของประจำราชตระกูล</p><p>ของพระราชาพระองค์นั้น .   อนึ่งจักรแก้วนั้นมีจักรวาลเป็นขอบเขต   เกิด</p><p>ขึ้นได้ด้วยอำนาจบุญฤทธิ์  ใคร ๆ  ไม่อาจจะยกให้กันได้.  ก็พระราชาเมื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 130</p><p>จะมอนจักรแก้วอันเป็นของประจำราชตระกูล    จึงตรัสว่า  <strong>สมุทฺทปริยนฺต</strong></p><p>ดังนี้.   บทว่า   <strong>เกสมสฺสุ</strong>   ความว่า  ที่จริงบุคคลทั้งหลาย  แม้เมื่อจะบวช </p><p>เป็นดาบส   ก็ปลงผมและหนวดออกก่อน     แต่นั้นไป    จึงได้กระหมวดมุ่น</p><p>ผมที่งอกขึ้นมา   เที่ยวไป  เพราะเหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า  <strong>เกสมสฺสุ</strong></p><p><strong>โอหาเรตฺวา.</strong>   บทว่า   <strong>กาสายานิ</strong>  ได้แก่ผ้าที่ย้อมด้วยน้ำฝาด.      อธิบาย</p><p>ว่า   เบื้องต้นได้ทำอย่างนั้น  ภายหลังจึงทรงแม้ผ้าเปลือกไม้.</p><p>         บทว่า  <strong>ปพฺพชิ</strong>    ปลว่า  ผนวชแล้ว. อธิบายว่า   ก็ครั้นผนวช</p><p>แล้ว    ได้ประทับอยู่ในพระราชอุทยานอันเป็นมงคลส่วนพระองค์นั่นเอง.</p><p>บทว่า  <strong>ราชีสิมฺหิ</strong>  คือ  ราชฤาษี.  แท้จริง  ผู้บวชจากวรรณะพราหมณ์</p><p>ท่านเรียกว่า   พราหมณฤาษี.  ส่วนผู้ละเศวตฉัตร  บวชจากวรรณะกษัตริย์</p><p>เรียกว่า   ราชฤาษี.   บทว่า   <strong>อนฺตรธายิ</strong>   แปลว่า   อันตรธานแล้ว   คือถึง  </p><p>ความไม่มี   ดุจเปลวประทีปที่ดับแล้ว.</p><p>         บทว่า  <strong>ปฏิสเวเทสิ</strong>   ความว่า   (พระราชโอรส)     กันแสงรำพัน</p><p>ทูลให้ทราบแล้ว.  บทว่า  <strong>เปตฺติก</strong>  คือ  ท่านแสดงว่า  มิใช่ทรัพย์มรดก</p><p>ตกทอด   ที่มาจากข้างราชบิดา   อันใคร ๆ ที่มีความเกียจคร้าน    มีความ</p><p>เพียรย่อหย่อน      สมาทานประพฤติอกุศลกรรมบถ ๑๐ ประการ   ไม่อาจ</p><p>ละได้      แต่ว่าผู้ที่อาศัยกรรมที่ทำไว้ดีของตน       บำเพ็ญวัตรของพระเจ้า</p><p>จักรพรรดิ์ ๑๐ อย่าง   หรือ ๑๒ อย่างเท่านั้น    จึงจะได้จักรแก้วนั้น.  ครั้ง</p><p>นั้น   ราชฤาษี   เมื่อตักเตือนราชบุตรนั้นไว้ในข้อวัตรปฏิบัติ      จึงตรัสคำ</p><p>เป็นต้นว่า  <strong>อิงฺฆ  ตฺว</strong>  เชิญเถิดท่าน.</p><p>         ในข้อวัตรปฏิบัตินั้นคำว่า  <strong>อริเย</strong>  คือหมดโทษ.  คำว่า  <strong>จกฺกวตฺติ- </strong></p><p><strong>วตฺเต</strong>  ได้แก่  ในวัตรของพระเจ้าจักรพรรดิ์. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 131</p><p>         บทว่า  <strong>ธมฺม</strong>  ได้แก่   ธรรม   คือ  กุศลกรรมบถ  ๑๐.  บทว่า   </p><p><strong>นิสฺสาย</strong>   คือกระทำธรรมนั้นเท่านั้นให้เป็นที่อาศัย     ด้วยพระทัยที่อธิษ-</p><p>ฐานธรรมนั้นไว้แล้ว.   บทว่า    <strong>ธมฺม  สกฺกโรนฺโต</strong>   ความว่า ธรรมนั้นอัน</p><p>เข้าบำเพ็ญแล้ว   คือ  บำเพ็ญด้วยดีอย่างไร  ท่านก็บำเพ็ญธรรมนั้นอย่าง </p><p>นั้นเหมือนกัน.   สองบทว่า  <strong>ธมฺม  ครุกโรนฺโต</strong>  คือ  กระทำธรรมนั้น</p><p>ให้เลิศลอย ด้วยการเข้าถึงความเคารพในธรรมนั้น. บทว่า  <strong>ธมฺม  มาเนนฺ-</strong></p><p><strong>โต</strong>  คือ  กระทำธรรมนั้นเท่านั้นให้เป็นที่รัก  แบะให้ควรแก่การยกย่อง</p><p>อยู่.  บทว่า  <strong>ธมฺม  ปูเชนฺโต</strong>  คืออ้างอิงธรรมนั้นแล้ว   กระทำการบูชาต่อ</p><p>ธรรมนั้นด้วยการบูชาด้วยวัตถุมีของหอมและดอกไม้เป็นต้น.    บทว่า  <strong>ธมฺม</strong></p><p><strong>อปจายมาโน</strong>  ความว่า กระทำการประพฤติอ่อนน้อม  ต่อธรรมนั้นนั่น</p><p>เอง    ด้วยสามีจิกรรมมีการประนมมือเป็นต้น.</p><p>         บทว่า  <strong>ธมฺมธโช  ธมฺมเกตุ</strong>    อธิบายว่า    ชื่อว่ามีธรรมเป็นดุจ </p><p>ธงชัย  และชื่อว่ามีธรรมเป็นสิ่งสุดยอด   เพราะเชิดชูธรรมนั้นไว้เบื้อง</p><p>หน้าเหมือนธงชัย      สละยกธรรมนั้นขึ้นทำให้เหมือนยอดประพฤติ.</p><p>         บทว่า  <strong>ธมฺมาธิปเตยฺโย</strong>  คือมีธรรมเป็นใหญ่ ได้แก่เป็นธรรมา-</p><p>ธิปไตย      เพราะภาวะแห่งธรรมที่มีมาแล้ว       สละเพราะกระทำกิริยาทั้ง</p><p>หมดด้วยอำนาจธรรมเท่านั้น.</p><p>         บทว่า  <strong>ธมฺมิก  รกฺขาวรณคุตฺตึ  สวิทหสฺสุ</strong>   มีวิเคราะห์ดังนี้</p><p>ธรรมของการรักษามีอยู่   เหตุนั้น    การรักษานั้นชื่อว่ามีธรรม  การรักษา</p><p>การป้องกัน   และการคุ้มครอง   ชื่อว่า    <strong>รกฺขาวรณคุตฺติ.</strong>  บรรดาธรรม</p><p>เครื่องรักษาเหล่านั้น    ธรรมทั้งหลายมีขันติเป็นต้น ชื่อว่าการรักษา เพราะ</p><p>พระบาลีว่า   บุคคลเมื่อรักษาผู้อื่น    ชื่อว่ารักษาตน.      สมจริงดังพระดำรัส</p><p>ที่พระมีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย    ก็บุคคลเมื่อรักษาผู้    </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 132</p><p>อื่น   ชื่อว่ารักษาตนไว้ได้อย่างไรเล่า ?      บุคคลเมื่อรักษาผู้อื่น        ชื่อว่า </p><p>รักษาตนไว้ได้ด้วยขันติ      ด้วยความไม่เบียดเบียน       ด้วยความมีเมตตา</p><p>จิต   และด้วยมีความเอ็นดู.   การป้องกันวัตถุ   มีผ้านุ่งผ้าห่มและเรือนเป็น</p><p>ต้น ชื่อว่า <strong>อาวรณะ</strong>การป้องกัน.   การคุ้มครองเพื่อห้ามอุปัทวันตรายมีโจร</p><p>เป็นต้น  ชื่อว่า  <strong>คุตฺติ</strong>  การคุ้มครอง.  อธิบายว่า  ท่านจงจัดแจงกิจการทั้ง</p><p>หมดนั้น  คือให้เป็นไป  ให้ดำรงอยู่ด้วยดี.   บัดนี้     เมื่อทรงแสดงสิ่งที่พึง</p><p>จัดการรักษาป้องกันคุ้มครอง  ฤาษีจึงกล่าวว่า  <strong>อนฺโตลนสฺมึ</strong>  เป็นต้น</p><p>ความย่อในคำนั้นมีดังต่อไปนี้.-             </p><p>                              </p><p>             <strong>วัตรของพระเจ้าจักรพรรดิ์</strong></p><p>         เจ้าจงยังบุตรและภรรยา   กล่าวคือชนภายในของเจ้า    ให้ตั้งอยู่</p><p>ในศีลสังวร      จงให้วัตถุมีผ้าดอกไม้และของหอมเป็นต้น      แก่พวกบุตร</p><p>และภรรยานั้น    และจงป้องกันอุปัทวะทั้งหมดให้แก่เขา.     แม้ในเหล่า</p><p>ทหารเป็นต้นก็นัยนี้เหมือนกัน.   แต่มีข้อแตกต่างกันดังนี้.   เหล่าทหารอัน</p><p>พระราชาควรสงเคราะห์ด้วยการเพิ่มบำเหน็จรางวัลให้ ไม่ให้ล่วงเลยกาล </p><p>เวลา.   กษัตริย์ผู้ได้รับการอภิเษก   ควรสงเคราะห์ด้วยการให้รัตนะมีม้า</p><p>อาชาไนยอันสง่างามเป็นต้น.      กษัตริย์ที่เป็นประเทศราช    ควรให้ยินดี</p><p>แม้ด้วยการมอบให้ยานพาหนะอันสมควรแก่ความเป็นกษัตริย์นั้น. พราหมณ์</p><p>ทั้งหลายควรให้ยินดีด้วยไทยธรรมมีข้าวน้ำและผ้าเป็นต้น.</p><p>         พวกคฤหบดี  ควรสงเคราะห์  ด้วยการให้พันธุ์  ข้าว  ไถ  ผาล</p><p>และโคงานเป็นต้น.  ผู้อยู่ในนิคม  ชื่อ   <strong>เนคมะ</strong>    (ชาวนิคม)   และผู้อยู่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 133</p><p>ในชนบท   ชื่อว่า   ชนปทา   (พวกชาวชนบท)   ก็เหมือนกัน    (คือควร </p><p>สงเคราะห์   ด้วยการให้พันธุ์ข้าว  ไถ   ผาลและโคงานเป็นต้น).  </p><p>         พวกสมณพราหมณ์   ผู้มีบาปสงบ   มีบาปลอยเสียแล้ว  ควรสัก-</p><p>การะ       ด้วยการถวายบริขารสำหรับสมณพราหมณ์.       หมู่เนื้อและนก </p><p>ควรให้โปร่งใจเสียได้ด้วยการให้อภัย.  บทว่า  <strong>วิชิเต</strong>  คือในถิ่นฐานที่</p><p>อยู่ในอำนาจปกครองของตน.   บทว่า  <strong>อธมฺมกาโร</strong>   คือการกระทำที่ไม่</p><p>ชอบธรรม.  บทว่า   <strong>มา  ปวตฺติตฺถ</strong>   อธิบายว่า   จงยังการกระทำอันเป็น</p><p>อธรรมนั้น  ไม่ให้เป็นไป.</p><p>         บทว่า  <strong>สมณพฺราหฺมณา</strong>  ได้แก่ผู้มีบาปสงบ  คือมีบาปลอยเสีย</p><p>แล้ว.  บทว่า  มทปฺปมาทา  ปฏิวิรตา  คือ  งดเว้นจากความเมาด้วยอำนาจ</p><p>มานะ ๙ อย่าง และจากความประมาท  กล่าวคือการปล่อยจิตไปในกาม-</p><p>คุณ ๕.     บทว่า   <strong>ขนฺติโสรจฺเจ  นิวิฏฺา</strong>  ความว่า  ดำรงอยู่ในอธิวาสน-</p><p>ขันติและในความเป็นผู้สงบเสงี่ยม.  บทว่า  <strong>เอกมตฺตาน</strong>  ความว่า  สมณ-</p><p>พราหมณ์ทั้งหลายท่านกล่าวว่า    ย่อมฝึกตน   สงบ    ระงับ    ดับตนผู้เดียว</p><p>ด้วย การข่มกิเลสมีราคะเป็นต้นของตน.  บทว่า <strong>กาเลน  กาล</strong>  คือทุกเวลา.</p><p>         บทว่า  <strong>อภินิวชฺเชยฺยาสิ</strong>  ความว่า  พึงเว้นเสียซึ่งอกุศล  ซึ่ง</p><p>เปรียบเหมือนคูถ   เหมือนยาพิษ    ละเหมือนไฟด้วยดี.  บทว่า  <strong>สมาทาย</strong></p><p>คือ   พึงยึดถือ   กุศล   ซึ่งเปรียบเหมือนพวกดอกไม้    ที่มีกลิ่นหอม  และ </p><p>เปรียบเหมือนน้ำอำมฤต  แล้วปฏิบัติโดยชอบ.  บัณฑิตตั้งอยู่ในกุศลธรรม        </p><p>นี้    แล้วพึงนำวัตรมาปฏิบัติสม่ำเสมอ.</p><p>         วัตรนั้นมี  ๑๐  ประการ   อย่างนี้   คือ    วัตรที่พึงปฏิบัติในหมู่</p><p>ทหารที่เป็นชนภายใน  ๑     ในพวกกษัตริย์  ๑        ในกษัตริย์ประเทศ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 134</p><p>ราช  ๑      ในพราหมณ์สละคฤหบดี  ๑     ในชาวนิคม       และชาว  </p><p>ชนบท ๑  ในสมณพราหมณ์ ๑  ในหมู่มฤคและเหล่าปักษา ๑  การห้าม</p><p>การกระทำอันไม่เป็นธรรม ๑   การมอบทรัพย์ให้แก่ผู้ไม่มีทรัพย์  ๑   การ</p><p>เข้าไปหาสมณพราหมณ์แล้วถามปัญหา  ๑         แต่เมื่อถือเอาคฤหบดีและ</p><p>เหล่าปักษาชาติเป็นแผนกหนึ่งแล้วก็จะมี  ๑๒  อย่าง.  บัณฑิตผู้ถือเอาคำที่</p><p>มิได้กล่าวไว้ในครั้งก่อน  พึงทราบว่าวัตรมี  ๑๒ อย่าง  โดยอาศัยการละ</p><p>ราคะที่ไม่เป็นธรรมและวิสมโลภ  โลภะที่ไม่สม่ำเสมอเป็นต้น.</p><p>         ข้อว่า   <strong>อิท  โข  ตาต  ต</strong>  ดังนี้  ความว่า  วัตร   ทั้ง  ๑๐  อย่าง</p><p>และ  ๑๒ อย่างนี้  ชื่อว่า  วัตรปฏิบัติของพระเจ้าจักรพรรดิ์  อันประเสริฐ.</p><p>บทว่า   <strong>วตฺตมานสฺส</strong>  คือบำเพ็ญให้บริบูรณ์. คำเป็นต้นว่า  ตทหุโปสเถ</p><p>ได้กล่าวไว้แล้วในมหาสุทัสสนสูตร.</p><p>         บทว่า   <strong>สมเตน</strong>   คือตามมติของตน.  คำว่า  <strong>สุท</strong>  เป็นเพียงนิ-</p><p>บาต.   บทว่า   <strong>ปสาสติ</strong>   คือ   ปกครอง.   มีคำกล่าวอธิบายไว้ว่า   พระรา-</p><p>ชา   ทรงสละราชวงศ์ดั้งเดิม   ได้แก่ราชธรรม    อันเป็นราชประเพณีเสีย</p><p>แล้ว     ดำรงอยู่ในธรรมเพียงเป็นมติของตน     ปกครองประเทศ.     เมื่อ</p><p>เป็นเช่นนั้น   พระราชาพระองค์นี้    จึงเป็นพระราชาองค์สุดท้าย   ซึ่งเป็น</p><p>ผู้ตัดวงศ์ของพระเจ้าทัฬหเนมิ  ประดุจผู้ให้เกิดความด่างพร้อยแก่วงศ์มฆ-</p><p>เทพฉะนั้น.  บทว่า  <strong>ปุพฺเพนาปร</strong>    คือในกาลต่อมา  ชาวประชาราษฎร์</p><p>ไม่รุ่งเรือง    คือไม่เจริญ  เหมือนกับกาลก่อน. ข้อว่า  <strong>ยถา  ต  ปุพฺพกาน</strong></p><p>ความว่า   ประชาราษฎร์   เจริญแล้วเป็นดุจเดียวกัน      ทั้งในรัชกาลต้น</p><p>และรัชกาลหลังของพระราชาองค์ก่อน ๆ ฉันใด         จะเจริญรุ่งเรืองฉัน</p><p>นั้นหามิได้   คือในที่ไหน  ก็ว่างเปล่า  ถูกโจรปล้นสดมภ์  อธิบายว่า  แม้</p><p>โอชา  ในน้ำมันน้ำผึ้งน้ำอ้อยเป็นต้น   และในยาคูภัตรเป็นต้น  ก็เสื่อม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 135</p><p>ไป.   สองบทว่า   <strong>อมจฺจา  ปาริสชฺชา</strong>   คือเหล่าอำมาตย์      และผู้เที่ยวไป</p><p>ในบริษัท.    บทว่า   <strong>คณกมหามตฺตา</strong>   ได้แก่เหล่าโหรผู้ชำนาญในปาฐะ  </p><p>มีอัจฉินทิกะ   ทำนายผ้าขาดเป็นต้น  และเหล่าอำมาตย์ชั้นผู้ใหญ่.  บทว่า</p><p><strong>อนีกฏฺา</strong>  คือพวกอาจารย์ทั้งหลายมีหัตถาจารย์เป็นต้น.  บทว่า  <strong>โทวา-</strong></p><p><strong>ริกา</strong>  คือผู้รักษาประตู.  ปัญญาเรียกว่ามนต์  ในบทว่า  <strong>มนฺตสฺสาชิวิโน.</strong></p><p>อำมาตย์ผู้ใหญ่เหล่าใด กระทำปัญญานั้นให้เป็นเครื่องอาศัยเป็นอยู่   อำ</p><p>มาตย์ผู้ใหญ่เหล่านั้น  ชื่อว่าบัณฑิต  คำว่า  <strong>มนฺตสฺสาชิวิโน</strong>  นั้นเป็น</p><p>ชื่อแห่งมหาอำมาตย์เหล่านั้น.   บทว่า   <strong>โน จ  โข  อธนาน</strong>  ความว่า  แก่</p><p>มนุษย์ผู้ไร้ทรัพย์   คือ   ผู้ยากจน    เพราะตนมีความโลกรุนแรง.       บทว่า</p><p><strong>ธเน  นานุปฺปทิยมาเน</strong>  ความว่า  อันเขาไม่มอบทรัพย์ให้.  อีกอย่างหนึ่ง</p><p>บาลีก็เป็นเช่นนี้เหมือนกัน.   บทว่า   ทาลิทฺทิย    แปลว่า   ความเป็นผู้ยาก</p><p>จน.   บทว่า   <strong>อตฺตนา   จ  ชีวาหิ</strong>   ความว่า   จงเป็นอยู่    คือจงยังอัตภาพ</p><p>ให้เป็นไปเอง.   บทว่า  <strong>อุทฺธคฺคิก</strong>  มีวิเคราะห์ว่า  ผลของทักษิณนั้นไป</p><p>ในเบื้องบน   ด้วยอำนาจให้ผล   ในภูมิสูง ๆ ขึ้นไป   เหตุนั้น ทักษิณานั้น</p><p>จึงชื่อว่ามีผลไปในเบื้องบน.   ทักษิณาชื่อว่า   โสวคฺคิกา  เพราะเป็นประ</p><p>โยชน์เกื้อกูลต่อสวรรค์   เพราะให้อุบัติเกิดในสวรรค์นั้น.    ทักษิณา  ชื่อ</p><p>ว่ามีวิบากเป็นสุข  เพราะมีวิบากเป็นสุข  ในที่ที่ตนบังเกิดแล้ว.  ทักษิณา</p><p>ชื่อว่าเป็นไปเพื่อสวรรค์      เพราะให้บังเกิดผลวิเศษ  ๑๐  อย่างมี  วรรณะ</p><p>อันเป็นทิพย์เป็นต้นที่ล้ำเลิศด้วยดี.   อธิบายว่า   ท่านจงยังทักษิณาทานเห็น</p><p>ปานนี้   ให้ดำรงอยู่.         </p><p>         บทว่า  <strong>ปวฑฺฒิสฺสติ</strong>  คือ  จักเจริญ   คือ  จักมีมาก.  บทว่า</p><p><strong>สุนิเสธ   นิเสเธยฺย</strong>  ความว่า  เราจะทำการห้าม  คือพึงปฏิเสธเด็ดขาด.</p><p>บทว่า  <strong>มูลฆจฺฉ</strong>   คือถอนราก.  บทว่า  <strong>ขุรสฺสเรน</strong>  คือ  มีเสียงหยาบ.</p><p>บทว่า  <strong>ปณเวน</strong>   คือ   กลองพิฆาต. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 136</p><p>         บทว่า  <strong>สิสานิ  เนส  ฉินฺทิสฺสามิ</strong>  ความว่า  โดยที่สุด  พวก</p><p>เรานำ   แม้เผือกมัน   เพียงกำมือเดียวของผู้ใดไป      เราจักตัดศีรษะของ  </p><p>ผู้นั้นโดยประการที่ใคร ๆ จักไม่รู้แม้เรื่องที่เราฆ่า    บัดนี้   ในที่นี้   จะมี</p><p>ประโยชน์อะไรแก่พวกเรา   แม้พระราชา   เสด็จลุกขึ้นอย่างนั้นแล้ว    รับ</p><p>สั่งให้ฆ่าบุคคลอื่น.    พึงทราบอธิบาย   แห่งคำเหล่านั้น  ดังกล่าวมานี้.</p><p>บทว่า  <strong>อุปกฺกมึสุ</strong>   คือ  เริ่มแล้ว.   บทว่า   <strong>ปนฺถทูหน</strong>    ความว่า    ดัก</p><p>ปล้นคนเดินทาง. คำว่า  <strong>น  หิ  เทว</strong>  ความว่า  เล่ากันว่า  บุรุษนั้นคิดว่า  พระ</p><p>ราชานี้รับสั่งให้ประหารตามที่ให้การสารภาพว่า  จริงพระเจ้าข้า  เอาเถิด</p><p>เราจะให้การเท็จ   ดังนี้แล้ว  เพราะกลัวตายจึงทูลว่า  ไม่จริงพระเจ้าข้า.</p><p>คำว่า   <strong>อิท</strong>  ในคำว่า   <strong>เอกีท</strong>  นี้เป็นเพียงนิบาต.  อธิบายว่า  สัตว์พวก</p><p>หนึ่ง.   บทว่า   <strong>จาริตฺต</strong>  ได้แก่ความประพฤติผิด.  บทว่า  <strong>อภิชฺฌาพฺยา-</strong></p><p><strong>ปาทา</strong>  ได้แก่   อภิชฌาและพยาบาท.</p><p>         บทว่า  <strong>มิจฺฉาทิฏฺิ</strong>  ได้แก่   ทิฏฐิที่เป็นข้าศึก  มีอันคคาหิกทิฎฐิ</p><p>มีอาทิว่า   "ทานที่บุคคลให้แล้วไม่มีผล"   ดังนี้.     บทว่า    <strong>อธมฺมราโค</strong></p><p>ได้แก่   ความกำหนัดในฐานะอันไม่สมควร   เป็นต้นว่า   มารดา ๑    น้ำ</p><p>หญิง  ๑    บิดา  ๑   อาหญิง   ๑     ป้า  ๑.   บทว่า   <strong>วิสมโลโภ</strong></p><p>ได้แก่  ความโลภที่รุนแรงในฐานะแม้ที่ควรบริโภค.  บทว่า  <strong>มิจฺฉาธมฺ- </strong></p><p><strong>โม</strong>   ความว่า       ความกำหนัดด้วยอำนาจความพอใจระหว่างชายกับชาย</p><p>หญิงกับหญิง.  ในบทว่า   <strong>อมตฺเตยฺยตา</strong>   เป็นต้น  มีวิเคราะห์ว่า  ผู้</p><p>เกื้อกูลมารดา    ชื่อมัตเตยยะ  ภาวะแห่งมัตเตยยะนั้นชื่อ  มัตเตยยตา.</p><p>คำว่า  <strong>มตฺเตยฺยตา</strong>  นั้น  เป็นชื่อแห่งการปฏิบัติชอบในมารดา   ความ</p><p>ไม่มีแห่งมัตเตยยตานั้น    สละความเป็นปฎิปักษ์ต่อมัตเตยยตานั้น  ชื่อว่า</p><p><strong>อมตฺเตยฺยตา.</strong>  แม้ใน  <strong>อเปตฺเตยฺยตา</strong>  เป็นต้น  ก็นัยนี้นั่นเอง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 137</p><p>         บทว่า  <strong> น  กุเลเชฏฺาปจายิตา</strong> ความว่า  ภาวะคือการไม่กระ  </p><p>ทำ   ความยำเกรง     คือการประพฤติอ่อนน้อมต่อผู้เจริญในตระกูล.</p><p>         บทว่า   <strong>ย  อิเมส</strong>   คือ    ในสมัยใด     แห่งมนุษย์เหล่านี้.   บทว่า</p><p><strong>อลปเตยฺย</strong>  ความว่า  ควรให้แก่ผัว.  บทว่า  <strong>อิมานิ  รสานิ</strong>  ความว่า</p><p>รสเหล่านี้    เป็นรสที่เลิศในโลก.  บทว่า  <strong>อติพฺยาทีปิสฺสนฺติ</strong>  ได้</p><p>แก่     จักรุ่งเรืองอย่างยิ่ง.  อีกอย่างหนึ่ง  บาลีก็อย่างนี้เหมือนกัน.  บทว่า</p><p><strong>กุสลนฺติปิ  น  ภวิสฺสติ</strong>   ความว่า  แม้ชื่อนี้  "กุศล"  ดังนี้ก็จักไม่มี.</p><p>อธิบายว่า  แม้เพียงบัญญัติจักไม่ปรากฏ.  บทว่า  <strong>ปุชฺชา  จ  ภวิสฺสนฺติ</strong></p><p><strong>ปาสสา</strong>     ความว่า   จักเป็นผู้ควรบูชา     และควรสรรเสริญ.       เล่ากัน</p><p>ว่า    ในสมัยนั้น      พวกมนุษย์คิดกันว่า     บุคคลชื่อโน้นประหารมารดา</p><p>ประหารบิดา   ปลงชีวิตสมณพราหมณ์   น่าสังเวชหนอ   บุรุษย่อมไม่ทราบ</p><p>แม้ความที่ผู้เจริญในตระกูลมีอยู่  ดังนี้แล้ว  จักบูชาและจักสรรเสริญบุรุษนั้น</p><p>นั่นเอง.  ข้อว่า   <strong>น  ภวิสฺสติ  มาตาติ  วา</strong>  ความว่า  จิตที่ประกอบด้วยความ</p><p>เคารพว่า    " ผู้นี้เป็นมารดาของเรา  จักไม่มีเลย.    มนุษย์ทั้งหลายเมื่อกล่าว</p><p>ถ้อยคำอสัตบุรุษ  ชนิดต่าง ๆ ดุจกล่าวกะมาตุคามในเรือน  ก็จักเข้าไปหา</p><p>โดยอาการไม่เคารพ.     แม้ในญาติทั้งหลาย  มีน้าหญิงเป็นต้น  ก็นัยนี้</p><p>เหมือนกัน. ก็ในคำว่า  <strong>มาตุจฺฉา</strong>  เป็นต้นนี้  คือน้องชื่อว่า  <strong>มาตุจฺฉา</strong>  ได้แก่</p><p>น้องสาวของแม่  ชื่อว่า  มาตุลานี ได้แก่ภรรยาของลุง.  ชื่อว่า  <strong>อาจริยภริยา</strong></p><p>ได้แก่ภรรยาของอาจารย์ ผู้ให้ศึกษาศิลปวิทยา.  บทว่า  <strong>ครูน  ทารา</strong>  ได้แก่</p><p>ภรรยาของญาติมีอาและลุงเป็นต้น.   บทว่า <strong>สมฺเภท</strong>  ความว่า  ภาวะที่เจือ</p><p>ปน หรือว่า  การทำลายประเพณี.  บทว่า  <strong>ติพฺโต  อาฆาโต  ปจฺจุปฏฺิโต</strong></p><p><strong>ภวิสฺสติ</strong> ความว่า ความโกรธที่รุนแรงจักเกิดขึ้นเฉพาะ  โดยที่เกิดขึ้นบ่อย ๆ</p><p>สองบทหลัง   ก็เป็นไวพจน์ของความโกรธนั้นทั้งนั้น.  จริงอยู่ความโกรธ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 138</p><p>ย่อมทำจิตให้ผูกอาฆาต    เหตุนั้นจึงชื่อว่า อาฆาต. ความโกรธย่อมทำประ-  </p><p>โยชน์เกื้อกูล และความสุขของตนและบุคคลอื่นให้เสียหาย   เหตุนั้นจึงชื่อ</p><p>ว่า พยาบาท   จะกล่าวว่า  ความประทุษร้ายแห่งใจก็ได้      เพราะประทุษ</p><p>ร้ายใจ.  บทว่า  ติพฺพ  วธกจิตฺต     ความว่า  จิตคิดจะฆ่าเพื่อให้ผู้อื่นตาย</p><p>ย่อมมีได้แม้แก่มีใจรักใคร่กัน.  เพื่อจะแสดงเรื่องแห่งจิตคิดจะฆ่ากันนั้น</p><p>จึงกล่าวคำเป็นต้นว่า  <strong>มาตุปิ  ปุตฺตมฺหิ</strong>  ดังนี้.   บทว่า   <strong>มาควิกสฺส</strong>  ได้</p><p>แก่   พรานล่าเนื้อ.</p><p>         บทว่า  <strong>สตฺถนฺตรกปฺโป</strong>   ความว่า     กัปที่พินาศในระหว่างด้วย </p><p>ศาสตรา   คือยังไม่ทันถึงสังวัฏฏกัป   โลกก็พินาศเสียในระหว่าง.  ก็ชื่อว่า</p><p>อันตรกัป  นี้มี  ๓  อย่างคือ   ทุพภิกขันตรกัป  กัปที่โลกพินาศในระหว่าง</p><p>ด้วยทุพภิกขภัย ๑  โรคันตรกัป      กัปที่โลกพินาศในระหว่างด้วยโรค ๑</p><p>สัตถันตรกัป   กัปที่โลกพินาศในระหว่างด้วยศาสตรา  ๑.  ในกัปเหล่านั้น</p><p>ทุพภิกขันตรกัป  มีขึ้นได้แก่หมู่สัตว์ที่หนาด้วยความโลภ.   โรคันตรกัป  มี</p><p>ขึ้นได้แก้หมู่สัตว์ที่หนาด้วยความโมหะ.    สันถันตรกัป  มีขึ้นได้แก่หมู่สัตว์</p><p>ที่หนาด้วยโทสะ.</p><p>         ในกัปเหล่านั้น  เหล่าสัตว์ที่ฉิบหาย   เพราะทุพภิกขันตรกัป   ย่อม</p><p>เกิดขึ้นในปิตติวิสัยแห่งเปรตเสียโดยมาก.   เพราะอะไร ?    เพราะมีความ</p><p>อยากในอาหารเป็นกำลัง.   เหล่าสัตว์ที่ฉิบหายเพราะโรคันตรกัป      บังเกิด</p><p>ในสวรรค์โดยมาก.   เพราะอะไร ?  เพราะสัตว์เหล่านั้นเกิดเมตตาจิตขึ้นว่า</p><p>โอหนอ  โรคเห็นปานนี้ไม่พึงมีแก่สัตว์เหล่าอื่น. เหล่าสัตว์ที่ฉิบหายเพราะ</p><p>สัตถันตรกัป   ย่อมเกิดในนรกโดยมาก  เพราะอะไร ? เพราะมีความอาฆาต</p><p>ต่อกันและกันอย่างรุนแรง.  บทว่า  <strong>มิคสญฺ</strong>  ความว่า  มนุษย์เกิดความ</p><p>สำคัญขึ้นว่า   ผู้นี้  เป็นเนื้อ  ผู้นี้เป็นเนื้อ.  บทว่า  <strong>ติณฺหานิ  สตฺถานิ  หตฺเถสุ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 139</p><p><strong>ปาตุภวิสฺสนฺติ</strong>   ความว่า  เล่ากันว่า  สำหรับมนุษย์เหล่านั้น  วัตถุอะไร ๆ  </p><p>พอจะเอามือหยิบฉวยได้      โดยที่สุดตระทั่งใบหญ้าที่จะกลายเป็นอาวุธไป  </p><p>เสียทั้งนั้น.   ข้อว่า   <strong>มา  จ  มย  กญฺจิ</strong>   ความว่า   พวกเราอย่าปลงแม้บุรุษ</p><p>ผู้หนึ่งไร ๆ เสียจากชีวิตเลย.   ข้อว่า   <strong>มา  จ  อมฺเห  โกจิ</strong>   ความว่า  บุรุษ</p><p>ผู้หนึ่งไร ๆ  อย่าปลงแม้พวกเราเสียจากชีวิตเลย. คำว่า   <strong>ยนฺนูน  มย</strong>  ความ</p><p>ว่า   เหล่าสัตว์จักสำคัญคิดอย่างนี้ว่า  ความพินาศแห่งโลกนี้   ปรากฏเฉพาะ</p><p>แล้ว   อันเราทั้งหลายสองคนอยู่ในที่เดียวกันไม่อาจมีชีวิตอยู่ได้.      บทว่า</p><p><strong>วนคหน</strong>    ความว่า   ที่รกชัฎด้วยพฤกษขาดมีพุ่มหญ้าและเถาวัลลิ์เป็นต้น</p><p>อันนับว่าป่า.   บทว่า  <strong>รุกขคหน</strong>    คือ  รกชัฎด้วยต้นไม้คือที่เข้าไปยาก.</p><p>บทว่า  <strong>นทีวิทุคฺค</strong>    คือที่ซึ่งไปลำบาก ในที่ซึ่งมีเกาะอยู่ระหว่างเป็นต้น</p><p>แห่งแม่น้ำทั้งหลาย.  บทว่า  <strong>ปพฺพตวิสม</strong>    คือ   ที่อันไม่สม่ำเสมอไปด้วยภู</p><p>เขาทั้งหลาย  หรือว่า ที่อันขลุขละในภูเขาทั้งหลาย. บทว่า  <strong>สภาคายิสฺสนฺติ</strong></p><p>ความว่า  เหล่าสัตว์จักทำคนเหล่านั้นให้เสมอกับตน   ด้วยถ้อยคำที่ชวนให้</p><p>บันเทิงอย่างนี้ว่า   ท่านผู้เจริญทั้งหลาย   เราเป็นอยู่โดยประการใด    สัตว์</p><p>ทั้งหลายท่านก็พบเห็นแล้ว   แม้ท่านก็เป็นอยู่โดยประการนั้น.   บทว่า <strong>อายต</strong></p><p>คือ  มาก.    บทว่า    <strong>ปาณาติปาตา  วิรเมยฺยาม</strong>   ความว่า   พวกเราควรลด</p><p>ปาณาติบาตลงเสีย.   อาจารย์บางพวกสวดว่า   <strong>ปาณาติปาต  วิรเมยฺยาม</strong>  ก็</p><p>มี.  ในคำนั้นมีอธิบายว่า พวกเราควรละปาณาติบาต. บทว่า  วีสติวสฺสายุกา</p><p>ความว่า  มารดาบิดางดเว้นจากปาณาติบาต  เพราะเหตุใด  บุตรทั้งหลายจึง</p><p>มีอายุเพียง  ๒๐ ปี.    เพราะมีเขตบริสุทธิ์.     แท้จริง มารดาบิดาแห่งบุตร</p><p>เหล่านั้น  เป็นผู้มีศีล   ดังนั้น   พวกเขาจึงมีอายุยืน     เพราะเขตบริสุทธิ์นี้</p><p>เหตุที่พวกบุตรเจริญในครรภ์ของผู้มีศีล.     ก็สัตว์เหล่าใด  ทำกาละเสียใน</p><p>ที่นี้    แล้วเกิดในที่นั้นนั่นเอง  สัตว์เหล่านั้นมีอายุยืนด้วยสมบัติคือศีลของตน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 140</p><p>เท่านั้น.   บทว่า   <strong>อสฺสาม</strong>   แปลว่าพึงมี.     บทว่า  <strong>จตฺตาลีสวสฺสายุกา</strong>  </p><p>ความว่า    ส่วนที่เป็นเบื้องต้นบัณฑิตพึงทราบ  ด้วยอำนาจบุคคลผู้เว้นขาด </p><p>จากอทินนาทานเป็นต้น. </p><p>         บทว่า  <strong>อิจฺฉา</strong> ความว่า  ตัณหาซึ่งเกิดขึ้นอย่างนี้ว่า  พวกท่านจงให้</p><p>อาหารแก่เรา.   บทว่า <strong>อนสน</strong>   ความว่า  ไม่มีการกิน  คือ ภาวะที่ไม่เบิก</p><p>บาน ได้แก่ ความเกียจคร้านทางกาย    คือ ความประสงค์จะนอน   เพราะ</p><p>ปัจจัยคือความเมาในอาหารของผู้บริโภคอาหาร.    อธิบายว่า  ภาวะที่กายมี</p><p>กำลังทราม  เพราะการบริโภค.      บทว่า   ชรา  ได้แก่  ความชราปรากฏ. </p><p>บทว่า  <strong>กุกกุฏสมฺปาติกา</strong>   มีวิเคราะห์ว่า  ความตกพร้อมแห่งไก่   กล่าวคือ</p><p>การที่ไก่ตัวบินขึ้นจากหลังคา  บ้านหนึ่งแล้วตก ลงบนหลังคา  อีกบ้านหนึ่งมี</p><p>อยู่ในคามนิคมและราชธานีเหล่านี้    เหตุนั้นคามนิคมเละราชธานีเหล่านี้ </p><p>ชื่อว่าเป็นที่ระยะไก่บินตก.      บาลีว่า  สมฺปาทิกา  ดังนี้ก็มี.   อธิบายว่า</p><p>ความถึงพร้อมแห่งไก่    กล่าวคือการเดินไปด้วยเท้าแห่งไก่จากระหว่างบ้าน</p><p>หนึ่งไปยังอีกระหว่างบ้านหนึ่งมีอยู่ในคามนิคมและราชธานีเหล่านี้.   ท่าน</p><p>แสดงความที่สัตว์อยู่ร่วมกันเป็นกลุ่มนั่นแลแม้ทั้งสองนั้น.      บทว่า    <strong>อวีจิ</strong></p><p><strong>มญฺเ  ผุโฏ  ภวิสฺสติ</strong> ความว่า  จักเต็มแน่นขนัดประดุจอเวจีมหานรก.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ตรัสไว้ด้วยสามารถแห่งอายุ  สัตว์ที่เจริญว่า</p><p>ดูก่อนภิกษุทั้งหลายในเวลามนุษย์มีอายุ  ๘๐,๐๐๐  ปี  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>นามว่า   เมตตรัย  จักอุบัติขึ้นในโลก.   เพราะพระพุทธเจ้าทั้งหลาย   ย่อม</p><p>ไม่บังเกิดในเวลาสัตว์ที่มีอายุเจริญแต่ย่อมเกิดในเวลาสัตว์มีอายุเสื่อม.   อธิ-</p><p>บายว่า   เพราะเหตุนั้นเวลาใด  อายุนั้น  เจริญแล้ว    ถึงความเป็นอสงไขย</p><p>แล้ว  กลับตกไปอีก  จักตั้งอยู่ในกาลที่สัตว์มีอายุ  ๘๐,๐๐๐  ปี  ในกาลนั้น</p><p>พระพุทธเจ้าจักอุบัติขึ้น.  ก็บทว่า  <strong>ปริหริสฺสติ</strong>  นี้  ท่านกล่าวไว้ด้วยสามารถ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 141</p><p>แห่งสัตว์ที่เที่ยวแวดล้อมไป.   บทว่า <strong>ยูโป</strong>  ได้แก่ปราสาท.   บทว่า  รญฺญา</p><p>มหาปนาเทน  การาปิโต  ความว่า  มีพระราชาผู้เป็นต้นเหตุ   ท้าวสักกะ-  </p><p>เทวราช   จึงส่งพระวิษณุกรรมเทพบุตรไปให้สร้างปราสาท เพื่อประโยชน์</p><p>แก่พระราชาพระองค์นั้น.</p><p>         เล่ากันว่า  เมื่อก่อน  บิดากับบุตรสองคน  เป็นช่างสานช่วยกันเอา</p><p>ไม้อ้อและไม้มะเดื่อสร้างบรรณศาลาถวายแด่พระปัจเจกพุทธเจ้า  แล้วนิมนต์</p><p>ให้ท่านอยู่ในที่นั้นบำรุงด้วยปัจจัย ๔.    ครั้นทำกาละแล้วก็บังเกิดในเทว-</p><p>โลก.  ในสองบิดาและบุตรนั้น  บิดายังอยู่ในเทวโลกนั่นเอง.  บุตรจุติ</p><p>จากเทวโลกแล้วบังเกิดในพระครรภ์ของพระนางสุเมธาเป็นเทวีของพระ- </p><p>เจ้าสุรุจิต    เป็นพระราชกุมารพระนามว่ามหาปนาทะ.   ภายหลัง   ท้าวเธอ</p><p>รับสั่งให้ยกฉัตร     ได้เป็นพระราชานามว่ามหาปนาทะ.   ลำดับนั้น   ด้วย</p><p>บุญญานุภาพของท้าวเธอ ท้าวสักกะเทวราช   จึงส่งพระวิษณุกรรมเทพบุตร</p><p>ให้ไปสร้างปราสาทถวายพระราชา.      พระวิษณุกรรมเทพบุตรนั้นเนรมิต </p><p>ปราสาทถวายท้าวเธอสูงถึง  ๒๕ โยชน์ ๗  ชั้น    ล้วนแล้วด้วยรัตนะทั้ง  ๗</p><p>ประการ   ซึ่งท่านหมายเอากล่าวไว้ในชาดกว่า</p><p>                <strong>พระราชาพระนามว่าปนาทะ มีปราสาทล้วนแล้ว</strong></p><p><strong>         ด้วยทอง กว้าง ๑๖ ชั่วลูกธนู    ชนทั้งหลายกล่าวส่วน</strong></p><p><strong>         สูงถึงพันชั่วธนู   ปราสาทนั้น ๗  ชั้น  สูงพันชั่วลูกธนู</strong></p><p><strong>         สะพรั่งไปด้วยธง แพรวพราวไปด้วยแก้วสีเขียว     นัก</strong></p><p><strong>         ฟ้อน ๖ พัน แบ่งเป็น  ๗  พวก  ได้ฟ้อนอยู่ในปราสาท</strong></p><p><strong>         นั้น   ดูก่อนภัททชิเศรษฐี ท่านกล่าวไว้ โดยประการใด</strong></p><p><strong>         เหตุนั้นได้มีในกาลนั้น  โดยประการนั้น   ครั้งนั้นเราได้</strong></p><p><strong>         เป็นท้าวสักกะ   ผู้ทำการขวนขวายให้แก่ท่าน   ดังนี้. </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 142</p><p>         พระราชานั้น  ประทับอยู่ที่ปราสาทนั้นตลอดพระชนมายุสวรรคต</p><p>แล้ว  บังเกิดในเทวโลก.   เมื่อท้าวเธอบังเกิดในเทวโลก   ปราสาทนั้นก็จม</p><p>ลงในกระแสแม่น้ำมหาคงคา.   พระนครชื่อปยาคะประดิษฐ์ เป็นอันเทวดา  </p><p>นิรมิตแล้ว   ณ   ที่ใกล้เคียงหัวบันไดของปราสาทนั้น.    บ้านชื่อโกฎิคาม</p><p>มีในที่ตรงกับยอดปราสาทพอดี.</p><p>         ภายหลังต่อมา     ครั้งพระผู้มีพระภาคเจ้าของเรา    เทพบุตรช่าง</p><p>สานนั้น   จุติจากเทวโลก เป็นเศรษฐีชื่อภัททชิ  ในถิ่นมนุษย์ บวชในสำ-</p><p>นักพระศาสดา   บรรลุพระอรหัตแล้ว.   พึงให้เรื่องพิสดารด้วยคำว่า    "ท่าน</p><p>นั้นแสดงปราสาทนั้นแก่หมู่ภิกษุ  ในวันที่เอาเรือข้ามแม่น้ำคงคา".  ถาม</p><p>ว่า    ก็เพราะเหตุใดปราสาทนี้จึงไม่อันตรธานไป   แก้ว่า  เพราะอานุภาพ</p><p>บุญเทพบุตรนอกจากนี้.   กุลบุตรผู้ทำบุญร่วมกับท่านบังเกิดในเทวโลก ใน </p><p>อนาคต  จักเป็นพระราชานามว่า สังขะ   ปราสาทนั้นจักตั้งขึ้น  สำหรับให้</p><p>พระราชานั้นใช้สอย   เพราะเหตุนั้น   ปราสาทจึงไม่อันตรธานไปแล้ว. </p><p>         บทว่า   <strong>อุสฺสาเปตฺวา</strong>   ความว่า ให้ปราสาทนั้นตั้งขึ้น.      บทว่า</p><p><strong>อชฺฌาวสิตฺวา</strong>  ได้แก่  ประทับอยู่  ณ  ที่นั้น.  บทว่า  <strong>ต  ทตฺวา  วิสชฺชิตฺวา</strong></p><p>ความว่า      ให้ปราสาทนั้นด้วยอำนาจทานและสละด้วยอำนาจการบริจาค</p><p>โดยไม่เพ่ง  (ผลตอบแทน).    ถามว่า   ถวายปราสาทอย่างนั้นแก่ใคร.  แก้</p><p>ว่า   แก่เหล่าสมณะเป็นต้น.    เพราะเหตุนั้น   ท่านจึงได้กล่าวไว้ว่า   "ให้</p><p>ทานแก่สมณพราหมณ์คนกำพร้าคนเดินทางวณิพกยาจก".  ถามว่า  ก็พระ</p><p>ราชา (พระภัททชิ) นั้น  จักแสดงปราสาทหลังหนึ่ง     แก่ภิกษุเป็นอันมาก</p><p>อย่างไร ?    แก้ว่า   นัยว่า  จิตของท่านจักเกิดขึ้นอย่างนี้ว่า   ปราสาทนี้   จง</p><p>กระจัดกระจาย.  ปราสาทนั้นจักกระจัดกระจายเป็นท่อนเล็กท่อนน้อย. ท้าว</p><p>เธอไม่มีจิตข้อเกี่ยวปราสาทนั้นเลย  จักสละด้วยอำนาจทาน  ด้วยพระดำรัส </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 143</p><p>ว่าผู้ใดปรารถนาจำนวนเท่าใด   ผู้นั้นจงถือเอาจำนวนเท่านั้น  ด้วยเหตุนั้น   </p><p>ท่านจึงกล่าวว่า   <strong>ทาน  ทตฺวา   เมตฺเตยฺยสฺส  ภควโต</strong>    ฯเปฯ  <strong>วิหริสฺสติ</strong></p><p>ดังนี้.   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงอนุสนธิสืบต่อแห่งวัฏฏคามีกุศล  ด้วย</p><p>พระดำรัสมีประมาณเท่านี้.</p><p>         บัดนี้  เมื่อจะทรงแสดงความสืบต่อแห่งวัฏฏคามีกุศล   จึงตรัสคำว่า</p><p><strong>อตฺตทีปา  ภิกฺขเว  วิหรถ</strong>  เป็นต้นไว้อีก.  ข้อว่า  <strong>อิทโข  ภิกฺขเว</strong></p><p><strong>ภิกฺขุโน  อายุสฺมึ</strong>   ความว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า  ดูก่อนภิกษุ</p><p>ทั้งหลาย  เราได้กล่าวคำใดไว้กะเธอว่า  "เธอทั้งหลายจักเจริญด้วยอายุบ้าง"</p><p>คำนี้ย่อมมีในอายุของภิกษุนั้น    คือ คำนี้เป็นเหตุแห่งอายุ.   เพราะฉะนั้น</p><p>พวกเธอเมื่อต้องการให้อายุเจริญ  ต้องเจริญอิทธิบาท  ๔  อย่างเหล่านี้. บท</p><p>ว่า วณฺณสฺมึ     ความว่า   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า  เราได้กล่าวคำ</p><p>ใดไว้กับเธอว่า      พวกเธอจักเจริญด้วยวรรณะบ้าง       นี้เป็นเหตุ (เจริญ)</p><p>วรรณะในวรรณะนั้น     ด้วยว่าวรรณะแห่งสรีระของผู้มีศีล   ย่อมเจริญด้วย</p><p>อำนาจความไม่เดือดร้อนเป็นต้น      แม้วรรณะคือคุณก็เจริญด้วยอำนาจชื่อ</p><p>เสียง   เพราะฉะนั้น  พวกเธอเมื่อต้องการให้วรรณะเจริญต้องมีศีลบริบูรณ์.</p><p>บทว่า    <strong>สุขสฺมึ</strong>       ความว่า      พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า   เราได้</p><p>กล่าวคำใดไว้กับพวกเธอว่า    พวกเธอจักเจริญด้วยความสุขบ้างดังนี้    คำ</p><p>นี้ย่อมมีความสุขที่เกิดจากฌานมีประการต่าง  ๆ     มีปีติแลสุขเกิดจากวิเวก</p><p>ในความสุขนั้น คือ  เป็นต้น   เพราะเหตุนั้น   พวกเธอเมื่อต้องการให้เจริญ</p><p>ด้วยความสุข   ต้องเจริญฌาน ๔ อย่างเหล่านี้.  บทว่า  <strong>โภคสฺมึ</strong>   ความว่า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า   เราได้กล่าวคำใดไว้กับพวกเธอว่า    พวก</p><p>เธอจักเจริญด้วยโภคะบ้าง  ดังนี้    นี้คือโภคะได้แก่พรหมวิหารที่พึงแผ่ได้ทั่ว</p><p>ทิศอันนำซึ่งความเป็นผู้ไม่เกลียดชังเหล่าสัตว์ที่หาประมาณมิได้  มีอานิสงส์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 144</p><p>๑๑  ประการเช่นนอนเป็นสุขเป็นต้น   เพราะฉะนั้นพวกเธอเมื่อต้องการให้   </p><p>โภคะเจริญ   ต้องเจริญพรหมวิหารเหล่านี้.   บทว่า พลสฺมึ   ความว่า  พระ</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า      เราได้กล่าวคำใดไว้กับพวกเธอว่า       พวก</p><p>เธอจักเจริญด้วยกำลังบ้างดังนี้    คำนี้คือกำลังกล่าวคืออรหัตผล       ซึ่งเกิด</p><p>ขึ้นในที่สุดแห่งความสิ้นไปแห่งอาสวะ  เพราะเหตุนั้น  พวกเธอเมื่อต้องการ</p><p>จะให้กำลังเจริญ    ต้องทำความพากเพียรเพื่อการบรรลุถึงพระอรหัต.    บท</p><p>ว่า <strong>ยถยิท  ภิกฺขเว  มารพล</strong>   ความว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า</p><p>เราย่อมไม่พิจารณาเห็นแม้กำลังอันเป็นเอกในโลกอย่างอื่น  ที่ข่มยาก   กำ-</p><p>จัดยาก   เหมือนกำลังของเทวบุตรมารมัจจุมารกิเลสมารนี้เลย     อรหัตตผล</p><p>นี้เท่านั้น  ย่อมข่ม  ครอบงำ ท่วมทับกำลังแม้นั้นได้   เพราะเหตุนั้น    พวก</p><p>เธอควรทำความพากเพียรในพระอรหัตนี้เท่านั้น.   ข้อว่า   <strong>เอวมิท  ปุญฺ</strong></p><p>ความว่า   แม้บุญที่เป็นโลกุตตระนี้    ย่อมเจริญจนตราบสิ้นอาสวะ.  พระผู้มี</p><p> พระภาคเจ้าเมื่อยังอนุสนธิสืบต่อแห่งวัฏฏคามีกุศลให้จบลง   จึงยังเทศนา</p><p>ให้จบลงด้วยยอดคือพระอรหัต.  ในเวลาจบพระสูตร  ภิกษุ  ๒๐,๐๐๐   รูป</p><p>บรรลุพระอรหัต  สัตว์ ๘๔,๐๐๐ ได้ดื่มน้ำอมฤตแล้ว  แล.</p><p>                        <em>จบอรรถกถาจักกวัตติสูตร  ที่  ๓ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 145</p><p>                      <strong>๔.  อัคคัญญสูตร</strong></p><p>             <strong>เรื่อง  วาเสฏฐะภารทวาชะ</strong>  </p><p>         [๕๑]   ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้ :- </p><p>         สมัยหนึ่ง      พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ ปราสาทของนาง</p><p>วิสาขามิคารมารดา   ในบุพพารามกรุงสาวัตถี.  ก็โดยสมัยนั้นแล  วาเสฏฐ-</p><p>สามเณรสละภารทวาชสามเณร หวังความเป็นภิกษุ   จึงอยู่ประจำในสำนัก</p><p>ของภิกษุ.    ลำดับนั้นในเวลาเย็นวันหนึ่ง     พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จออก</p><p>จากที่เร้นแล้ว    ได้เสด็จลงจากปราสาท       ทรงจงกรมอยู่ในที่กลางแจ้ง </p><p>ที่ร่มเงาปราสาท.  วาเสฏฐสามเณรได้เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จออกจาก</p><p>ที่เร้นลงจากปราสาทแล้ว   เสด็จจงกรมอยู่กลางแจ้งที่ร่มเงาปราสาทในเย็น</p><p>วันหนึ่ง   ครั้นเห็นแล้ว   จึงเรียกภารทวาชสามเณรมากล่าวว่า  ภารทวาชะ</p><p>ผู้มีอายุ   พระผู้มีพระภาคเจ้านี้เสด็จออกจากที่เร้นลงจากปราสาท  ภารทวาชะ</p><p>จงกรมอยู่ที่กลางแจ้งที่ร่มเงาของปราสาทในเวลาเย็น  ภารทวาชะผู้อาวุโส</p><p>เรามาไปกัน  เราจักเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าจนถึงที่ประทับ  เราพึงได้</p><p>เพื่อจะฟังธรรมีกถา     ในที่เฉพาะพระพักตร์ของพระผู้มีพระภาคเจ้าดังนี้.</p><p>ภารทวาชสามเณรก็รับคำของวาเสฏฐสามเณรว่า          ตกลงท่านผู้มีอายุ.</p><p>ครั้งนั้นแล         วาเสฏฐสามเณรและภารทวาชสามเณรจึงพากันเข้าไปเฝ้า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจนถึงที่ประทับ   ครั้นเข้าไปเฝ้าแล้ว   ได้ถวายอภิวาท</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว  ได้เดินจงกรมตามพระผู้มีพระภาคเจ้าซึ่งกำลังเสด็จ</p><p>จงกรมอยู่   ครั้งนั้นแล     พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกวาเสฏฐสามเณรมา</p><p>แล้วตรัสว่า   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ   เธอทั้งหลายแล    มีชาติเป็น</p><p>พราหมณ์มีตระกูลเป็นพราหมณ์  ออกบวชจากตระกูลของพราหมณ์  ดูก่อน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 146</p><p>วาเสฏฐะและภารทวาชะ  พราหมณ์ทั้งหลาย ไม่ด่า ไม่บริภาษเธอทั้งหลาย    </p><p>หรือดังนี้.   วาเสฏฐะและภารทวาชสามเณรจึงทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>พราหมณ์ทั้งหลาย  ย่อมด่า  ย่อมบริภาษข้าพระองค์ทั้งหลายด้วยถ้อยคำตาม </p><p>สมควรแก่ตนอย่างเต็มที่  ไม่มีลดหย่อนเลย  ดังนี้.    พระผู้มีพระภาคเจ้าจึง  </p><p>ตรัสถามว่า   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ก็พวกพราหมณ์ด่าบริภาษเธอ</p><p>ด้วยคำด่าอันสมควรแก่ตนอย่างเต็มที่  ไม่มีลดหย่อนเลยอย่างไร้.  สามเณร</p><p>ทั้งสองทูลว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     พราหมณ์ทั้งหลายกล่าวอย่างนี้ว่า</p><p>พราหมณ์เท่านั้น      เป็นวรรณะประเสริฐที่สุด   วรรณะเหล่าอื่นเลวทราม</p><p>พราหมณ์เท่านั้นเป็นวรรณะขาว   วรรณะอื่นดำ     พวกพราหมณ์ทั้งหลาย</p><p>เท่านั้นบริสุทธิ์  คนที่ไม่ใช่พราหมณ์  หาบริสุทธิ์ไม่  พวกพราหมณ์ทั้ง</p><p>หลาย  เป็นบุตรเกิดจากอุระ   เกิดจากปากของพระพรหม     เกิดจากพระ-</p><p>พรหม   พระพรหมเนรมิตขึ้นมา   เป็นทายาทของพระพรหม  พวกท่านมา</p><p>ละเสียจากวรรณะที่ประเสริฐที่สุดเข้าไปอยู่ในวรรณะที่เลวทราม  คือพวก</p><p>สมณะโล้น      เป็นพวกคหบดีเป็นพวกดำ        เกิดจากเท้าของพระพรหม</p><p>การที่พวกท่านมาละเสียจากวรรณะประเสริฐสุด   ฯลฯ     เช่นนี้     ไม่เป็น</p><p>การดี  ไม่เป็นการสมควรเลย    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     พวกพราหมณ์ได้</p><p>พากันด่าบริภาษข้าพระองค์ทั้งหลายด้วยถ้อยคำบริภาษอันสมควรแก่ตนอย่าง</p><p>เต็มที่ ไม่มีลดหย่อนเลย   อย่างนี้แลดังนี้.  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  ดูก่อน</p><p>วาเสฏฐะและภารทวาชะ พวกพราหมณ์ระลึกถึงเรื่องเก่าของตนไม่ได้  จึง</p><p>กล่าวอย่างนี้ว่า พราหมณ์เท่านั้นเป็นวรรณะประเสริฐที่สุด    วรรณะเหล่า</p><p>อื่นเลวทราม   พราหมณ์เท่านั้นมีวรรณะขาว    วรรณะเหล่าอื่นดำ    พวก</p><p>พราหมณ์เท่านั้นบริสุทธิ์      หมู่ชนที่ไม่ใช่พราหมณ์หาบริสุทธิ์ไม่  พวก</p><p>พราหมณ์   เป็นบุตรเกิดแต่อุระ  เกิดจากปากของพระพรหม  เกิดจากพระ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 147</p><p>พรหม  พรหมเนรมิตขึ้น  เป็นทายาทของพรหม ดังนี้.   ดูก่อนวาเสฏฐะและ   </p><p>ภารทวาชะ    ตามที่ปรากฏชัดเจนอยู่ว่า    นางพราหมณีของพวกพราหมณ์</p><p>ทั้งหลายมีระดูบ้าง  มีครรภ์บ้าง   ตลอดอยู่บ้าง ให้ลูกดื่มนมบ้าง ก็พราหมณ์</p><p>เหล่านั้นเป็นผู้เกิดทางช่องตลอดของนางพราหมณีทั้งนั้น   พราหมณ์เท่านั้น</p><p>เป็นวรรณะประเสริฐที่สุด  ฯลฯ   เป็นทายาทของพรหม ดังนี้.   ก็พราหมณ์</p><p>เหล่านั้นย่อมกล่าวตู่พระพรหม   และพูดมุสา  พวกเขาจะต้องประสพ  สิ่ง</p><p>ไม่เป็นบุญมากมาย.</p><p>                         <strong>ว่าด้วยวรรณะ  ๔</strong></p><p>         [๕๒]   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ   วรรณะเหล่านี้มี ๔ คือ</p><p>กษัตริย์   พราหมณ์  แพศย์  ศูทร.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  กษัตริย์</p><p>บางพระองค์ในโลกนี้มีปกติฆ่าสัตว์     มีปกติถือเอาของที่เขาไม่ได้ให้   มี</p><p>ปกติประพฤติผิดทางกาม       มีปกติพูดมุสา        มีวาจาส่อเสียด     มีวาจา</p><p>หยาบคาย   พูดเพ้อเจ้อ  เพ่งเล็งอยากจะได้ของเขา  พยาบาทปองร้ายเขา   มี</p><p>ความเห็นผิด.   ดูก่อนวาเสฎฐะและภารทวาชะ ธรรมทั้งหลายเหล่านี้อันใด</p><p>เป็นอกุศล   นับว่าเป็นอกุศล   มีโทษนับว่ามีโทษ  ไม่ควรเสพ   นับว่าไม่</p><p>ควรเสพ  ไม่ควรเป็นอริยธรรม  ก็นับว่าไม่ควรเป็นอริยธรรม    เป็นธรรมที่</p><p>ดำ  มีวิบากดำ   วิญญูชนติเตียน  ดังกล่าวมานี้     ธรรมเหล่านั้นย่อมปรากฏ</p><p>อย่างชัดเจนในกษัตริย์บางพระองค์.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  แม้</p><p>พราหมณ์แล...ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะแม้แพศย์แล...ดูก่อนวาเสฏฐะ</p><p>และภารทวาชะ แม้ศูทรและบางคนในโลกนี้  มีปกติฆ่าสัตว์ มีปกติถือเอา</p><p>ของที่เขาไม่ได้ให้ ฯลฯ   เป็นมิจฉาทิฏฐิ. ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>อย่างนี้แล  ธรรมทั้งหลายเหล่าใด   เป็นอกุศลนับว่าเป็นอกุศล ฯลฯ  เป็น</p><p>ธรรมดำมีวิบากดำ  วิญญูชนติเตียน  ธรรมเหล่านั้นก็ย่อมปรากฏอย่างชัดเจน</p><p>ในศูทรแม้บางคน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 148</p><p>  <strong>ว่าด้วยธรรมอันประเสริฐในโลกทั้งสอง</strong>  </p><p>         [๕๓]  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ    กษัตริย์แม้บางคนในโลก</p><p>นี้   เป็นผู้เว้นขาดจากปาณาติบาต   เว้นขาดจากอทินนาทาน  เว้นขาดจาก</p><p>กาเมสุมิจฉาจาร     เว้นขาดจากมุสาวาจา     เว้นขาดจากปิสุณวาจา   เว้น</p><p>ขาดจากผรุสวาจา  เว้นขาดจากสัมผัปปลาปะ  ไม่เพ็งเล็งอยากได้ของเขา</p><p>มีจิตไม่พยาบาท   เป็นสัมมาทิฏฐิ. ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  อย่างนี้ </p><p>แล    ธรรมเหล่านี้เหล่าใด    เป็นกุศล   นับว่าเป็นกุศล  ไม่มีโทษนับว่า</p><p>ไม่มีโทษ   ควรเสพนับว่าควรเสพ   ควรเป็นอริยะนับว่าควรเป็นอริยะ  เป็น</p><p>ธรรมขาว   มีบากขาว     วิญญูชนสรรเสริญ  ธรรมเหล่านั้นย่อมปรากฏ</p><p>อย่างชัดเจนในกษัตริย์บางคนในโลกนี้.  ดูก่อนเวเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>แม้พราหมณ์...ดูก่อนวาเสฏฐะและการทวาชะ แม้แพศย์แล.   ดูก่อน</p><p>วาเสฏฐะและภารทวาชะ       แม้ศูทรแลบางคนในโลกนี้เป็นผู้เว้นขาดจาก</p><p>ปาณาติบาต ฯลฯ  ไม่เพ่งเล็งอยากได้ของเขา   มีจิตไม่พยาบาทเขา  มีความ</p><p>เห็นถูกต้อง.     ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ อย่างนี้แล   ธรรมทั้งหลาย</p><p>เหล่านี้เหล่าใดเป็นกุศลนับว่าเป็นกุศล  ไม่มีโทษนับไม่มีโทษ ควรเสพ</p><p>นับว่าควรเสพควรเป็นอริยะนับว่าควรเป็นอริยะ  เป็นธรรมขาว  มีวิบากขาว</p><p>วิญญูชนสรรเสริญ    ธรรมทั้งหลายเหล่านั้นย่อมปรากฏอย่างชัดเจนแม้ใน</p><p>ศูทรบางคน.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ   เมื่อวรรณะทั้ง  ๔  เหล่านี้ </p><p>แลรวมกันเป็น ๒ ฝ่าย   คือ  พวกที่ตั้งอยู่ในธรรมฝ่ายดำ   วิญญูชนติเตียน</p><p>พวกหนึ่ง   และพวกตั้งอยู่ในธรรมฝ่ายขาว     วิญญูชนไม่ติเตียนพวกหนึ่ง  </p><p>ในเรื่องนี้เหตุไร   พวกพราหมณ์  จึงพากันกล่าวอย่างนี้ว่า  พราหมณ์เท่านั้น  </p><p>เป็นวรรณะประเสริฐที่สุด   วรรณะเหล่าอื่นล้วนเลวทราม    พราหมณ์เท่า</p><p>นั้นมีวรรณะขาว     วรรณะเหล่าอื่นดำ         พราหมณ์เท่านั้นย่อมบริสุทธิ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 149</p><p>หมู่คนที่ไม่ใช่พราหมณ์หาบริสุทธิ์ไม่   พราหมณ์ทั้งหลายเป็นบุตรเกิดแต่   </p><p>อกเกิดจากปากของพรหม   เกิดจากพระพรหมโดยตรง     พรหมเนรมิตขึ้น</p><p>เป็นทายาทของพรหม  ดังนี้.      วิญญูชนทั้งหลายย่อมไม่รับรองถ้อยคำของ</p><p>พราหมณ์เหล่านั้น.  ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>เพราะว่า  บรรดาวรรณะทั้ง ๔ เหล่านี้     ผู้ใดเป็นภิกษุผู้ขีณาสพ   อยู่จบ</p><p>พรหมจรรย์มีกิจที่ควรทำทำเสร็จแล้ว      ปลงภาระลงได้แล้ว       ตามบรรลุ </p><p>ประโยชน์ของตน  มีสังโยชน์เครื่องผูกสัตว์ไว้ในภพสิ้นรอบแล้ว  หลุดพ้น</p><p>ได้เพราะรู้โดยชอบ   ผู้นั้นย่อมปรากฏว่าเป็นยอดกว่าคนทั้งหลายโดยธรรม</p><p>แท้  หาใช่โดยอธรรมไม่.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ก็ธรรมเท่านั้น</p><p>ประเสริฐที่สุดภารทวาชะ โดยบรรยายมานี้  พวกเธอพึงเข้าใจข้อนั้นอย่างนี้</p><p>วาเสฏฐะและภารทวาชะ  โดยบรรยายมานี้  พวกเธอพึงเข้าใจข้อนั้นอย่างนี้</p><p>ว่า  <strong>ธรรมเท่านั้น  ประเสริฐที่สุดในหมู่ชนทั้งในทิฏฐธรรม   และใน</strong></p><p><strong>อภิสัมปรายภพ.</strong>  </p><p>             <strong>ว่าด้วยธรรมประเสริฐที่สุด</strong></p><p>         [๕๔]   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ พระราชาทรงพระนามว่า</p><p>ปเสนทิโกศลก็ทรงทราบว่า   พระสมณโคดมผู้ยอดเยี่ยม  เสด็จออกบวชจาก </p><p>ศากยราชตระกุลดังนี้.   ดูก่อนวาเสฎฐะและภารทวาชะ       พวกศากยราช</p><p>ทั้งหลายแลย่อมเป็นผู้ติดตามพระเจ้าปเสนทิโกศลทุกขณะ.  ดูก่อนวาเสฏฐะ</p><p>และภารทวาชะ      พวกศากยราชทั้งหลายแลย่อมกระทำการนอบน้อมการ </p><p>ไหว้    การต้อนรับ  อัญชลีกรรม      สามีจิกรรม  ในพระเจ้าปเสนทิโกศล.</p><p>ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะอย่างนี้แล  ศากยะทั้งหลายย่อมพากันกระทำ</p><p>การนอบน้อม  การไหว้   การต้อนรับ    อัญชลีกรรม  สามีจิกรรมในพระเจ้า</p><p>ปเสนทิโกศล พระเจ้าปเสนทิโกศลยังทรงกระทำการต้อนรับ  การไหว้  การ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 150</p><p>ต้อนรับ   อัญชลีกรรม       สามีจิกรรมนั้นในพระตถาคต     ด้วยพระดำริว่า   </p><p>พระสมณโคดมมีชาติดีกว่า  เรามีชาติไม่ดี      พระสมณโคดมทรงมีกำลัง</p><p>เราเองมีกำลังทราม     พระสมณโคดมน่าเลื่อมใส   เราเองมีผิวพรรณเศร้า-</p><p>หมอง   พระสมณโคดมมีศักดิ์ใหญ่   เราเองมีศักดิ์น้อย   ดังนี้     โดยที่แท้</p><p>พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงสักการะพระธรรม        เคารพพระธรรม   นับถือ</p><p>พระธรรม   บูชาพระธรรม   นอบน้อมพระธรรม.    พระเจ้าเสนทิโกศล</p><p>ทรงทำการนอบน้อม   อภิวาท     ต้อนรับ       อัญชลีกรรม       สามีจิกรรม</p><p>ในพระตถาคตอย่างนี้แล.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ    โดยบรรยายนี้ </p><p>เธอพึงทราบอย่างนี้ว่า       พระธรรมเท่านั้นประเสริฐที่สุดในหมู่ชนทั้งใน</p><p>ทิฏฐิธรรมและอภิสัมปรายภพ.</p><p><strong>ว่าด้วยบุตรเกิดแต่พระอุระ  พระโอษฐ์พระผู้มีพระภาค</strong></p><p>         [๕๕]  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อนว่าเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>เธอทั้งหลายแล   มีชาติต่างกัน   มีชื่อต่างกัน     มีโคตรต่างกัน     ออกจาก</p><p>เรือนมาบวชเป็นบรรพชิต  ถูกเขาถามว่า  ท่านเป็นพวกไหนดังนี้  พึงตอบ</p><p>เขาว่า พวกเราเป็นพวกพระสมณะศากยบุตรดังนี้.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารท-</p><p>วาชะ ก็ผู้ใดแลมีศรัทธาในพระตถาคตตั้งมั่น  เกิดแต่มูลราก    ตั้งมั่นอย่าง</p><p>มั่นคง  อันสมณพราหมณ์  เทวดามารพรหมหรือใคร ๆ  ในโลกให้เคลื่อน</p><p> ย้ายไม่ได้  ควรจะเรียกผู้นั้นว่า  เราเป็นบุตรเถิดแต่พระอุระเกิดจากพระโอษฐ์</p><p>ของพระผู้มีพระภาค   เกิดจาก  พระธรรม  พระธรรมเนรมิตขึ้น  เป็น</p><p>ทายาทของพระธรรมดังนี้.   ข้อนั้นเพราะเหตุไร.  เพราะคำว่า  ธรรมกายก็ดี</p><p>พรหมกายก็ดี    ธรรมภูตก็ดี  พรหมภูตก็ดีเป็นชื่อของพระตถาคต.</p><p>         [๕๖]  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  มีบางสมัยบางคราว  โดย</p><p>อันล่วงไปแห่งกาลอันยาวนาน   โลกนี้ก็จะพินาศไป  เมื่อโลกกำลังพินาศ</p><p>อยู่    โดยมากหมู่สัตว์ย่อมวนเวียนไปเกิดในชั้นอาภัสสรพรหม      ในชั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 151</p><p>อาภัสสรพรหมนั้น    สัตว์เหล่านั้นมีความสำเร็จได้โดยทางใจ    มีปีติเป็น     </p><p>ภักษา  มีรัศมีเอง   ท่องเที่ยวไปได้ในอากาศ  ดำรงอยู่ในวิมานอันแสนงาม</p><p>ย่อมดำรงอยู่ได้สิ้นกาลยืดยาวนาน.      ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ   มี</p><p>สมัยอีกบางครั้ง  โดยอันล่วงไปแห่งกาลยืดยาวนาน  โลกนี้ย่อมเจริญขึ้น</p><p>เมื่อโลกกำลังเจริญขึ้น  โดยมากเหล่าสัตว์ก็จะพากันเคลื่อนจากพวกอาภัสสร-</p><p>พรหมมาสู่ความเป็นอย่างนี้อีก  และสัตว์เหล่านั้นมีความสำเร็จได้โดยทางใจ</p><p>มีปีติเป็นภักษา   มีรัศมีเอง  ท่องเที่ยวไปในอากาศได้   ดำรงอยู่ในวิมานอัน</p><p>งดงาม ย่อมดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>ก็โดยสมัยนั้นแลจักรวาลนี้ก็จะกลายเป็นน้ำไปหมด  มีความมืด  มองไม่เห็น</p><p>ทั้งดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ก็ยังไม่ปรากฏ  ดวงดาวนักษัตรก็ยังไม่ปรากฏ </p><p>กลางวันกลางคืนก็ไม่ปรากฏ     เดือนหนึ่งกึ่ง  เดือนหนึ่งก็ยังไม่ปรากฏ   ฤดู</p><p>และปีก็ยังไม่ปรากฏ  หญิงชายก็ยังไม่ปรากฏ.  หมู่สัตว์ทั้งหลายก็ถึงการ</p><p>นับว่า   สัตว์ดังนี้อย่างเดียวกัน.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ในกาล</p><p>บางคราว     โดยอันล่วงได้แห่งกาลยืดยาวนาน      ง้วนดินก็เกิดลอยอยู่บนน้ำ</p><p>ปรากฏแก่สัตว์เหล่านั้น     เหมือนน้ำนมสดที่บุคคลเคี่ยวแล้วทำให้เย็นสนิท</p><p>แล้วปรากฏเป็นฝาอยู่ข้างบนฉะนั้น    ง้วนดินนั้นได้สมบูรณ์ด้วยสี   กลิ่น รส </p><p>มีสีคล้ายเนยใสอย่างดีและเนยขึ้นอย่างดีฉะนั้น  และได้มีรสอันน่าชอบใจ</p><p>เหมือนน้ำผึ้งอันปราศจากโทษฉะนั้น. ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะที่นั่น </p><p>แล   มีสัตว์บางตนมีชาติโลเลกล่าวว่า   ท่านผู้เจริญ  สิ่งที่ลอยอยู่นี้   จะเป็น</p><p>อะไรดังนี้แล้วเอานิ้วมือช้อนเอาง้วนดินขึ้นมาลิ้มดู   เมื่อเขากำลังเอานิ้วมือ</p><p>ช้อนง้วนดินขึ้นมาลิ้มอยู่  ง้วนดินที่ได้ซ่านไปทั่ว  ความอยากจึงเกิดขึ้น</p><p>แก่เขา.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ    สัตว์เหล่าอื่นแลก็ถึงทิฏฐานุคติ</p><p>ของสัตว์นั้นก็จะพากันเอานิ้วมือซ้อนง้วนดินนั้นขึ้นมาลิ้มดู.     เมื่อสัตว์เหล่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 152</p><p>นั้นกำลังเอานิ้วมือช้อนเอาง้วนดินนั้นขึ้นมาชิม       ง้วนดินก็แผ่ซ่านไปทั่ว </p><p>สรรพางค์   และตัณหาก็เกิดขึ้นแก่สัตว์เหล่านั้น.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารท-</p><p>วาชะ   ที่นั้นแล   สัตว์เหล่านั้นจะพากันพยายามเอามือปั้นง้วนดินปั้นทำให้</p><p>เป็นคำเพื่อที่จะบริโภค.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ   เมื่อใดแลที่สัตว์</p><p>เหล่านั้นพยายามที่จะเอามือปั้นง้วนดินทำเป็นคำเพื่อที่จะบริโภค   เมื่อนั้น</p><p>รัศมีเฉพาะตัวของสัตว์เหล่านั้นก็จะหายไป.         เมื่อรัศมีเฉพาะตัวหายไป</p><p>พระจันทร์และพระอาทิตย์ก็ปรากฏขึ้นมา    เมื่อพระจันทร์และพระอาทิตย์</p><p>ปรากฏขึ้นแล้ว   หมู่ดาวนักษัตรก็จะปรากฏ      เมื่อหมู่ดาวนักษัตรปรากฏ</p><p>แล้ว   กลางคืนและกลางวันก็ปรากฏ         เมื่อกลางคืนกลางวันปรากฏแล้ว</p><p>เดือนหนึ่ง   กึ่งเดือนหนึ่งก็ปรากฏขึ้น   เมื่อเดือนหนึ่งและกึ่งเดือนหนึ่ง</p><p>ปรากฏขึ้นแล้ว      ฤดูและปีก็ปรากฏขึ้น.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>ด้วยเหตุเพียงประมาณเท่านี้แล  โลกนี้ก็ย่อมเจริญขึ้นมาอีก.</p><p>         [๕๗]   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ครั้งนั้นแล  สัตว์เหล่านั้น</p><p>พากันบริโภคง้วนดิน  มีง้วนดินเป็นภักษาเป็นอาหาร  ได้ดำรงอยู่ตลอดกาล</p><p>ยืดยาวนาน.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  สัตว์เหล่านั้นบริโภคง้วนดิน</p><p>มีง้วนดินนั้นเป็นภักษาเป็นอาหารได้ตั้งอยู่ตลอดกาลยืดยาวนานโดยประการ</p><p>ใดแล   ความแข็งแกร่งก็เกิดมีในกายของสัตว์เหล่านั้น  ความมีผิวพรรณดี</p><p>ก็ได้ปรากฏชัดขึ้นมา   สัตว์บางพวกก็มีผิวพรรณดี  บางพวกมีผิวพรรณเลว.</p><p>บรรดาสัตว์เหล่านั้น     สัตว์เหล่าใดมีผิวพรรณดี    สัตว์เหล่านั้นก็ดูหมิ่นสัตว์</p><p>ที่มีผิวพรรณเลวว่า   เรามีผิวพรรณดีกว่าสัตว์เหล่านั้น         สัตว์เหล่านั้นมี</p><p>ผิวพรรณเลวกว่าเราดังนี้.   เมื่อสัตว์เหล่านั้นเกิดมีมานะถือตัวเพราะการ</p><p>ดูหมิ่นเรื่องผิวพรรณเป็นปัจจัย  ง้วนดินก็ได้อันตรธานหายไป.  เมื่อง้วนดิน</p><p>หายไปแล้ว   สัตว์เหล่านั้นจึงประชุมกัน      ครั้นประชุมกันแล้วต่างก็พากัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 153</p><p>ทอดถอนใจว่า   รสดี  รสดีดังนี้.  แม้ในทุกวันนี้พวกมนุษย์ได้ของมีรสดีบาง  </p><p>อย่างเท่านั้น     ก็พากันกล่าวอย่างนี้ว่า รสดี  รสดี   ดังนี้    หมู่พราหมณ์ทั้ง</p><p>หลายพากันอนุสรณ์ถึงอักขระที่รู้กันว่าเป็นของเลิศเป็นของเก่านั้น   แต่</p><p>หาได้รู้ถึงความหมายของอักขระนั้นเลย. </p><p>           <strong>ว่าด้วยกะบิดินเป็นต้นเกิดขึ้น</strong></p><p>         [๕๘]    ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ครั้งนั้นแล  เมื่อง้วนดิน</p><p>ของสัตว์เหล่านั้นหายไป   กะบิดินก็ปรากฏขึ้น.  กะบิดินนั้นปรากฏเหมือน</p><p>เห็ด.    กะบิดินนั้นถึงพร้อมด้วยสี  กลิ่น  รส   ได้มีสีเหมือนเนยใสที่ปรุง</p><p>อย่างดีหรือเนยขึ้นอย่างดี  และได้มีรสอย่างน่าชอบใจเหมือนน้ำผึ้งซึ่งปราศ-</p><p>จากโทษฉะนั้น.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ครั้งนั้นแล  สัตว์เหล่านั้นก็</p><p>ได้พยายามเพื่อจะบริโภคกะบิดิน   สัตว์เหล่านั้น    บริโภคกะบิดินนั้นแล้ว</p><p>มีกะบิดินนั้นเป็นภักษาเป็นอาหาร     ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน.   ดู</p><p>ก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ สัตว์เหล่านั้นเมื่อบริโภคกะบิดิน  มีกะบิดิน</p><p>นั้นเป็นภักษาเป็นอาหาร   ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนานโดยประการใด</p><p>แล   ความเป็นผู้กล้าแข็ง  โดยประมาณโดยยิ่งก็ได้ปรากฏขึ้นในกายของ</p><p>สัตว์เหล่านั้น        และความเป็นผู้มีผิวพรรณงดงามก็ได้ปรากฏขึ้นในกายของ</p><p>ประการนั้น.  สัตว์บางพวกมีผิวพรรณดี  บางพวกมีผิวพรรณเลว.   บรรดา</p><p>สัตว์เหล่านั้น  สัตว์เหล่าใดมีผิวพรรณดี  สัตว์เหล่านั้นก็พากันดูหมิ่นสัตว์</p><p>ที่มีผิวพรรณทรามว่า   พวกเรามีผิวพรรณงามกว่าสัตว์เหล่านี้     สัตว์เหล่านี้ </p><p>มีผิวพรรณเลวกว่าพวกเราดังนี้.  เมื่อสัตว์เหล่านั้นต่างพากันมีมานะเกิดขึ้น</p><p>เพราะการดูหมิ่นผิวพรรณเป็นปัจจัย      กะบิดินก็อันตรธานหายไป.   เมื่อ</p><p>กะบิดินหายไปแล้ว  เครือดินได้ปรากฏขึ้นมา.   เครือดินนั้นได้ปรากฏคล้าย </p><p>ผลมะพร้าวฉะนั้น.     เครือดินนั้นสมบูรณ์ด้วยสี กลิ่น  รส   ได้มีสีเหมือน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 154</p><p>เนยใสที่ปรุงอย่างดีหรือเหมือนเนยขึ้นอย่างดีฉะนั้น   และได้มีรสน้ำชอบใจ   </p><p>เหมือนน้ำผึ้งซึ่งปราศจาดโทษฉะนั้น.       ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ </p><p>ครั้งนั้น   สัตว์เหล่านั้นได้พากันพยายามเพื่อที่จะบริโภคเครือดิน   สัตว์</p><p>เหล่านั้นบริโภคเครือดิน  ได้มีเครือดินนั้นเป็นภักษาเป็นอาหาร  ได้ดำรง</p><p>อยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ    สัตว์เหล่านั้น</p><p>บริโภคเครือดิน   มีเครือดินเป็นภักษาเป็นอาหาร  ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืด</p><p>ยาวนานโดยประการใดแล     ความเป็นผู้กล้าเข็งโดยประมาณโดยยิ่งก็ได้</p><p>ปรากฏในการแก่สัตว์เหล่านั้น    ละความเป็นผู้มีผิวพรรณดีได้ปรากฏขึ้น</p><p>อย่างชัดเจน.   สัตว์บางพวกมีผิวพรรณดี   บ้างพวกมีผิวพรรณเลว.    บรรดา</p><p>สัตว์เหล่านั้น  สัตว์เหล่าใด   มีผิวพรรณดี   สัตว์เหล่านั้นย่อมดูหมิ่นหมู่สัตว์</p><p>ที่มีผิวพรรณเลวว่า     พวกเรามีผิวพรรณดีกว่าสัตว์เหล่านี้     สัตว์เหล่านี้มี</p><p>ผิวพรรณเลวกว่าเราทั้งหลายดังนี้.          เมื่อสัตว์เหล่านั้นต่างก็เกิดมีมานะ</p><p>ถือตัวเพราะมีมานะว่ามีผิวพรรณดีนั้นเป็นปัจจัย    เครือดินได้อันตรธาน</p><p>หายไป.    เมื่อเครือดินหายไปแล้ว      เหล่าสัตว์ประชุมกัน   ครั้นประชุม</p><p>กันเล้วก็ทอดถอนใจว่า      เครือดินได้มีแก่เราหนอ     เครือดินของเราได้</p><p>สูญหายไปหมดแล้วหนอ   ดังนี้.  ในสมัยนี้มนุษย์ทั้งหลายพอถูกทุกขธรรม</p><p>บางอย่างถูกต้องเข้าก็พากันกล่าวว่า   ของนี้ได้มีแล้วสู่เรา   ของนี้ของเรา</p><p>ได้สูญหายไปหมดแล้ว ดังนี้.  พวกพราหมณ์  ย่อมอนุสรณ์ถึงอักขระอันควรรู้</p><p>ซึ่งเป็นของดีเป็นของเก่านั้นแล  แต่ว่าพวกพราหมณ์เหล่านั้น  หารู้ทั่วถึง</p><p>ใจความของอักขระนั้นไม่.</p><p>      <strong>ว่าด้วยปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ</strong></p><p>         [๕๙]   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ครั้นนั้นแล  เมื่อเครือดิน</p><p>ของสัตว์เหล่านั้นสูญหายไปแล้ว   ข้าวสาลีซึ่งบังเกิดในที่ที่ไม่ต้องไถ  ไม่มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 155</p><p>รำไม่มีแกลบ บริสุทธิ์มีกลิ่นหอม  มีเมล็ดเป็นข้าวสารก็ปรากฏขึ้นมา.  สัตว์   </p><p>ทั้งหลายก็พากันขนเอาข้าวสาลีชนิดใดมา    เพื่อเป็นอาหารมื้อเย็นในเวลา</p><p>เย็น   ตอนเช้าข้าวสาลีชนิดนั้นก็สุกงอกขึ้นมาเทน     และในตอนเช้าสัตว์</p><p>ทั้งหลายได้พากันขนเอาข้าวสาลีชนิดใดมา  เพื่อรู้โภคในเวลาเช้า   ใน</p><p>ตอนเย็น   ข้าวสาลีชนิดนั้นก็สุกงอกขึ้นมาแทน      ความบกพร่องไปหาได้</p><p>ปรากฏไม่.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ครั้งนั้นแล  เหล่าสัตว์ทั้งหลาย</p><p>พากัน   บริโภคข้าวสาลีซึ่งเกิดสุกเองในที่ที่ไม่ต้องไถมีข้าวสาลีนั้นเป็นภักษา</p><p>เป็นอาหาร  ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน.       ดูก่อนวาเสฏฐะและภาร-</p><p>ทวาชะ   สัตว์เหล่านั้นบริโภคข้าวสาลี  ซึ่งเกิดสุกเองในที่ที่ไม่ต้องไถ  มี</p><p>ข้าวสาลีนั้นเป็นภักษาเป็นอาหาร     ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน  โดย</p><p>ประการใดแล  ความกล้าแข็งโดยประมาณโดยยิ่งได้เกิดมีในกายของสัตว์</p><p>เหล่านั้น  และความเป็นผู้มีผิวพรรณงดงามก็ได้ปรากฏอย่างชัดเจนโดยประ-</p><p>การนั้น.   และเพศหญิงก็ปรากฏแก่หญิง   เพศชายก็ปรากฏแก่ชาย.  ก็ได้</p><p>ยินว่าหญิงย่อมเพ่งดูชายอยู่ตลอดเวลา  และชายก็เพ่งดูหญิงอยู่ตลอดเวลา</p><p>เช่นกัน.   เมื่อชนเหล่านั้นต่างเพ่งดูกันและกันอยู่ตลอดเวลา  ความกำหนัด</p><p>ก็เกิดขึ้น  ความเร่าร้อนก็ปรากฏขึ้นในกาย.  ชนเหล่านั้น  เพราะความ</p><p>เร่าร้อนเป็นปัจจัย   จึงได้เสพเมถุนธรรม.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>ก็  โดยสมัยนั้น    สัตว์เหล่าใดแลเห็นสัตว์เหล่าอื่นกำลังเสพเมถุนกันก็โปรย</p><p>ฝุ่นลงบ้าง   โปรยเถ้าลงบ้าง     โปรยโคมัยลงบ้าง  ด้วยกล่าวว่า   คนถ่อย</p><p>เจ้าจงฉิบหาย     คนถ่อยเจ้าฉิบหายดังนี้    แล้วกล่าวว่า   ก็สัตว์จักกระทำ</p><p>กรรมอย่างนี้แก่สัตว์อย่างไรดังนี้.  แม้ในขณะนี้  ในชนบทบางแห่ง  เมื่อ</p><p>นำสัตว์ถูกฆ่าไปสู่ตะแลงแกง    มนุษย์เหล่าอื่นก็จะซัดฝุ่นบ้างซัดเถ้าบ้าง</p><p>ซัดโคมัยบ้างใส่คนชื่อนั้น.  พวกพราหมณ์ย่อมระลึกถึงอักขระที่รู้กันวาดีซึ่ง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 156</p><p>เป็นของเก่านั้น   แต่ว่าพราหมณ์เหล่านั้นหารู้เนื้อความของอักขระนั้นอย่าง</p><p>ชัดเจนไม่.  </p><p>         [๖๐]   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะก็โดยสมัยนั้น  การซัดฝุ่น </p><p>เป็นต้นนั้นแล   รู้กันว่าไม่เป็นธรรม   ในบัดนี้รู้กันว่าเป็นธรรม.       ดูก่อน</p><p>วาเสฏฐะและภารทวาชะ   โดยสมัยนั้น  สัตว์เหล่าใดแลย่อมเสพเมถุนกัน</p><p>สัตว์เหล่านั้นย่อมไม่ได้เพื่อจะเข้าไปยังหมู่บ้าน   หรือนิคมตลอด  ๓  เดือน</p><p>บ้าง    ๒  เดือนบ้าง.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ    ในกาลใดแล  สัตว์ทั้ง</p><p>หลายถึงความชั่วช้าในอสัทธรรมนั่นตลอดเวลา  ในกาลนั้น   สัตว์เหล่านั้น</p><p>จึงได้พากันพยายามสร้างเรือนอยู่   เพื่อประโยชน์แก่การปกปิดอสัทธรรม</p><p>นั้น.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ    สัตว์บางตนซึ่งมีชาติขี้เกียจได้มี</p><p>ความคิดนี้ว่า   ท่านผู้เจริญ    เรานี้ต้องนำเอาข้าวสาลีมาเพื่อเป็นอาหารเย็น</p><p>ในเวลาเย็นและเพื่อเป็นอาหารเช้าในตอนเช้า   ย่อมเดือดร้อนจริง     อย่า</p><p>กระนั้นเลย   เราควรนำข้าวสาลีมาครั้งเดียวให้พอเพื่อบริโภคทั้งในเวลาเช้า</p><p>และเวลาเย็นดังนี้    ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ครั้งนั้นแล   สัตว์นั้นก็</p><p>นำเอาขาวสาลีมาเพียงคราวเดียว  เพื่อเป็นอาหารทั้งในเวลาเย็นทั้งในเวลา</p><p>เช้า.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครั้งนั้นแล  สัตว์อื่นจึงเข้าไปหาสัตว์</p><p>นั้นจนถึงที่อยู่  ครั้นเข้าไปหาแล้วจึงได้กล่าวกะสัตว์นั้นว่า  มาเถิด   สัตว์</p><p>ผู้เจริญ  เราจะไปนำข้าวสาลีมาดังนี้.   สัตว์นั้นจึงกล่าวว่า  อย่างเลยสัตว์ </p><p>ผู้เจริญ     เรานำข้าวสาลีมาครั้งเดียวเพื่อบริโภคทั้งในเวลาเย็นทั้งในเวลา</p><p>เข้าดังนี้.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ครั้งนั้นแล   สัตว์นั้นก็ถึงทิฏฐา-</p><p>นุคติของสัตว์นั้นแล้ว       นำข้าวสาลีมาครั้งเดียว   เพื่ออาหารทั้งสองเวลา</p><p>ด้วยกล่าวว่า  ได้ยินว่า  อย่างนี้ก็ดีนะผู้เจริญดังนี้   ดูก่อนวาเสฏฐะและภาร-</p><p>ทวาชะ  ครั้งนั้นแล   สัตว์อื่นจึงเข้าไปหาสัตว์นั้นจนถึงที่อยู่  ครั้นแล้วจึงได้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 157</p><p>กล่าวคำนี้กะสัตว์นั้นว่า   มาเถิดสัตว์ผู้เจริญ  เราจะไปเก็บข้าวสาลีกันดังนี้.  </p><p>สัตว์นั้นจึงตอบว่า   อย่าเลยสัตว์ผู้เจริญ   เรานำข้าวสาลีมาครั้งเดียวเพื่อเป็น  </p><p>อาหารทั้งเช้าและเย็นดังนี้.     ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ   สัตว์นั้นถึง  </p><p>ทิฏฐานุคติของสัตว์นั้นจึงนำข้าวสาลีมาเพื่อเป็นอาหารถึง  ๔  วัน        ด้วย</p><p>กล่าวว่า ได้ยินว่า  อย่างนี้ก็ดีนะผู้เจริญดังนี้.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>สัตว์อื่นเข้าไปหาสัตว์นั้นจนถึงที่อยู่       ครั้นแล้วได้กล่าวคำนี้กะสัตว์นั้นว่า</p><p>มาเถิดสัตว์ผู้เจริญ    พวกเราไปเก็บข้าวสาลีกันดังนี้.       สัตว์นั้นจึงกล่าวว่า</p><p>อย่าเลยผู้เจริญ     เรานำข้าวสาลีมาครั้งเดียวเพื่อเป็นอาหารได้  ๔  วันดังนี้.</p><p>ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ครั้งนั้นแล  สัตว์นั้นถึงทิฏฐานุคติของสัตว์</p><p>นั้นได้ไปขนเอาข้าวสาลีมาครั้งเดียวเท่านั้นเพื่อเป็นอาหาร  ๔  วัน    ด้วย</p><p>กล่าวว่า  ได้ยินว่า  อย่างนี้ก็ดีนะผู้เจริญดังนี้.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>เมื่อใดแล   สัตว์นั้นก็ได้พยายามเพื่อจะบริโภคข้าวสาลีที่สั่งสมไว้.   ดูก่อน</p><p>วาเสฏฐะและภารทวาชะ   ครั้งนั้นแล ข้าวสาลีจึงมีรำห่อเมล็ดบ้าง  มีแกลบ</p><p>ห่อเมล็ดบ้าง  ต้นที่ถูกเกี่ยวแล้วก็ไม่กลับงอกขึ้นอีก   การขาดตอนก็ปรากฏ</p><p>ขึ้น   ข้าวสาลีจึงได้มีเป็นกลุ่มขึ้นมา.</p><p>         [๖๑]  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ครั้งนั้นแล   สัตว์เหล่านั้น</p><p>จึงประชุมพร้อมกัน  ครั้นแล้วก็พากันทอดถอนใจว่า  ผู้เจริญ  ธรรมอันเลว-</p><p>ทรามได้ปรากฏในสัตว์ทั้งหลาย     ด้วยว่า  ในกาลก่อน     พวกเรามีความ</p><p>สำเร็จทางใจ  มีปีติเป็นภักษา  มีรัศมีเอง  ท่องเที่ยวไปในอากาศได้  ดำรง</p><p>อยู่ ในวิมานอันงดงาม  ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน  ในกาลบางคราว</p><p>โดยล่วงไปแห่งกาลยืดยาวนาน  ง้วนดินเกิดในน้ำแก่พวกเรา  ง้วนดินนั้น</p><p>ได้สมบูรณ์ด้วยสี  กลิ่น  รส   พวกเรานั้น   ได้พยายามเอามือปั้นง้วนดินเป็น</p><p>คำ ๆ เพื่อที่จะบริโภค  เมื่อพวกเราพากันพยายามเอามือปั้นง้วนดินทำ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 158</p><p>เป็นคำ ๆ เพื่อที่จะบริโภคอยู่   รัศมีเฉพาะตัวก็หายไป   เมื่อรัศมีเฉพาะตัว  </p><p>หายไป พระจันทร์และพระอาทิตย์ก็ปรากฏ เมื่อพระจันทร์และพระอาทิตย์</p><p>ปรากฏแล้ว  หมู่ดาวนักษัตรทั้งหลายก็ได้ปรากฏ        เมื่อหมู่ดาวนักษัตร</p><p>ปรากฏแล้ว  กลางคืนกลางวันก็ได้ปรากฏ  เมื่อกลางคืนกลางวันปรากฏ</p><p>แล้ว  เดือนหนึ่งกึ่งเดือนหนึ่งก็ปรากฏ เมื่อเดือนหนึ่งกึ่งหนึ่งเดือนปรากฏอยู่</p><p>ฤดูและปีก็ปรากฏ    พวกเราเหล่านั้นบริโภคง้วนดิน      มีง้วนดินนั้นเป็น</p><p>ภักษาเป็นอาหาร  ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน  เพราะอกุศลธรรมอัน</p><p>ลามก  ง้วนดินของพวกเรานั้นจึงได้หายไป  เมื่อง้วนดินหายไปแล้ว  กะบิดิน</p><p>ก็ปรากฏ  กะบิดินนั้นถึงพร้อมด้วยสี  กลิ่น  รส  พวกเรานั้นบริโภคกะบิดินนั้นแล้ว</p><p>กันพยายามเพื่อจะบริโภคกะบิดินนั้น     พวกเรานั้นบริโภคกะบิดินนั้นแล้ว</p><p>มีกะบิดินนั้นเป็นภักษาเป็นอาหาร  ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน  เพราะ</p><p>ความปรากฏแห่งอกุศลธรรมอันลามกของพวกเรานั้น  กะบิดินจึงได้หายไป</p><p>เมื่อกะบิดินหายไปแล้ว  เครือดินก็ปรากฏขึ้นมา   เครือดินนั้นก็สมบูรณ์</p><p>ด้วย สี  กลิ่น  รส พวกเรานั้นได้พากันพยายามเพื่อที่จะบริโภคเครือดินนั้น</p><p>พวกเรานั้นบริโภคเครือดินนั้นแล้ว   ก็มีเครือดินนั้นเป็นภักษาเป็นอาหาร</p><p>ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน       เพราะความปรากฏแห่งอกุศลธรรมอัน</p><p>ลามกของพวกเรานั้น       เครือดินจึงได้หายไป เมื่อเครือดินหายไปแล้ว</p><p>ข้าวสาลีอันเกิดสุกในที่ที่ไม่ต้องไถ ไม่มีรำ ไม่มีแกลบ   บริสุทธิ์  มีกลิ่นหอม</p><p>มีเมล็ดเป็นข้าวสารก็ได้ปรากฏขึ้น     พวกเราไปนำเอาข้าวสาลีชนิดใดมา</p><p>เพื่อเป็นอาหารเย็นในเวลาเย็น       ในตอนเช้าข้าวสาลีนั้นก็สุกงอกขึ้นอีก</p><p>พวกเราไปนำเอาข้าวสาลีชนิดใดมาเพื่อเป็นอาหารเช้าในตอนเช้า     ใน</p><p>ตอนเย็นข้าวสาลีนั้นก็สุกงอกขึ้นเอง    ความขาดหาได้ปรากฏไม่    พวกเรา</p><p>นั้น  เมื่อบริโภคข้าวสาลีซึ่งเกิดในที่ที่ไม่ได้ไถ   ก็มีข้าวสาลีนั้น เป็นภักษา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 159</p><p>เป็นอาหาร    ได้ดำรงอยู่ตลอดกาลยืดยาวนาน      เพราะความปรากฏ </p><p>แห่งอกุศลธรรมอันลามกของพวกเรานั้นแล   ข้าวสาลีจึงมีรำหุ้มเมล็ด</p><p>บ้าง มีแกลบหุ้มเมล็ดบ้าง    ข้าวสาลีที่เราเกี่ยวแล้วหาได้งอกขึ้นอีกไม่</p><p>แม้ความขาดตอนก็ได้ปรากฏ   ข้าวสาลีเป็นกลุ่มจึงเกิดขึ้น  ไฉนหนอ</p><p>เราควรแบ่งข้าวสาลีกัน   และพึงกั้นเขตคันกันดังนี้.   ดูก่อนวาเสฏฐะ</p><p>และภารทวาชะ    ครั้งนั้นแล    สัตว์ทั้งหลายจึงพากันแบ่งข้าวสาลีและ</p><p>กั้นเขตคันกั้นขึ้น.</p><p>         [๖๒]  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครั้งนั้นแล   สัตว์บาง</p><p>ตนมีความโลเล   รักษาส่วนของตนไว้    ถือเอาส่วนอื่นที่เขาไม่ได้ให้</p><p>บริโภค.       สัตว์เหล่าอื่นได้จับสัตว์นั้นได้     ครั้นจับได้แล้วจึงกล่าวว่า</p><p>สัตว์ผู้เจริญ   ทานทำกรรมชั่วที่รักษาส่วนของตนไว้ถือเอาส่วนอื่นที่</p><p>เขาไม่ได้ให้บริโภค  สัตว์ผู้เจริญ  ท่านอย่าได้ทำกรรมชั่วช้าอย่างนี้อีก</p><p>ดังนี้.     สัตว์นั้นก็รับคำของสัตว์เหล่านั้นว่า   เราจะไม่ทำอย่างนี้อีก</p><p>ผู้เจริญ.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  แม้ในครั้งที่  ๒  สัตว์นั้น  ฯลฯ </p><p>ดูก่อนนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  แม้ในครั้งที่สามสัตว์นั้นก็รับอย่างนั้น</p><p>และสัตว์นั้นก็ยังรักษาส่วนของตน   แล้วถือเอาส่วนอื่นที่เขาไม่ได้ให้</p><p>บริโภค.    สัตว์ทั้งหลายได้พากันจับสัตว์นั้นแล้ว  ครั้นจับแล้วกล่าวคำ</p><p>นี้ว่า   สัตว์ผู้เจริญ   ท่านทำกรรมชั่วช้าที่รักษาส่วนของตนแล้วถือเอา</p><p>ส่วนอื่นที่เขาไม่ได้ให้กลืนกิน   สัตว์ผู้เจริญ   ท่านอย่าได้ทำอย่างนี้อีก</p><p>ดังนี้.    สัตว์เหล่าอื่นเอามือทุบ     เอาก้อนดินขว้าง     เอาท่อนไม้ตี.</p><p>ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ในเพราะเรื่องนั้นเป็นสำคัญแล อทิน-</p><p>นาทานจึงปรากฏ การครหาจึงปรากฏ   มุสาวาทปรากฏ การจับท่อนไม้</p><p>จึงปรากฏ.  ครั้งนั้นแล   สัตว์ประเสริฐทั้งหลายจึงได้ประชุมพร้อมกัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 160</p><p>ครั้นแล้วก็ทอดถอนใจว่า    ผู้เจริญ    ธรรมอันลามกเลวทรามปรากฏ   </p><p>ในหมู่สัตว์ได้ ก็อทินนาทานจักปรากฏ  การครหาจักปรากฏ มุสาวาท</p><p>จักปรากฏ  การจับท่อนไม้ก็จักปรากฏ  อย่ากระนั้นเลย  เราควรนับถือ</p><p>สัตว์ผู้หนึ่งซึ่งจะว่ากล่าวผู้ที่ควรว่ากล่าวได้    ติเตียนผู้ที่ควรติเตียนได้</p><p>ขับไล่ผู้ที่ควรขับไล่ได้    ส่วนพวกเราจักให้ส่วนแห่งข้าวสาลีแก่ผู้นั้น</p><p>ดังนี้.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ   ครั้งนั้นแล    สัตว์เหล่านั้นจึง</p><p>เข้าไปหาสัตว์ที่มีรูปงามกว่า  น่าดูกว่า   น่าเลื่อมใสกว่า มีศักดิ์ใหญ่กว่า</p><p>แล้วได้กล่าวคำนั้นว่า     มาเถิดสัตว์ผู้เจริญ   ท่านจงว่ากล่าวผู้ที่ควรว่า</p><p>กล่าวได้โดยชอบ   จงติเตียนผู้ที่ควรติเตียนได้   จงขับไล่ผู้ที่ควรขับไล่</p><p>ได้      ส่วนพวกเราจักให้ส่วนแห่งข้าวสาลีแก่ท่านดังนี้.      สัตว์นั้นได้</p><p>รับคำของสัตว์เหล่านั้นว่า   อย่างนั้นผู้เจริญดังนี้    แล้วได้ว่ากล่าวผู้ที่</p><p>ควรว่ากล่าวได้โดยชอบ  ติเตียนผู้ที่ควรติเตียนได้ ขับไล่ผู้ที่ควรขับไล่</p><p>ได้.   ส่วนสัตว์เหล่านั้น   ก็ได้ให้ส่วนแห่งข้าวสาลีแก่สัตว์นั้น. </p><p><strong>ว่าด้วยต้นเหตุเกิดอักขระว่ามหาสมบัติ  กษัตริย์  ราชา</strong></p><p>         [๖๓]  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะชนผู้เป็นหัวหน้า </p><p>อันมหาชนสมมติแล้วอักขระว่า มหาสมมติจึงได้เกิดขึ้นเป็นครั้งแรก </p><p>ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  เพราะผู้เป็นหัวหน้าเป็นใหญ่แห่งเขต</p><p>ฉะนั้น     อักขระว่ากษัตริย์  กษัตริย์  จึงอุบัติขึ้นเป็นคำที่ ๒.   ดูก่อน</p><p>วาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะเหตุที่ผู้เป็นใหญ่ย่อมยังชนเหล่าอื่นให้</p><p>ยินดีโดยชอบธรรม ฉะนั้น อักขระว่า ราชา ราชา ดังนี้ จึงบังเกิดขึ้น</p><p>เป็นคำที่  ๓. ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  เพราะเหตุดังกล่าวมานี้</p><p>แล      การับเกิดขึ้นของหมู่กษัตริย์จึงเกิดมีขึ้นมาด้วยอักขระที่เข้าใจ</p><p>กันว่าเลิศเป็นของเก่า.  เรื่องของสัตว์เหล่านั้นจะเหมือนกัน    และไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 161</p><p>เหมือนกันกับสัตว์อื่นนั้นก็ด้วยธรรม  หาใช่ด้วยอธรรมไม่.     ดูก่อน  </p><p>วาเสฏฐะและภารทวาชะ ก็ธรรมเท่านั้นประเสริฐที่สุดในหมู่ชน  ทั้ง</p><p>ในทิฏฐธรรมและอภิสัมปรายภพ.</p><p>         [๖๔]   ครั้งนั้นแล     สัตว์บางจำพวกเหล่านั้นได้มีความคิด</p><p>อย่างนี้ว่า ผู้เจริญ  การถือเอาสิ่งของที่เขาไม่ได้ให้จักปรากฏ  การครหา</p><p>จักปรากฏ   มุสาวาทจักปรากฏ    การถือเอาท่อนไม้จักปรากฏ     การ</p><p>ขับไล่จักปรากฏในเพราะบาปธรรมใด    บาปธรรมเหล่านั้นได้ปรากฏ</p><p>ในหมู่สัตว์ทั้งหลาย    อย่ากระนั้นเลย    พวกเราควรลอยอกุศลธรรม</p><p>อันลามกทิ้งเสียเถิดดังนี้.      สัตว์เหล่านั้นจึงได้พากันลอยอกุศลธรรม</p><p>อันลามกนั้นทิ้งไป    ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ   เพราะสัตว์ทั้ง</p><p>หลายพากันลอยอกุศลธรรมทิ้งไป     ฉะนั้น  อักขระว่า    พราหมณ์</p><p>ดังนี้  จึงบังเกิดขึ้นครั้งแรก.      พราหมณ์เหล่านั้นจึงสร้างกระท่อมมุง</p><p>ด้วยใบไม้ไว้ในราวป่าแล้วเพ่งอยู่ในกระท่อมที่มุงด้วยใบไม้นั้น. พวก</p><p>พราหมณ์เหล่านั้นไม่มีการหุงต้ม   ไม่มีการตำข้าว     ในเวลาเย็นใน</p><p>เวลาเช้า     พวกเขาก็พากันเที่ยวไปยังหมู่บ้านตำบลและเมืองแสวงหา</p><p>อาหาร    เพื่อบริโภคในเวลาเย็นและในเวลาเช้า.    พวกเขาได้อาหาร</p><p>แล้วก็เพ่งอยู่ในกุฏิใบไม้ในราวป่านั้นอีก.     หมู่มนุษย์พบเขาเข้า  ก็</p><p>กล่าวอย่างนี้ว่า     ผู้เจริญ   สัตว์เหล่านี้สร้างกระท่อมมุงด้วยใบไม้ใน</p><p>ราวป่าแล้วเพ่งอยู่ในกระท่อมซึ่งมุงด้วยใบไม้นั้น       พวกเขาไม่มีการ</p><p>หุงต้ม  ไม่มีการตำข้าวในเวลาเย็นในเวลาเช้า   พวกเขาพากันเที่ยวไป</p><p>ยังหมู่บ้านตำบลและเมืองแสวงหาอาหาร    เพื่อบริโภคในเวลาเย็นใน</p><p>เวลาเช้า.      เขาได้อาหารแล้วมาเพ่งอยู่ในกุฏิที่มุงด้วยใบไม้ในราวป่า</p><p>อีก.   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  อักขระว่า  ฌายิกา  ฌายิกา  ดังนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 162</p><p>จึงบังเกิดขึ้นเป็นคำที่สอง    ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ    บรรดา   </p><p>สัตว์เหล่านั้น  บางพวกเมื่อไม่ได้สำเร็จฌานในกระท่อมที่มุงด้วยใบไม้</p><p>ในราวป่า   จึงเที่ยวไปรอบหมู่บ้านรอบนิคม ทำคัมภีร์ มาอยู่.   มนุษย์</p><p>ทั้งหลายเห็นเขาเข้า   จึงกล่าวอย่างนี้     ผู้เจริญ  สัตว์เหล่านี้แลไม่ได้</p><p>บรรลุฌานในกุฏิที่มุงด้วยใบไม้ในราวป่า      จึงเที่ยวไปรอบบ้านรอบ</p><p>นิคม ทำคัมภีร์มาอยู่. ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  บัดนี้ชนเหล่านี้ </p><p>ไม่เพ่งอยู่  ชนเหล่านี้ไม่เพ่งอยู่ในบัดนี้ฉะนั้น   อักขระว่า  อชฺฌายิกา</p><p>อชฺฌายิกา ดังนี้จึงบังเกิดขึ้นเป็นคำที่ ๓. ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>ก็คำนั้น  โดยสมัยนั้นสมมติกันว่าเป็นคำเลว     แต่ในสมัยนี้  คำนั้น</p><p>สมมติกันว่าประเสริฐ.     ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ   เพราะการ</p><p>พรรณนาดังว่ามานี้     การบังเกิดขึ้นของหมู่พราหมณ์นั้นโดยอักขระที่</p><p>เข้าใจกันว่าเลิศเป็นของเก่าจึงได้มี      เรื่องของสัตว์ทั้งหลายจะเหมือน</p><p>หรือไม่เหมือนกันโดยธรรมเท่านั้นหาใช่โดยอธรรมไม่.   ดูก่อนวาเสฏฐ</p><p>และภารทวาชะ  ก็  ธรรมเท่านั้นประเสริฐที่สุดในหมู่ชนทั้งในทิฏฐ-</p><p>ธรรมและอภิสัมปรายภพ          </p><p>                         </p><p>        <strong>ว่าด้วยการเกิดขึ้นแห่งแพศย์</strong></p><p>         [๖๕]   ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ    บรรดาสัตว์นั้นบาง</p><p>พวก ยึดมั่นเมถุนธรรมแยกประกอบการงาน.      ดูก่อนวาเสฏฐะและ</p><p>ภารทวาชะ    สัตว์เหล่านั้นยึดมั่นเมถุนธรรมแล้ว    แยกประกอบการ</p><p>งาน  ฉะนั้น  อักขระว่า    เวสฺสา  เวสฺสา   ดังนี้จึงบังเกิดขึ้น.    ดูก่อน</p><p>วาเสฏฐะและภารทวาชะ  เพราะเหตุดังกล่าวมานี้   การบังเกิดของพวก</p><p>แพศย์จึงมีได้อย่างนี้.   ท่านย่อคำไว้แล้ว.      ดูก่อนวาเสฏฐะและภาร-</p><p>ทวาชะ   เพราะเหตุดังกล่าวนี้แล การบังเกิดขึ้นของหมู่ศูทรนั้น    จึงมี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 163</p><p>ได้ด้วยอักขระที่เข้าใจกันว่าเลิศเป็นของเก่า  เรื่องของสัตว์เหล่านั้นจะ  </p><p>เหมือนกันหรือไม่เหมือนกับสัตว์อื่น  ก็โดยธรรมเท่านั้น   หาใช่โดย</p><p>อธรรมไม่.    ดูก่อนวาเสฏฐะและภารัทวาชะ   ธรรมเท่านั้นประเสริฐ</p><p>ที่สุดในหมู่ชนทั้งในทิฏฐธรรมและอภิสัมปรายภพ.</p><p>         [๖๖] ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  มีสมัยที่กษัตริย์ติเตียน </p><p>ธรรมของตน    จึงออกจากเรือนบวชด้วยคิดว่า      เราจะเป็นสมณะ.</p><p>ดูก่อนวาเสฏฐะและภาทรวาชะ   มีสมัยที่พราหมณ์ ฯลฯ  แพศย์ ฯลฯ</p><p>ศูทร   ติเตียนธรรมของตนจึงออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต  ด้วยคิด</p><p>ว่า  เราจักเป็นสมณะดังนี้.   ดูก่อนวาเสฏฐะสละภารทวาชะ การบังเกิด </p><p>ขึ้นแห่งหมู่สมณะจึงได้มีขึ้นด้วยหมู่ทั้ง ๔ เหล่านี้    เรื่องของสัตว์เหล่า</p><p>นั้นจะเหมือนหรือไม่เหมือนกับสัตว์เหล่าอื่นก็โดยธรรมเท่านั้น หาใช่</p><p>โดยอธรรมไม่.  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ธรรมเท่านั้นประเสริฐ</p><p>ที่สุดในหมู่ชนทั้งในทิฏฐธรรมและอภิสัมปรายภพ.</p><p>         [๖๗] ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กษัตริย์ก็ดี พราหมณ์ </p><p>ก็ดี  แพศย์ก็ดี  ศูทรก็ดี  ประพฤติกายทุจจริต  วจีทุจจริต  มโนทุจจริต</p><p>เป็นมิจฉาทิฏฐิ   ยึดถือกรรมด้วยมิจฉาทิฏฐิ    เพราะการยึดถือกรรม</p><p>ด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิเป็นเหตุ      เบื้องหน้าแต่ตาย     เพราะกายแตก</p><p>ย่อมเช้าถึงอบาย ทุคคติ วินิบาต  นรก.</p><p>         [๖๘] ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กษัตริย์ก็ดี  พราหมณ์</p><p>ก็ดี  แพศย์ก็ดี  ศูทรก็ดี   ประพฤติกายสุจริต   วจีสุจริต    มโนสุจริต</p><p>เป็นสัมมาทิฏฐิ สมาทานกรรมด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ  เพราะการยึดถือ</p><p>กรรมด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิเป็นเหตุ  เบื้องหน้าแต่ตาย  เพราะกายแตก</p><p>ย่อมเข้าถึงสุคติ  โลกสวรรค์. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 164</p><p>         [๖๙]  ดูก่อนวาเสฎฐะและภารทวาชะ   กษัตริย์ก็ดี พราหมณ์ก็ดี   </p><p>แพศย์ก็ดี  ศูทรก็ดี   มีปกติทำกรรมทั้งสองอย่าง  ด้วยกาย  ด้วยวาจา  ด้วยใจ</p><p>มีความเห็นเจือปนกัน         ยึดถือกรรมด้วยอำนาจความเห็นอันเจือปนกัน</p><p>เพราะการยึดถือกรรมด้วยอำนาจความเห็น  อันเจือปนกันเป็นเหตุ    เบื้อง</p><p>หน้าแต่ตาย  เพราะกายแตก  ย่อมได้เสวยสุขบ้าง  ทุกข์บ้าง.</p><p>         [๗๐]  ดูก่อนวาเสฎฐะและภารทวาชะ กษัตริย์ก็ดี  ฯลฯ  พราหมณ์</p><p>ก็ดี ฯลฯ    แพศย์ก็ดี ฯลฯ   ศูทรก็ดี      สำรวมทางกาย      สำรวมทางวาจา</p><p>สำรวมทางใจ  อาศัยการเจริญโพธิปักขิยธรรมทั้ง  ๗  แล้ว  ย่อมปรินิพพาน</p><p>ในโลกนี้แท้.                              </p><p>         [๗๑]  ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ บรรดาวรรณะทั้ง ๔ เหล่านี้ </p><p>วรรณะใดเป็นภิกษุผู้อรหันต์ สิ้นอาสวะแล้ว  อยู่จบแล้ว   มีกรณียะอันกระทำ</p><p>แล้ว   ปลงภาระได้แล้ว      ตามบรรลุประโยชน์ของตนแล้ว    มีสังโยชน์</p><p>เครื่องผูกสัตว์ไว้ในภพสิ้นแล้ว   นับแล้ว   เพราะรู้โดยชอบ     วรรณะนั้น</p><p>ปรากฏว่าเป็นผู้เลศกว่าวรรณะเหล่านั้นโดยธรรม      หาใช่โดยอธรรมไม่. </p><p>ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ  ธรรมเท่านั้นประเสริฐที่สุดในหมู่ชนทั้งใน</p><p>ทิฏฐธรรมและอภิสัมปรายภพ.    ดูก่อนวาเสฏฐะแลภารทวาชะ  แม้สนัง-</p><p>กุมารพรหมก็ได้กล่าวคาถาไว้ว่า</p><p>         [๗๒]  <strong>กษัตริย์เป็นผู้ประเสริฐที่สุด    ในหมู่ชนผู้มีความ</strong></p><p><strong>                   รังเกียจด้วยโคตร   ท่านผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและ </strong></p><p><strong>                   จรณะ       เป็นผู้ประเสริฐที่สุดในหมู่เทวดาและ</strong></p><p><strong>                   มนุษย์ดังนี้.</strong></p><p>         ดูก่อนวาเสฎฐะและภารทวาชะ   ก็คาถานี้สนังกุมารพรหมขับไว้</p><p>ถูกต้องไม่ผิด  ภาษิตไว้ถูก  ไม่ผิด  ประกอบด้วยประโยชน์  มิใช่ไม่ประกอบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 165</p><p>ด้วยประโยชน์   เรารู้แล้ว.     ดูก่อนวาเสฏฐะและภารทวาชะ     แม้เราเองก็</p><p>กล่าวอย่างนี้ว่า   </p><p>                <strong>กษัตริย์เป็นผู้ประเสริฐที่สุด  ในหมู่ชนผู้มีความ</strong></p><p><strong>                รังเกียจด้วยโคตร  ท่านผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและ</strong></p><p><strong>                จรณะ  เป็นผู้ประเสริฐที่สุดในเทวดาและมนุษย์</strong></p><p><strong>                ทั้งหลายดังนี้.</strong>    </p><p>         พระผู้มีพระภาคได้ตรัสพระดำรัสนี้แล้ว.  วาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>ก็ยินดีชื่นชม  ภาษิตของพระผู้มีพระภาค ฉะนี้แล.</p><p>                                <em>จบอัคคัญญสูตร  ที่  ๔. </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 166</p><p>               <strong>อรรถกถาอัคคัญญสูตร</strong>   </p><p>         อัคคัญญสูตร  มีคำขึ้นต้นว่า   <strong>เอวมฺเม  สุต</strong>   ดังนี้.</p><p>         ในอัคคัญญสูตรนั้น         มีการพรรณนาบทที่ยังมีเนื้อความไม่ชัด</p><p>ดังต่อไปนี้.  ในคำว่า  <strong>ปุพฺพาราเม  มิคารมาตุปาสาเท</strong>  นี้  มีอนุปุพพีกถา</p><p>ดังต่อไปนี้.</p><p>         ได้ยินว่า  ในอดีตกาล   ในที่สุดแสนกัลป์   อุบาสิกาคนหนึ่ง   นิมนต์</p><p>พรผู้มีพระภาคเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ   แล้วถวายทานแก่ภิกษุสงฆ์แสน</p><p>หนึ่งมีพระพุทธเจ้าเป็นประธานแล้ว  หมอบลงแทบบาทมูลของพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าแล้วได้ตั้งความปรารถนาว่า ในอนาคตกาล   ดิฉันจงได้เป็นอุปัฏฐา-</p><p>ยิกาผู้เลิศของพระพุทธเจ้าผู้เช่นกับพระองค์.   อุบาสิกานั้นท่องเที่ยวไปใน</p><p>เทวโลกและมนุษยโลกตลอดแสนกัลป์   แล้วได้ถือปฏิสนธิในครรภ์ของนาง </p><p>สุมนาเทวีในเรือนของธนญชัยเศรษฐี   ผู้เป็นบุตรของเมณฑกะเศรษฐีใน</p><p>ภัททิยนครในกาลของพระผู้มีพระภาคของเราทั้งหลาย. ในเวลาที่นางเกิด</p><p>แล้วหมู่ญาติได้ตั้งชื่อให้นางว่าวิสาขา.  นางวิสาขานั้น  เมื่อใดที่พระผู้มี</p><p>พระภาคได้เสด็จไปยังเมืองภัททิยนคร    เมื่อนั้นนางไปทำการต้อนรับพระ-</p><p>ผู้มีพระภาคพร้อมด้วยเด็กหญิงอีก ๕๐๐ คน ในการได้เห็นพระผู้มีพระภาค</p><p>เพียงครั้งแรกเท่านั้น    นางก็ได้เป็นพระโสดาบัน     ในกาลต่อมา   นางได้</p><p>ไปสู่เรือนของปุณณวัฒนกุมารบุตรของมิคารเศรษฐีในเมืองสาวัตถี.   มิคาร-</p><p>เศรษฐีตั้งนางไว้ในตำแหน่งมารดาในเรือนนั้น.   ฉะนั้นเขาจึงเรียกนางว่า</p><p>มิคารมารดา.   ก็เมื่อนางไปสู่ตระกูลสามี   บิดาให้นายช่างทำเครื่องประดับ</p><p>ชื่อว่ามหาลดาประสาธน์.      เพชร  ๓  ทะนาน   แก้วมุกดา  ๑๑   ทะนาน</p><p>แก้วประพาฬ  ๒๒ ทะนาน  แก้วมณี  ๓๓  ทะนาน  ได้ถึงการประกอบ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 167</p><p>เข้าในเครื่องประดับนั้น.  เครื่องประดับนั้น ได้สำเร็จลงด้วยรัตนะทั้งหลาย   </p><p>เหล่านี้ดังกล่าวมานี้และด้วยรัตนะ  ๗   สี เหล่าอื่นอีก.      เครื่องประดับนั้น</p><p>สวมบนศีรษะย่อมย้อยคลุมจนจดหลังเท้า. หญิงที่ทรงพลังช้างสาร  ๕  เชื่อก</p><p>ได้เท่านั้น    จึงจะสามารถทรงเครื่องประดับนั้นไว้ได้.</p><p>         ในกาลต่อมา      นางวิสาขานั้นได้เป็นอุปัฏฐายิกาผู้เลิศของพระ-</p><p>ทสพล   นางได้สละเครื่องประดับนั้นแล้ว        ให้สร้างวิหารถวายพระผู้มี</p><p>พระภาคด้วยทรัพย์เก้าโกฏิแล้ว   ให้สร้างปราสาทบนภูมิภาคประมาณกรีส</p><p>หนึ่ง.   ปราสาทนั้นประดับด้วยห้องพันห้องอย่างนี้คือ   ที่พื้นชั้นบนมี ๕๐๐</p><p>ห้อง   ที่พื้นชั้นล่างก็มี  ๕๐๐ ห้อง.       นางคิดว่า   ปราสาทล้วนอย่างเดียว</p><p>ย่อมไม่งามดังนี้    จึงให้สร้างเรือน  ๒  ชั้น ๕๐๐ หลัง     ปราสาทเล็ก ๕๐๐</p><p>หลัง   ศาลายาว  ๕๐๐ หลัง    แวดล้อมปราสาทนั้น.      การฉลองวิหารได้</p><p>เสร็จสิ้นลงโดยใช้เวลา ๔ เดือน.     ขึ้นชื่อว่าภารบริจาคทรัพย์ไว้ในพระ-</p><p>พุทธศาสนาของหญิงอื่น      เหมือนการบริจาคของนางวิสาขาผู้ดำรงอยู่ใน</p><p>ภาวะความเป็นมาตุคาม หามีไม่.   การบริจาคทรัพย์ไว้ในพระพุทธศาสนา</p><p>ของชายอื่น      เหมือนการบริจาคของอนาถปิณฑิกเศรษฐี   ผู้ดำรงอยู่ใน</p><p>ความเป็นบุรุษก็หามีไม่.      เพราะอนาถปิณฑิกเศรษฐีนั้นสละทรัพย์  ๕๔</p><p>โกฎิ   แล้วให้สร้างมหาวิหารชื่อว่าเชตวัน  ในที่เช่นกับมหาวิหารของเมือง</p><p>อนุราธบุรีในด้านทิศทักษิณของเมืองสาวัตถี.  นางวิสาขาให้สร้างวิหารชื่อว่า</p><p>บุพพารามในที่เช่นกับวิหารของนางอุตตมเทวี  ในด้านทิศปราจีนแห่งเมือง</p><p>สาวัตถี.   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอาศัยประทับอยู่ ในเมืองสาวัตถีอยู่ประจำ</p><p>ในวิหารทั้ง ๒ นี้    ด้วยความวิเคราะห์ตระกูลทั้ง ๒ เหล่านี้.       ภายใน</p><p>พรรษาหนึ่ง  ประทับอยู่ที่พระเชตวันวิหาร.  ภายในพรรษาหนึ่ง  ประทับ</p><p>อยู่ในปุพพารามวิหาร.   ก็ในสมัยนั้น      พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ที่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 168</p><p>ปุพพาราม.   ด้วยเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า   <strong>ปุพพาราเม  มิคารมาตุปาสาเท</strong>                                                          </p><p>ดังนี้. </p><p>         บทว่า  <strong>วาเสฏฺภารทฺวาชา</strong>  ได้แก่  วาเสฏฐสามเณรและภารท-</p><p>วาชสามเณร.     ด้วยสองบทว่า   <strong>ภิกฺขูสุปริวสนฺติ</strong>  ความว่า      สามเณร</p><p>ทั้งสองอยู่ปริวาสอย่างเดียรถีย์   หาอยู่ปริวาสเพื่อพ้นอาบัติไม่.   แต่สามเณร   </p><p>เหล่านั้น   เพราะมีอายุยังไม่บริบูรณ์         จึงปรารถนาความเป็นภิกษุอยู่. </p><p>เพราะฉะนั้น   พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า     <strong>ภิกฺขุภาว  อากงฺขมานา.</strong></p><p>แท้จริง       สามเณรแม้ทั้งสองเหล่านั้นเกิดในตระกูลพราหมณ์มหาศาลชื่อ</p><p>อุทิจจะ   มีทรัพย์สมบัติฝ่ายละ  ๔๐  โกฏิ  บรรลุถึงฝั่งแห่งไตรเพท  ได้ฟัง</p><p>วาเสฏฐสูตรในมัชฌิมมนิกายได้ถึงสรณะ  ฟังเตวิชชสูตรแล้วได้บรรพชาใน</p><p>เวลานี้ปรารถนาความเป็นภิกษุจึงอยู่ปริวาส.  บทว่า  <strong>อพฺโภกาเส  จงฺกมติ</strong></p><p>ความว่า  พระผู้มีพระภาคทรงความด้วยพระรัศมีอันมีวรรณะ  ๖  ซึ่งแผ่ซ่าน </p><p>ออกไปในกลางหาว   เปรียบเสมือนทองคำอันมีค่าสูง  ๑๑  ศอกซึ่งบุคคลดึง</p><p>มาด้วยเชือกยนต์ฉะนั้น   เสด็จจงกรมไป  ๆ  มา ๆ   อยู่ที่เงาของปราสาทใน</p><p>ส่วนทิศบูรพาของปราสาท   ซึ่งติดต่อกันกับทางด้านทิศอุดรและทิศทักษิณ. </p><p>บทว่า   <strong>อนุจงฺกมึสุ</strong>  ความว่า  สามเณรทั้งสอง  ประคองอัญชลีน้อมสรีระ</p><p>ลงแล้วจงกรมตามพระผู้มีพระภาค.</p><p>         บทว่า  <strong>วาเสฏฺ  อามนฺเตสิ</strong>  ความว่า   วาเสฏฐะและภารทวาชะ</p><p>สามเณรเหล่านั้น     วาเสฏฐะสามเณรฉลาดกว่า      ย่อมรู้ถึงสิ่งที่ควรยึดถือ</p><p>เอาสิ่งที่ควรสละ  ฉะนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกวาเสฏฐสามเณร</p><p>นั้นมา.     บทว่า  <strong>ตุมฺเห  ขฺวตฺถ</strong>  ตัดบทเป็น  <strong>ตุมฺเห  โข  อตฺถ.</strong>   บทว่า</p><p><strong>พรฺาหฺมณชจฺจา</strong> ความว่าเป็นพราหมณ์โดยเชื้อชาติ. บทว่า  <strong>พฺราหฺมณกุลีนา</strong></p><p>ความว่า มีตระกูล คือสมบูรณ์ด้วยตระกูลในหมู่พราหมณ์.  บทว่า  <strong>พฺราหฺมณ- </strong></p><p><strong>กุลา</strong>  ความว่า    จากตระกูลพราหมณ์     อธิบายว่า    ละตระกูลพราหมณ์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 169</p><p>ซึ่งสมบูรณ์ด้วยโภคะเป็นต้น.   บทว่า   <strong>น  อกฺโกสนฺติ</strong>  ความว่า  ย่อมไม่ด่า  </p><p>ด้วยอักโกสวัตถุ  ๑๐. บทว่า  <strong>น  ปริภาสนฺติ</strong>  ความว่า  ย่อมไม่บริภาษ  ด้วยการ</p><p>กล่าวถึงความเสื่อมชีวิตมีวิธีต่าง  ๆ.            พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบว่า</p><p>พราหมณ์ทั้งหลาย     ย่อมด่า       ย่อมบริภาษสามเณรเหล่านี้ดังนี้แท้จึงได้ </p><p>ตรัสถาม  ด้วยประการฉะนี้.     ถามว่า เพราะเหตุไร  พระผู้มีพระภาคเจ้าจึง  </p><p>ตรัสถาม.     ตอบว่า   พระองค์ทรงดำริว่า     สามเณรเหล่านี้  เราไม่ถามจะ</p><p>ไม่พูดขึ้นก่อน   เมื่อเราไม่กล่าว   ถ้อยคำก็จะไม่เกิดขึ้นดังนี้  ฉะนั้น  พระ-</p><p>องค์จึงตรัสถามเพื่อให้ถ้อยคำตั้งขึ้น.</p><p>         บทว่า  <strong>ตคฺฆ</strong>    เป็นนิบาตใช้ในคำอย่างเดียวกัน.      อธิบายว่า</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   พราหมณ์ทั้งหลาย  ย่อมด่า  ย่อมบริภาษ    ข้าพระ-</p><p>องค์ทั้งสองโดยส่วนเดียวแท้.  บทว่า  <strong>อตฺตรูปาย</strong>  ความว่า  ตามสมควร</p><p>แก่ตน. บทว่า  <strong>ปริปุณฺณาย</strong>     ความว่า   ที่ยกบทสละพยัญชนะมากล่าว</p><p>บริบูรณ์ตามความชอบใจของตน.    บทว่า   <strong>โน  อปริปุณฺณาย</strong>  ความว่า</p><p>ที่ไม่หยุดอยู่ในระหว่างกล่าวติดต่อไปตลอด.          ถามว่า   ก็เพราะเหตุไร</p><p>พวกพราหมณ์จึงด่าสามเณรเหล่านี้.  ตอบว่า  เพราะไม่ตั้งอยู่  (ในฐานะ</p><p>ของตน).    สามเณรเหล่านี้เป็นบุตรของพราหมณ์ผู้เลิศบรรลุถึงฝั่งไตรเพท</p><p>มีชื่อเสียงปรากฏ    ได้ยกย่องในระหว่างพราหมณ์ทั้งหลายในชมพูทวีป.</p><p>เพราะข้อที่สามเณรทั้งสองนั้นบวช  บุตรของพราหมณ์อื่นเป็นอันมากก็ได้</p><p>บวชตาม.   ลำดับนั้น       พวกพราหมณ์ทั้งหลายคิดว่าเราทั้งหลายหมดที่พึ่ง</p><p>พาอาศัยดังนี้     เพราะข้อที่ตนเองไม่มีที่พึ่งนี้เอง       พบสามเณรเหล่านั้นที่</p><p>ประตูบ้านก็ดี  ภายในบ้านก็ดีจึงกล่าวว่า  พวกท่านทำลายลัทธิของพราหมณ์</p><p>พวกท่านเป็นผู้ติดในรส   จึงท่องเที่ยวตามหลังสมณะโล้นดังนี้เป็นต้น  และ</p><p>กล่าวคำเป็นต้นว่า   พราหมณ์เท่านั้นมีวรรณะประเสริฐสุด ดังนี้  อันมาใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 170</p><p>พระบาลีแล้วจึงด่า.     ถึงแม้เมื่อพราหมณ์เหล่านั้นจะพากันด่า     สามเณร   </p><p>ทั้งหลายก็ไม่ได้ทำความโกรธหรือความอาฆาต      เพราะข้อที่ถูกพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าตรัสถามจึงกราบทูลว่า    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พวกพราหมณ์</p><p>ทั้งหลายย่อมพากันด่าพากันบริภาษพวกข้าพระองค์ดังนี้.   ลำดับนั้น   พระ-</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะตรัสถามอาการคือการด่าจึงตรัสถามว่า  ก็เธอกล่าวว่า</p><p>อย่างไรดังนี้.   สามเณรเหล่านั้นเมื่อจะกราบทูลอาการคือการด่า    จึงกราบ </p><p>ทูลว่า  <strong>พฺราหฺมณา  ภนฺเต</strong>    ดังนี้เป็นต้น.</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น   บทว่า <strong>เสฎฺโ    วณฺโณ</strong>   ดังนี้  ความว่า</p><p>พราหมณ์ทั้งหลายย่อมแสดงว่า  พราหมณ์เท่านั้นเป็นวรรณะประเสริฐที่สุด</p><p>ดังนี้  ในฐานะเป็นที่ปรากฏแห่งชาติและโคตรเป็นต้น. บทว่า  หีนา  <strong>อญฺเ</strong></p><p><strong>วณฺณา</strong>     ความว่า   พราหมณ์ทั้งหลายย่อมกล่าวว่า     วรรณะสามนอกนี้ </p><p>เลวทรามต่ำช้าดังนี้.  บทว่า  <strong>สุกฺโก</strong>  แปลว่า  ขาว. บทว่า  <strong>กณฺโห</strong>  แปลว่า</p><p>ดำ.  บทว่า <strong>สุชฺฌนฺติ</strong>     ความว่า  พราหมณ์ทั้งหลายย่อมบริสุทธิ์   ในฐานะ </p><p>มีชาติและโคตรเป็นต้นปรากฏ.    บทว่า  <strong>พฺรหฺมุโน  ปุตฺตา</strong>    ความว่า</p><p>พราหมณ์ทั้งหลายเป็นบุตรของท้าวมหาพรหม. บทว่า  <strong>โอรสา  มุขโต  ชาตา</strong></p><p>ความว่าอยู่ในอก    ออกจากปาก   (ของท้าวมหาพรหม).      อีกอย่างหนึ่ง</p><p>ชื่อว่าเป็นโอรส เพราะอันท้าวมหาพรหมกระทำไว้ในอกแล้วให้เจริญแล้ว. </p><p>บทว่า    <strong>พฺรหฺมชา</strong>      ความว่า  บังเกิดแล้วจากท้าวมหาพรหม.      บทว่า</p><p><strong>พฺรหฺมนิมฺมิตา</strong>   ความร่า   อันท้าวมหาพรหมนิรมิตขึ้น.    บทว่า  <strong>พฺรหฺม-</strong></p><p><strong>ทายาทา</strong>  ความว่า  เป็นทายาทของพระพรหม.  บทว่า  <strong>หีนมตฺถวณฺณ</strong></p><p><strong>อชฺฌูปคตา</strong>  ความว่า  พวกท่านได้เป็นผู้เข้าถึงวรรณะที่เลว.   บทว่า</p><p><strong>มุณฺฑเก  สมณเก</strong>  ความว่า พราหมณ์ทั้งหลายนินทา  รังเกียจ   จึงกล่าว.</p><p>หากล่าวหมายเอาความเป็นคนโล้นและความเป็นสมณะไม่.   บทว่า <strong>อิพฺเภ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 171</p><p>ได้แก่คหบดีทั้งหลาย.   บทว่า    <strong>กณฺเห</strong>  คือดำ.  บทว่า  <strong>พนฺธู</strong>  แปลว่า   </p><p>เป็นเผ่าพันธุ์  ของมารคือ  เป็นฝักฝ่ายของมาร.  บทว่า  <strong>ปาทาปจฺเจ</strong>  ความ</p><p>ว่า  ผู้เป็นเหล่ากอแห่งพระบาทของท้าวมหาพรหม.  อธิบายว่า  เกิดจาก  </p><p>พระบาท.</p><p>         คำว่า   <strong>โว</strong>  ในคำว่า    <strong>ตคฺฆ  โว  วาเสฏฺ  พฺราหฺมณา  โปราณ</strong></p><p><strong>อสรนฺตา  เอวมาหสุ</strong> นี้  เป็นเพียงนิบาต  อีกอย่างหนึ่ง  เป็นฉัฏฐีวิภัติ.</p><p>อธิบายว่า  พราหมณ์ทั้งหลายระลึกเรื่องเก่าของท่านไม่ได้  จึงกล่าวอย่างนั้น.</p><p>บทว่า  โปราณ  ความว่า  วงศ์แห่งความประพฤติ  ผู้อุบัติขึ้นในโลกที่</p><p>รู้กันว่าเลิศเป็นของเก่า.  บทว่า  <strong>อสรนฺตา</strong>  แปลว่ารู้  ไม่ได้.  มีคำอธิบาย</p><p>ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า  วาเสฏฐะ  พราหมณ์ทั้งหลาย  ระลึกไม่ได้</p><p>รู้ไม่ได้ซึ่งการอุบัติขึ้นในโลกอันเป็นของเก่าของท่าน  จึงพากันกล่าว</p><p>อย่างนี้.  คำว่า  <strong>ทิสฺสนฺติ โข  ปน</strong>  ดังนี้เป็นต้น  พระผู้มีพระภาคตรัสไว้</p><p>เพื่อประโยชน์แก่การทำลายความเห็นของพราหมณ์เหล่านั้น.  บรรดาบท</p><p>เหล่านั้น  บทว่า  <strong>พฺราหฺมณิโย</strong>ความว่า  นางพราหมณีทั้งหลายที่พวก</p><p>พราหมณ์นำมาสู่ตระกูลด้วยอำนาจการอาวาหมงคลและวิวาหมงคล  เพื่อ</p><p>ประโยชน์แก่การได้บุตร  ก็ปรากฏอยู่.  ก็โดยสมัยต่อมา  นางพราหมณ์ทั้ง</p><p>หลายเหล่านั้นแลก็เป็นหญิงมีระดู.  อธิบายว่ามีระดูเกิดขึ้น.  บทว่า <strong>คพฺภินิโย</strong></p><p>แปลว่า  มีครรภ์.  บทว่า  <strong>วิชายมานา</strong>       แปลว่าคลอดบุตรและธิดาอยู่.</p><p>บทว่า  <strong>ปายมานา</strong>  ความว่า  ให้เด็กทารกดื่มน้ำนมอยู่.   บทว่า</p><p>โยนิชาว  <strong>สมานา</strong>  ความว่า  เป็นผู้เกิดแล้วโดยทางช่องคลอดของนาง</p><p>พราหมณีทั้งหลายแท้.  บทว่า  <strong>เอวมาหสุ</strong>   ความว่า  ย่อมกล่าวอย่างนี้.</p><p>ถามว่า  กล่าวว่า  อย่างไร.  ตอบว่า  กล่าวว่าพราหมณ์เท่านั้น  เป็นวรรณะ</p><p>ประเสริฐที่สุด  ฯลฯ  เป็นทายาทของพระพรหม.  ถามว่า  ก็ถ้าคำพูดของ  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 172</p><p>พราหมณ์เหล่านั้นพึงเป็นคำจริงแล้วไซร้      ห้องของนางพราหมณีพึงเป็น   </p><p>อกของท้าวมหาพรหม  ช่องคลอดของนางพราหมณีก็พึงเป็นพระโอษฐ์ของ</p><p>ท้าวมหาพรหมละซิ.   ตอบว่า   ก็ข้อนั้นไม่พึงเห็นอย่างนั้น.      ด้วยเหตุนั้น</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสพระดำรัสเป็นต้นว่า     <strong>เต   จ   พฺรหมฺมานญฺเจว</strong></p><p><strong>อพฺภาจิกฺขนฺติ</strong>  ดังนี้.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้า   ตรัสมุขเฉทกวาทะนี้ด้วยประสงค์ว่า      ขอ</p><p>พราหมณ์ทั้งหลายอย่าได้เพื่อกล่าวว่า      พวกเราอยู่ในพระอุระออกมาจาก</p><p>พระโอษฐ์ของท้าวมหาพรหมดังนี้   ด้วยพระดำรัสเพียงเท่านี้  เพื่อจะทรง</p><p>แสดงว่า   วรรณะแม้ทั้งสี่    สมาทานประพฤติกุศลธรรมแท้  จึงบริสุทธิ์ได้</p><p>ดังนี้อีก  จึงตรัสว่า  <strong>จตฺตาโรเม  วาเสฏฺ  วณฺณา</strong>  เป็นต้น.      บทว่า</p><p><strong>อกุสลสขาตา</strong>  ความว่า  นับว่าเป็นอกุศลดังนี้  หรือเป็นส่วนแห่งอกุศล.</p><p>ในทุก   ๆ บท  ก็นัยนี้.   บทว่า  <strong>น  อลมริยา</strong> ความว่า  ไม่สามารถในความ</p><p>เป็นพระอริยะได้.    บทว่า <strong>กณฺหา</strong>   แปลว่า มีปกติดำ.  บทว่า  <strong>กณฺหวิปากา</strong></p><p>ความว่า   วิบาก    ของธรรมเหล่านั้น  ดำ   อธิบายว่า   เป็นทุกข์.      บทว่า</p><p><strong>ขตฺตฺเยปิ  เต</strong>   ความว่า  ธรรมเหล่านั้นมีอยู่แม้ในพระมหากษัตริย์.    บทว่า</p><p><strong>เอกจฺเจ</strong>  ได้แก่  <strong>เอกสฺมึ.</strong>  ในทุก ๆ บทก็นัยนี้.</p><p>         บทว่า  <strong>สกฺกา</strong>    แปลว่า   ขาว  ด้วยภาวะที่หมดกิเลส.        บทว่า</p><p><strong>สุกฺกวิปากา</strong>   ความว่า  แม้วิบากของธรรมเหล่านั้นเป็นของขาว  อธิบายว่า</p><p>ให้ผลเป็นสุข.  บทว่า  <strong>อุภยโพยฺกิณฺเณสุ</strong>   ความว่า  รวมกันคือเจือปนกัน</p><p>ในชน  ๒  จำพวก.  ถามว่า  ในชน  ๒  จำพวกเหล่าไหน.   ตอบว่าในธรรม</p><p>ฝ่ายดำที่วิญญูชนติเตียนพวกหนึ่ง  และในธรรมฝ่ายขาวที่วิญญูชนสรรเสริญ</p><p>พวกหนึ่ง.    ในบทว่า  <strong>ยเทตฺถ พฺราหฺมณา  เอวมาหสุ</strong>     นี้มีวินิจฉัยว่า</p><p>พราหมณ์ทั้งหลาย   แม้ประพฤติในธรรมทั้งฝ่ายดำและฝ่ายขาวนั้นย่อม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 173</p><p>กล่าวอย่างนี้ว่า    <strong>พฺรหฺมโณว  เสฏฺโ  วณโณ</strong>  เป็นต้น.   หลายบทว่า   </p><p><strong>ต  เนส  วิญู  นาชานนฺติ</strong>  ความว่า   ชน  ผู้เป็นบัณฑิตในโลก  ย่อมไม่</p><p>ยินดีอธิบายว่า  ย่อมไม่สรรเสริญ.   ข้อนั้น  เป็นเพราะเหตุไร.  ในคำว่า  <strong>อิเม-  </strong></p><p><strong>สญฺหิ   วาเสฏฺา</strong>   เป็นต้นนี้  มีความสังเขปดังนี้.  หากมีคำถามว่า  ท่าน</p><p>กล่าวคำว่า<strong>นานุชานนฺติ</strong>  ดังนี้ไว้  เพราะเหตุไร.  พึงตอบว่า  เพราะบรรดา-</p><p>วรรณะทั้ง  ๔ เหล่านี้วรรณะใดเป็นภิกษุผู้อรหันต์  ฯลฯ  พ้นแล้วเพราะรู้</p><p>โดยชอบ วรรณะนั้น ย่อมปรากฏว่าเป็นเลิศกว่าวรรณะทั้งหลาย  พราหมณ์</p><p>เหล่านั้น  หาเป็นเช่นนั้นไม่เลย    ฉะนั้นบัณฑิตผู้รู้ทั้งหลาย   จึงไม่รับรอง</p><p>คำพูดของพราหมณ์เหล่านั้น.</p><p>         พึงทราบวินิจฉัยในบท  <strong>อรห</strong>  เป็นต้นต่อไป  ที่ชื่อว่าอรหันต์  เพราะ</p><p>เหตุมีความที่กิเลสทั้งหลายอยู่ห่างไกล ที่ชื่อว่า ขีณาสพ เพราะความที่อาสวะ</p><p>ทั้งหลายสิ้นไป.  พระเสขะ  ๗  จำพวก   และกัลยาณปุถุชน    ชื่อว่าย่อมอยู่</p><p>ประพฤติพรหมจรรย์.   ก็ภิกษุนี้  ผู้มีธรรมเครื่องอยู่อันอยู่จบแล้ว  ฉะนั้น</p><p>จึงชื่อว่าผู้อยู่แล้ว.  กิจที่จะพึงกระทำมีการกำหนดรู้ในสัจจะทั้ง ๔ เป็นต้น</p><p>ด้วยมรรค ๔ อันภิกษุนั้นทำแล้ว  ฉะนั้น   ภิกษุนั้นจึงชื่อว่า   มีกิจที่ควรทำ</p><p>ทำเสร็จแล้ว.  กิเลสภาระและขันธภาระอันภิกษุนั้นปลงลงแล้ว  ฉะนั้น  เธอ</p><p>จึงชื่อว่าปลงภาระได้แล้ว.   บทว่า <strong>โอหิโต</strong>   แปลว่าปลงลงแล้ว.   ประโยชน์</p><p>อันดี     หรือประโยชน์อันเป็นของตน   ฉะนั้น    จึงชื่อว่าประโยชน์ตน.</p><p>ประโยชน์ของตนอันภิกษุนั้นตามบรรลุได้แล้ว     ฉะนั้น   เธอจึงชื่อว่าตาม</p><p>บรรลุประโยชน์ตนแล้ว.  ตัณหาท่านเรียกว่า  สังโยชน์เครื่องผูกสัตว์ไว้ใน</p><p>ภพ. ตัณหานั้นของภิกษุนั้นสิ้นแล้ว   ฉะนั้น  เธอจึงชื่อว่ามีสังโยชน์เครื่อง</p><p>ผูกสัตว์ไว้ในภพสิ้นแล้ว.  บทว่า  <strong>สมฺมทญฺา  วิมุตฺโต</strong>  ความว่า  พ้น</p><p>แล้วเพราะรู้โดยชอบคือโดยเหตุโดยการณ์  บทว่า  <strong>ชเนตสมึ</strong>   ตัดบทเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 174</p><p><strong>ชเน เอตสฺมึ</strong>  อธิบายว่า ในโลกนี้  หลายบทว่า  <strong>ทิฏฺเ   เจว  ธมฺเม  อภิสมฺ-  </strong></p><p><strong>ปรายญฺจ</strong>   ความว่า  ในอัตภาพนี้   และในอัตภาพอันสัตว์จะพึงถึงในโลก</p><p>หน้า. </p><p>         บทว่า  <strong>อนนฺตรา</strong>  ความว่า  เว้นแล้วจากระหว่าง.  อธิบายว่า  เป็น</p><p>เช่นเดียวกันด้วยตระกูลของตน.  บทว่า  <strong>อนุยนฺตา</strong>  ความว่า  เป็นไปใน</p><p>อำนาจ.  บทว่า  <strong>นิปจฺจการา</strong>  ความว่า    พวกศากยะทั้งหลายที่แก่กว่าย่อม</p><p>แสดงการนอบน้อม   ที่หนุ่มกว่า   ย่อมทำกิจมีการอภิวาทเป็นต้น.   บรรดา</p><p>คำเหล่านั้น    คำว่า   <strong>สามีจิกมฺม</strong> ดังนั้นคือ   กรรมอันสมควรมีการกระทำ </p><p>วัตรต่อพระเจ้าปเสนทินั้นเป็นต้น.</p><p>         บทว่า  <strong>นิวิฏฺา</strong>  ความว่า ตั้งมั่นแล้ว  คือดำรงอยู่อย่างไม่หวั่นไหว.</p><p>ถามว่าก็ศรัทธาเห็นปานนี้ย่อมมีแกใคร.  ตอบว่า  ย่อมมีแก่พระโสดาบัน.</p><p>ก็พระโสดานั้นมีศรัทธาตั้งมั่น  แม้เมื่อจะถูกเขาเอาดาบตัดศีรษะก็ยังไม่</p><p>กล่าวว่าพระพุทธเจ้าไม่ใช่พระพุทธเจ้าดังนี้บ้าง      พระธรรมไม่ใช่พระ</p><p>ธรรมดังนี้บ้าง   พระสงฆ์ไม่เป็นพระสงฆ์ดังนี้บ้าง.   พระโสดาบันย่อมเป็น</p><p>ผู้มีศรัทธาดำรงมั่นแท้   เปรียบเสมือนสูรอัมพัฏฐอุบาสกฉะนั้น.</p><p>         นัยว่า   อุบาสกนั้นฟังพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแล้ว    เป็น</p><p>พระโสดาบันได้กลับไปเรือน.        ที่นั้นมารเนรมิตพระพุทธรูปอันประดับ</p><p>ด้วยลักษณะอันประเสริฐ ๓๒   ประการ   ยืนอยู่ที่ประตูเรือนของอุบาสกนั้น</p><p>แล้วส่งสาส์นไปว่า   พระศาสดาเสด็จมาดังนี้.  สูรอุบาสกคิดว่า  เราฟังธรรม</p><p>ในสำนักของพระศาสดามาเดี๋ยวนี้เอง   อะไรจักมีอีกหนอดังนี้แล้ว   เข้าไป</p><p>หาไหว้ด้วยสำคัญว่าเป็นพระศาสดาแล้วจึงได้ยืนอยู่.  มารกล่าวว่า  อัมพัฏฐะ</p><p>คำใดที่เรากล่าวแก่ท่านว่า  รูปไม่เที่ยง  ฯลฯ  วิญญาณไม่เที่ยงดังนี้  คำนั้น</p><p>เรากล่าวผิดไป     เพราะเรายังไม่พิจารณาจึงกล่าวคำนั้นไป    ฉะนั้นเธอจง  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 175</p><p>ถือเอาว่า   รูปเที่ยง ฯลฯ วิญญาณเที่ยงดังนี้เถิด.   สูรอุบาสกคิดว่า  ข้อที่   </p><p>พระพุทธเจ้าทั้งหลายไม่พิจารณาไม่ทำการตรวจตราอย่างประจักษ์แล้ว  พึง</p><p>ตรัสอะไรไปนั้นไม่ใช่ฐานะที่จะมีได้  มารนี้มาเพื่อมุ่งทำลายเราอย่างแน่</p><p>นอน.   ลำดับนั้น  สูรอุบาสกจึงกล่าวกะมารนั้น ว่าท่านเป็นมารใช่ไหมดังนี้.</p><p>มารนั้นไม่อาจที่จะกล่าวมุสาวาทได้  จึงรับว่า ใช่เราเป็นมาร  ดังนี้.  อุบาสก</p><p>ถามว่าเพราะเหตุไร  ท่านจึงมา.  มารตอบว่า เรามาเพื่อทำศรัทธาของท่าน</p><p>ให้หวั่นไหว.  อุบาสกกล่าวว่าดูก่อนมารผู้ใจบาปอำมหิต  ท่านผู้เดียวนั้น</p><p>จงหยุดอยู่ก่อน  พวกมารเช่นท่าน  ร้อยก็ดี   พันก็ดี   แสนก็ดี  ไม่สามารถ</p><p>จะทำศรัทธาของเราให้หวั่นไหวได้ชื่อว่าศรัทธาอันมาแล้วด้วยมรรค   เป็น</p><p>ของมั่นคงไม่หวั่นไหวเหมือนภูเขาสิเนรุซึ่งตั้งอยู่บนแผ่นดินอันล้วนแล้วด้วย</p><p>สิลา  ท่านจะทำอะไรในการมานี้  ดังนี้แล้วปรกมือขึ้น.  มารนั้นเมื่อไม่</p><p>สามารถจะดำรงอยู่ได้จึงหายไปในที่นั้นนั่นเอง.  คำว่า  <strong>นิวิฏฺา</strong>   นั้นพระ</p><p>ผู้มีพระภาคตรัสหมายเอาสัทธาอย่างนั้น.</p><p>         บทว่า  <strong>มูลชาตา  ปติฏฺิตา</strong>  ความว่าดำรงมั่นแล้วด้วยมรรคนั้นอัน</p><p>เป็นมูลเพราะมูลรากคือมรรคเกิดพร้อมแล้ว.  บทว่า  <strong>ทฬฺหา</strong>  แปลว่ามั่นคง.</p><p>บทว่า  <strong>อสหาริยา</strong>  ความว่า  อันใคร ๆ ไม่พึงอาจเพื่อจะให้หวั่นไหวได้เปรียบ</p><p>เหมือนเสาเขื่อนที่เขาฝั่งไว้อย่างเป็น.   บทว่า  <strong>ตสฺเสต  กลฺล  วจนาย</strong></p><p>นั้นความว่า   คำนั้น    ควรที่จะเรียกพระอริยสาวก.  ท่านกล่าวว่าอย่างไร.</p><p>ท่านกล่าวคำเป็นต้นว่า  เราเป็นบุตรเกิดแต่อกของพระผู้มีพระภาค   ดังนี้.</p><p>ความจริง       พระอริยสาวกนั้นอาศัยพระผู้มีพระภาคจึงเกิดขึ้นในภูมิของ</p><p>พระอริยะ  ฉะนั้น  จึงชื่อว่า   เป็นบุตรของพระผู้มีพระภาค  และชื่อว่าเป็น</p><p>โอรสเกิดแต่พระโอษฐ์   เพราะอยู่ในอกแล้วดำรงอยู่ในมรรคและผลด้วย</p><p>อำนาจการกล่าวธรรมอันออกมาจากพระโอษฐ์  ชื่อว่าเกิดแต่ธรรม  เพราะ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 176</p><p>เกิดจากอริยธรรม   และชื่อว่าอันธรรมเนรมิตขึ้น    เพราะถูกอริยนิรมิตขึ้น   </p><p>ชื่อว่าธรรมทายาท   เพราะควรรับมรดกคือนวโลกุตตรธรรม.</p><p>         บทว่า  <strong>ต  กิสฺส เหตุ</strong> ความว่า หากมีคำถามว่า  พระผู้มีพระภาค</p><p>ตรัสว่า   <strong>ภควโตมฺหิ  ปุตฺโต</strong>  ดังนี้แล้ว  ตรัสอีกว่า  <strong>ธมฺมโช  ธมฺมนิมฺมิโต</strong></p><p>ดังนี้อีก  คำนั้นพระองค์ตรัสเพราะเหตุไร.  บัดนี้  เมื่อจะแสดงเนื้อความ</p><p>ของคำนั้นท่านจึงกล่าวคำเป็นต้นว่า  <strong>ตถาคตสฺส  เหต</strong>  ดังนี้เป็นต้น.   ใน</p><p>บาลีประเทศนั้น    คำว่า   <strong>ธมฺมกาโย  อิติปิ</strong>  ความว่า  เพราะเหตุไร  พระ</p><p>ตถาคตจึงได้รับขนานนามว่า  ธรรมกาย.  เพราะพระตถาคตทรงคิดพระ</p><p>พุทธพจน์คือพระไตรปิฎกด้วยพระหทัยแล้ว ทรงนำออกแสดงด้วยพระวาจา.</p><p>ด้วยเหตุนั้น          พระวรกายของพระผู้มีพระภาคจึงจัดเป็นธรรมแท้เพราะ</p><p>สำเร็จด้วยธรรม.     พระธรรมเป็นกายของพระผู้มีพระภาคนั้นดังพรรณนา.</p><p>มานี้    ฉะนั้น    พระผู้มีพระภาคจึงชื่อว่าธรรมกาย.  ชื่อว่าพรหมกายเพราะ</p><p>มีธรรมเป็นกายนั่นเอง       แท้จริง   พระธรรมท่านเรียกว่าพรหมเพราะเป็น</p><p>ของประเสริฐ.  บทว่า   <strong>ธมฺมภูโต</strong>   ได้แก่สภาวธรรม.   ชื่อว่าพรหมภูต</p><p>เพราะเป็นผู้เกิดจากพระธรรมนั่นเอง.</p><p>         พระผู้มีพระภาคครั้นทรงแสดงวาทะอันเป็นเครื่อง  ทำลายความ</p><p>เป็นผู้ประเสริฐด้วยพระดำรัสมีประมาณเท่านี้แล้ว      บัดนี้เมื่อจะทรงแสดง</p><p>วาทะอันเป็นเครื่องทำลายความเป็นผู้ประเสริฐโดยนัยอื่นอีกจึงตรัสว่า <strong>โหติ</strong></p><p><strong>โข โสวาเสฎฺา  สมโย</strong>  ดังนี้เป็นต้นบรรดาถ้อยคำเหล่านั้น    กถาว่าด้วย</p><p>สังวัฏฏะ และ วิวัฏฏะ    ได้พรรณนาโดยพิสดารแล้วในพรหมชาลสูตร.</p><p>บทว่า   <strong>อิตฺถตฺต  อาคจฺฉนฺติ</strong>  ความว่า  ย่อมมาสู่ความเป็นอย่างนี้  คือ</p><p>สู่ความเป็นมนุษย์.  บทว่า  <strong>เต  จ  โหนฺติ  มโนมยา</strong>   ความว่า   สัตว์</p><p>เหล่านั้นแม้บังเกิดในมนุสโลกนี้  ก็เป็นพวกโอปปาติกกำเนิด  บังเกิด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 177</p><p>ขึ้นด้วยใจเท่านั้น  ฉะนั้น   จึงชื่อว่าผู้มีความสำเร็จทางใจ.  ปีติเท่านั้นย่อม   </p><p>ให้สำเร็จกิจด้วยอาหารแก่สัตว์เหล่านั้นแม้ในมนุสสโลกนี้        เหมือนใน</p><p>พรหมโลก   ฉะนั้น   สัตว์เหล่านั้นจึงชื่อว่ามีปีติเป็นภักษา.   พึงทราบเหตุ</p><p>มีรัศมีเองเป็นต้นโดยนัยนี้.  บทว่า  <strong>เอโกทกีภูต</strong>  ความว่า  จักรวาฬทั้งหมด</p><p>เป็นที่ที่มีน้ำเหมือนกัน.  บทว่า  <strong>อนฺธกาโร</strong>  แปลว่า  ความมืด.   บทว่า</p><p><strong>อนฺธการติมิสา</strong>   ความว่า  กระทำความมืด   คือมี   ความมืดมิด   ด้วยการ</p><p>ห้ามการบังเกิดขึ้นแห่งจักษุวิญญาณ.</p><p>         บทว่า  <strong>สมนฺตานิ</strong>  ความว่า  ดำรงอยู่  คือแผ่ไปรอบ.     บทว่า</p><p><strong>ปยตตฺสฺส</strong>  แปลว่าน้ำมันที่เคี่ยวให้งวด.  บทว่า  <strong>วณฺณสมฺปนฺนา</strong>  ความว่า</p><p>ถึงพร้อมด้วยสี.    ก็สีของง้วนดินนั้นได้เป็นเหมือนดอกกรรณิการ์.     บทว่า</p><p><strong>คนฺธสมฺปนฺนา</strong>  ความว่าถึงพร้อมด้วยกลิ่น     คือกลิ่นอันเป็นทิพย์ย่อมฟุ้ง</p><p>ไป.  บทว่า  <strong>รสสมฺปนฺนา</strong>  ความว่า  ถึงพร้อมด้วยรส  เหมือนใส่โอชา </p><p>ทิพย์ลงไปฉะนั้น.  บทว่า  <strong>ขุทฺทกมธุ</strong>  ความว่า  น้ำผึ้งอันแมลงผึ้งตัวเล็ก ๆ</p><p>ทำไว้.   บทว่า  <strong>อุเนฬก</strong>  ความว่า   มีโทษออกแล้วคือเว้นจากไข่แมลงวัน.</p><p>บทว่า  <strong>โลลชาติโก</strong>   ความว่ามีความโลภเป็นสภาพ.    แม้ในกัลป์ถัดไป</p><p>ที่ล่วงไปแล้วก็มีความโลภเหมือนกัน    เราเกิดอัศจรรย์จึงกล่าวว่า   <strong>อมฺโภ</strong></p><p>ดังนี้.   บทว่า  <strong>กิเมวิท  ภวิสฺสติ</strong>  ความว่า  สีก็ดี  กลิ่นก็ดี   ของง้วนดิน</p><p>นั้นน่าชอบใจ    แต่รสของง้วนดินนั้นจักเป็นอย่างไรหนอ.    ผู้มีเกิดความ</p><p>โลภในง้วนดินนั้นก็เอานิ้วมือจับง้วนดินนั้นมาชิมดู    ครั้นเอามือจับแล้ว</p><p>เอามาไว้ที่ลิ้น.   บทว่า  <strong>อจฺฉาเทสิ</strong>  ความว่า  ง้วนดินนั้นพอเขาเอามาวาง</p><p>ไว้ที่ปลายลิ้นก็แผ่ซ่านไปทั่ว   เส้นเอ็นรับรสอาหาร  ๗,๐๐๐  เส้น เป็นขอ </p><p>น่าชอบใจตั้งอยู่. บทว่า  <strong>ตณฺหา  จสฺส  โอกฺกมิ</strong>  ความว่า  ก็ความอยากใน</p><p>รสในง้วนดินนั้นก็เกิดขึ้นแก่สัตว์ผู้มีความโลภนั้น.  หลายบทว่า  <strong>อาลุปฺป- </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 178</p><p><strong>กากร  อุปกฺกมึสุ ปริภุญชิตุ</strong>  ความว่า  เขาปั้นเป็นคำ  คือแบ่งออกเป็น</p><p>ก้อนแล้วเริ่มที่จะบริโภค.   </p><p>         พระจันทร์   และพระอาทิตย์     ชื่อว่า  <strong>จนฺทิมสุริยา.</strong>   บทว่า</p><p><strong>ปาตุรเหสุ</strong>    แปลว่าปรากฏขึ้น.   ก็บรรดาพระจันทร์และพระอาทิตย์นั้น</p><p>อย่างไหนปรากฏก่อน  ใครอยู่ในที่ไหน    ประมาณของใครเป็นอย่างไร</p><p>ใครอยู่สูง    ใครหมุนเร็ว    วิถีทางของพระจันทร์และพระอาทิตย์นั้นเป็น</p><p>อย่างไร   เที่ยวไปได้อย่างไร   ทำแสงสว่างในที่มีประมาณเท่าใด.</p><p>         พระจันทร์และพระอาทิตย์ทั้งสองไม่ปรากฏพร้อมกัน. พระอาทิตย์</p><p>ปรากฏขึ้นก่อน.   ก็   เมื่อรัศมีเฉพาะตัวของสัตว์เหล่านั้นได้หายไป   ความ </p><p>มืดมนจึงได้มีขึ้น.     สัตว์เหล่านั้นทั้งกลัวทั้งสดุ้งคิดกันว่าคงจะดีหนอ     ถ้า</p><p>แสงสว่างปรากฏขึ้นมาดังนี้   ต่อแต่นั้นดวงอาทิตย์อันให้ความกล้าเกิดขึ้น</p><p>แก่มหาชนก็ได้ตั้งขึ้น.      ด้วยเหตุนั้นดวงอาทิตย์นั้นจึงได้นามว่า     <strong>สุริโย</strong></p><p>ดังนี้.   เมื่อดวงอาทิตย์นั้น    ทำแสงสว่างตลอดวันแล้วอัสดงคตไป  ความมืด</p><p>มนก็กลับมีขึ้นอีก.  สัตว์เหล่านั้น  พากันคิดว่า  คงจะเป็นการดีหนอ  ถ้า</p><p>หากว่าพึงมีแสงสว่างอย่างอื่นเกิดขึ้นดังนี้.      ที่นั้นดวงจันทร์รู้ความพอใจ</p><p>ของสัตว์เหล่านั้นจึงเกิดขึ้นมา.     ด้วยเหตุนั้นนั่นแล   ดวงจันทร์จึงได้นาม</p><p>ว่า  <strong>จนฺโท</strong>   ดังนี้.    บรรดาดวงจันทร์และดวงอาทิตย์นั้น     ดวงจันทร์อยู่</p><p>ในวิมานภายในล้วน    แล้วด้วยแก้วมณี    วิมานภายนอกล้วนแล้วด้วยเงิน</p><p>ทั้งภายในและภายนอกนั้นเย็นแท้.   ดวงอาทิตย์อยู่ในวิมาน    ภายในล้วน</p><p>แล้วด้วยทอง   วิมานภายนอกล้วนแล้วด้วยแก้วผลึก.      ทั้งภายในเละภาย</p><p>นอกร้อนจัด.</p><p>         ว่าโดยประมาณ   ดวงจันทร์มีเส้นผ่าศูนย์กลาง  ๔๙  โยชน์  เส้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 179</p><p>รอบวงยาว ๒๕๐  โยชน์. ควรอาทิตย์มีเส้นผ่าศูนย์กลาง ๕๐ โยชน์   เส้น </p><p>รอบวงยาว  ๒๕๐ โยชน์.   </p><p>         ดวงจันทร์อยู่ข้างล่าง      พระอาทิตย์อยู่ข้างบน.     ดวงจันทร์และ</p><p>ดวงอาทิตย์นั้นอยู่ห่างกันโยชน์หนึ่ง.     จากส่วนล่างของพระจันทร์ถึงส่วน</p><p>บนของดวงอาทิตย์  มีระยะ  ๑๐๐  โยชน์.</p><p>         ดวงจันทร์หมุนไปทางด้านตราช้า  แต่หมุนไปทางด้านขวางเร็วหมู่</p><p>ดาวนักษัตรก็หมุนไปในสองด้าน  ดวงจันทร์หมุนไปใกล้หมู่ดาวนั้น ๆ เหมือน </p><p>แม่โคเข้าไปหาลูกโคฉะนั้น. ส่วนหมู่ดาวไม่ทิ้งที่อยู่ของตนเลย.  การหมุน</p><p>ไปของดวงอาทิตย์ทางตรงเร็ว   ไปทางขวางช้า.    ดวงอาทิตย์นี้โคจรห่าง</p><p>ดวงจันทร์แสนโยชน์    ในวันปาฏิบทจากวันอุโบสถกาฬปักษ์.    เวลานั้น</p><p>ดวงจันทร์ปรากฏเหมือนรอยเขียนฉะนั้น.      ดวงอาทิตย์โคจรห่างไปเป็น</p><p>ระยะแสนโยชน์ในปักษ์ที่  ๒  ดวงอาทิตย์ได้โคจรห่างไป  ดังที่กล่าวแล้วนี้</p><p>เป็นระยะแสนๆ โยชน์จนถึงวันอุโบสถ . ลำดับนั้นดวงจันทร์ก็ใหญ่ขึ้นโดย</p><p>ลำดับ ไปเต็มดวงในวันอุโบสถ. โคจรห่างออกไปแสนโยชน์ในวันปาฏิบท</p><p>อีก.  โคจรห่างออกไปเป็นระยะแสนโยชน์ในปักษ์ที่ ๒  ดวงอาทิตย์โคจร</p><p>ห่างไปดังกล่าวแล้วนี้เป็นระยะสิ้น ๆ  โยชน์จนถึงอุโบสถ.  ทีนั้นดวง</p><p>จันทร์อับแสงลงโดยลำดับแล้วไม่ปรากฏทั้งดวงในวันอุโบสถ.   ดวงอาทิตย์</p><p>ลอยอยู่เบื้องบนให้ดวงจันทร์อยู่เบื้องล่างย่อมปกปิดดวงจันทร์ไว้ได้ เหมือน</p><p>ภาชนะเล็กถูกถาดใหญ่ปิดไว้ฉะนั้น.   เงาของดวงจันทร์ไม่ปรากฏเหมือน </p><p>เงาเรือนไม่ปรากฏในเวลาเที่ยง.     ควรอาทิตย์นั้นเมื่อเงาไม่ปรากฏ  แม้ตัว</p><p>เองก็ไม่ปรากฏ   เหมือนประทีปในกลางวันไม่ปรากฏแก่หมู่ชนผู้ยืนอยู่</p><p>ไกลฉะนั้น.            </p><p>         ก็พึงทราบวินิจฉัยใน  คำว่าวิถีของอาทิตย์และดวงจันทร์เป็น</p><p>อย่างไร   ต่อไปนี้วิถีมีดังนี้คือวิถีแพะ    วิถีช้าง     วิถีของโค.     บรรดาวิถี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 180</p><p>เหล่านั้น    น้ำเป็นของปฏิกูลสำหรับแพะทั้งหลาย  แต่น้ำนั้นเป็นที่ชอบใจ   </p><p>ของช้างทั้งหลาย   เป็นที่ผาสุกของฝูงโค   เพราะมีความเย็นและความร้อน</p><p>เสมอกัน.   ฉะนั้น  ในเวลาใด   ดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ขึ้นสู่วิถีของแพะ</p><p>เวลานั้น    ฝนไม่ตกเลยแม้สักเม็ดเดียว      เมื่อใดดวงจันทร์และดวงอาทิ </p><p>ขึ้นสู่วิถีของช้าง   เมื่อนั้นฝนจะตกแรงเหมือนท้องฟ้ารั้ว.  เมื่อดวงจันทร์</p><p>และดวงอาทิตย์ขึ้นสู่วิถีของโค        เมื่อนั้นความสม่ำเสมอของฤดูก็ย่อมถึง</p><p>พร้อม.</p><p>         ดวงจันทร์และดวงอาทิตย์   ย่อมเคลื่อนอยู่ภายนอกภู่เขาสิเนรุเป็น</p><p>เวลา ๖ เดือน     และโคจรอยู่ภายในอีก ๖ เดือน.    ความจริงดวงจันทร์</p><p>และดวงอาทิตย์นั้นย่อมโคจรไปใกล้ภูเขาสิเนรุในเดือน   ๘.  แต่นั้นเคลื่อน</p><p>ออกไปโคจรอยู่ในภายนอก  ๒ เดือนแล้ว    เคลื่อนไปอยู่โดยท่ามกลางใน</p><p>ต้นเดือน ๑๒.  แต่นั้น เคลื่อนมุ่งหน้าต่อจักรวาลแล้วโคจรอยู่ ใกล้ๆจักรวาล</p><p>เป็นเวลา ๓ เดือน  แล้วเคลื่อนออกห่างมาอีก  ไปอยู่ตรงกลางจักรวาลใน</p><p>เดือน ๕   ต่อแต่นั้นในเดือนอื่นก็เคลื่อนมุ่งหน้าต่อภูเขาสิเนรุ     แล้วไป</p><p>โคจรอยู่ใกล้ ๆ ภูเขาสิเนรุในเดือน ๘ อีก.</p><p>         พึงทราบวินิจฉัยในคำว่าดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ทำแสดงสว่างใน</p><p>ที่นี้ประมาณเท่าไร  ดังนี้  ดวงจันทร์และดวงอาทิตย์  ย่อมทำแสงสว่างใน</p><p>ทวีปทั้ง  ๓ โดยพร้อมกัน.    กระทำได้อย่างไร.    ก็เวลาพระอาทิตย์ขึ้นใน</p><p>ทวีปนี้เป็นเวลาเที่ยงในปุพพวิเทหทวีป  เวลาที่พระอาทิตย์ตกในอุตตกุรุ</p><p>ทวีปเป็นมัชฌิยามในอมรโคยานทวีป.      เวลาที่ดวงอาทิตย์ขึ้นในปุพพวิ-</p><p>เทหทวีปเป็นเวลาเที่ยงในอุตตรกุรุทวีป    เวลาที่พระอาทิตย์ตกในอมรโค- </p><p>ยานทวีปเป็นมัชฌิมยามในทวีปนี้.   เวลาที่พระอาทิตย์ขึ้นในอุตตรกุรุทวีป</p><p>เป็นเวลาเที่ยงในอมรโคยานทวีป เวลาที่พระอาทิตย์ตกในทวีปนี้  เป็นเวลา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 181</p><p>มัชฌิมยามในปุพพวิเทหทวีป.     เวลาที่พระอาทิตย์ขึ้นในอมรโคยานทวีป    </p><p>เป็นเวลาเที่ยงในทวีปนี้     เวลาที่พระอาทิตย์ตกในบุพพวิเทหทวีปเป็นในเวลา</p><p>มัชฌิมยามในอุตตรกุรุทวีป  ฉะนี้แล. </p><p>         พึงทราบวินิจฉัยในสองบทว่า  <strong>นกฺขตฺตานิ  ตารกรูปานิ</strong>   ต่อไป</p><p>ดาวนักษัตรมีดาวฤกษ์เป็นต้น   และหมู่ดาวทั้งหลายที่เหลือ  ย่อมปรากฏ</p><p>พร้อมทั้งดวงจันทร์และดวงอาทิตย์. บทว่า <strong>รตฺตินฺทิวา</strong>   ความว่า  ตั้งแต่พระ </p><p>อาทิตย์ตกจนถึงอรุณขึ้น   เป็นเวลากลางคืน  ตั้งแต่เวลาอรุณขึ้นจนถึงพระ</p><p>อาทิตย์ตกจัดเป็นเวลากลางวัน      กลางคืนและกลางวันย่อมปรากฏอย่างว่า</p><p>มานี้.  ต่อแต่นั้น  ๑๕  ราตรี  จัดเป็นกึ่งเดือน  ๒  กึ่งเดือนเป็นเดือน  กึ่งเดือน</p><p>และเดือนหนึ่งปรากฏอย่างว่ามานี้.   ที่นั้น  ๔  เดือนจัดเป็น  ๑  ฤดู   ๓  ฤดู</p><p>เป็น  ๑  ปี  ทั้งฤดูและปีจึงปรากฏอย่างว่ามานี้.</p><p>         คำว่า  <strong>วณฺณเววณฺณตา จ</strong>  ได้แก่ความมีผิวพรรณต่างกัน.  บทว่า</p><p>เตส  วณฺณาติมานปจฺจยา   ความว่า  เพราะการถือตัวจัดซึ่งเกิดขึ้นเพราะ</p><p>ปรารภวรรณะของสัตว์ทั้งหลายเหล่านั้นเป็นปัจจัย.  บทว่า  <strong>มานาติมาน-</strong></p><p><strong>ชาติกาน</strong> ความว่าผู้มีมานะและอติมานะเกิดขึ้นบ่อย ๆ เป็นสภาพ.  บทว่า</p><p><strong>รสปวียา</strong>   ความว่า   อันได้นามว่า  รส   เพราะสมบูรณ์ด้วยรส.</p><p>บทว่า  <strong>อนุตฺถุนึสุ</strong>  ความว่า  พากันบ่นถึง.  บทว่า  <strong>อโห  รส</strong>  ความว่า</p><p>โอ  รสอร่อยมีแก่พวกเรา.  คำว่า  <strong>อคฺคญฺ  อกฺขร</strong>  นี้เป็นคำกล่าวถึงวงศ์</p><p>ซึ่งบังเกิดขึ้นในโลก.  บทว่า  <strong>อนุปทนฺติ</strong>   ความว่าย่อมไปตาม.</p><p>         บทว่า  <strong>เอวเมว ปาตุรโหสิ</strong>  ความว่า  ได้เป็นเช่นนี้ตั้งขึ้น  และ</p><p>ได้ตั้งขึ้นเหมือนพื้นเปือกตมอันแห้งเกิดขึ้น     ในเมื่อน้ำภายในสระแห้ง</p><p>ไปฉะนั้น.  เครืออันเจริญมีรสหวานอย่างหนึ่ง     ชื่อว่าเครือดิน.  บทว่า</p><p><strong>กลมฺพกา</strong>  ได้แก่  ต้นมะพร้าว.  บทว่า  <strong>อหุ  วต   โน</strong>  ความว่า  เครือดิน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 182</p><p>มีรสหวานได้มีแก่เราทั้งหลายแล้วหนอ.  บทว่า  <strong>อหายิ วต  โน</strong>   ความว่า  </p><p>เครือดินนั้น    ของพวกเราได้หายไปแล้วในบัดนี้.</p><p>         บทว่า  <strong>อกฏฺปาโก</strong>  ความว่า    เกิดขึ้นในภูมิภาคซึ่งไม่ได้ไถ</p><p>เลย.   บทว่า <strong>อกโณ</strong>  แปลว่า  ไม่มีรำเจือปน.   บทว่า  <strong>อถุโส</strong> แปลว่าไม่มี</p><p>แกลบ. บทว่า <strong>สุคนฺโธ</strong>     ความว่า    กลิ่นทิพย์  ย่อมฟุ้งขจายไป.     บทว่า</p><p><strong>ตณฺฑุลปฺผโล</strong>  ความว่า ย่อมเมล็ดผลเป็นเมล็ดข้าวสารขาวบริสุทธิ์.  บทว่า</p><p><strong>ปกฺก  ปฏิวิรุฬฺห</strong>  ความว่า  ที่ที่เขาเก็บในเวลาเย็น   ก็ได้สุกแทนในตอน</p><p>เช้า  งอกงามขึ้นตามปกติอีก  ที่ที่เขาเก็บไปหาปรากฏไม่. บทว่า <strong>นาปทาน</strong></p><p><strong>ปญฺายติ</strong>   ความว่า  ย่อมปรากฏเป็นพืชที่ไม่ถูกเก็บเกี่ยวไม่มีบกพร่องเลย</p><p>บทว่า <strong>อิตฺถิยา  จ</strong> ความว่า  เพศหญิงของหญิงในเวลาเป็นมนุษย์ในชาติก่อนๆ</p><p>ก็ปรากฏ  เพศชายของชายในกาลก่อน ๆ นั้นก็ปรากฏ.  ความจริง  มาตุ-</p><p>คาม  เมื่อต้องการได้ความเป็นบุรุษก็พยายามบำเพ็ญธรรมอันเป็นปัจจัยแห่ง</p><p>ความเป็นบุรุษโดยลำดับก็ย่อมสำเร็จได้.  บุรุษ   เมื่อต้องการเป็นหญิงก็</p><p>ประพฤติการเมสุมิจฉาจาร  ย่อมสำเร็จได้.  ก็ในเวลานั้น  ตามปกติ  เพศ</p><p>หญิงย่อมปรากฏขึ้นแก่มาตุคาม     เพศชายก็ปรากฏขึ้นแก่บุรุษ.   บทว่า</p><p><strong>อุปนิชฺฌายต</strong>  ความว่า  เพ่งอยู่คือแลดูอยู่.  บทว่า  <strong>ปริฬาโห</strong>  ได้แก่ความ</p><p>เร่าร้อนด้วยอำนาจราคะ.    บทว่า     <strong>เสฏฺึ</strong>   ได้แก่เถ้าถ่าน.       บทว่า</p><p><strong>นิพฺพุยฺหมานาย</strong>   ความว่า  นำออกไป.</p><p>         บทว่า  <strong>อธมฺมสมฺมต</strong>   ความว่าการโปรยฝุ่นเป็นต้นนั้นสมมุติกัน</p><p>ว่าไม่เป็นธรรม.   บทว่า  <strong>ตเทตรหิ  ธมฺมสมฺมต</strong>  ความว่า  แต่ในบัดนี้</p><p>การโปรยฝุ่นเป็นต้นนี้สมมุติกันว่าเป็นธรรม.  พวกพราหมณ์ทั้งหลายพากัน</p><p>ถือเอาการโปรยฝุ่นเป็นต้นนั้นว่าเป็นธรรม  เที่ยวไป.  จริงอย่างนั้น  ใน</p><p>ชนบทบางแห่ง    พวกหญิงทั้งหลายทะเลาะกันย่อมกล่าวว่า  เพราะเหตุไร </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 183</p><p>เธอจึงกล่าว ท่านจักไม่ได้อะไรแม้เพียงก่อนโคมัยสด. บทว่า  <strong>ปาตพฺยต</strong> ได้  </p><p>แก่ความส้องเสพ.  บทว่า  <strong>สนฺนิธิการก</strong>  ได้แก่ทำการสั่งสม.  บทว่า  <strong>อปาทาน</strong></p><p><strong>ปญฺายิตฺถ</strong>  ความว่า ที่ที่เขาเก็บไปแล้วได้ปรากฏเป็นของพร่องไป.  บทว่า</p><p><strong>สณฺฑสณฺฑา</strong> ความว่า  เป็นกลุ่ม  ๆ เหมือนจัดไว้เป็นพวกหมู่ในที่หนึ่ง ๆ.</p><p>         บทว่า  <strong>มริยาท  เปยฺยาม</strong>  ความว่า  พวกเราจะตั้งเขตแบ่งกัน.</p><p>บทว่า  <strong>ปาณินา  ปหรึสุ</strong>  ความว่า  สัตว์เหล่านั้นเอามือตีคนที่ไม่เชื่อคำตน</p><p>ถึง  ๓  ครั้ง บทว่า  <strong>ตทคฺเค  โข  ปน</strong>  แปลว่า  เพราะทำเหตุนั้นเป็นสิ่งสำคัญ.</p><p>บทว่า  <strong>ขียิตพฺพ  ขีเยยฺย</strong>  อธิบายว่า  พึงประกาศบอกบุคคลผู้ควรประกาศ</p><p>คือติเตียนบุคคลที่ควรติเตียน  ขับไล่ผู้ที่ควรขับไล่.  บทว่า  <strong>โย  เนส  สตฺโต</strong></p><p>ความว่าบรรดาสัตว์เหล่านั้นสัตว์ผู้ใด.  ถามว่า  ก็สัตว์นั้นเป็นใคร.  ตอบว่า</p><p>คือพระโพธิสัตว์ของเราทั้งหลาย.  หลายบทว่า  <strong>สาลีน  ภาค  อนุปฺปทสฺสาม</strong></p><p>ความว่าเราจักนำข้าวสาลีมาจากไร่ของแต่ละคน ๆ ละทะนาน  แล้วจะให้</p><p>ส่วนข้าวสาลีแก่ท่าน  ท่านไม่ต้องทำงานอะไร  ขอท่านจงตั้งอยู่ในฐานะ</p><p>เป็นหัวหน้าของเราทั้งหลายเถิด.</p><p>         บทว่า  <strong>อกฺขร  อุปนิพฺพตฺต</strong>  ความว่า  เกิดบัญญัติโวหารซึ่งเข้าใจ</p><p>กันได้ด้วยการนับ.  คำว่า  <strong>ขตฺติโย  ขตฺติโย</strong>  ดังนี้เป็นคำที่เกิดขึ้นคำที่</p><p>สอง.  บทว่า  <strong>อกฺขร</strong>  ความว่า  ไม่ใช่เฉพาะอักษรอย่างเดียวเท่านั้น  แต่</p><p>พวกสัตว์เหล่านั้นยังได้ทำการอภิเษกบุคคลนั้น  ด้วยการยกย่องถึง  ๓  ครั้ง</p><p>ว่า  ขอให้ท่านจงเป็นใหญ่ในนาของพวกเราดังนี้.  บทว่า  <strong>รญฺเชติ</strong></p><p>แปลว่า  ย่อมยังผู้อื่นให้มีความสุขเอิบอิ่ม  บทว่า  <strong>อคฺคญฺเน</strong>  ความว่า  การ</p><p>บังเกิดขึ้นด้วยอักษร  อันเกิดขึ้นในสมัยแห่งโลกเกิดขึ้น  ที่รู้กันว่าเลิศหรือ</p><p>รู้จักกันในส่วนเลิศ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 184</p><p>         บทว่า  <strong>วีตงฺคารา   วีตธูมา</strong>   ความว่า     ปราศจากควันและถ่าน  </p><p>เพลิง   เพราะไม่มีอาหารที่จะพึงหุงต้มแล้วเคี้ยวกิน.  บทว่า  <strong>ปณฺณมุสลา</strong></p><p>ความว่าไม่มีการซ้อม    เพราะไม่มีอาหารที่พึงซ้อมตำแล้วหุงต้ม.     บทว่า</p><p><strong>ฆาสเมสนา</strong>    ความว่า  แสวงหายาคูและภัตด้วยอำนาจภิกขาจาร.   บทว่า</p><p><strong>ตเมน  มนุสฺสา</strong>  ความว่า  หมู่มนุษย์เหล่านั้นได้เห็นบุคคลเหล่านั้น.</p><p>บทว่า <strong>อนภิสมฺภุนฺมานา</strong>  แปลว่าอดกลั้นไว้ไม่ได้  คือไม่สามารถจะอดกลั้น</p><p>ไว้ได้.   บทว่า  <strong>คนฺเถ  กโรนฺตา</strong>  ความว่า  แต่งคือบอกสอนไตรเพท.  บทว่า</p><p><strong>อจฺฉนฺติ</strong>     แปลว่าย่อมอยู่อาศัย.   บาลีว่า <strong>อจฺเฉนฺติ</strong>  ดังนี้บ้าง.  เนื้อความ</p><p>เช่นเดียวกัน.  บทว่า  <strong>หีนสมฺมต</strong>  ความว่า  ดูก่อนวาเสฏฐะ  โดยสมัยนั้น</p><p>คำว่าหมู่พราหมณ์ย่อมทรงจำมนต์ย่อมบอกมนต์ดังนี้  เป็นคำสมมติว่าต่ำช้า</p><p>บทว่า  <strong>ตเทตรหิ  เสฏฺสมฺมติ</strong>  ความว่า บัดนี้คำว่า  พราหมณ์ทั้งหลาย</p><p>ย่อมทรงจำมนต์มีประมาณเท่านี้         ย่อมบอกกล่าวมนต์มีประมาณเท่านี้ </p><p>เป็นคำสมมติว่าประเสริฐ. บทว่า  พฺราหฺมณมณฺฑลสฺส  ได้แก่หมู่พราหมณ์.</p><p>         บทว่า  <strong>เมถุนธมฺม  สมาทาย</strong> แปลว่า  ยึดถือเมถุนธรรม.  หลาย </p><p>บทว่า  <strong>วิสุ  กมฺมนฺเต  ปโยเชสุ</strong>  ความว่า  หมู่สัตว์ต่างพากันประกอบการ</p><p>งานที่มีชื่อเสียง   คือได้รับยกย่องมีการเลี้ยงโคและการค้าขายเป็นต้น.  คำว่า</p><p><strong>สุทฺทา  สุทฺทา</strong> นี้  อธิบายว่า   พวกศูทร  ไปอย่างน่ารังเกียจคือเสื่อมเร็ว ๆ</p><p>เรียกว่า  สุทฺท  สุทฺท  เพราะการงานที่ประพฤติต่ำ  และการงานที่ประ-</p><p>พฤติเล็กน้อยนั้น.    </p><p>         บทว่า  <strong>อหุ  โข</strong> ได้แก่  <strong>โหติ  โข.</strong>  บทว่า  <strong>สก  ธมฺม  ครหมาโน</strong></p><p>ความว่ากษัตริย์บางพระองค์ติเตียนขัตติยธรรมของตนเองอย่างนี้ว่า  ใครไม่</p><p>อาจจะบริสุทธิ์ได้ด้วยเพียงแต่ให้ยกเศวตฉัตรขึ้น.  ในทุกบทก็นัยนี้.  ด้วย</p><p>คำนี้ว่า  <strong>อิเมหิ  โข  วาเสฏฺา  จตูหิ  มณฺฑเลหิ</strong>  นี้  พระผู้มีพระภาคย่อม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 185</p><p>ทรงแสดงคำนี้ว่า  เหล่าสมณะย่อมไม่มีการแบ่งแยก.   แต่เพราะใคร ๆ ไม่   </p><p>อาจจะบริสุทธิ์ด้วยขาดได้  ความบริสุทธิ์จะมีได้ก็ด้วยการปฏิบัติชอบของตน</p><p>เอง   ฉะนั้นการบังเกิดของพระสมณะ   จึงเกิดมีขึ้นได้ด้วยหมู่ทั้ง ๔  เหล่านี้</p><p>หมู่ทั้งหลายเหล่านี้ย่อมอนุวัตตามหมู่สมณะ   และหมู่ที่อนุวัตตามเหล่านั้นก็</p><p>ย่อมอนุวัตตามธรรมเท่านั้น    หาอนุวัตตามธรรมไม่    ความจริงเหล่าสัตว์</p><p>ทั้งหลายอาศัยหมู่สมณะบำเพ็ญสัมมาปฏิบัติ   ย่อมถึงความบริสุทธิ์ได้ดังนี้.</p><p>บัดนี้   พระผู้มีพระภาคเมื่อจะทรงทำข้อความนั้นว่า     ใคร ๆไม่อาจที่จะ </p><p>บริสุทธิ์ตามชาติได้   แต่เหล่าสัตว์จะบริสุทธิ์ได้ก็ด้วยการประพฤติชอบ</p><p>เท่านั้นดังนี้อย่างชัดเจน  จึงเริ่มเทศนาว่า  <strong>ขตฺติโยปิ  โข  วาเสฏฺา</strong>   ดังนี้.</p><p>บรรดาบทเหล่านั้นบทว่า   <strong>มิจฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานเหตุ</strong>  ความว่าเพราะ</p><p>เหตุคือการสมาทานธรรม   ด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฺฐิ.   อีกอย่างหนึ่ง      ความ </p><p>ว่า   เพราะเหตุที่สมาทานมิจฉาทิฏฺฐิกรรม.</p><p>         บทว่า  <strong>ทฺวฺยการี</strong>   ความว่า มักทำกรรมทั้งสองฝ่ายอย่างนี้คือ  บาง</p><p>เวลาทำกุศลกรรม  บางเวลาทำอกุศลกรรม.  บทว่า  <strong>สุขทุกฺขปฏิสเวที</strong> </p><p>ความว่า   ธรรมดาว่าสถานที่ที่ให้ผลพร้อมกันทั้งสองฝ่ายในเวลาพร้อมกัน</p><p>หามีไม่.   ก็ผู้ใดได้ทำอกุศลกรรมไว้มากทำกุศลกรรมไว้น้อย    เขาอาศัย </p><p>กุศลกรรมนั้นไปบังเกิดในตระกูลกษัตริย์หรือตระกูลพราหมณ์.  ที่นั้นอกุศล</p><p>กรรมนั้น  ย่อมทำเขาให้เป็นผู้บอดบ้าง  ผู้ง่อยบ้าง  ผู้เปลี้ยบ้าง   เขาย่อม</p><p>ไม่ควรแก่ราชสมบัติ  หรือเขาเป็นอย่างนี้แล้วในเวลาที่ได้รับการอภิเษก</p><p>แล้วก็ไม่อาจที่จะใช้โภคทรัพย์สมาบัติได้.  ต่อมาในเวลาตายของเขาทั้ง</p><p>กุศลกรรมและอกุศลกรรมทั้งสองนั้นก็ปรากฏเหมือนนักมวยปล้ำ  ที่มีกำลัง</p><p>มาก ๒ คน. บรรดากรรมทั้งสองนั้นอกุศลกรรมมีกำลังมากกว่าจึงห้ามกุศล</p><p>กรรมไว้เสียแล้วให้สัตว์นั้นบังเกิดในกำเนิดสัตว์ดิรัจฉาน.  ฝ่ายกุศลกรรม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 186</p><p>เป็นกรรมที่สัตว์จะต้องเสวยในปวัตติกาล.        กุศลกรรมนั้นย่อมสร้างช้าง </p><p>มงคลบ้าง  ม้ามงคลบ้าง  โคมงคลบ้าง  เขาย่อมได้เสวยสมบัตินั้น.  พระผู้มี  </p><p>พระภาคเจ้าทรงหมายเอากุศลกรรมนี้จึงตรัสว่า  <strong>สุขทุกฺขปฏิสเวที  โหติ</strong></p><p>ดังนี้</p><p>         บทว่า  <strong>สตฺตนฺน  โพธิปกฺขิยาน</strong>  ความว่า  โพธิปักขิยธรรม  ๓๗</p><p>ประการ     ซึ่งแบ่งเป็น  ๗  หมวดตามลำดับด้วยอำนาจส่วนธรรมข้อต้นว่า</p><p>สติปัฏฐาน  ๔.  บทว่า  <strong>ภาวนมนฺวาย</strong>  ความว่า  ไปตามภาวนา  อธิบายว่า </p><p>ปฏิบัติ    ภาวนา. บทว่า <strong>ปรินิพิพาติ</strong>   ความว่า   ย่อมดับ  ด้วยการดับกิเลส.</p><p>พระผู้มีพระภาคทรงแสดงวรรณะ  ๔  ดังพรรณนามาฉะนี้แล้ว  กลับมาแสดง</p><p>ยกเอาพระขีณาสพผู้บรรลุสัจจะทั้ง  ๔  ได้แล้ว    ว่าเป็นผู้ประเสริฐในหมู่</p><p>เทวดาและมนุษย์.</p><p>         บัดนี้  พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงแสดงเนื้อความนั้นทำให้มั่น</p><p>ตามทำนองการแสดงถ้อยคำแม้ของพรหมซึ่งโลกยกย่อง  จึงตรัสพระดำรัสว่า</p><p><strong>อิเมส  หิ  วาเสฏฺา  จตุนฺน  วณฺณาน</strong>  เป็นต้น. คำว่า  <strong>พฺราหฺมโณ  เวสฺโส</strong></p><p>เป็นต้นได้อธิบายพิสดารในอัมพัฏฐสูตรแล้ว. พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดง</p><p>วาทะอันเป็นเครื่องทำลายความเป็นผู้ประเสริฐด้วยกถามรรคนี้  เพียงเท่านี้</p><p>ด้วยประการฉะนี้     แล้วทรงหันกลับมาทรงแสดงเทศนาให้จบลงด้วยธรรม</p><p>อันเป็นยอดคือพระอรหัตต์. บทว่า <strong>อตฺตมนา  วาเสฏฐภารทฺวาชา</strong>  ความว่า</p><p>ก็วาเสฎฐะ   และภารัทวาชะสามเณรพากันชื่นชมยินดีได้ชมเชยภาษิตของ</p><p>พระผู้มีพระภาคว่า  <strong>สาธุสาธุ</strong>  ดังนี้.  สามเณรทั้งสองนั้น  กำลังน้อมระลึก</p><p>ถึงรู้ตามพระสูตรนี้นั่นเอง  ได้บรรลุพระอรหัตพร้อมปฏิสัมภิทาทั้งหลาย</p><p>ฉะนี้แล.</p><p>                            <em>จบอรรถกถาอัคคัญญสูตรที่  ๔ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 187</p><p>                     <strong>๕.  สัมปสาทนียสูตร</strong>  </p><p>                  <strong>เรื่อง  พระสารีบุตรเถระ</strong></p><p>         [๗๓]  ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้ :- </p><p>         สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ  สวนมะม่วงของปาวา-</p><p>ริกเศรษฐี  เขตเมืองนาลันทา.   ครั้งนั้น    ท่านพระสารีบุตรเข้าไปเฝ้า</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ  ถวายอภิวาทแล้ว  นั่ง  ณ  ที่สมควรข้างหนึ่ง</p><p>ครั้นนั่งเรียบเรียบแล้ว  ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ  ข้าพระองค์เลื่อมใสในพระผู้มีพระผู้มีพระภาคเจ้าอย่างนี้ว่า  ทั้งอดีต  อนาคต</p><p>และปัจจุบัน  ไม่มีสมณะหรือพราหมณ์อื่นที่จะมีความรู้ ยิ่งไปกว่าพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าในทางพระสัมโพธิญาณ.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   สารีบุตร  เธอกล่าวอาสภิวาจานี้ประ</p><p>เสริฐแท้  เธอเชื่อมั่นตนเองฝ่ายเดียว  บันลือสีหนาทว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>ข้าพระองค์เลื่อมใสพระผู้มีพระภาคเจ้าอย่างนี้ว่า  ทั้งอดีต  อนาคต  และ</p><p>ปัจจุบัน  ไม่มีสมณะหรือพราหมณ์อื่นจะที่จะมีความรู้  ยิ่งไปกว่าพระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าในทางพระสัมโพธิญาณ.</p><p>         [๗๔]  สารีบุตร  เธอกำหนดใจด้วยใจ  แล้วรู้ซึ่งพระผู้มีพระภาค</p><p>อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหมด  ซึ่งได้มีในอดีตว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>เหล่านั้น  ได้มีศีลอย่างนี้  มีธรรมอย่างนี้  มีพระปัญญาอย่างนี้   มีวิหาร</p><p>ธรรมอย่างนี้  มีวิมุติอย่างนี้  แม้เพราะเหตุนี้ได้ละหรือ.</p><p>         สารีบุตร.   ข้อนั้นเป็นไปไม่ได้  พระเจ้าข้า.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้า.  สารีบุตร  ก็เธอกำหนดใจด้วยใจ  แล้วรู้ซึ่ง</p><p>พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหมด   ซึ่งจักมีในอนาคตว่า   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 188</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าเหล่านั้น  จักมีศีลอย่างนี้  มีธรรมอย่างนี้    มีพระปัญญา   </p><p>อย่างนี้    มีวิหารธรรมอย่างนี้    มีวิมุตติอย่างนี้    แม้เพราะเหตุนี้ได้ละหรือ.</p><p>         <strong>สารีบุตร.</strong>  ข้อนั้นเป็นไปไม่ได้  พระเจ้าข้า.</p><p>         <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   สารีบุตร  ก็เธอกำหนดใจด้วยใจ  แล้วรู้เรา</p><p>ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าอยู่ ณ บัดนี้ว่า       พระผู้มีพระภาคเจ้ามีศีล</p><p>อย่างนี้    มีธรรมอย่างนี้    มีพระปัญญาอย่างนี้  มีวิหารธรรมอย่างนี้   มีวิมุตติ</p><p>อย่างนี้    แม้เพราะเหตุนี้ได้ละหรือ.</p><p>         <strong>สารีบุตร.</strong>  ข้อนั้นเป็นไปได้  พระเจ้าข้า.</p><p>         <strong>พระผู้มีพระภาคเจ้า</strong>   สารีบุตร  ก็เธอไม่มีเจโตปริยญาณในพระ-</p><p>อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าที่มีในอดีต   อนาคต  และปัจจุบัน  เหล่านั้น</p><p>เหตุไฉน   เธอจึงหาญกล่าวอาสภิวาจา   อันประเสริฐนี้   เธอเชื่อมั่นตนเอง</p><p>ฝ่ายเดียว  บันลือสีหนาทนี้ว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ข้าพระองค์เลื่อมใส</p><p>ในพระผู้มีพระภาคเจ้าอย่างนี้ว่า   ทั้งอดีต  อนาคต   และปัจจุบัน ไม่มีสมณะ</p><p>หรือพราหมณ์อื่น    ที่จะมีความรู้ยิ่งไปกว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าในทางพระ</p><p>สัมโพธิญาณ.</p><p>         <strong>สารีบุตร.</strong>   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ถึงว่าข้าพระองค์จะไม่มีเจโต-</p><p>ปริยญาณในพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าที่มีในอดีต  อนาคต  และปัจจุบัน</p><p>ก็จริง  แต่ข้าพระองค์ก็ทราบอาการที่เป็นแนวของธรรมได้   เปรียบเหมือน</p><p>เมืองชายแดนของพระราชา   มีป้อมแน่นหนา  มีกำแพงและเชิงเทินมั่นคง</p><p>มีประตู ๆ เดียว     คนยามเฝ้าประตูของพระราชาที่เมืองนั้นเป็นบัณฑิต</p><p>เฉียบแหลม  มีปัญญา  คอยห้ามคนที่ตนไม่รู้จักไม่ให้เข้าไป   ย่อมให้แต่</p><p>คนรู้จักเข้าไป   เขาเที่ยวตรวจดูแนวกำแพงรอบ ๆ  เมืองนั้นไม่เห็นที่ต่อ</p><p>หรือช่องกำแพง    โดยที่สุด  แม้พอแมวลอดออกมาได้   จึงคิดว่า   สัตว์ที่มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 189</p><p>ร่างใหญ่จะเข้ามาเมืองนี้หรือจะออกไป  ทั้งหมดสิ้น  จะต้องเข้าออกทาง  </p><p>ประตูนี้เท่านั้น  ฉันใด   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ข้าพระองค์ก็ทราบอาการ </p><p>ที่เป็นแนวของธรรมได้  ฉันนั้น    พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า</p><p>ที่ได้มีแล้วในอดีตทั้งสิ้น    ล้วนทรงละนิวรณ์  ๕  อันเป็นเครื่องเศร้าหมอง</p><p>ใจ    ทอนกำลังปัญญา    ล้วนมีพระมนัสตั้งมั่นในสติปัฏฐาน   ๔    เจริญ</p><p>สัมโพชฌงค์  ๗  ตามเป็นจริง   จึงได้ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ</p><p>แม้พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า       ซึ่งจักมีในอนาคตทั้งสิ้น</p><p>ก็จักต้องทรงละนิวรณ์  ๕  อันเป็นเครื่องเศร้าหมองใจ  ทอนกำลังปัญญา</p><p>จักมีพระมนัสตั้งมั่นแล้ว   ในสติปัฏฐาน  ๔  ทรงเจริญสัมโพชฌงค์  ๗</p><p>ตามเป็นจริง    จึงจะได้ตรัสพระอนุตตสัมมาสัมโพธิญาณ   ถึงแม้พระผู้มี</p><p>พระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ณ  บัดนี้  ก็ทรงละนิวรณ์ ๕  อันเป็นเครื่อง </p><p>เศร้าหมองใจ     ทอนกำลังปัญญา    มีพระมนัสตั้งมั่นในสติปัฏฐาน    ๔</p><p>ทรงเจริญสัมโพชฌงค์  ๗  ตามเป็นจริง  จึงได้ตรัสรู้พระอนุตตสัมมาสัม-</p><p>โพธิญาณ.  ข้าพระองค์เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ  เพื่อฟัง</p><p>ธรรม.     พระองค์ทรงแสดงธรรมอย่างเยี่ยมยอดประณีตยิ่งนัก    ทั้งฝ่ายดำ</p><p>ฝ่ายขาว     พร้อมด้วยอุปมาแก่ข้าพระองค์.   พระองค์ทรงแสดงธรรมอย่าง</p><p>เยี่ยมยอด   ประณีตยิ่งนัก    ทั้งฝ่ายดำฝ่ายขาว  พร้อมด้วยอุปมาด้วยประการ</p><p>ใด ๆ  ข้าพระองค์ก็รู้ยังในธรรมนั้นด้วยประการนั้น ๆ  ได้ถึงความสำเร็จ</p><p>ธรรมบางส่วนในธรรมทั้งหลายแล้ว    จึงเลื่อมใสในพระองค์ว่า    พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าเป็นผู้ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ  พระธรรมอันพระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าตรัสดีแล้ว  พระสงฆ์เป็นผู้ปฏิบัติชอบแล้ว.</p><p><strong>ว่าด้วยโพธิปักขิยธรรมและการบัญญัติอายตนะ</strong></p><p>         [๗๕]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง    ซึ่งเป็นข้อธรรม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 190</p><p>ที่เยี่ยม คือ  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมฝ่ายกุศลธรรมทั้งหลาย  ซึ่ง   </p><p>ได้แก่กุศลธรรมเหล่านี้  คือ  สติปัฏฐาน  ๔  สัมมัปปธาน  ๔  อิทธิบาท  ๔</p><p>อินทรีย์ ๕   พละ ๕  โพชฌงค์  ๗   อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘.   ข้า</p><p>แต่พระองค์ผู้เจริญ   ภิกษุในธรรมวินัยนี้    ทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุติ  ปัญญา-</p><p>วิมุติ  อันหาอาสวะมิได้  เพราะอาสวะทั้งหลาย  สิ้นไปด้วยปัญญาอันรู้ยิ่ง</p><p>เองในปัจจุบันเข้าถึงอยู่.     นี้ก็เป็นข้อธรรมที่เยี่ยมในกุศลธรรมทั้งหลาย</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงรู้ธรรมข้อนั้นได้หมดสิ้น ไม่มีเหลืออยู่   เมื่อทรง </p><p>รู้ยิ่งธรรมข้อนั้นได้หมดสิ้น ไม่มีเหลืออยู่    ก็ไม่มีธรรมข้ออื่นที่จะทรงรู้ยิ่ง </p><p>ขึ้นไป    ซึ่งสมณะหรือพราหมณ์อื่นรู้ยิ่งแล้วจะมีความรู้ยิ่งไปกว่าพระองค์</p><p>ในฝ่ายกุศลธรรมทั้งหลาย.</p><p>         [๗๖]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง  ซึ่งเป็นข้อธรรม</p><p>ที่เยี่ยม  คือ  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในฝ่ายบัญญัติอายตนะ  อัน</p><p>ได้แก่อายตนะภายในและอายตนะภายนอก     อย่างละ  ๖    เหล่านี้     คือ</p><p>จักษุกับรูป  โสตะกับเสียง  ฆานะกับกลิ่น  ชิวหากับรส  กายกับโผฏฐัพพะ</p><p>มนะกับธรรมารมณ์.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  นี้ก็เป็นธรรมที่เยี่ยมในฝ่าย  </p><p>บัญญัติอายตนะ  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงรู้ยิ่งธรรมข้อนั้นได้หมดสิ้น  ไม่</p><p>มีเหลืออยู่    เมื่อทรงรู้ยิ่งธรรมข้อนั้นได้หมดสิ้น  ไม่มีเหลืออยู่    ก็ไม่มีธรรม</p><p>ข้ออื่นที่จะทรงรู้ยิ่งขึ้นไป    ซึ่งสมณะหรือพราหมณ์อื่นรู้ยิ่งแล้วจะมีความรู้</p><p>ยิ่งไปกว่าพระองค์  ในฝ่ายบัญญัติอายตนะ.</p><p><strong>ว่าด้วยการก้าวสู่ครรภ์และวิธีแห่งการดักใจคน</strong></p><p>         [๗๗]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ยังมีอีกข้อหนึ่ง      เป็นข้อธรรม</p><p>ที่เยี่ยม  คือ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในการก้าวลงสู่ครรภ์.  การ</p><p>ก้าวสู่ครรภ์ ๔ เหล่านี้    คือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 191</p><p>         สัตว์บางชนิดในโลกนี้     ไม่รู้สึกตัวก้าวลงสู่ครรภ์มารดา  ไม่  </p><p>รู้สึกตัวอยู่ในครรภ์มารดา  ไม่รู้สึกตัวคลอดจากครรภ์มารดา    นี้เป็น</p><p>การก้าวลงสู่ครรภ์ข้อที่  ๑. </p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง    สัตว์บางชนิดในโลก</p><p>นี้    รู้สึกตัวก้าวลงสู่ครรภ์มารดาอย่างเดียว   แต่ไม่รู้สึกตัวอยู่ในครรภ์</p><p>มารดา   ไม่รู้สึกตัวคลอดจากครรภ์มารดา    นี้เป็นการก้าวลงสู่ครรภ์</p><p>ข้อที่  ๒. </p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ยังมีอีกข้อหนึ่ง    สัตว์บางชนิดในโลก</p><p>นี้    รู้สึกตัวก้าวลงสู่ครรภ์มารดา    รู้สึกตัวอยู่ในครรภ์มารดา   แต่ไม่</p><p>รู้สึกตัวคลอดจากครรภ์มารดา  นี้เป็นการก้าวลงสู่ครรภ์ข้อที่  ๓.  </p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ยังมีอีกข้อหนึ่ง   สัตว์บางชนิดในโลกนี้</p><p>รู้สึกตัวก้าวลงสู่ครรภ์มารดา     รู้สึกตัวอยู่ในครรภ์มารดา     รู้สึกตัว</p><p>คลอดจากครรภ์มารดา     นี้เป็นการก้าวลงสู่ครรภ์ข้อที่  ๔.     ข้าแต่</p><p>พระองค์ผู้เจริญ   นี้เป็นข้อธรรมที่เยี่ยม  ในการก้าวลงสู่ครรภ์.</p><p>         [๗๘]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ยังมีอีกข้อหนึ่ง     ซึ่งเป็น</p><p>ข้อธรรมที่เยี่ยม คือ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในวิธีแห่งการ</p><p>ดักใจคน.  วิธีแห่งการดักใจคน ๔ อย่างเหล่านี้   คือ</p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  คนบางคนในโลกนี้  ดักใจได้ด้วยนิมิต</p><p>ว่า   ใจของท่านอย่างนี้     ใจของท่านเป็นอย่างนี้     จิตของท่านเป็น</p><p>ดังนี้.   เขาดักใจได้มากอย่างทีเดียวว่า   เรื่องนั้นต้องเป็นเหมือนอย่าง</p><p>นั้นแน่นอน  เป็นอย่างอื่นไปไม่ได้.   นี้วิธีดักใจคนข้อที่  ๑.   </p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง   คนบางคนในโลกนี้ </p><p>มิได้ดักใจได้ด้วยนิมิต    ต่อได้ฟังเสียงของมนุษย์   หรืออมนุษย์ หรือ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 192</p><p>เทวดาทั้งหลายแล้ว    จึงดักใจได้ว่า    ใจของท่านอย่างนี้   ใจของท่าน  </p><p>เป็นอย่างนี้     จิตของท่านเป็นดังนี้.       เขาดักใจได้มากอย่างทีเดียว</p><p>ว่า    เรื่องนั้นต้องเป็นเหมือนอย่างนั้นแน่นอน    เป็นอย่างอื่นไปไม่</p><p>ได้.   นี้วิธีแห่งการดักใจคน  ข้อที่  ๒. </p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ยังมีอีกข้อหนึ่ง   คนบางคนในโลกนี้</p><p>มิได้ดักใจได้ด้วยนิมิต    ทั้งมิได้ฟังเสียงของมนุษย์หรืออมนุษย์ หรือ</p><p>เทวดาทั้งหลายดักใจได้เลย   ต่อได้ฟังเสียงละเมอของผู้วิตกวิจาร   จึง</p><p>ดักใจได้ว่า  ใจของท่านอย่างนี้   ใจของท่านเป็นอย่างนี้    จิตของท่าน</p><p>เป็นดังนี้.   เขาดักใจได้มากอย่างทีเดียวว่า    เรื่องนั้นต้องเป็นเหมือน</p><p>อย่างนั้นแน่นอน    เป็นอย่างอื่นไปไม่ได้.     นี้วิธีแห่งการดักใจคน       </p><p>ข้อที่ ๓.</p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ยังมีอีกข้อหนึ่ง    คนบางคนในโลกนี้ </p><p>มีได้ดักใจได้ด้วยนิมิต     มิได้ฟังเสียงของมนุษย์หรืออมนุษย์    หรือ</p><p>เทวดาทั้งหลายดักใจได้เลย       ทั้งมิได้ฟังเสียงละเมอของผู้วิตกวิจาร</p><p>ดักใจได้เลย   แต่ย่อมกำหนดรู้ใจของผู้ได้สมาธิ  ซึ่งยังมีวิตกวิจารด้วย </p><p>ใจได้ว่า  มโนสังขารของท่านผู้นี้ตั้งอยู่ด้วยประการใด  เขาจะต้องตรึก</p><p>ถึงวิตกชื่อนี้   ในลำดับจิตนี้   ด้วยประการนั้น   เขาดักใจได้มากอย่าง</p><p>ทีเดียวว่า   เรื่องนั้นต้องเป็นเหมือนอย่างนั้นแน่นอน   เป็นอย่างอื่น</p><p>ไปไม่ได้.   นี้วิธีการดักใจคนข้อที่  ๔. </p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    นี้ก็เป็นข้อธรรมที่เยี่ยม    ในวิธีการ</p><p>ดักใจคน.</p><p>                  <strong>ว่าด้วยทัศนสมาบัติ</strong></p><p>         [๗๙]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ      ยังมีอีกข้อหนึ่ง   ซึ่งเป็นข้อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 193</p><p>ธรรมที่เยี่ยม คือ  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในทัศนสมาบัติ.  </p><p>ทัศนสมาบัติ   ๔  อย่างเหล่านี้   คือ</p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้</p><p>อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส       อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น     อาศัย</p><p>ความประกอบเนือง ๆ   อาศัยความไม่ประมาท     อาศัยมนสิการโดย </p><p>ชอบแล้ว ได้บรรลุเจโตสมาธิที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว  ย่อมพิจารณากายนี้</p><p>แหละ  แต่พื้นเท้าขึ้นไป    แต่ปลายผมลงมา    มีหนังห่อหุ้มโดยรอบ</p><p>เต็มไปด้วยของไม่สะอาดมีประการต่าง ๆ ว่า มีอยู่ในกายนี้  คือ ผม</p><p>ขน  เล็บ ฟัน  หนัง   เนื้อ  เอ็น  กระดูก  เยื่อในกระดูก  ม้าม   หัวใจ</p><p>ตับ   พังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่   ไส้น้อย  อาหารใหม่   อาหารเก่า  น้ำดี </p><p>เสลด  น้ำเหลือ  เลือด  เหงื่อ  มันข้น   น้ำตา  มันเหลว  น้ำลาย  น้ำมูก</p><p>ไขข้อ   มูตร   นี้ทัศนสมาบัติข้อที่  ๑.</p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ยังมีอีกข้อหนึ่ง   สมณะหรือพราหมณ์</p><p>บางคนในโลกนี้    อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส     อาศัยความเพียร</p><p>ที่ตั้งมั่น   อาศัยความประกอบเนือง ๆ   อาศัยความไม่ประมาท  อาศัย </p><p>มนสิการโดยชอบ  แล้วได้บรรลุเจโตสมาธิที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว  ย่อม</p><p>พิจารณากายนี้แหละ   แต่พื้นเท้าขึ้นไป  แต่ปลายผมลงมา  มีหนัง-</p><p>ห่อหุ้มโดยรอบ    เต็มไปด้วยของไม่สะอาดมีประการต่าง ๆ  ว่า  มีอยู่</p><p>ในกายนี้  คือ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง  เนื้อ  เอ็น  กระดูก เยื่อในกระดูก</p><p>ม้าม หัวใจ ตับ พังผืด  ไต ปอด ไส้ใหญ่   ไส้น้อย  อาหารใหม่  อาหาร</p><p>เก่า  น้ำดี  เสลด  น้ำเหลือง  เลือด  เหงื่อ  มันข้น  น้ำตา  มันเหลว</p><p>น้ำลาย  น้ำมูก  ไขข้อ   มูตร   เธอพิจารณาเห็นกระดูก   ก้าวล่วงผิวหนัง</p><p>เนื้อและเลือดของบุรุษเสีย  นี้ทัศนสมาบัติข้อที่  ๒. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 194</p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ยังมีอีกข้อหนึ่ง  สมณะหรือพราหมณ์บางคน   </p><p>ในโลกนี้       อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส          อาศัยความเพียรที่ตั้งม่น</p><p>อาศัยความประกอบเนือง ๆ    อาศัยความไม่ประมาท     อาศัยมนสิการโดย</p><p>ชอบ  แล้วได้บรรลุเจโตสมาธิ  ที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว  ย่อมพิจารณาเห็นกายนี้</p><p>แหละแต่พื้นเท้าขึ้นไป   แต่ปลายผมลงมา   มีหนังห่อหุ้มโดยรอบ   เต็มไป</p><p>ด้วยของไม่สะอาดมีประการต่าง ๆ ว่า   มีอยู่ในกายนี้  คือผม ขน เล็บ  ฟัน</p><p>หนัง   เนื้อเอ็น  กระดูก  เยื่อในกระดูก  ม้าม  หัวใจ  ตับ  พังพืด  ไต  ปอด  ไส้-</p><p>ใหญ่  ไส้น้อย  อาหารใหม่  อาหารเก่า   น้ำดี  เสลด  น้ำเหลือง   เลือด  เหงื่อ</p><p>มันข้น  น้ำตา  มันเหลว  น้ำลาย  น้ำมูก  ไขข้อ  มูตร  เธอพิจารณาเห็น</p><p>กระดูก  ก้าวล่วงผิวหนังเนื้อและเลือดของบุรุษเสีย  และย่อมรู้กระแส</p><p>วิญญาณของบุรุษซึ่งกำหนดแล้วโดยส่วนสอง คือทั้งที่ตั้งอยู่ในโลกนี้   ทั้งที่</p><p>ตั้งอยู่ในปรโลกได้  นี้ทัศนสมาบัติข้อที่  ๓  </p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ยังมีอีกข้อหนึ่ง  สมณะหรือพราหมณ์บางคน</p><p>ในโลกนี้    อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส    อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น  อาศัย</p><p>ความประกอบเนือง  ๆ    อาศัยความไม่ประมาท     อาศัยมนสิการโดยชอบ</p><p>แล้วได้บรรลุเจโตสมาธิที่   เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว   ย่อมพิจารณาเห็นกายนี้แหละ</p><p>แต่พื้นเท้าขึ้นไป  แต่ปลายผมลงมา  มีหนังห่อหุ้มโดยรอบ  เต็มไปด้วย</p><p>ของไม่สะอาดมีประการต่าง ๆ ว่า     มีอยู่ในกายนี้  คือ  ผม  ขน เล็บ   ฟัน</p><p>หนัง  เนื้อ  เอ็น  กระดูก  เยื่อในกระดูก   ม้าม  หัวใจ  ตับ พังผืด  ไต  ปอด</p><p>ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่  อาหารเก่า   น้ำดี   เสลด   น้ำเหลือง    เลือด</p><p>เหงื่อ  มันข้น  น้ำตา  มันเหลว  น้ำลาย  น้ำมูก   ไขข้อ มูตร  เธอย่อมพิจารณา</p><p>เห็นกระดูก  ก้าวล่วงผิวหนังเนื้อเละเลือดของบุรุษเสีย    และย่อมรู้กระแสวิญ-</p><p>ญาณของบุรุษซึ่งกำหนดแล้วโดยส่วนสอง  คือทั้งที่ไม่ตั้งมั่นอยู่ในโลกนี้  ทั้งที่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 195</p><p>ไม่ตั้งอยู่ในปรโลกได้  นี้ทัศนสมาบัติข้อที่  ๔.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  นี้เป็น</p><p>ธรรมที่เยี่ยมในทัศนสมาบัติ.   </p><p><strong>ว่าด้วยบุคคล  ๗  โพชฌงค์  ๗  ปฏิปทา  ๔</strong></p><p>         [๘๐]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ยังมีอีกข้อหนึ่ง     ซึ่งเป็นธรรมที่ </p><p>เยี่ยม   คือ พระผู้มีพระภาคทรงแสดงธรรมในฝ่ายบุคคลบัญญัติ.  บุคคล ๗</p><p>พวก   เหล่านี้คือ   อุภโตภาควิมุต  ๑  ปัญญาวิมุต  ๑  กายสักขิ  ๑  ทิฏฐิ-</p><p>ปัตตะ  ๑  สัทธาวิมุต  ๑  ธรรมาสุสารี  ๑  สัทธานุสารี  ๑.  ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ    นี้เป็นธรรมที่เยี่ยม  ในฝ่ายบุคคลบัญญัติ.</p><p>         [๘๑]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง  ซึ่งเป็นข้อธรรม</p><p>ที่เยี่ยม   คือ  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในฝ่ายธรรมเป็นที่ตั้งมั่น.</p><p>โพชฌงค์ ๗ เหล่านี้     คือ สติสัมโพชฌงค์ ๑     ธรรมวิจัยสัมโพชฌงค์  ๑</p><p>วิริยสัมโพชฌงค์ ๑   ปิติสัมโพชฌงค์ ๑   ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์  ๑  สมาธิ-</p><p>สัมโพชฌงค์ ๑   อุเบกขาสัมโพชฌงค์ ๑  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   นี้เป็น</p><p>ธรรมที่เยี่ยมในฝ่ายธรรมที่ตั้งมั่น.</p><p>         [๘๒]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง     ซึ่งเป็นธรรมที่</p><p>เยี่ยม    คือ พระผู้มีพระภาคทรงแสดงธรรมในฝ่ายปฏิปทา.   ปฏิปทา  ๔</p><p>เหล่านี้   คือ</p><p>         ๑.  ทุกขาปฏิปทา    ทันธาภิญญา      ปฏิปทาที่ปฏิบัติลำบาก  ทั้งรู้</p><p>ได้ข้า</p><p>         ๒.  ทุกขาปฏิปทา   ขิปปาภิญญา    ปฏิปทาที่ปฏิบัติลำบาก   แต่</p><p>รู้ได้เร็ว</p><p>         ๓.  สุขาปฏิปทา  ทันธาภิญญา       ปฏิปทาที่ปฏิบัติได้สะดวก   แต่</p><p>รู้ได้ช้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 196</p><p>         ๔. สุขาปฏิปทา  ขิปปาภิญญา  ปฏิปทาที่ปฏิบัติได้สะดวก  ทั้ง  </p><p>รู้ได้เร็ว</p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ในปฏิปทา ๔  นั้น     ปฏิปทาที่ปฏิบัติ</p><p>ลำบากทั้งรู้ได้ช้านี้  นับเป็นปฏิปทาที่ทราม  เพราะประการทั้งสอง  คือ</p><p>เพราะปฏิบัติลำบากและเพราะรู้ได้ช้า.   อนึ่ง    ปฏิปทาที่ปฏิบัติลำบากแต่ </p><p>รู้ได้เร็วนี้    นับว่าเป็นปฏิปทาที่ทราม    เพราะปฏิบัติลำบาก.    ปฏิปทาที่</p><p>ปฏิบัติได้สะดวกแต่รู้ได้ช้านี้  นับว่าเป็นปฏิปทาที่ทราม  เพราะรู้ได้ช้า.</p><p>ส่วนปฏิปทา  ที่ปฏิบัติสะดวกทั้งรู้ได้เร็วนี้      นับว่าเป็นปฏิปทาประณีต</p><p>เพราะประการทั้งสอง  คือ     เพราะปฏิบัติสะดวก      และเพราะรู้ได้เร็ว.</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   นี้เป็นธรรมที่เยี่ยมในฝ่ายปฏิปทา.</p><p><strong>ว่าด้วยภัสสสมาจารและศีลสมาจารของบุรุษ</strong></p><p>         [๘๓]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ยังมีอีกข้อหนึ่ง    ซึ่งเป็นธรรมที่</p><p>เยี่ยม  คือพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในฝ่ายภัสสมาจาร  (มารยาท</p><p>เกี่ยวด้วยคำพูด)   คนบางคนในโลกนี้  ไม่กล่าววาจาเกี่ยวด้วยมุสาวาท ไม่</p><p>กล่าววาจาส่อเสียด   อันทำความแตกร้าวกัน  ไม่กล่าววาจาอันเกิดแต่ความ</p><p>แข่งดีกัน   ไม่มุ่งความชนะ   กล่าวแต่วาจาซึ่งไตร่ตรองด้วยปัญญา  อันควร</p><p>ฝังไว้ในใจ   ตามกาลอันควร.   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   นี้เป็นธรรมที่เยี่ยม</p><p>ในฝ่ายภัสสสมาจาร.</p><p>         [๘๔]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง   ซึ่งเป็นข้อธรรม</p><p>ที่เยี่ยม คือ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมฝ่ายศีลสมาจารของบุรุษ.  คน</p><p>บางคนในโลกนี้   เป็นคนมีสัจจะ  มีศรัทธา  ไม่เป็นคนพูดหลอดลวง  ไม่</p><p>พูดเลียบเคียง   ไม่พูดหว่านล้อม  ไม่พูดแทะเล็ม  ไม่แสวงหาลาภด้วยลาภ</p><p>เป็นผู้คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย  รู้จักประมาณในโภชนะ  ทำความ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 197</p><p>สม่ำเสมอ    ประกอบชาคริยานุโยค    ไม่เกียจคร้าน      ปรารภความเพียร   </p><p>เพ่งฌาน   มีสติ   พูดดี   และมีปฏิภาณ   มีคติ   มีปัญญาทรงจำ   มีความรู้</p><p>ไม่ติดอยู่ในกาม   มีสติ  มีปัญญารักษาตน   เที่ยวไป.   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>นี้เป็นธรรมที่เยี่ยม  ในฝ่ายศีลสมาจารของบุรุษ.</p><p>                   <strong>ว่าด้วยอนุสาสนวิธี  ๔</strong></p><p>         [๘๕]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     ยังมีอีกข้อหนึ่ง     ซึ่งเป็นธรรม</p><p>ที่เยี่ยม  คือพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในฝ่ายอนุสาสนวิธี   อนุสา-</p><p>สนวิธี ๔  อย่างเหล่านี้  คือ</p><p>         ๑.  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงทราบบุคคลอื่น  ด้วยมนสิการโดย</p><p>ชอบเฉพาะพระองค์ว่า   บุคคลนี้    เมื่อปฏิบัติตามที่สั่งสอน     จักเป็นพระ-</p><p>โสดาบัน มีอันไม่ตกต่ำเป็นธรรมดา    เป็นผู้เที่ยง      มีอันจะตรัสรู้ในเบื้อง</p><p>หน้า เพราะสังโยชน์  ๓  สิ้นไป.</p><p>         ๒.  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงทราบบุคคลอื่นด้วยมนสิการโดย</p><p>ชอบเฉพาะพระองค์ว่า  บุคคลนี้เมื่อปฏิบัติตามที่สั่งสอน  จักเป็นพระสกทา</p><p>คามี   จักมาสู่โลกนี้อีกคราวเดียวเท่านั้น   แล้วจักทำที่สุดแห่งทุกข์  เพราะ</p><p>สังโยชน์ ๓  สิ้นไป   และเพราะราคะ โทสะ  และโมหะเบาบาง.</p><p>         ๓.  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงทราบบุคคลอื่น     ด้วยมนสิการ</p><p>โดยชอบเฉพาะพระองค์ว่า  บุคคลนี้   เมื่อปฏิบัติตามที่สั่งสอน  จักเป็นพระ- </p><p>อนาคามีผู้เป็นโอปปาติกะ  ปรินิพพานในชั้นสุทธาวาสนั้น   ไม่ต้องกลับมา</p><p>จากโลกนั้น   เพราะสังโยชน์เบื้องต่ำ  ๕  สิ้นไป.</p><p>         ๔.  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงทราบบุคคลอื่น    ด้วยมนสิการ</p><p>โดยชอบเฉพาะพระองค์ว่า   บุคคลนี้  เมื่อปฏิบัติตามที่สั่งสอน  จักได้บรรลุ</p><p>เจโตวิมุติ   ปัญญาวิมุติ  อันหาอาสวะมิได้  เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 198</p><p>จักทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันรู้ยิ่งเองในปัจจุบันเข้าถึงอยู่.   ข้าแต่พระองค์    </p><p>ผู้เจริญ   นี้เป็นธรรมที่เยี่ยมในฝ่ายอนุสาสนวิธี.   </p><p>         [๘๖]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง  ซึ่งเป็นธรรมที่</p><p>เยี่ยม คือพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในฝ่ายวิมุติญาณของบุคคลอื่น</p><p>คือ                                    </p><p>         ๑.  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงทราบบุคคลอื่น  ด้วยมนสิการโดย</p><p>ชอบเฉพาะพระองค์ว่า     บุคคลนี้จักเป็นพระโสดาบัน    มีอันไม่ตกต่ำเป็น</p><p>ธรรมดา    เป็นผู้เที่ยง     มีอันจะตรัสรู้ในเบื้องหน้า   เพราะสังโยชน์  ๓</p><p>สิ้นไป.</p><p>         ๒.  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงทราบบุคคลอื่น  ด้วยมนสิการโดย </p><p>ชอบเฉพาะพระองค์ว่า   บุคคลนี้จักเป็นพระสกทาคามี     จักมาสู่โลกนี้อีก</p><p>คราวเดียวเท่านั้น      แล้วจักทำที่สุดแห่งทุกข์   เพราะสังโยชน์ ๓   สิ้นไป</p><p>และเพราะราคะโทสะ  และโมหะเบาบาง.</p><p>         ๓.  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงทราบบุคคลอื่น ด้วยมนสิการโดย </p><p>ชอบเฉพาะพระองค์ว่า   บุคคลนี้จักเป็นพระอนาคามีผู้โอปปาติกะ  ปรินิพ-</p><p>พานในชั้นสุทธาวาสนั้น   ไม่ต้องกลับมาจากโลกนั้น  เพราะสังโยชน์เบื้องต่ำ</p><p>๕  สิ้นไป.</p><p>         ๔.  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงทราบบุคคลอื่น  ด้วยมนสิการโดย </p><p>ชอบเฉพาะพระองค์ว่า   บุคคลนี้จักได้บรรลุเจโตวิมุติ    ปัญญาวิมุติ  อันหา</p><p>อาสวะมิได้   เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป      จักทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันรู้</p><p>ยิ่งเองในปัจจุบันเข้าถึงอยู่. ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  นี้เป็นธรรมที่เยี่ยม</p><p>ในฝ่ายวิมุติญาณของบุคคลอื่น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 199</p><p>                 <strong>ว่าด้วยอัสสสตวาทะ  ๓</strong></p><p> </p><p>         [๘๗]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ      ยังมีอีกข้อหนึ่ง     ซึ่งเป็นธรรม  </p><p>ที่เยี่ยม   คือพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในฝ่ายสัสสตวาทะ.   สัสสต- </p><p>วาทะ  ๓ เหล่านี้  คือ   </p><p>         ๑.  สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้  อาศัยความเพียรเครื่อง</p><p>เผากิเลส   อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น     อาศัยความประกอบเนือง ๆ    อาศัย</p><p>ความไม่ประมาท   อาศัยมนสิการโดยชอบ    แล้วบรรลุเจโตสมาธิ     ที่เมื่อ</p><p>จิตตั้งมั่นแล้ว       ย่อมความระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลาย</p><p>ประการ   คือตามระลึกชาติได้  หนึ่งชาติบ้าง   สองชาติบ้าง   สามชาติ</p><p>บ้าง  สี่ชาติบ้าง  ห้าชาติบ้าง   สิบชาติบ้าง   ยี่สิบชาติบ้าง   สามสิบชาติ</p><p>บ้าง  สี่สิบชาติบ้าง  ห้าสิบชาติบ้าง  ร้อยชาติบ้าง  พันชาติบ้าง   แสนชาติบ้าง</p><p>หลายร้อยชาติบ้าง   หลายพันชาติบ้าง   หลายแสนชาติบ้างว่า  ในภพโน้น</p><p>เรามีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น  มีอาหารอย่างนั้น</p><p>เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ   มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพ</p><p>นั้นแล้ว  ได้ไปเกิดในภพโน้น  แม้ในภพนั้น  เราก็ได้มีชื่ออย่างนั้น  มี</p><p>โคตรอย่างนั้น     มีผิวพรรณอย่างนั้น    มีอาหารอย่างนั้น    เสวยสุขเสวยทุกข์</p><p>อย่างนั้น  ๆ  มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น     ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว    ได้มา</p><p>บังเกิดในภพนี้.    ย่อมตามระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลาย</p><p>ประการ  พร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ    ด้วยประการฉะนี้      เขากล่าว</p><p>อย่างนี้ว่า   ข้าพเจ้ารู้จักกาลที่เป็นอดีตได้ว่า  โลกพินาศแล้ว  หรือเจริญขึ้น</p><p>แล้ว.   อนึ่ง   ข้าพเจ้ารู้จักกาลที่เป็นอนาคตได้ว่า  โลกจักพินาศ    หรือจัก</p><p>เจริญขึ้น.  อัตตาและโลกเที่ยงคงที่  ตั้งมั่นดุจยอดภูเขา  ตั้งมั่นดุจเสาระ-</p><p>เนียด    ส่วนเหล่าสัตว์นั้นย่อมแล่นไป   ย่อมท่องเที่ยวไป   ย่อมจุติ  ย่อมเกิด </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 200</p><p>แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอ  คงมีอยู่แท้.   นี้เป็นสัสสตวาทะข้อที่  ๑  </p><p>         ๒.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง   สมณะหรือพราหมณ์</p><p>บางคนในโลกนี้     อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส     อาศัยความเพียรที่ตั้ง</p><p>มั่น   อาศัยความประกอบเนือง  ๆ   อาศัยความไม่ประมาท   อาศัยมนสิการ</p><p>โดยชอบ   แล้วบรรลุเจโตสมาธิที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว     ย่อมตามระลึกถึงขันธ์</p><p>ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ  คือ     ตามระลึกถึงขันธ์   ที่เคย</p><p>อาศัยอยู่ในกาลก่อนได้สังวัฏกัปวิวัฏกัปหนึ่งบ้าง          สองบ้าง     สามบ้าง</p><p>สี่บ้าง   ห้าบ้าง   สบบ้าง   ว่าในภพโน้น   เรามีชื่ออย่างนั้น    มีโคตรอย่าง </p><p>นั้น    มีผิวพรรณอย่างนั้น    มีอาหารอย่างนั้น  เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น ๆ</p><p>มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว   ได้มาบังเกิดในภพนี้.</p><p>ย่อมตามระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ      พร้อม</p><p>ทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วยประการฉะนี้  เขากล่าวอย่างนี้ว่า   ข้าพเจ้า</p><p>รู้กาลที่เป็นอดีตได้ว่า  โลกพินาศแล้ว   หรือเจริญขึ้นแล้ว.   อนึ่ง  ข้าพเจ้า</p><p>รู้กาลที่เป็นอนาคตได้ว่า  โลกจักพินาศ  หรือจักเจริญขึ้น.  อัตตาและโลก</p><p>เที่ยง  คงที่  ตั้งมั่นดุจภูเขา  ตั้งมั่นดุจเสาระเนียด  สัตว์เหล่านั้นย่อมแสน</p><p>ไป   ย่อมท่องเที่ยวไป   ย่อมจุติ  ย่อมเกิด   แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอ   คงมีอยู่แท้.</p><p>นี้เป็นสัสสตวาทะข้อที่  ๒.</p><p>         ๓.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ยังมีอีกข้อหนึ่ง  สมณะหรือพราหมณ์</p><p>บางคนในโลกนี้    อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส  อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น</p><p>อาศัยความประกอบเนือง ๆ    อาศัยความไม่ประมาท     อาศัยมนสิการโดย </p><p>ชอบ   แล้วบรรลุเจโตสมาธิที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว  ย่อมตามระลึกถึงขันธิ์ที่เคย</p><p>อาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ   คือ     ตามระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัย</p><p>อยู่ในกาลก่อนได้สิบสังวัฏกัปวิวัฏกัปบ้าง  ยี่สิบบ้าง  สามสิบบ้าง  สี่สิบบ้าง</p><p>ว่า  ในภพโน้นเราได้มีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น  มีผิวพรรณอย่างนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 201</p><p>มีอาหารอย่างนั้น    เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น  ๆ มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   </p><p>ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว  ได้มาบังเกิดในภพนี้  ย่อมตามระลึกถึงขันธ์ที่เคย</p><p>อาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ     พร้อมทั้งอาการ      พร้อมทั้งอุเทศ</p><p>ด้วยประการฉะนี้    เขากล่าวอย่างนี้ว่า  ข้าพเจ้ารู้กาลที่เป็นอดีตได้ว่า  โลก</p><p>พินาศแล้ว  หรือเจริญขึ้นแล้ว  อนึ่ง   ข้าพเจ้ารู้กาลที่เป็นอนาคตได้ว่า</p><p>โลกจักพินาศ   หรือจักเจริญขึ้น.    อัตตาและโลกเที่ยงคงที่   ตั้งมั่นดุจยอด</p><p>ภูเขา   ตั้งมั่นดุจเสาระเนียด   ส่วนเหล่าสัตว์นั้น    ย่อมแล่นไป  ย่อมท่อง-</p><p>เที่ยวไป   ย่อมจุติ  ย่อมเกิด   แต่สิ่งที่เที่ยงเสมอ   คงมีอยู่แท้.    นี้เป็นสัสสต-</p><p>วาทะข้อที่ ๓.                                                                       </p><p>         ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    นี้เป็นธรรมที่เยี่ยม   ในสัสสตวาทะ.</p><p>         <strong>ว่าด้วยบุพเพนิวาสานุสสติญาณ</strong></p><p>         [๘๘]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง    ซึ่งเป็นธรรมที่</p><p>เยี่ยม คือพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในฝ่ายบุพเพนิวาสานุสติญาณ.</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้     อาศัยความ</p><p>เพียรเครื่องเผากิเลส   อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น  อาศัยความประกอบเนือง  ๆ</p><p>อาศัยความไม่ประมาท    อาศัยมนสิการโดยชอบ     แล้วบรรลุเจโตสมาธิที่ </p><p>เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว   ย่อมตามระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลาย</p><p>ประการ   คือ   ตามระลึกได้หนึ่งชาติบ้าง     สองชาติบ้าง  สามชาติบ้าง</p><p>สี่ชาติบ้าง  ห้าชาติบ้าง   สิบชาติบ้าง  ยี่สิบชาติบ้าง   สามสิบชาติบ้าง</p><p>สี่สิบชาติบ้าง  ห้าสิบชาติบ้าง  ร้อยชาติบ้าง  พันชาติบ้าง  แสนชาติบ้าง</p><p>หลายสังวัฏกัปบ้าง  หลายวิวัฏกัปบ้าง  หลายสังวัฏวิวัฏกัปบ้างว่า  ในภพ</p><p>โน้น    เราได้มีชื่ออย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น    มีผิวพรรณอย่างนั้น   มี</p><p>อาหารอย่างนั้น   เสวยสุขเสวยทุกข์อย่างนั้น  ๆ  มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 202</p><p>ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว  ได้ไปเกิดในภพโน้น    แม้ในภพนั้น   เรามีชื่อ   </p><p>อย่างนั้น   มีโคตรอย่างนั้น    มีผิวพรรณอย่างนั้น   มีอาหารอย่างนั้น เสวย-</p><p>สุขเสวยทุกข์อย่างนั้น   มีกำหนดอายุเพียงเท่านั้น   ครั้นจุติจากภพนั้นแล้ว</p><p>ได้มาบังเกิดในภพนี้  ย่อมตามระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่  ในการก่อนได้</p><p>หลายประการ   พร้อมทั้งอาการ   พร้อมทั้งอุเทศ   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>         ข้าแด่พระองค์ผู้เจริญ    สัตว์ทั้งหลายที่มีชาติอันไม่อาจนับได้ด้วย</p><p>วิธีคำนวณ    หรือวิธีนับ   ก็ยังมีอยู่     มีภพซึ่งเป็นที่ ๆ  เขาเคยอาศัย  อยู่</p><p>คือรูปภพ   อรูปภาพ  สัญญีภพ    เนวสัญญีนาสัญญีภพ   ก็ยังมี    ย่อมตาม</p><p>ระลึกถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ    พร้อมทั้งอาการ</p><p>พร้อมทั้งอุเทศด้วยประการฉะนี้.     ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     นี้เป็นธรรมที่</p><p>เยี่ยมในฝ่ายบุพเพนิวาสานุสติญาณ.</p><p>                   <strong>ว่าด้วยจตูปปาตญาณ</strong></p><p>         [๘๙]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ยังมีอีกข้อหนึ่ง  ซึ่งเป็นธรรม</p><p>ที่เยี่ยม   คือ    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในฝ่ายรู้จุติและอุบัติของ</p><p>สัตว์ทั้งหลาย.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลก</p><p>นี้    อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส   อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น    อาศัยความ</p><p>ประกอบเนือง  ๆ   อาศัยความไม่ประมาท    อาศัยมนสิการโดยชอบ    แล้ว</p><p>บรรลุเจโตสมาธิที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว   เขาย่อมเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ   กำลัง</p><p>อุบัติ   เลว   ประณีต   มีผิวพรรณดี   มีผิวพรรณทราม   ได้ดีตกยาก    ด้วย</p><p>ทิพยจักษุอันบริสุทธิ์  ล่วงจักษุของมนุษย์  ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์  ผู้เป็นไป</p><p>ตามกรรมว่า   สัตว์เหล่านี้    ประกอบด้วยกายทุจริต   วจีทุจริต   มโนทุจริต</p><p>ติเตียนพระอริยเจ้า  เป็นมิจฉาทิฏฐิ  ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจมิจฉาทิฏฐิ</p><p>เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก  ย่อมเข้าถึงอบาย  ทุคติ  วินิบาติ  นรก  ส่วน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 203</p><p>สัตว์เหล่านี้   ประกอบด้วยกายสุจริต  วจีสุจริต มโนสุจริต  ไม่ติเตียน </p><p>พระอริยเจ้า  เป็นสัมมาทิฏฐิ  ยึดถือการกระทำด้วยอำนาจสัมมาทิฏฐิ</p><p>เบื้องหน้าแต่ตายเพราะกายแตก  เขาย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์  ดังนี้.</p><p>เขาย่อมเห็นหมู่สัตว์ที่กำลังจุติ กำลังอุบัติ  เลว  ประณีต  มีผิวพรรณดี</p><p>มีผิวพรรณทราม  ได้ดีตกยาก   ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์     ล่วงจักษุ</p><p>ของมนุษย์    ย่อมรู้ชัดซึ่งหมู่สัตว์ผู้เป็นไปตามกรรม     ด้วยประการ</p><p>ฉะนี้.   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  นี้เป็นธรรมที่เยี่ยมในฝ่ายรู้จุติและอุบัติ</p><p>ของสัตว์ทั้งหลาย.</p><p>                     <strong>ว่าด้วยอิทธิวิธี  ๒</strong></p><p>         [๙๐]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ยังมีอีกข้อหนึ่ง  ซึ่งเป็นธรรม</p><p>ที่เยี่ยม คือ  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมในฝ่ายอิทธิวิธี.    อิทธิ</p><p>วิธี ๒ อย่าง นี้    คือ</p><p>         (๑)  ฤทธิ์ที่ประกอบด้วยอาสวะ  ประกอบด้วยอุปธิ ไม่เรียก</p><p>ว่าเป็นของพระอริยะ  มีอยู่.</p><p>         (๒)  ฤทธิ์ที่ปราศจากอาสวะ ปราศจากอุปธิ  เรียกว่าเป็นของ</p><p>พระอริยะมีอยู่.</p><p>         ๑.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ฤทธิ์ที่ประกอบด้วยอาสวะ  ประ-</p><p>กอบด้วยอุปธิ    ที่ไม่เรียกว่าเป็นของพระอริยะนั้น   เป็นไฉน.    คือ</p><p>สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้   อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส </p><p>อาศัยความเพียงที่ตั้งมั่น    อาศัยความประกอบเนือง ๆ   อาศัยความ</p><p>ไม่ประมาท   อาศัยมนสิการโดยชอบ    แล้วบรรลุเจโตสมาธิที่เมื่อจิต</p><p>ตั้งมั่นแล้ว  เขาได้บรรลุอิทธิวิธีหลายประการ  คือคนเดียวเป็นหลาย</p><p>คนก็ได้  หลายคนเป็นคนเดียวก็ได้ ทำให้ปรากฏก็ได้   ทำให้หายไป </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 204</p><p>ก็ได้   ทะลุฝา  กำแพงภูเขาไปได้     ไม่ติดขัดเหมือนไปในที่ว่างก็ได้   </p><p>ผุดขึ้นดำลงแม้ในแผ่นดินเหมือนลงในน้ำก็ได้     เดินบนน้ำไม่แตก</p><p>เหมือนเดินบนแผ่นดินก็ได้   เหาะไปในอากาศเหมือนนกก็ได้   ลูบ-  </p><p>คลำดวงจันทร์   ดวงอาทิตย์ซึ่งมีฤทธิ์    มีอานุภาพมากด้วยฝ่ามือก็ได้</p><p>ใช้อำนาจทางกายไปตลอดพรหมโลกก็ได้.        ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>นี้ฤทธิ์ที่ประกอบด้วยอาสวะ   ประกอบด้วยอุปธิ  ไม่เรียกว่าเป็นของ</p><p>พระอริยะ.                 </p><p>         ๒.  ส่วนฤทธิ์ที่ปราศจากอาสวะ    ปราศจากอุปธิ   ที่เรียกว่า</p><p>เป็นของพระอริยะนั่นเป็นไฉน.    คือ  ภิกษุในธรรมวินัยนี้    ถ้าหวัง</p><p>อยู่ว่า  เราพึงมีสัญญาในสิ่งปฏิกูลว่าไม่ปฏิกูลอยู่  ก็ย่อมเป็นผู้มีสัญญา</p><p>ในสิ่งปฏิกูลนั้นว่าไม่ปฏิกูลอยู่      ถ้าหวังอยู่ว่าเราพึงมีสัญญาในสิ่งไม่</p><p>ปฏิกูลว่าเป็นสิ่งปฏิกูลอยู่     ก็ย่อมเป็นผู้มีสัญญาในสิ่งไม่ปฏิกูลนั้นว่า</p><p>เป็นสิ่งปฏิกูลอยู่   ถ้าหวังอยู่ว่า  เราพึงมีสัญญาในสิ่งทั้งที่ปฏิกูลและไม่</p><p>ปฏิกูลว่าไม่ปฏิกูลอยู่   ก็ย่อมเป็นผู้มีสัญญาในสิ่งทั้งที่ปฏิกูลและไม่ปฏิ-</p><p>กูลนั้นว่าไม่ปฏิกูลอยู่    ถ้าหวังอยู่ว่า   เราพึงมีสัญญาในสิ่งทั้งที่ปฏิกูล</p><p>และไม่ปฏิกูลว่าเป็นสิ่งปฏิกูลอยู่  ก็ย่อมเป็นผู้มีสัญญาในสิ่งทั้งที่ปฏิกูล</p><p>และไม่ปฏิกูลนั้นว่าเป็นสิ่งปฏิกูลอยู่   ถ้าหวังอยู่ว่า   เราพึงละวางสิ่งที่</p><p>เป็นปฏิกูลและไม่เป็นปฏิกูลทั้ง ๒  นั้นเสีย  แล้ววางเฉยมีสติสัมปชัญ-</p><p>ญะ   ก็ย่อมเป็นผู้วางเฉยในสิ่งนั้นที่เป็นปฏิกูลและไม่ปฏิกูลนั้นเสียมี</p><p>สติ สัมปชัญญะอยู่.  นี้ฤทธิ์ที่ปราศจากอาสวะ   ปราศจากอุปธิ  ที่เรียก</p><p>ว่าเป็นของพระอริยะ.  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  นี้เป็นธรรมในฝ่ายอิทธิ-  </p><p>วิธี.  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงรู้ข้อธรรมนั้นได้ทั้งสิ้น ไม่มีเหลืออยู่</p><p>เมื่อทรงรู้ข้อธรรมนั้นได้ทั้งสิ้น ไม่มีเหลืออยู่   ก็ไม่มีข้อธรรมอื่นที่จะต้อง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 205</p><p>ทรงรู้ยิ่งขึ้นไปกว่านั้น  ซึ่งไม่มีสมณะหรือพราหมณ์อื่นที่รู้ยิ่งแล้ว  จะ</p><p>มีความรู้ยิ่งขึ้นไปกว่าพระองค์ในฝ่ายอิทธิวิธี.   </p><p>         <strong>ว่าด้วยพระสารีบุตรทูลถาม</strong></p><p>         [๙๑]   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ        สิ่งใดอันกุลบุตรผู้มีศรัทธา</p><p>ปรารภความเพียร  มีความเพียรมั่น    จะพึงถึงด้วยเรี่ยวแรงของบุรุษ</p><p>ด้วยความเพียรของบุรุษ    ด้วยความบากบั่นของบุรุษ   ด้วยความเอา</p><p>ธุระของบริษัท   สิ่งนั้นอันพระผู้มีพระภาคเจ้าได้บรรลุเต็มที่แล้ว.   อนึ่ง</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงประกอบความพัวพันด้วยความสุขในกาม ซึ่ง</p><p>เป็นของเลว   เป็นของชาวบ้าน  เป็นของปุถุชน ไม่ใช่ของพระอริยะ</p><p>ไม่ประกอบด้วยประโยชน์     และไม่ทรงประกอบการทำตนให้ลำบาก</p><p>เป็นทุกข์    ไม่ใช่ของพระอริยะ   ไม่ประกอบด้วยประโยชน์    อนึ่ง  </p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงได้ฌาน ๔ อันล่วงกามาวจรจิตเสีย  ให้อยู่สบาย </p><p>ในปัจจุบันได้ตามประสงค์  ได้ไม่ยาก ไม่ลำบาก.  ถ้าเขาถามข้าพระ-</p><p>องค์อย่างนี้ว่า  ดูก่อนท่านสารีบุตร     สมณะหรือพราหมณ์เหล่าอื่นที่ </p><p>ได้มีในอดีต ท่านที่มีความรู้เยี่ยมยิ่งกว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าในสัมโพธิ-</p><p>ญาณมีไหม.  เมื่อเขาถามอย่างนี้   ข้าพระองค์พึงตอบว่า ไม่มี.  ถ้าเขา</p><p>ถามว่า  สมณะหรือพราหมณ์เหล่าอื่นที่จักมีในอนาคต  ท่านที่มีความ</p><p>รู้เยี่ยมยิ่งกว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าในสัมโพธิญาณจักมีไหม.     เมื่อเขา</p><p>ถามอย่างนี้    ข้าพระองค์พึงตอบว่า  ไม่มี.  ถ้าเขาถามว่า  สมณะหรือ</p><p>พราหมณ์เหล่าอื่นที่มีอยู่ในปัจจุบัน        ท่านที่มีความรู้เสมอเท่ากับ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าในสัมโพธิญาณมีอยู่ไหม.  เมื่อเขาถามอย่างนี้   ข้า- </p><p>พระองค์พึงตอบว่าไม่มี.   ถ้าเขาถามว่า  สมณะหรือพราหมณ์  เหล่าอื่น</p><p>ที่ได้มีในอดีต  ท่านที่มีความรู้เสมอเท่ากับพระผู้มีพระภาคเจ้าในสัม-   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 206</p><p>โพธิญาณมีไหม.   เมื่อเขาถามอย่างนี้     ข้าพระองค์พึงตอบว่า   มีอยู่. </p><p>ถ้าเขาถามว่า   สมณะหรือพราหมณ์เหล่าอื่นที่จักมีในอนาคต  ท่านที่มี  </p><p>ความรู้เสมอเท่ากับพระผู้มีพระภาคเจ้า ในสัมโพธิญาณจักมีไหม.  เมื่อ</p><p>เขาถามอย่างนี้    ข้าพระองค์พึงตอบว่า   มีอยู่.    ถ้าเขาถามว่า    สมณะ</p><p>หรือพราหมณ์เหล่าอื่นที่มีอยู่ในปัจจุบัน   ท่านที่มีความรู้เสมอเท่ากับ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าในสัมโพธิญาณมีไหม. เมื่อเขาถามอย่างนี้  ข้าพระ</p><p>องค์พึงตอบว่า ไม่มี.  ก็ถ้าเขาถามข้าพระองค์ว่า  เหตุไรท่านจึงตอบรับ</p><p>เป็นบางอย่าง   ปฏิเสธเป็นบางอย่าง   เมื่อเขาถามอย่างนี้    ข้าพระองค์</p><p>พึงตอบเขาว่า   นี่แน่ะท่าน  ข้อนี้    ข้าพเจ้าได้สดับมาเฉพาะพระพักตร์</p><p>ได้รับเรียนมาเฉพาะพระพักตร์  พระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  พระอรหันต-   </p><p>สัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลายในอดีต    เป็นผู้มีความรู้เสมอเท่ากับเราใน</p><p>สัมโพธิญาณ  ข้อนี้ข้าพเจ้าได้สดับมาเฉพาะพระพักตร์ได้รับเรียนมา </p><p>เฉพาะพระพักตร์  พระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  พระอรหันตสัมมาสัมพุทธ-</p><p>เจ้าทั้งหลายในอนาคต    จักเป็นผู้มีความรู้เสมอเท่ากับเราในสัมโพธิ- </p><p>ญาณ   ข้อนี้ข้าพเจ้าได้สดับมาเฉพาะพระพักตร์  ได้รับเรียนมาเฉพาะ</p><p>พระพักตร์  พระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  ข้อที่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า</p><p>๒ พระองค์     จะเกิดพร้อมกันในโลกธาตุเดียวกันนั้น   ไม่ใช่ฐานะ</p><p>ไม่ใช่โอกาส   นั่นเป็นฐานะที่จะมีไม่ได้.</p><p>         [๙๒]  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  เมื่อข้าพระองค์ถูกเขาถามอย่าง</p><p>นี้    จะนับว่ากล่าวตามพระพุทธพจน์ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้แล้ว</p><p>แล  ไม่ชื่อว่ากล่าวตู่พระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยคำไม่จริงแลหรือ  ชื่อว่าแก้</p><p>ไปตามธรรม  สมควรแก่ธรรมแลหรือ  ทั้งการโต้ตอบอันมีเหตุอย่างไรๆ</p><p>มิได้มาถึงสถานะอันควรติเตียนแลหรือ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 207</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  ถูกแล้ว   สารีบุตร  เมื่อเธอถูกเขา  </p><p>ถามอย่างนี้    แก้อย่างนี้     นับว่าเป็นผู้กล่าวตามพุทธพจน์ที่เรากล่าว</p><p>แล้วทีเดียว  ไม่ชื่อว่ากล่าวตู่เราด้วยคำไม่จริง    ชื่อว่าแก้ไปตามธรรม</p><p>สมควรแก่ธรรม  ทั้งการโต้ตอบอันมีเหตุอย่างไร ๆ ก็มิได้มาถึงสถานะ</p><p>อันควรติเตียน.</p><p><strong>พระอุทายีสรรเสริญพระพุทธองค์</strong></p><p>         [๙๓]    เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้แล้ว ท่านพระอุทายี</p><p>ยีได้กราบทูลว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   น่าอัศจรรย์นัก   ไม่เคยมีมา</p><p>ความมักน้อย    ความสันโดษ    ความขัดเกลา    มีอยู่แก่พระตถาคต</p><p>ผู้ทรงมีฤทธิ์มีอานุภาพมากอย่างนี้  แต่ไม่ทรงแสดงพระองค์ให้ปรากฏ</p><p>ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ    ถ้าพวกอัญญเดียรถีย์ปริพาชก  ได้เห็นธรรม</p><p>แม้สักข้อหนึ่งจากธรรมของพระองค์นี้ในตนแล้ว   พวกเขาจะต้องยก</p><p>ธงเที่ยวประกาศ    ด้วยเหตุเพียงเท่านั้น    ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  น่า</p><p>อัศจรรย์นัก  ไม่เคยมีมา  ความมักน้อย   ความสันโดษ ความขัดเกลา</p><p>มีอยู่แก่พระตถาคตผู้ทรงมีฤทธิ์มีอานุภาพมากอย่างนี้  แต่ไม่ทรงแสดง</p><p>พระองค์ให้ปรากฏ.</p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสว่า ดูก่อนอุทายี  เธอจงดูความนักน้อย</p><p>ความสันโดษ   ความขัดเกลาของตถาคตผู้มีฤทธิ์มีอานุภาพมากอย่างนี้</p><p>แต่ไม่แสดงตนให้ปรากฏ  เพราะเหตุนั้น    ถ้าพวกอัญญเดียรถีย์ปริ- </p><p>พาชก       ได้เห็นธรรมแม้สักข้อหนึ่งจากธรรมของเรานี้ในตนแล้ว</p><p>พวกเขาจะต้องยกธงเที่ยวประกาศ   ด้วยเหตุเพียงเท่านี้   ดูก่อนอุทายี</p><p>เธอจงดูความมักน้อย    ความสันโดษ     ความขัดเกลาของตถาคตผู้มี</p><p>ฤทธิ์มีอานุภาพอย่างนี้    แต่ไม่แสดงตนให้ปรากฏ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 208</p><p>         ครั้งนั้นแล   พระผู้มีพระภาคเจ้า    ตรัสกะท่านพระสารีบุตรว่า   </p><p>เพราะเหตุนั้นแล   สารีบุตร   เธอพึงกล่าวธรรมปริยายนี้เนือง ๆ  แก่</p><p>ภิกษุ  ภิกษุณี  อุบาสก  อุบาสิกา  ทั้งหลาย  ในธรรมวินัยนี้   ดูก่อน</p><p>สารีบุตร     ความสงสัยหรือความเคลือบแคลงในตถาคต    ซึ่งจักยังมี</p><p>อยู่บ้างแก่โมฆบุรุษทั้งหลาย  พวกเขาจักละเสียได้ ก็เพราะได้ฟังธรรม</p><p>ปริยายนี้.</p><p>         ท่านพระสารีบุตรได้ประกาศความเลื่อมใสของตนนี้   เฉพาะ</p><p>พระพักตร์พระผู้มีพระภาคเจ้า   ด้วยประการฉะนี้.   เพราะฉะนั้น  คำ</p><p>ไวยากรณ์นี้    จึงมีชื่อว่า   "สัมปสาทนียะ"  ดังนี้แล.</p><p>                         <em>จบสัมปสาทนียสูตร  ที่  ๕ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 209</p><p>             <strong>อรรถกถาสัมปสาทนียสูตร</strong>   </p><p>         สัมปสาทนียสูตร   มีคำขึ้นต้นว่า   <strong>เอวมฺเน   สุต</strong>   ดังนี้.</p><p>         ในสัมปสาทนียสูตรนั้น   มีการพรรณนาบทที่ยังไม่ชัด    ดังต่อไป</p><p>นี้.   บทว่า   นาฬนฺทาย   ความว่า   ใกล้พระนครซึ่งได้นามว่า  นาฬันทา</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงทำเมืองนาลันทานั้นให้เป็นที่โคจรคาม.     บทว่า</p><p>ปาวาริกมฺพวเน    ความว่า     ที่สวนมะม่วงของเศรษฐีผู้มีผ้ามีขนอ่อนนุ่ม.</p><p>ได้ยินว่า     สวนมะม่วงนั้นเป็นสวนของเศรษฐีนั้น.    เขาได้ฟังพระธรรม-</p><p>เทศนาของพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว มีความเลื่อมใสในพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ได้สร้างวิหาร  ซึ่งประดับด้วยกุฏิที่พักผ่อนและมณฑปเป็นต้นในอุทยานนั้น</p><p>มอบถวายพระผู้มีพระภาคเจ้า  วิหารนั้นได้ถึงการนับว่า      ปาวาริกัมพวัน</p><p>เหมือนชีวกัมพวันฉะนั้น.   อธิบายว่า พระผู้มีพระภาคเจ้านั้น   ประทับอยู่ที่</p><p>ปาวาริกัมพวันนั้น. ท่านพระสารีบุตรได้กราบทูลคำนี้กะพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระองค์มีความเลื่อมใสในพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>อย่างนี้.   ถามว่า   เพราะเหตุไร   พระเถระจึงทูลอย่างนี้      ตอบว่า     เพื่อ</p><p>ประกาศความโสมนัสซึ่งบังเกิดแก่ตน.</p><p>         ในเรื่องนี้   มีการกล่าวตามลำดับดังต่อไปนี้.  นัยว่า   ในวันนั้น</p><p>พระเถระชำระร่างกายแต่เช้าตรู่  นุ่งห่มเรียบร้อยแล้ว  ถือบาตรจีวร  นำ</p><p>ความเลื่อมใสมาให้เกิดแก่หมู่เทวดาและมนุษย์   ด้วยอิริยาบถมีการก้าวไป</p><p>ข้างหน้าเป็นต้นอันน่าเลื่อมใส         หวังเพิ่มพูลประโยชน์สุขแก่ชาวเมือง</p><p>นาลันทา   จึงเข้าไปเพื่อบิณฑบาต  ในเวลาหลังภัตก็กลับจากบิณฑบาตไป</p><p>วิหารแล้ว   แสดงวัตรแด่พระศาสดา  เมื่อ  พระศาสดาเสด็จเข้าพระคันธกุฏี</p><p>แล้ว  ถวายบังคมพระศาสดาแล้ว  กลับไปยังที่พักกลางวันของตน  เมื่อสัทธิ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 210</p><p>วิหาริกและอันเตวาสิกในที่นั้น        พากันแสดงวัตรแล้วหลีกไป        พระ    </p><p>เถระได้กวาดที่พักกลางวันนั้นแล้ว   ปูลาดแผ่นหนัง     เอาน้ำจากลักจั่นชุบ</p><p>มือและเท้าให้เย็นแล้ว   นั่งคู้บัลลังก์  ๓ ชั้น  ทำตามกำหนดเวลาแล้ว    จึง</p><p>เข้าผลสมาบัติ.   ท่านออกจากสมาบัติด้วยเวลาตามที่ได้กำหนดไว้แล้ว  เริ่ม </p><p>ที่จะระลึกถึงคุณของตน.  ที่นั้น  เมื่อท่านกำลังระลึกถึงคุณอยู่   ศีลก็ได้</p><p>มาปรากฏ   ต่อแต่นั้น    สมาธิ  ปัญญา   วิมุตติ    วิมุตติญาณทัสสนะ  ปฐม-</p><p>ญาน  ฯลฯ     จตุตถฌาน     อากาสานัญจายตนสมาบัติ  ฯลฯ   เนวสัญญา-</p><p>นาสัญญายตนสมาบัติ   ฯลฯ    วิปัสสนาญาณ   ฯลฯ  ทิพพจักขุญาณ ฯลฯ</p><p>โสดาปัตติมรรค  โสดาปัตติผล  ฯลฯ  อรหัตตมรรค  อรหัตตผล  อัตถ-</p><p>ปฏิสัมภิทา  ธรรมปฏิสัมภิทา  นิรุตติปฏิสัมภิทา  ปฏิภาณปฏิสัมภิทา  สาวก-</p><p>บารมีญาณ      ก็ปรากฏขึ้นตามลำดับ.   จำเดิมแต่นั้น  เมื่อท่านกำลังระลึก  </p><p>ถึงคุณของตน   เริ่มต้นแต่อภินิหารที่ได้ทำไว้แทบบาทมูลของพระพุทธเจ้า</p><p>ทรงพระนามว่า อโนมทัสสี่  เหนืออสงไขยกำไรแสนกัลป์  จนกระทั่งถึงเวลา</p><p>ที่กำลังนั่งคู้บัลลังก์   คุณทั้งหลายก็ได้ปรากฏ.    พระเถระระลึกถึงคุณของ</p><p>ตนเป็นอันมากอย่างนี้   ก็ไม่อาจเห็นประมาณหรือกำหนดของคุณทั้งหลาย</p><p>ได้เลย.</p><p>         ท่านคิดว่า    ประมาณหรือกำหนดแห่งคุณทั้งหลายของพระสาวก </p><p>ดำรงอยู่ในญาณบางส่วน      ย่อมไม่มีแก่เราก่อน      แต่เราบวชอุทิศพระ </p><p>ศาสดาองค์ใด  พระศาสดาพระองค์นั้นมีพระคุณเป็นเช่นไรหนอ  ดังนี้แล้ว</p><p>จึงเริ่มระลึกถึงพระคุณของพระทสพล.    ท่านได้อาศัยศีล   สมาธิ   ปัญญา</p><p>วิมุตติ  วิมุตติญาณทัสนะ  สติปัฏฐาน  ๔  ของพระผู้มีพระภาคเจ้า  อาศัย</p><p>สัมมัปปธาน  ๔  อิทธิบาท  ๔  มรรค  ๔  ผล  ๔  ปฏิสัมภิทา  ๔  โยนิปริจเฉ-</p><p>ทกญาณ ๔   อริยวงศ์ ๔ ของพระทสพล   แล้วเริ่มระลึกถึงพระคุณของพระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 211</p><p>ทศพล.  อนึ่ง  พระเถระอาศัย   องค์ของปธาน  ๕  สัมมาสมาธิมีองค์  ๕   </p><p>อินทรีย์  ๕  พละ  ๕  นิสสรณียธาตุ  ๕  วิมุตตายตนะ  ๕  ปัญญาเครื่อง</p><p>สั่งสมวิมุตติ  ๕  สาราณียธรรม  ๖  อนุสสติกัมมัฏฐาน  ๖  คารวะ  ๖  นิส-</p><p>สรณียธาตุ  ๖  สัตตวิหารธรรม  ๖  อนุตตริยะ  ๖  ปัญญาอันเป็นส่วนแห่งการ</p><p>ตรัสรู้  ๖  อภิญญา  ๖  อสาธารณญาณ  ๖  อปริหานิยธรรม  ๗  อริย-</p><p>ทรัพย์  ๖  โพชฌงค์  ๗  สัปปุริสธรรม  ๗  นิชชรวัตถุ  (เรื่องของเทวดา)</p><p>๗  ปัญญา  ๗  ทักขิไณยบุคคล  ๗  ขีณาสวพละ  ๗  ปัญญาปฏิลาภเหตุ</p><p>๘  สมมัตตธรรม  ๘  การก้าวล่วงโลกธรรม  ๘  อารัพภวัตถุ  ๘  อักขณเทสนา</p><p>๘  มหาปุริสวิตก  ๘  อภิภายตนะ  ๘  วิโมกข์  ๘  ธรรมอันเป็นมูลของโยนิ-</p><p>โสมมสิการ  ๙  องค์แห่งความเพียรอันบริสุทธิ์  ๙  สัตตาวาสเทสนา  ๙</p><p>อาฆาตปฏิวินัย  ๙  ปัญญา  ๙  นานัตตธรรม  ๙  อนุปุพพวิหาร  ๙</p><p>นาถกรณธรรม ๑๐  กสิณายตนะ  ๑๐  กุศลกรรมบถ ๑๐  ตถาคตพละ</p><p>๑๐  สัมมัตตธรรม  ๑๐  อริยวาสธรรม  ๑๐  อเสขธรรม  ๑๐  อานิสงส์</p><p>เมตตา  ๑๑  ธรรมจักร  มีอาการ  ๑๒  ธุดงคคุณ  ๑๓ พุทธญาณ  ๑๔</p><p>ธรรมเครื่องอบรมวิมุตติ  ๑๕  อานาปานสติ  ๑๖  พุทธธรรม  ๑๘  ปัจจ-</p><p>เวกขณญาณ  ๑๙  ญาณวัตถุ  ๔๔  กุศลธรรมเกิน  ๕๐  ญาณวัตถุ  ๗๗</p><p>สมาบัติ  ๒๔  แสนโกฏิ  สัญจาริตมหาวชิรญาณแล้ว  เริ่มระลึกถึงคุณ</p><p>ของพระทศพล.</p><p>         ก็ พระสารีบุตรนั่งในที่พักกลางวันนั้นนั่นแล้ว  อาศัยธรรมอันเป็น</p><p>เชื้อสายข้ออื่นอีก  ๑๖  ข้อซึ่งจักมาต่อไปโดยพระบาลีว่า  <strong>อปร  ปน  ภนฺเต</strong></p><p><strong>เอตทานุตฺตริย</strong>  จึงได้เริ่มระลึกถึงพระคุณของพระทศพล.  พระสารีบุตรนั้น</p><p>ระลึกถึงพระคุณของพระทสพลอย่างนี้ว่า  พระศาสดาของเราทรงเป็นผู้ยอด</p><p>เยี่ยมในกุศลบัญญัติ  ยอดเยี่ยมในอายตนบัญญัติ  ยอดเยี่ยมในการก้าวลงสู่พระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 212</p><p>ครรภ์      ยอดเยี่ยมในวิธีแสดงดักใจผู้ฟัง    ยอดเยี่ยมในทัสสนสมบัติ   ยอด  </p><p>เยี่ยมในบุคคลบัญญัติ   ยอดเยี่ยมในปธาน   ยอดเยี่ยมในปฏิทา   ยอดเยี่ยม</p><p>ในภัสสสมาจาร  ยอดเยี่ยมในปุริสสีลสมาจาร ทรงยอดเยี่ยมในอนุสาสนีวิธี </p><p>ยอดเยี่ยมในปรปุคคลวิมุตติญาณ   ยอดเยี่ยมในปุพเพนิวาสญาณ  ยอดเยี่ยม </p><p>ในทิพพจักขุญาณ  ยอดเยี่ยมในอิทธิวิธี  ยอดเยี่ยมด้วยธรรมนี้  ดั่งนี้  ก็</p><p>ไม่เห็นที่สุด  ไม่เห็นประมาณแห่งพระคุณทั้งหลายของพระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ได้.   พระเถระไม่เห็นที่สุด   ไม่เห็นประมาณแห่งคุณทั้งหลายของตนก่อน</p><p>จักเห็นพระคุณทั้งหลายของพระผู้มีพระภาคเจ้าได้อย่างไร</p><p>         ก็   ผู้ใดมีปัญญามากและมีญาณแข็งกล้า  ผู้นั้นย่อมเชื่อพุทธคุณ</p><p>อย่างมาก    โลกิยมหาชน  ไอก็ดี   จามก็ดี    ดำรงอยู่ในอุปนิสัยของตน ๆ</p><p>ย่อมระลึกถึงพระคุณของพระพุทธเจ้าทั้งหลายว่า     ขอความนอบน้อมจงมี</p><p>แด่พระพุทธเจ้าทั้งหลาย.    พระโสดาบันคนเดียงย่อมเชื่อพระพุทธคุณมาก</p><p>กว่าโลกิยมหาชนทั้งหมด.      พระสกทาคามีคนเดียวเชื่อพระพุทธคุณมาก</p><p>กว่าพระโสดาบันตั้งร้อยตั้งพัน.      พระอนาคามีคนเดียวเชื่อพระพุทธคุณ</p><p>มากกว่าพระสกทาคามีตั้งร้อยตั้งพัน.    พระอรหันต์องค์เดียวเชื่อพระพุทธ-</p><p>คุณมากกว่าพระอนาคามีตั้งร้อยตั้งพัน.    พระอสีติมหาเถระเชื่อพระพุทธ-</p><p>คุณมากกว่าพระอรหันต์ที่เหลือ.   พระมหาเถระ ๔ รูป   เชื่อพระพุทธคุณ</p><p>มากกว่าพระอสีติมหาเถระ.  พระอัครสาวกทั้งสองรูปเชื่อพระพุทธคุณมาก</p><p>กว่าพระมหาเถระทั้ง  ๔ รูป   บรรดาพระอัครสาวกทั้งสองนั้น  พระสารี-</p><p>บุตรเถระเชื่อพระพุทธคุณมากกว่าพระโมคคัลลานะ.   พระปัจเจกพุทธเจ้า</p><p>รูปเดียวก็เชื่อพระพุทธคุณมากกว่าพระสารีบุตรเถระ  ก็ถ้าพระปัจเจกพุทธ-</p><p>เจ้าทั้งหลายพึงนั่งเอาชายสังฆาฎิกระทบกับชายสังฆาฏิ  ในห้องแห่งจักรวาล</p><p>ทั้งสิ้น  แล้วระลึกถึงพระคุณของพระพุทธเจ้า  พระสัพพัญญูพุทธเจ้าองค์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 213</p><p>เดียวเท่านั้น          เชื่อในพระพุทธคุณมากกว่าพระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งปวง </p><p>เหล่านั้น.  </p><p>         มหาชนฟันเชือกทั้งหลาย  เพื่อต้องการรู้ว่า  มหาสมุทรลึก-ตื้น</p><p>เท่าไร  ดังนี้   บรรดาชนเหล่านั้น   บางคนฟันได้วาหนึ่ง   บางคนฟันได้  ๒</p><p>วา  ฯลฯ  บางคน  ๑๐  วา  บางคน  ๒๐  วา  บางคน  ๓๐  วา  บางคน  ๔๐</p><p>วา   บางคน ๕๐ วา   บางคน  ๑๐๐ วา   บางคนได้  ๑๐๐๐  วา  บางคนได้</p><p>๘๔,๐๐๐ วา     ชนเหล่านั้นพากันลงเรือแล้ว        ดำรงอยู่ในท่ามกลาง </p><p>มหาสมุทรหรือบนภูเขาสูงเป็นต้นแล้ว  หย่อนเชือกของตน ๆ ลงไป บรร-</p><p>ดาชนเหล่านั้น   ผู้ใดมี    เชือกยาววาหนึ่ง      เขาก็รู้น้ำได้ในที่ประมาณ</p><p>วาหนึ่งเท่านั้น ฯลฯ     ผู้ใดมีเชือกยาวถึง  ๘๔,๐๐๐  วา  ผู้นั้นย่อมรู้น้ำได้</p><p>ในที่ลึกประมาณ ๘๔,๐๐๐ วาเท่านั้น      ต่อจากนั้นไป   ย่อมไม่รู้ว่า  น้ำ</p><p>ในมหาสมุทรมีความลึกเท่านี้   ดังนี้   อนึ่ง  น้ำในมหาสมุทร  มิใช่มีประ-</p><p>มาณเพียงเท่านั้น    โดยที่แท้ย่อมมีมากหาที่สุดหาประมาณมิได้    เพราะ</p><p>มหาสมุทรมีความลึกถึง   ๘๔,๐๐๐ โยชน์  ข้อนี้มีอุปมาฉันใด    พึงทราบ </p><p>พระพุทธคุณที่โลกิยมหาชนเห็น  เปรียบเสมือนน้ำที่บุรุษรู้ได้ด้วยเชือก</p><p>พึงทราบพระพุทธคุณมีอุปไมยฉันนั้น  คือ  ตั้งแต่วาหนึ่งจนถึง  ๙  วา  พึง</p><p>ทราบพระพุทธคุณที่โลกิยมหาชนเห็น    เปรียบเสมือนน้ำที่บุรุษรู้ได้ด้วย</p><p>เชือกตั้งแต่วาหนึ่งจนถึง  ๙  วา  พึงทราบพระพุทธคุณที่พระโสดาบันเห็นได้</p><p>เปรียบเสมือนน้ำที่บุรุษรู้ได้ในที่ประมาณ  ๑๐ วา  ด้วยเชือกยาว  ๑๐  วา  พึง</p><p>ทราบพระพุทธคุณที่พระสกิทาคามีเห็นได้  เปรียบเสมือนน้ำที่บุรุษรู้ได้ใน</p><p>ที่ลึก  ๑๐  วาด้วยเชือกยาว  ๒๐  วา  พึงทราบพระพุทธคุณที่พระอนาคามีเห็น</p><p>ได้เปรียบเสมือนน้ำที่บุรุษรู้ได้ในที่ลึก  ๓๐  วา ด้วยเชือกยาว  ๓๐  วา พึง</p><p>ทราบพระพุทธคุณที่พระอรหันต์เห็นได้  เปรียบเสมือนน้ำที่บุรุษเห็นได้ในที่</p><p>ลึก  ๔๐  วา  ด้วยเชือกยาว  ๔๐  วา  พึงทราบพระพุทธคุณที่พระอสีติมหาเถระ</p><p>เห็นได้  เปรียบเสมือนน้ำที่บุรุษเห็นได้ในที่ลึก  ๕๐  วา  ด้วยเชือกยาว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 214</p><p>๕๐  วา  พึงทราบพระพุทธคุณที่พระมหาเถระ ๔ รูปเห็นได้  เปรียบเหมือน</p><p>น้ำที่บุรุษเห็นได้ในที่ลึก  ๑๐๐  วา  ด้วยเชือกยาว  ๑๐๐  วา  พึงทราบพระ-</p><p>พุทธคุณที่พระมหาโมคคัลลานะเห็นได้ เปรียบเหมือนน้ำที่บุรุษเห็นได้ใน  </p><p>ที่ลึก  ๑,๐๐๐  วา  ด้วยเชือกยาว  ๑,๐๐๐  วา พึงทราบพระพุทธคุณที่พระ-</p><p>ธรรมเสนาบดีสารีบุตรเห็นได้     เปรียบเหมือนน้ำที่บุรุษรู้ได้ ในที่ลึกประ</p><p>มาณ   ๘๔,๐๐๐  วา  ด้วยเชือกยาว  ๘๔,๐๐๐  วา  ในบรรดาชนเหล่านั้น</p><p>บุรุษคนใดย่อมถือเอาว่า      น้ำในมหาสมุทรไม่มีเพียงเท่านี้    ย่อมหาที่สุด</p><p>หาประมาณมิได้  ฉันใด   ท่านพระสารีบุตรก็ฉันนั้นเหมือนกัน    ดำรงอยู่</p><p>ในสาวกบารมีญาณ   ระลึกถึงพระคุณของพระทศพลโดยแนวแห่งธรรม</p><p>คือโดย   รู้ตามกันมา    อนุมาน    ถือเอาโดยนัย  จึงเชื่อว่า  พระพุทธคุณ</p><p>ไม่มีที่สุด  ไม่มีประมาณ  ดังนี้.</p><p>         ความจริง    เฉพาะพระพุทธคุณที่บุคคลพึงถือเอา  โดยแนว</p><p>ธรรม  มีมากกว่าพระพุทธคุณที่พระเถระเห็นแล้ว.   ท่านอธิบายว่า  เหมือน</p><p>อะไร.        ท่านอธิบายไว้ว่า        บุรุษคนหนึ่งพึงเอาบ่วงเข็มตัดเอาน้ำจาก</p><p>แม่น้ำใหญ่ชื่อจันทรภาคา         ซึ่งกำลังไหลท่วมสถานที่ถึง  ๑๘  โยชน์</p><p>คือ     ข้างนี้  ๙ โยชน์     ข้างโน้นอีก  ๙ โยชน์    น้ำที่บุรุษมิได้ตักไป</p><p>มีมากกว่าน้ำที่บุรุษเอาห่วงเข็มตักไป          ก็หรือบุรุษพึงเอานิ้วมือจับเอา</p><p>ฝุ่นจากแผ่นดินใหญ่  ฝุ่นที่เหลือนั้นแลมีมากกว่าฝุ่นที่บุรุษนั้นเอานิ้วมือจัก</p><p>ได้มา  ก็หรือ  บุรุษพึงชี้นิ้วไปยังมหาสมุทร  น้ำที่เหลือนั้นแลมีมากกว่าน้ำ</p><p>ตรงที่บุรุษชี้นิ้วไป  และบุรุษพึงชี้นิ้วไปยังอากาศ   ส่วนอากาศที่เหลือ</p><p>มีมากกว่าอากาศตรงที่บุรุษชี้นิ้วไป      พระพุทธคุณทั้งหลายที่พระเถระไม่</p><p>เห็นนั้นแล   พึงทราบว่ามีมากกว่าพระพุทธคุณที่พระเถระได้เห็นแล้ว  ฉัน-</p><p>นั้น     สมจริงดังคำที่ท่านกล่าวไว้ว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 215</p><p>         <strong>มาตรแม้นพระพุทธเจ้าไม่ตรัสคำอื่น   พึงพรรณนาเฉพาะพระ  </strong></p><p><strong>พุทธคุณตลอดกัลป์         กัลป์พึงสิ้นไปในระหว่างเวลายืดยาวนาน</strong></p><p><strong>แต่พระคุณของพระตถาคตหาสิ้นไปไม่</strong>  ดังนี้. </p><p>         เมื่อพระเถระระลึกถึงคุณของตน   และพระคุณของพระศาสดาอยู่</p><p>อย่างนี้  ปีติและโสมนัสท่วมทับที่ในภายใน  เหมือนห้วงน้ำใหญ่ไหลท่วม</p><p>แม่น้ำใหญ่สองสาย  ยังสรีระทุกส่วนให้เต็มเปี่ยม   เหมือนลมทำให้ถุงลม </p><p>เต็มเปี่ยม  (และ ) เหมือนสายน้ำที่ไหลแยกพุ่งขึ้น  ยังห้วงน้ำใหญ่ให้เต็ม.</p><p>ฉะนั้นลำดับนั้น  พระเถระคิดว่า  เราผู้ได้บวชในสำนักของพระศาสดาเช่น</p><p>นี้นับว่าได้ตั้งความปรารถนาไว้ดีแล้ว  และการบวชเราได้ดีแล้ว.  ปีติและ</p><p>โสมนัสอันมีกำลังมา   ได้เกิดแก่พระเถระผู้กำลังคิดอยู่อย่างนี้.</p><p>         ที่นั้น   พระเถระคิดว่า เราควรบอกปีติและโสมนัสนี้แก่  ใครหนอ</p><p>ดังนี้แล้ว   คิดอีกว่า   สมณะหรือพราหมณ์  หรือเทวดา   หรือมาร    หรือ</p><p>พรหมบางคน   ไม่สามารถที่จะรับเอาความเสื่อมใสของเรานี้ทำให้เหมาะ</p><p>สมได้  เราจักกราบทูลความโสมนัสนี้แด่พระศาสดาเท่านั้น</p><p>         พระศาสดาเท่านั้น  ที่จักสามารถรับเอาความโสมนัสของเราได้ปีติ</p><p>โสมนัสของเรานั้นจงนั้นจงยกไว้ก่อน  เมื่อสมณะเช่นเราร้อยหนึ่งก็ดี  พัน</p><p>หนึ่งก็ดี    แสนหนึ่งก็ดี     ประกาศความโสมนัสอยู่     พระศาสดาของเรา</p><p>ครองใจคนทั้งปวง        ก็ทรงสามารถที่จะรับปีติโสมนัสนั้นได้เหมือนบึง</p><p>หรือซอกเขา   ไม่สามารถที่จะรับแม่น้ำใหญ่   ชื่อจันทรภาคา   ซึ่งกำลัง</p><p>ไหลบ่าท่วมไปถึง  ๑๘  โยชน์ได้          มหาสมุทรเท่านั้นที่จะรับน้ำนั้นได้</p><p>แม่น้ำใหญ่ชื่อจันทรภาคาจงยกไว้ก่อน   แม่น้ำเห็นปานนี้ร้อยหนึ่งก็ดี</p><p>พันหนึ่งก็ดี  แสนหนึ่งก็ดี  มหาสมุทรย่อมรับไว้ได้หมด     ความพร่องหรือ</p><p>ความเต็มด้วยน้ำนั้น   ของมหาสมุทรนั้น      หาปรากฏไม่  ฉันใด  พระ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 216</p><p>ศาสดาของเราก็ฉันนั้นเหมือนนั้น   เมื่อพระสมณะเช่นเราร้อยหนึ่งก็ดี  พัน </p><p>หนึ่งก็ดี  แสนหนึ่งก็ดี  กำลังประกายปีติโสมนัสอยู่  ทรงครองใจคนทั้ง-  </p><p>ปวงสามารถที่จะรับไว้ได้   สมณะพราหมณ์เป็นต้นที่เหลือ ย่อมไม่สามารถ </p><p>เพื่อจะรับโสมนัสของเราไว้ได้    เหมือนบึงและซอกเขาไม่สามารถที่จะรับ</p><p>แม่น้ำใหญ่  ชื่อจันทรภาคาไว้ได้ฉะนั้น  อย่ากระนั้นเลย  เราจะกราบทูลปีติ-</p><p>โสมนัสของเราแก่พระศาสดาเท่านั้นดังนี้แล้ว  จึงเลิกนั่งคู้บัลลังก์สะบัดแผ่น</p><p>หนังถือเข้าไปเฝ้าพระศาสดาในเวลาเย็น  อันเป็นเวลาที่ดอกไม้หลุดจากขั้ว</p><p>หล่นลงมา  เมื่อจะประกาศโสมนัสของตนจึงทูลว่า   <strong>เอว   ปสนฺโน   อห</strong></p><p><strong>ภนฺเต</strong>   ดังนี้เป็นต้น.</p><p>         บรรดาบทเหล่านี้     บทว่า   <strong>เอว  ปสนฺโน</strong>   ความว่า    มีความเชื่อ</p><p>เกิดขึ้นแล้วอย่างนี้    อธิบายว่า     ข้าพระองค์     เชื่ออย่างนี้.  บทว่า   <strong>ภิยฺ-</strong></p><p><strong>โยภิญฺตโร</strong>  ความว่า  รู้ยิ่งกว่าหรือผู้มีความรู้ยิ่งไปกว่า.    อธิบายว่า  ผู้</p><p>มีญาณยิ่งกว่า.  บทว่า  <strong>สมฺโพธิย</strong>   ความว่า   ในสัพพัญญุตญาณหรือใน</p><p>อรหัตตมรรคญาณ.    ด้วยว่า     พุทธคุณทั้งหลายมิได้มีส่วนหนึ่งต่างหาก</p><p>ท่านถือเอาด้วยอรหัตมรรคนั่นเอง.  ความจริง    พระอัครสาวกทั้งสองย่อม</p><p>ได้เฉพาะสาวกบารมีญาณด้วยอรหัตตมรรคนั่นเอง.         พระปัจเจกพุทธ-</p><p>เจ้า    ย่อมได้ปัจเจกโพธิญาณแทนพระพุทธเจ้าทั้งหลาย  ย่อมได้ทั้งพระสัพ</p><p>ฬัญญุตญาณและพระพุทธคุณทั้งสิ้น. ความจริง  เพราะพระสัพพัญญุตญาณ</p><p>เป็นต้นนั้น    ย่อมสำเร็จแก่ท่านเหล่านั้น  ด้วยอรหัตตมรรคนั้นเอง. ฉะนั้น</p><p>อรหัตตมรรคญาณจึงชื่อว่าสัมโพธิ.   บุคคลผู้ยิ่งกว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วย</p><p>อรหัตตมรรคนั้นหามีไม่.  ด้วยเหตุนั้น  ท่านพระสารีบุตรจึงทูลว่า  <strong>ภควตา</strong></p><p><strong>ภิยฺโยภิญฺตโร  ยทิท  สมฺโพธิย</strong>ดังนี้.  บทว่า  <strong>อฺฬารา</strong>   คือประเสริฐ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 217</p><p>ความจริง        อุฬารศัพท์นี้มาในอรรถว่าอร่อย       ในประโยคเป็นต้นว่า   </p><p>ย่อมเคี้ยวกันของเคี้ยวอันอร่อย.        มาในอรรถว่าประเสริฐในประโยคว่า</p><p>นัยว่าท่านวัจฉายนะ  ย่อมสรรเสริญพระสมณโคดมด้วยคำสรรเสริญอันประ</p><p>เสริฐ. มาในอรรถว่าไพบูลย์ ในประโยคเป็นต้นว่า   รัศมีอันไพบูลย์หาประ</p><p>มาณมิได้  ดังนี้.  ในบาลีประเทศนี้อุฬารศัพท์นั้นมาในอรรถว่าประเสริฐ.</p><p>ด้วยเหตุนั้น  ท่านจึงกล่าวว่า     บทว่า    <strong>อฺราฬารา</strong>    แปลว่า   ประเสริฐ.</p><p>บทว่า   <strong>อาสภิ</strong>   ความว่า  เป็นวาจาไม่หวั่นไหว ไม่สั่นคลอน  เช่นกับวาจา</p><p>ของผู้องอาจ.   บทว่า   <strong>เอกโส  คหิโต</strong>  ความว่า   ถือเอาส่วนเดียวเหมือน</p><p>รู้สึกซึ้งด้วยญาณโดยประจักษ์ไม่กล่าว เพราะฟังตามกันมา เพราะเชื่อตาม</p><p>อาจารย์    เพราะเชื่อข่าวลือ     เพราะอ้างตำรา      เพราะตรึกตามอาการ</p><p>เพราะชอบใจว่า   ถูกต้องกับความเห็นของตน       เพราะเหตุแห่งการเดา</p><p>เอาเอง   หรือเพราะเหตุแห่งการคาดคะเน.  อธิบายว่า  ท่านถือเอาสันนิฏ-</p><p>ฐานกถาอย่างเดียว.   บทว่า   สีหนาโท   คือ   การบันลืออย่างประเสริฐ.</p><p>อธิบายว่า   บันลือเสียงสูงเหมือนราชสีห์     มิใช่เปล่งเสียงช้า ๆ     มิใช่</p><p>เปล่งเสียงเหมือนเครื่องสูบ</p><p>         ถามว่า   เพราะเหตุไร  พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงเริ่มเทศนานี้ว่า</p><p>กินฺนุ  เต  สาริปุตฺต ดังนี้.  ตอบว่า  เพื่อให้ท่านยอมให้ซักถามได้  เพราะบุค</p><p>คลบางคนบันลือสีหนาทแล้ว ไม่อาจที่จะตอบคำซักถามได้    ในการบันลือ</p><p>ของตนทั้งทนการเสียสีไม่ได้  ย่อมเป็นเหมือนลิงที่ติดตังฉะนั้น.  ถ่านเพลิง</p><p>ที่เผาไหม้สำหรับช่างทองใช้เผาโลหะที่ไม่บริสุทธิ์  ฉันใด  บุคคลนั้นก็เป็น</p><p>เหมือนถ่านเพลิงที่เผาไหม้    ฉันนั้น.      บุคคลบางคนเมื่อถูกซักถามใน</p><p>สีหนาท     ย่อมสามารถที่จะตอบได้   ทั้งหนต่อการเสียดสีได้   ย่อมงามยิ่ง</p><p>เหมือนทองคำไม่มีโทษ (บริสุทธิ์) ของช่างทองฉะนั้น  พระเถระเป็นเช่น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 218</p><p>นั้น.  ด้วยเหตุนั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบพระเถระนั้นว่า  พระสารี-   </p><p>บุตรนี้     ควรแก่การซักถามได้    จึงทรงเริ่มเทศนาแม้นี้       เพื่อจะให้ท่าน</p><p>ยอมให้ซักถามได้ในการบันลือสีหนาท.</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น    บทว่า   <strong>สพฺเพ  เต</strong>   ความว่า   พระพุทธเจ้า</p><p>ทั้งหมดเหล่านั้น     เธอกำหนดรู้แล้ว.    ในคำเป็นต้นว่า  <strong>เอวสีลา</strong>   ดังนี้</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมตรัสถามศีลเป็นต้น  ด้วยอำนาจศีลทั้งที่เป็นโลกิยะ</p><p>และโลกุตตระ.   คำเหล่านั้นได้กล่าวพิสดารไว้แล้วในมหาปทาน.   ด้วยคำ</p><p>ว่า  <strong>กึ  ปน  เต  สารีปุตฺต  เย  เต  ภวิสสนฺติ</strong>  นี้  พระผู้นี้พระภาคเจ้าเมื่อจะ</p><p>ตรัสถามว่า ก็พระพุทธเจ้าทั้งหลายซึ่งมีในอดีตดับไปก่อนแล้ว คือ  ถึงความ</p><p>เป็นผู้หาบัญญัติไม่ได้  ได้แก่  ดับไปเหมือนเปลวประทีปฉะนั้น  เมื่อพระ</p><p>พุทธเจ้าดับไป  คือ ถึงความเป็นผู้หาบัญญัติมิได้อย่างนี้  เธอจักรู้  ได้อย่างไร</p><p>ก็คุณของพระพุทธเจ้าในอนาคต  เธอกำหนดรู้ได้ด้วยจิตของตนอย่างไร</p><p>ดังนี้    จึงตรัสอย่างนี้.   ด้วยคำว่า   <strong>กึ  ปน  เต  สารีปุตฺต  อห เอตรหิ</strong>  นี้</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า    เมื่อจะทรงซักถามว่า     พระพุทธเจ้าทั้งหลายแม้ยัง</p><p>ไม่มาถึง  คือยังไม่ประสูติ  ยังไม่เกิด  ยังไม่อุบัติขึ้น  เธอจักรู้พระพุทธเจ้า</p><p>เหล่านั้นได้อย่างไร เพราะการรู้พระพุทธเจ้าเหล่านั้น  ย่อมเป็นเหมือนการ</p><p>ดูรอยเท้าในอากาศ        ซึ่งไม่มีรอยเท้าเลยฉะนั้น.    บัดนี้เธออยู่ในวิหาร</p><p>หลังเดียวกันกับเรา   เที่ยวภิกขาจารร่วมกัน   ในเวลาแสดงธรรม     เธอก็</p><p>นั่งอยู่ที่ข้างเบื้องขวา   (ของเรา)    ก็คุณทั้งหลายของเรา  เธอกำหนดรู้ด้วย</p><p>ใจของคนแล้วหรือ  ดังนี้แล้ว  จึงตรัสอย่างนี้.  ก็เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส</p><p>ถามแล้ว ๆ พระเถระจึงกราบทูลปฏิเสธว่า  ข้อนั้นหาเป็นเช่นนั้นไม่   พระ</p><p>เจ้าข้า  ดังนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 219</p><p>         ถามว่า  ก็สิ่งที่พระเถระรู้ก็มีอยู่บ้าง  สิ่งที่พระเถระไม่รู้ก็มีอยู่บ้าง  </p><p>พระเถระนั้นย่อมทำการโต้แย้งในที่ ๆ ตนรู้  และในที่ ๆ  ตนไม่รู้อย่าง</p><p>ไร.  ตอบว่า  ในสิ่งที่ตนรู้  พระเถระไม่โต้แย้ง   ในสิ่งที่ตนไม่รู้  พระ</p><p>เถระจึงโต้แย้ง.  ได้ยินว่า   เมื่อเริ่มการการชักถามนั่นแหละ   พระ</p><p>เถระได้รู้ว่า  นี้ไม่เป็นการซักถามในสาวกบารมีญาณ   นี้เป็นการซักถาม</p><p>ในพระสัพพัญญุตญาณ   ดังนี้.     พระเถระไม่ทำการโต้แย้งในสาวก-</p><p>บารมีญาณของตน  ย่อมทำการโต้แย้งในพระสัพพัญญุตญาณ    อันเป็น</p><p>ฐานะที่ตนไม่รู้.    ด้วยเหตุนี้    พระสารีบุตร   จึงแสดงความข้อนี้ว่า  ข้า-</p><p>แต่พระผู้มีพระภาคเจ้า     พระสัพพัญญุตญาณอันสามารถในการรู้เหตุแห่ง</p><p>ศีล  สมาธิ  ปัญญาและวิมุตติ  ของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย  ในอดีต  อนาคต</p><p>และปัจจุบันของข้าพระองค์  หามีไม่  ดังนี้.  บทว่า  เอตฺถ  ได้แก่  ในบรรดา</p><p>พระพุทธเจ้าทั้งหลายที่แตกต่างกัน  มีพระพุทธเจ้าในอดีตเป็นต้น   เหล่า</p><p>นั้น.  ด้วยบทว่า  <strong>อถ  กิญฺจรหิ</strong>  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมตรัสว่า  เมื่อเป็น</p><p>เช่นนั้น  เมื่อญาณอย่างนี้ไม่มี  เพราะเหตุไรเล่า  เธอจึงกล่าวคำอย่างนี้</p><p>ดังนี้.  บทว่า  <strong>ธมฺมนฺวโย</strong>  ได้แก่  อนุมานญาณแห่งธรรม  คือ  ความรู้</p><p>โดยประจักษ์แก่ธรรม  อันเกิดขึ้นคล้อยตามการซักถาม  คือ  การถือเอาโดยนัย</p><p>อันข้าพระองค์ทราบแล้ว.  เพราะดำรงอยู่ในสาวกบารมีญาณเท่านั้น  พระ</p><p>เถระจึงกราบทูลว่า  ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า  ข้าพระองค์ทราบโดยอาการ</p><p>นี้เท่านั้น.  ความจริง  การถือเอานัยของพระเถระหาประมาณมิได้  และ</p><p>หาที่สุดมิได้.  ประมาณหรือที่สุดของพระสัพพัญพัญญุตญาณไม่มี  ฉันใด</p><p>การถือเอานัยของพระธรรมเสนาบดีก็ไม่มีที่สุด  หรือประมาณ  ฉันนั้น.</p><p>ด้วยเหตุนั้น  พระเถระย่อมรู้ว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเป็นอย่างนี้ด้วยวิธี</p><p>นี้  เป็นศาสดายอดเยี่ยมโดยวิธีนี้.   แท้จริงการถือเอานัยของพระเถระ  ก็เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 220</p><p>ไปตามแนวแห่งพระสัพพัญญุตญาณนั่นเอง. บัดนี้  พระเถระเมื่อจะแสดงข้อ</p><p>อุปมา   เพื่อจะทำการถือเอานัยนั้นให้ปรากฏชัด   จึงกราบทูลว่า    <strong>เสยฺย-</strong></p><p><strong>ถาปิ  ภนฺเต</strong>  ดังนี้เป็นต้น.   </p><p>         ในคำว่า   <strong>เสยฺยถาปิ  ภนฺเต</strong>  นั้น  มีวินิจฉัยว่า  เชิงเทินและกำ-</p><p>แพงอันแข็งแรงเป็นต้น  ของพระนครในมัชฌิมประเทศ จะเป็นของมั่นคง</p><p>ก็ตาม ไม่มั่นคงก็ตาม ก็หรือว่าไม่มีโดยประการทั้งปวง  ความระแวงภัยจาก</p><p>พวกโจรก็ไม่มี   ฉะนั้น        พระเถระไม่ถือเอามัชฌิมประเทศนั้นจึงทูลว่า</p><p><strong>ปจฺจนฺติม   นคร</strong>  ดังนี้.  บทว่า  <strong>ทฬฺหุทฺทาป</strong>  ได้แก่  มีเชิงกำแพงมั่งคง.</p><p>บทว่า   ทฬฺหปาการโตรณ  คือ มีกำแพงมั่นคง    และมีเสาค่ายต้นหลังมั่น</p><p>คง.   ถามว่า   เพราะเหตุไร  พระเถระจึงกล่าวว่า  <strong>เอกทฺวาร</strong>  ดังนี้.  ตอบ</p><p>ว่า    เพราะในพระนครที่มีมากประตู     ต้องมีคนรักษาประตูที่ฉลาดมาก </p><p>ในพระนครที่มีประตูเดียว   ก็สมควรมีคนรักษาประตูเพียงคนเดียว    อนึ่ง</p><p>ไม่มีใครอื่นจะเท่าเทียมปัญญาของพระเถระได้   ฉะนั้น    เพื่อจะแสดงคน</p><p>รักษาประตูคนเดียวเท่านั้น         เพื่อเปรียบเทียบความเป็นบัณฑิตของตน</p><p>พระเถระจึงกล่าวว่า   <strong>เอกทฺวาร</strong>  ดังนี้.  บทว่า  <strong>ปณฺฑิโต</strong>  ได้แก่  ประ-</p><p>กอบด้วยความเป็นบัณฑิต.   บทว่า  <strong>พฺยตฺโต</strong>  คือ  ประกอบด้วยความเฉียบ-</p><p>แหลม   หรือเป็นผู้มีญาณแก่กล้า.  บทว่า  <strong>เมธาวี</strong>   คือประกอบด้วยเมธา</p><p>คือ  ปัญญาที่เกิดขึ้นตามฐานะ.   บทว่า   <strong>อนุปริยายปถ</strong>  ได้แก่  ทางกำแพง </p><p>อันได้นามว่าอนุปริยาย. (เวียนรอบไปมาได้). บทว่า <strong>ปาการสนฺธึ</strong>  ได้แก่  ที่</p><p>อันไม่มีอิฐสองก้อนเชื่อมอยู่.   บทว่า  ปาการวิวร คือ  รอบทะลุของกำแพง.</p><p>         บทว่า  <strong>เจตโส  อุปกฺกิเลเส</strong> ความว่า  นิวรณ์ทั้งห้า    ย่อมยังจิตให้</p><p>เศร้าหมอง คือ ย่อมทำจิตให้หม่นหมองให้เร่าร้อน ได้แก่ ย่อมเบียดเบียน</p><p>จิต    ฉะนั้น    นิวรณ์ห้านั้นท่านจึงเรียกว่า   ความเศร้าหมองแห่งใจ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 221</p><p>บทว่า   <strong>ปญฺาย  ทุพฺพลีกรเณ</strong>   ความว่า    นิวรณ์ทั้งหลาย    เมื่อบังเกิด   </p><p>ขึ้น    ย่อมไม่ให้เพื่อจะให้ปัญญาที่ยังไม่เกิดให้เกิดขึ้นได้   ทั้งไม่ยอมให้</p><p>ปัญญาที่เกิดขึ้นแล้วเจริญได้  ฉะนั้น  นิวรณ์เหล่านี้   ท่านจึงเรียกว่าเป็น</p><p>เครื่องทำปัญญาให้ทรามกำลัง.    บทว่า   <strong>สุปฏฺิตจตฺตา</strong>   ความว่า    เป็น</p><p>ผู้มีจิตตั้งมั่นไว้ดี  ในสติปัฏฐาน  ๔. บทว่า   <strong>สตฺต  โพชฺฌงฺเค  ยถาภูต</strong></p><p>ความว่า   เจริญโพชฌงค์ทั้ง  ๗  ตามสภาพ.  ด้วย บทว่า <strong>อนุตฺตร  สมฺมา-</strong></p><p><strong>สมฺโพธึ</strong>    พระเถระย่อมแสดงว่า    พระพุทธเจ้าทั้งหลายทรงแทงตลอด</p><p>พระอรหัตต์หรือพระสัพพัญญุตญาณ.  อีกอย่างหนึ่ง  คำว่า  <strong>สติปัฏฐาน</strong></p><p>ในที่นี้ ได้แก่  วิปัสสนา  โพชฌงค์  ได้แก่  มรรค  อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ</p><p>ได้แก่   พระอรหัตต์. อีกอย่างหนึ่ง    คำว่า  <strong>สติปัฏฐาน</strong>  ได้แก่วิปัสสนา</p><p>สัมมาสัมโพธิญาณอันเจือด้วยโพชฌงค์ ได้แก่  พระอรหัตต์นั่นเอง.  ก็พระ-</p><p>มหาสิวเถระผู้กล่าวทีฆนิกายกล่าวไว้ว่า    เมื่อท่านถือเอาสติปัฏฐานว่าเป็น</p><p>วิปัสสนา  แล้วถือเอาโพชฌงค์ว่า  เป็นมรรค  และเป็นพระสัพพัญญุตญาณ</p><p>แล้วพึงมีปัญหาที่ดี    แต่ข้อนี้ท่านมิได้ถือเอาอย่างนี้ดังนี้.  พระเถระได้แสดง</p><p>ความแตกต่างกันในท่ามกลางในการละนิวรณ์    ในการเจริญสติปัฏฐาน</p><p>และในสัมโพธิญาณของพระสัพพัญญุพุทธเจ้าทั้งหลาย  เหมือนแสดงทอง</p><p>และเงินแตกต่างกันฉะนั้น  ด้วยประการฉะนี้.    บัณฑิตดำรงอยู่ในที่นี่</p><p>พึงเทียงเคียงอุปมา.</p><p>         ความจริง   ท่านพระสารีบุตรเถระ    แสดงปัจจันตนคร  ๑  แสดง</p><p>กำแพง  ๑  ทางเดินรอบกำแพง  ๑  แสดงประตู  ๑  แสดงคนเฝ้าประตู  ซึ่งเป็น</p><p>คนฉลาด  ๑  แสดงสัตว์ใหญ่  ซึ่งเข้าออกในพระนคร  ๑  แสดงความปรากฏ</p><p>แห่งสัตว์เหล่านั้นแก่นายประตูนั้น ๑  ในข้ออุปมานี้หากมีคำถามว่า   อะไร</p><p>เหมือนกับอะไร  ดังนี้.   พึงตอบว่า  ก็พระนิพพานเหมือนพระนคร  ศีล </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 222</p><p>เหมือนกำแพง   หิริเหมือนทางเดินรอบกำแพง อริยมรรคเหมือนประตู  พระ  </p><p>ธรรมเสนาบดีเหมือนคนเฝ้าประตูที่ฉลาด พระพุทธเจ้าทั้งหลายซึ่งอุบัติขึ้น</p><p>ในอดีตอนาคตและปัจจุบัน  เหมือนสัตว์ ใหญ่ที่เข้าออกในพระนคร  ความ</p><p>ปรากฏด้วยศีลสละสมถะเป็นต้นของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย  ทั้งในอดีตอนา-</p><p>คตและปัจจุบันแก่พระสารีบุตร  เหมือนกับความปรากฏแห่งสัตว์ทั้งหลาย</p><p>เหล่านั้น   แก่นายประตูนั้น.   ถ้อยคำมีประมาณเท่านี้     เป็นอันพระเถระ </p><p>ตอบการซักถามแห่งสีหนาทของตนว่า   ข้าแต่พระผู้นี้พระภาคเจ้า   ข้า-</p><p>พระองค์ดำรงอยู่ในสาวกบารมีญาณอย่างนี้  ย่อมรู้ได้โดยอาการอันเป็น</p><p>แนวธรรม  โดยถือเอานัย  ดังนี้.</p><p>         ถามว่า  เพราะเหตุไร   พระเถระจึงเริ่มธรรมเทศนานี้ว่า   <strong>อิธาห</strong></p><p><strong>ภนฺเต  เยน  ภควา</strong>  ดังนี้.  ตอบว่า   เพื่อแสดงความสำเร็จแห่งสาวก-</p><p>บารมีญาณก็ในเรื่องนี้  มีอธิบายดังนี้   ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า  ข้าพระ-</p><p>องค์เมื่อได้สาวกบารมีญาณ   ได้เข้าไปหาสมณะหรือพราหมณ์แม้บางคน</p><p>อันในบรรดานักบวชนอกศาสนาทั้ง   ๙๕ คนแล้ว    จึงได้สาวกบารมีญาณก็</p><p>หามิได้      ข้าพระองค์เข้าไปหาพระองค์เท่านั้น     เข้าไปนั่งใกล้พระองค์</p><p>เท่านั้นจึงได้.                                                                 </p><p>         ในบรรดาบทเหล่านั้น   คำว่า   อิธ  เป็นเพียงนิบาต.  บทว่า  <strong>อุป-</strong></p><p><strong>สงฺกมึ  ธมฺมสฺสวนาย</strong>  ความว่า  อีกอย่างหนึ่ง  ข้าพระองค์เมื่อเข้าไป</p><p>เฝ้าพระองค์นั้น  มิได้เข้าไปเฝ้าเพราะเหตุแห่งปัจจัยมีจีวรเป็นต้น  แต่เข้าไป</p><p>เฝ้าเพื่อฟังธรรม   ไปเฝ้าอย่างนี้แล้วจึงได้สาวกบารมีญาณ  ถามว่า    พระ- </p><p>เถระเข้าไปเผ้าเพื่อฟังธรรม   ในกาลไร  จึงได้สาวกบารมีญาณ.   ตอบ</p><p>ว่า พระเถระเข้าไปเฝ้าในวันที่พระผู้มีพระภาคเจ้า  ทรงแสดงเวทนาปริคห-</p><p>สูตรแก่ทีฆนขปริพาชกผู้เป็นหลานที่ถ้ำสุกรขาตา   จึงได้สาวกบารมีญาณ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 223</p><p>ในเวลานั้น.   ควานจริงในวันนั้น      พระเถระถือพัดใบตาลยืนพัดพระผู้มี  </p><p>พระภาคเจ้า   ได้ฟังเทศนานั้นแล้วได้ทำสาวกบารมีญาณให้ตกอยู่ในเงื้อม</p><p>มือในที่นั้นนั่นเอง.  บทว่า  <strong>อุตฺตรุตฺตร  ปณีตปฺปณีต</strong>  ความว่า  พระ</p><p>องค์ทรงแสดงอย่างยอดเยี่ยม     และอย่างประณีตยิ่งนัก.  บทว่า  <strong>กณฺห-</strong></p><p><strong>สุกฺก  สปฺปฏิภาค</strong> ความว่า  พระองค์ทรงแสดงทั้งฝ่ายดำและฝ่ายขาว  และ</p><p>ทรงแสดงธรรมฝ่ายดำและฝ่ายขาวนั้นให้เป็นปฏิภาคต่อกัน  คือ  ให้เป็น</p><p>ปฏิปักษ์ต่อกัน  พระองค์ทรงแสดงธรรมฝ่ายดำและฝ่ายขาวให้เป็นปฏิภาค</p><p>กันอย่างนี้ คือ  ทรงห้ามธรรมฝ่ายดำ  แสดงฝ่ายขาว   และห้ามฝ่ายขาว</p><p>แสดงฝ่ายดำ.   อีกอย่างหนึ่ง  พระองค์เมื่อทรงแสดงธรรมฝ่ายดำ  ก็ทรง</p><p>แสดงพร้อมกับความอุตสาหะพร้อมกับวิบาก.   เมื่อทรงแสดงธรรมฝ่ายขาว</p><p>ก็ทรงแสดงพร้อมกับอุตสาหะพร้อมกับวิบาก.</p><p>         ในหลายบทนี้ว่า  <strong>ตสฺมึ  ธมฺเม  อภิญฺา  อิเธกจฺจ  ธมฺม  ธมฺ-</strong></p><p><strong>เมสุ  นิฏฺมคม</strong>  ความว่า  เมื่อพระองค์ทรงแสดงธรรมนั้นแล้ว  ข้าพระองค์</p><p>ได้รู้สาวกบารมีมีญาณอันจัดเป็นธรรมบางส่วน  ได้ถึงความสำเร็จในธรรมทั้ง</p><p>หลาย.  ถามว่า  ในธรรมเหล่าไหน.   ตอบว่า  ในสัจจธรรม  ๔  ประการ.</p><p>ในเรื่องนี้  มีการเจรจาของพระเถระดังต่อไปนี้.   พระสุมนเถระผู้อยู่ใน</p><p>กาฬวัลลวิหาร  กล่าวไว้ก่อนว่า  บัดนี้  ไม่มีเหตุแห่งการถึงความสำเร็จใน</p><p>สัจจธรรม ๔.  ความจริง  ในวันที่พบพระอัสสชิมหาเถระนั่นเอง  ท่านพระ-</p><p>สารีบุตรนั้นได้ถึงความสำเร็จในสัจจธรรม  ๔  ด้วย   มรรคที่  ๑ (โสดาปัตติ-</p><p>มรรค)  ในเวลาต่อมาได้ถึงความสำเร็จในสัจจธรรมทั้ง  ๔  ด้วยมรรค  ๓</p><p>เบื้องสูงที่ประตูถ้ำสุกรขาตา  แต่ในที่นี้  ท่านได้ถึงความสำเร็จในพระพุทธ-</p><p>คุณทั้งหลาย  ชื่อว่าสำเร็จในธรรมทั้งหลาย.  ส่วนพระจูฬสิวเถระผู้อยู่</p><p>ในโลกันตรวิหาร  กล่าวคำทั้งหมดเช่นเดียวกันนั้นเอง  แล้วกล่าวอีกว่า  ก็ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 224</p><p>ในที่นี้    พระเถระได้ถึงความสำเร็จในพระอรหัตต์  ชื่อว่า  สำเร็จในธรรม  </p><p>ทั้งหลาย.  ส่วนพระมหาสิวเถระผู้ทรงพระไตรปิฎกกล่าวทีฆนิกาย   กล่าว</p><p>คำตอนต้นเช่นเดียวกันแล้วกล่าวว่า    ก็ในที่นี้   พระเถระได้ถึงความสำเร็จ</p><p>ในสาวกบารมีญาณ    ชื่อว่าสำเร็จในธรรมทั้งหลาย  ดังนี้แล้ว  กล่าวอีกว่า</p><p>ก็พระพุทธคุณทั้งหลายมาแล้วโดยนัย  ดังนี้. </p><p>         บทว่า  <strong>สตฺถริ  ปสีทึ</strong>  ความว่า ข้าพระองค์นั้นได้ถึงความสำเร็จใน</p><p>ธรรม   คือ   สาวกบารมีญาณอย่างนี้แล้ว   ได้มีความเลื่อมใสในพระศาสดา</p><p>โดยประมาณอย่างยิ่งว่า พระผู้มีพระภาคเจ้านั้น   ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดย</p><p>ชอบหนอ  ดังนี้.  บทว่า  <strong>สฺวากฺขาโต  ภควตา  ธมฺโม</strong>  คือ  มรรคอัน</p><p>เป็นนิยานิกธรรมที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ดีแล้ว คือ ทรงกล่าวไว้ดีแล้ว ย่อมนำ</p><p>ออกไปเพื่อให้บรรลุอริยผล สามารถบรรเทา  ราคะ  โทสะและโมหะได้.  สอง</p><p>บทว่า   <strong>สุปฏิปนฺโน  สงฺโฆ</strong>  คือ พระเถระย่อมแสดงว่า  ข้าพระองค์มีความ</p><p>เลื่อมใสในพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า   แม้พระสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาค-</p><p>พุทธเจ้าชื่อว่าปฏิบัติดีแล้ว   เพราะปฏิบัติสัมมาปฏิปทา    ซึ่งเว้นจาก</p><p>โทษมีความคิดโกงเป็นต้น   ดังนี้.   บัดนี้   พระเถระนั่งในที่พักกลางวัน</p><p>แล้ว    เพื่อจะแสดงธรรมซึ่งเป็นประเพณีข้ออื่นอีก ๑๖ ข้อ      ที่ตนบรรลุ</p><p>พร้อมแล้ว     จึงได้เริ่มเทศนานี้ว่า    <strong>อปร   ปน   ภนฺเต  เอตทานุตฺตริย</strong></p><p>เป็นต้น.</p><p>         ในบรรดาคำเหล่านั้น   ความเป็นผู้ยอดเยี่ยม  ชื่อว่า  อนุตตริยะ.</p><p>ด้วยคำว่า   <strong>ยถา  ภควา  ธมฺม   เทเสติ</strong>  นี้    พระเถระย่อมทูลว่า   พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมโดยประการใด คือโดยอาการเช่นไร  ด้วยเทศนา</p><p>เช่นใด   เทศนาของพระองค์นั้น      จัดเป็นเทศนาที่ยอดเยี่ยม.   ด้วยคำว่า</p><p><strong>กุสเลสุ   ธมฺเมสุ</strong>   พระเถระย่อมแสดงว่า   พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเป็นผู้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 225</p><p>ยอดเยี่ยม      แม้ในกุศลธรรมทั้งหลายที่พระองค์ทรงแสดงแล้วด้วยเทศนา  </p><p>นั้น.   อีกอย่างหนึ่ง   พระเถระแม้เมื่อจะแสดงภูมิของเทศนานั้น   จึงทูลว่า</p><p><strong>กุสเลสุ  ธมฺเมสุ</strong>    ดังนี้.  บทว่า  <strong>ตตฺรีเม  กุสลา  ธมฺมา</strong>  ความว่า  ใน</p><p>บทที่  กล่าวว่า  <strong>กุสเลสุ    ธมฺเมสุ</strong>   นั้น   พึงทราบธรรมที่จัดเป็นกุศลธรรม</p><p>เหล่านี้.   <strong>ในคำว่า  กุสเลสุ   ธมฺเมสุ  นั้น    พึงเข้าใจกุศลธรรมโดยส่วน</strong></p><p><strong>๕  คือ   โดยอรรถว่าไม่มีโรค    โดยอรรถว่าไม่มีโทษ    โดยอรรถว่า </strong></p><p><strong>เป็นบ่อเกิดแห่งความฉลาด    โดยอรรถว่าหมดความกระวนกระวาย</strong></p><p><strong>และ   โดยอรรถว่ามีสุขเป็นผล.</strong>  ในอรรถเหล่านั้น   กุศลควรมีอรรถว่า</p><p>ไม่มีโรค   เพราะถือตามแนวชาดก.  กุศลควรมีอรรถว่าไม่มีโทษ เพราะ </p><p>ถือตามแนวพระสูตร.  กุศลควรมีอรรถว่า  เป็นบ่อเกิดแห่งความฉลาด  หมด</p><p>ความกระวนกระวาย    สละมีสุขเป็นผล   เพราะถือตามแนวพระอภิธรรม. </p><p>แต่ในที่นี้พึงเห็นเป็นกุศล  โดยอรรถว่าไม่มีโทษตามแนวแห่งพาหิยสูตร</p><p>         บทว่า  <strong>จตฺตาโร  สติปฏฺานา</strong>  ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>จำแนกออกโดยนัยต่าง ๆ แล้วทรงแสดง  สติปัฏฐาน  ๔  ประการ  ซึ่ง</p><p>เจือปนกันทั้งฝ่ายโลกิยะและโลกุตตระ  ด้วยอำนาจแห่งสมถะวิปัสสนาและ</p><p>มรรคอย่างนี้ว่า      กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน  โดย  ๑๔  วิธี   เวทนานุ-</p><p>ปัสสนาสติปัฏฐาน  ๙  วิธี  จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน  ๑๖  วิธี  ธัมมานุ-</p><p>ปัสสนาสติปัฏฐาน  ๕  วิธี.  แต่ในที่นี้ไม่ประสงค์เอาสติปัฏฐานฝ่ายผล.</p><p>         บทว่า  <strong>จตฺตาโร    สมฺมปฺปธานา</strong>    ความว่า     พระผู้มีพระ</p><p>ภาคเจ้าทรงแสดงสัมมัปปธานไว้  ๔  ประการ   ซึ่งมีลักษณะอย่างเดียวกัน</p><p>อรรถว่าเป็นเครื่องประคองจิต   มีกิจต่างกันด้วยอำนาจกิจ   ซึ่งเจือปนกัน</p><p>ทั้งฝ่ายโลกิยะและฝ่ายโลกุตตระ   ด้วยอำนาจแห่งสมถะวิปัสสนาและมรรค</p><p>โดยนัยเป็นต้นว่า       ภิกษุในศาสนานี้ย่อมปรารภความเพียรเพื่อความไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 226</p><p>เกิดขึ้นแห่งบาปอกุศลธรรมที่ยังไม่เกิดขึ้น.   </p><p>         บทว่า  <strong>จตฺตาโร  อิทฺธิปาทา</strong>  ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>แสดงอิทธิบาท ๔    ซึ่งรวมอยู่หมวดเดียวกัน   โดยอรรถว่า  เป็นเครื่องสำเร็จ</p><p>มีสภาวะต่างกันด้วยอำนาจสภาพมีความพอใจ   เป็นต้น   ซึ่งเจือกันทั้งฝ่าย</p><p>โลกิยะและฝ่ายโลกุตตระ   ด้วยอำนาจแห่งสมถะวิปัสสนาและมรรค   โดย</p><p>นัยเป็นต้นว่า   ภิกษุในศาสนานี้     ย่อมเจริญอิทธิบาท    ซึ่งประกอบด้วย </p><p>ความพอใจ   ความตั้งใจมั่น    ความเพียรและการปรุงแต่ง    ดังนี้.</p><p>         บทว่า  <strong>ปญฺจินฺทฺริยานิ</strong>  ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงอิน-</p><p>ทรีย์ ๕    มีสัทธินทรีย์เป็นต้น   ซึ่งมีจะลักษณะอย่างเดียวกัน    ด้วยอรรถว่า</p><p>เป็นใหญ่    มีสภาพต่างกัน     ด้วยอำนาจสภาพน้อมใจเชื่อเป็นอาทิ   ซึ่ง</p><p>เจือกันทั้งฝ่ายโลกิยะ  และฝ่ายโลกุตตระ  ด้วยสามารถแห่งสมถะวิปัสสนา</p><p>และมรรค.</p><p>         บทว่า  <strong>ปญฺจ  พลานิ</strong> ความว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงพละ</p><p>ไว้  ๕ ประการ   มีศรัทธาเป็นต้น   ซึ่งรวมอยู่ในหมวดเดียวกัน   ด้วยอรรถ</p><p>ว่าเป็นเครื่องอุปถัมภ์   หรือด้วยอรรถว่าไม่หวั่นไหว      มีสภาพต่างกันตาม</p><p>ลักษณะของตน    ซึ่งเจือกันทั้งฝ่ายโลกิยะและฝ่ายโลกุตตระ   ด้วยสามารถ </p><p>แห่งสมณะวิปัสสนาและมรรค.</p><p>         บทว่า  <strong>สตฺต  โพชฺฌงฺคา</strong>  ความว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดง</p><p>โพชฌงค์ไว้ ๗ ประการ รวมอยู่ในหมวดเดียวกัน ด้วยอรรถว่าเป็นเครื่อง</p><p>นำออก มีสภาพต่างกัน  ตามลักษณะของตนมีความปรากฏ  เป็นต้น  ซึ่งเจือ</p><p>กันทั้งฝ่ายโลกิยะและฝ่ายโลกุตตระ   ด้วยอำนาจแห่งสมถะวิปัสสนาและ</p><p>มรรคนั้นแล. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 227</p><p>         บทว่า  <strong>อริโย  อฏฺงฺคิโก  มคฺโค</strong> ความว่า พระผู้มีพระภาคเจ้า   </p><p>ทรงแสดงมรรคอันเป็นประกอบด้วยองค์  ๘  อันประเสริฐ  ซึ่งรวมอยู่  ในหมวด</p><p>เดียวกัน  ด้วยอรรถว่าเป็นตัวเหตุ  และมีสภาพต่าง ๆ  กันตามลักษณะของตน</p><p>มีการเห็นเป็นอาทิ    เจือกันทั้งฝ่ายโลกิยะและฝ่ายโลกุตตระ   ด้วยอำนาจ</p><p>แห่งสมถะวิปัสสนาและมรรคนั้นแล.</p><p>         ถามว่า  เพราะเหตุไร     พระเถระจึงเริ่มคำนี้ว่า  <strong>อิธ  ภนฺเต</strong></p><p><strong>ภิกฺขุ  อาสวาน  ขยา</strong>   ดังนี้.   ตอบว่า   เพื่อแสดงที่สุดของพระศาสนา.</p><p>ความจริง   ที่สุดของพระศาสนาหามีด้วยมรรคอย่างเดียวเท่านั้นไม่    ย่อมมี </p><p>แม้ด้วยพระอรหัตตผล   ฉะนั้น   พึงทราบว่า   พระเถระเริ่มคำนี้    ก็เพื่อจะ</p><p>แสดงที่สุดของพระศาสนานั้น.</p><p>         หลายบทว่า   <strong>เอตทานุตฺตริย   ภนฺเต  กุสเลสุ  ธมฺเมสุ</strong>  ความ</p><p>ว่า   ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  การแสดงอย่างนี้นั้น  จัดเป็นข้อธรรมที่เยี่ยม</p><p>ในฝ่ายกุศลธรรมทั้งหลาย.  บทว่า  <strong>ต  ภควา</strong>  คือ  พระผู้มีพระภาคเจ้า  ย่อม</p><p>ทรงทราบชัดเทศนานั้นทั้งสิ้น  ไม่มีเหลือ.  บทว่า  <strong>ต  ภควโต</strong>  ความว่า  </p><p>เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบชัด  เทศนานั้นโดยไม่มีเหลือ.  บทว่า  <strong>อุตฺตริ-</strong></p><p><strong>อภิญฺเยฺย  นตฺถิ</strong>  ความว่า  ข้อธรรมที่จะพึงรู้ยิ่งขึ้นไปกว่านี้  หามีไม่ </p><p>คือ คำนี้ว่า  ธรรมหรือบุคคลที่พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงทราบนอกจากนี้ชื่อ</p><p>นี้  ย่อมไม่มี.  บทว่า  <strong>ยทภิชาน  อญฺโ  สมโณ  วา</strong>  ความว่า  สมณะ</p><p>หรือพราหมณ์อื่นรู้สิ่งที่พระองค์ไม่ทรงรู้  พึงเป็นผู้มีความรู้ยิ่งกว่า  คือมี</p><p>ปัญญายิ่งกว่าพระผู้มีพระภาคเจ้า.  คำว่า   ยทิท    ในบทว่า  <strong>ยทิท  กุสเลสุ</strong></p><p><strong>ธมฺเมสุ</strong>  นี้  เป็นเพียงนิบาต.  ในข้อนี้  มีคำอธิบายดังนี้ว่า  สมณะหรือ</p><p>พราหมณ์ที่ยิ่งกว่าพระผู้มีพระภาคเจ้า  ในฝ่ายกุศลธรรมย่อมไม่มี.  พระสารี-  </p><p>บุตรเมื่อจะแสดงว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าเท่านั้นทรงเป็นผู้ยอดเยี่ยมในกุศล- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 228</p><p>ธรรมทั้งหลาย   ด้วยประการฉะนี้    ดังนี้แล้ว     ย่อมแสดงว่า     ข้าแต่พระ  </p><p>องค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์มีความเลื่อมใสในพระผู้มีพระภาคเจ้าอย่างนี้   ด้วย </p><p>เหตุแม้นี้  ดังนี้.  ในคำว่า  <strong>อปร  ปน</strong>  เป็นต้น  นอกจากนี้  เราจะพรรณนา</p><p>เพียงข้อที่แตกต่างกันเท่านั้น.   ส่วนคำที่เหมือนกับวาระข้างต้น   พึงทราบ</p><p>ตามนัยที่กล่าวแล้วแล.                                                                       </p><p>         บทว่า  <strong>อายตนปณฺณตฺตีสุ</strong>  คือ  ในการบัญญัติอายตนะ.  บัดนี้เมื่อ</p><p>จะแสดงอายตนบัญญัติทั้งหลายเหล่านั้น   พระสารีบุตรเถระจึงทูลว่า  <strong>ฉยิ-</strong></p><p><strong>มานิ  ภนฺเต</strong>  ดังนี้เป็นต้น.  ก็กถาว่าด้วยอายตนะนี้    ท่านกล่าวไว้อย่าง</p><p>พิสดารในปกรณ์วิเศษชื่อวิสุทธิมรรค.   ฉะนั้น       ข้าพเจ้าจักไม่พรรณนา</p><p>อายตนะนั้นให้พิสดาร.     เพราะฉะนั้น       พึงทราบอายตนกถานั้นอย่าง</p><p>พิสดาร  โดยนัยได้กล่าวไว้แล้ว  ในวิสุทธิมรรคนั้นเถิด.  บท  <strong>เอตทานุ-</strong></p><p><strong>ตฺตริย  ภนฺเต  อายตนปณฺณตฺตีสุ</strong> คือ   การแสดงอย่างนี้ด้วยอำนาจ</p><p>การกำหนดเป็นอายตนภายในและภายนอกเป็นต้นนี้   จัดเป็นข้อธรรมที่</p><p>เยี่ยมในอายตนบัญญัตินี้.    คำที่เหลือมีนัยดังกล่าวแล้วนั้นแล.</p><p>         บทว่า  <strong>คพฺภาวกฺกนฺตีสุ</strong>  คือ  ในการก้าวลงสู่ครรภ์.  พระสารี-</p><p>บุตรเถระ  เมื่อจะแสดงการก้าวลงสู่ครรภ์เหล่านั้น  จึงกราบทูลว่า   <strong>จตฺสฺโส</strong></p><p><strong>อิมา   ภนฺเต</strong>  ดังนี้เป็นต้น.</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น    บทว่า  <strong>อสมฺปชาโน</strong>  คือ ไม่รู้  ได้แก่  หลง</p><p>พร้อม.    บทว่า   <strong>มาตุ   กุจฺฉึ    โอกฺกมติ</strong>   คือ ย่อมเข้าไปสู่ครรภ์  ด้วยอำ-</p><p>นาจปฏิสนธิ.  บทว่า  <strong>าติ</strong>   แปลว่า  ย่อมอยู่.   บทว่า  นิกฺขมติ  คือ</p><p>แม้เมื่อจะออกก็ไม่รู้  คือหลงพร้อมออกไป     (จากครรภ์).    บทว่า    <strong>อย  </strong></p><p><strong>ปมา</strong>   คือ   นี้จัดเป็นการก้าวลงสู่ครรภ์ของเหล่ามนุษย์ชาวโลกตามปกติ</p><p>ข้อที่  ๑.</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 229</p><p>         บทว่า  <strong>สมฺปชาโน   หิ  โข</strong>   คือ สัตว์เมื่อจะก้าวลง ก็เป็นผู้รู้ไม่</p><p>หลงก้าวลงสู่ครรภ์.   บทว่า   <strong>อย  ทุติยา</strong>     คือ    ข้อนี้จัดเป็นการก้าวลงสู่</p><p>ครรภ์ข้อที่  ๒  ของหมู่อสีติมหาสาวกทั้งหลาย.   ความจริง  พระมหาสาวก  </p><p>เหล่านั้น        เมื่อจะเข้าไปสู่ครรภ์เท่านั้นย่อมรู้  เมื่ออยู่และเมื่อออกย่อม</p><p>ไม่รู้.                          </p><p>         บทว่า  <strong>อย   ตติยา</strong>  ความว่า    ข้อนี้จัดเป็นการก้าวลงสู่ครรภ์ข้อ</p><p>ที่  ๓  ของพระอัครสาวกทั้งสองและของพระปัจเจกโพธิสัตว์ทั้งหลาย.    นัย</p><p>ว่า  ท่านเหล่านั้นถูกลมกัมมชวาตพัดให้หันศีรษะลงเบื้องล่าง  หันเท้าขึ้น</p><p>เบื้องบน  มาอยู่ที่ปากช่องคลอด  เหมือนอยู่ในเหวที่ลึกหลายร้อยชั่วบุรุษ</p><p>ออกจากช่องคลอดซึ่งคับแคบ ก็ย่อมประสบทุกข์เป็นอันมาก  เปรียบเสมือน</p><p>ช้างที่ออกจากโพรงต้นตาล  ย่อมประสบความทุกข์  ฉะนั้น.   ด้วยเหตุนั้น</p><p>สัตว์เหล่านั้นย่อมไม่มีความรู้ว่า เราออกไปแล้ว  ดังนี้.  ความทุกข์อย่างใหญ่</p><p>หลวงในฐานะเห็นปานนี้    ย่อมเกิดขึ้นแก่เหล่าสัตว์   แม้ผู้บำเพ็ญบารมี</p><p>มาแล้วแท้อย่างนี้  ฉะนั้น  ควรจะเบื่อหน่าย  ควรจะคลายกำหนัดในการอยู่</p><p>ในครรภ์.</p><p>         บทว่า  <strong>อย   จตุตฺถา</strong> คือ ข้อนี้เป็นการก้าวลงสู่ครรภ์ข้อที่  ๔ ด้วย</p><p>อำนาจแห่งพระสัพพัญญูโพธิสัตว์ทั้งหลาย.  ความจริง  พระสัพพัญญูโพธิ-</p><p>สัตว์ทั้งหลาย   แม้เมื่อถือปฏิสนธิในครรภ์ของมารดาย่อมรู้   ทั้งเมื่ออยู่ใน</p><p>ครรภ์ก็ย่อมรู้.      และแม้ในเวลาประสูติจากพระครรภ์       ลมกัมมชวาต</p><p>ทั้งหลาย  ย่อมไม่สามารถที่จะพัดพาทำพระสัพพัญญูโพธิสัตว์เหล่านั้นให้มี</p><p>เท้าอยู่ข้างบน   และศีรษะอยู่ข้างล่างได้    พระสัพพัญญูโพธิสัตว์เหล่านั้น</p><p>เหยียดพระหัตถ์ทั้งสองแล้วลืมพระเนตร   ประทับยืน   เสด็จออกมา.   เว้น</p><p>พระสัพพัญญูโพธิสัตว์เสีย  สัตว์อื่นในระหว่างอเวจีจน ถึงภวัคคพรหม  ที่ชื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 230</p><p>ว่ารู้ในระยะเวลาทั้งสามย่อมไม่มีเลย. ด้วยเหตุนั้นนั่นแล  ในเวลาที่พระสัพ- </p><p>พัญญูโพธิสัตว์ทั้งหลายเหล่านั้น   ก้าวลงสู่พระครรภ์มารดา    และในเวลา </p><p>ประสูติ   หมื่นโลกธาตุจึงได้หวั่นไหว.  คำที่เหลือในเรื่องการก้าวลงสู่ครรภ์</p><p>นี้พึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้วนั้นแล.</p><p>         บทว่า  <strong>อาเทสนวิธาสุ</strong>   คือ    ในส่วนแห่งการแสดงธรรมดักใจ</p><p>คน.  บัดนี้   พระสารีบุตรเมื่อจะแสดงวิธีการแสดงธรรมดักใจคนเหล่านั้นจึง</p><p>กราบทูลคำว่า  <strong>จตสฺโส  อิมา</strong>  ดังนี้เป็นต้น.  ด้วยคำว่า  <strong>นิมิตฺเตน  อาทิสติ</strong></p><p>นี้      พระสารีบุตรย่อมแสดงว่า     ชื่อว่าการแสดงธรรมดักใจคนนี้จักมีได้</p><p>ด้วยอาคตนิมิตบ้าง   ด้วยคตินิมิตบ้าง    ด้วยฐิตินิมิตบ้าง.  ในข้อนั้นมีเรื่องนี้ </p><p>เป็นอุทาหรณ์.  พระราชาองค์หนึ่งทรงถือเอาแก้วมุกดามา ๓ ดวง  แล้วตรัส </p><p>ถามปุโรหิตว่า  อาจารย์  อะไรอยู่ในมือของเรานี้.   ปุโรหิตนั้นจึงมองดู</p><p>ไปข้างโน้นและข้างนี้.    ก็โดยสมัยนั้น      ตุ๊กแกตัวหนึ่งวิ่งแล่นออกไปด้วย</p><p>หมายใจว่า   เราจักจับแมลงวันกิน  ดังนี้.  ในเวลาที่จะจับ  แมลงวันบินหนี</p><p>ไปเสีย.   ปุโรหิตนั้นจึงทูลว่า  ข้าแต่มหาราช  แก้วมุกดาพระเจ้าข้า  ดังนี้</p><p>เพราะเหตุที่แมลงวันบินหนีพ้นไปได้.   พระราชาจึงตรัสถามอีกว่า  แก้ว</p><p>มุกดาจงยกไว้ก่อน   (แต่)  แก้วมุกดามีกี่ดวง.   ปุโรหิตนั้นจึงมองดูนิมิตนั้น</p><p>อีก.   ลำดับนั้น   ไก่เปล่งเสียงขันขึ้น  ๓  ครั้งในที่ไม่ไกล.    พราหมณ์จึง</p><p>กราบทูลว่า  ๓  ดวง  พระเจ้าข้า  ดังนี้.  คนบางคนย่อมพูดด้วยนิมิตที่มาปรา-</p><p>กฏอย่างนี้.        พึงเข้าใจการกล่าวแม้ด้วยคตินิมิตและฐิตินิมิต   โดยอุ-</p><p>บายนั้น.</p><p>         บทว่า  <strong>อมนุสฺสาน</strong>   คือ   หมู่ยักษ์และปีศาจ  เป็นต้น.   บทว่า</p><p><strong>เทวตาน</strong>  คือ  เหล่าเทวดาผู้ดำรงอยู่ในชั้นจาตุมมหาราช   เป็นต้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 231</p><p>         บทว่า  <strong>สทฺท   สุตฺวา</strong>    ความว่า    ฟังเสียงของเหล่าเทวดาและ </p><p>อมนุษย์    ผู้ซึ่งรู้จิตของผู้อื่นแล้วกล่าว.  </p><p>         บทว่า  <strong>วิตกฺกวิปฺผารสทฺท</strong>   ได้แก่  เสียงของหมู่ชนผู้หลับและ</p><p>ประมาทแล้วเป็นต้น   ผู้เพื่ออยู่      ซึ่งบังเกิดขึ้นมาด้วยการแผ่ซ่านไปแห่ง</p><p>วิตก.  บทว่า  <strong>สุตฺวา</strong>  คือ  ได้ยินเสียงนั้น.   เสียงนั้นเกิดขึ้นแก่บุคคลนั้นผู้</p><p>ตรึกเรื่องใด  เขาย่อมดักใจได้ว่า  ใจของท่านเป็นอย่างนี้   ด้วยอำนาจแห่ง</p><p>การตรึกนั้น</p><p>         บทว่า  <strong>นโมสงฺขารา   ปณิหิตา</strong>  คือ  จิตตสังขารตั้งมั่นด้วยดีแล้ว.   บท  </p><p>ว่า  <strong>วิตกฺเกสฺสติ</strong>  คือ  เขาย่อมรู้ว่า  ผู้นี้จักตรึก  คือ  จักให้  (จิตตสังขาร)  เป็น</p><p>ไป.  อนึ่งเขาเมื่อรู้  ย่อมรู้ด้วยการมาของนิมิต  ย่อมรู้ด้วยนิมิตอันเป็นส่วน</p><p>เบื้องต้น   ตรวจดูจิตในภายในสมาบัติย่อมรู้ได้.  บุคคลย่อมรู้ว่า   ในเวลาบริ-</p><p>กรรมกสิณนั้นเอง   บุคคลนี้เริ่มภาวนากสิณด้วยอาการใดจักยังปฐมฌาน  ฯลฯ</p><p>หรือจตุตถฌาณ หรือ   สมาบัติ  ๘ ให้เกิดได้  บุคคลนี้ชื่อว่า  ย่อมรู้ด้วยการมา</p><p>ปรากฏของนิมิต.   บุคคลบางคนย่อมรู้เมื่อเริ่มบำเพ็ญสมถะปัสสนา  คือ  รู้ว่า</p><p>บุคคลนี้  เริ่มบำเพ็ญวิปัสสนาโดยอาการใด  จักยังโสดาปัตติมรรคให้เกิด  ฯลฯ</p><p>หรือยังอรหัตตมรรคให้เกิด  ผู้นี้ชื่อว่า  ย่อมรู้ได้ด้วยนิมิตอันเป็นส่วนเบื้องต้น.</p><p>บุคคลบางคนย่อมรู้ว่า   มโนสังขารของบุคคลนี้ตั้งมั่นด้วยดี   โดยอาการใด </p><p>เขาจักตรึกถึงวิตกชื่อนี้  เป็นลำดับแห่งจิตชื่อนี้  เมื่อบุคคลนั้นออกจากวิตก</p><p>นี้    สมาธิอันเป็นฝ่ายเสื่อม   หรือเป็นฝ่ายตั้งอยู่  หรือเป็นฝ่ายแห่งความวิ-</p><p>เศษขึ้น      หรือเป็นฝ่ายทำลายกิเลสจักมีได้  หรือจักยังอภิญญาให้เกิดขึ้น</p><p>ผู้นี้ชื่อว่า          ตรวจดูจิตในภายในสมาบัติแล้วจึงรู้ได้.  ในบรรดาชน</p><p>เหล่านั้น   ปุถุชนผู้ได้เจโตปริยญาณ  ย่อมรู้จิตของปุถุชนเท่านั้น      หารู้</p><p>จิตของพระอริยทั้งหลายได้ไม่.  แม้ในพระอริยทั้งหลาย  พระอริยบุคคลผู้</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 232</p><p>ตั้งอยู่ในมรรคเองต่ำ  ย่อมไม่รู้จิตของพระอริยบุคคลผู้ตั้งอยู่ในมรรคเบื้อง    </p><p>สูงได้.   ส่วนพระอริยบุคคลผู้ตั้งอยู่ในมรรคเบื้องสูง ย่อมรู้จิตของพระอริย-</p><p>บุคคลผู้ตั้งอยู่ในมรรคเบื้องต่ำได้.  ก็ในบรรดาท่านเหล่านั้น  พระโสดาบัน</p><p>ย่อมเข้าโสดปัตติผลสมาบัติ   พระสกทาคามี ย่อมเข้าสกทาคามีผลสมาบัติ</p><p>พระอนาคามี  ย่อมเข้าอนาคามีผลสมาบัติ พระอรหันต์  ย่อมเข้าอรหัตตผล</p><p>สมาบัติ  พระอริยบุคคลผู้ตั้งอยู่ในผลเบื้องสูง  ย่อมไม่เข้าสมาบัติอันตั้งอยู่ใน</p><p>เบื้องต่ำ.  ความจริง  สมาบัติเบื้องต่ำของท่านเหล่านั้นก็มี  ความเป็นไปใน</p><p>สมาบัตินั้นเหมือนกัน.  บทว่า  <strong>ตเถว  ต   โหติ</strong>  ความว่า  เรื่องนี้ย่อมเป็น</p><p>อย่างนั้นแลโดยส่วนเดียว. ความจริง    ขึ้นชื่อว่าความเป็นโดยประการอื่นที่รู้</p><p>ด้วยอำนาจเจโตปริยญาณย่อมไม่มี.    คำที่เหลือพึงประกอบเข้าโดยนัยก่อน</p><p>นั้นแล.</p><p>         คำเป็นต้นว่า   <strong>อาตปฺปมนฺวาย</strong>  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสให้พิส-</p><p>ดารแล้วในพรหมชาลสูตร.  ส่วนความสังเขปในที่นี้   ดังต่อไปนี้.  ความ</p><p>เพียรชื่อว่า   <strong>อาตัปปะ.</strong>   ความเพียรนั้นเองชื่อว่า   <strong>ปธาน</strong>  เพราะเป็นของ</p><p>อันบุคคลพึงตั้งไว้  ชื่อว่า   <strong>อนุโยค</strong>    เพราะเป็นของอันบุคคลพึงประกอบ</p><p>ไว้.   บทว่า   <strong>อปฺปมาท</strong>   คือ  การไม่อยู่ปราศจากสติ.   บทว่า  <strong>สมฺมา  มน-</strong></p><p><strong>สิการ</strong>  คือ    การทำมนสิการโดยอุบาย   ซึ่งเป็นไปด้วยอำนาจการพิจารณา</p><p>ในสิ่งที่ไม่เที่ยงว่าไม่เที่ยงเป็นต้น.   บทว่า    <strong>เจโตสมาธึ</strong>   ได้แก่     สมาธิ</p><p>ในปฐมฌาน.   หลายบทว่า  <strong>อย   ปมา   ทสฺสนสมาปตฺติ</strong>    ความว่า</p><p>ปฐมฌานสมาบัติที่พระโยคาวจรพิจารณาอาการ ๓๒      โดยเป็นของปฏิกูล</p><p>แล้ว    ให้เกิดขึ้น    ด้วยอำนาจการเห็นว่า      เป็นของปฏิกูลนี้      ชื่อว่า</p><p>ทัสสนสมาบัติที่  ๑           แต่ถ้าพระโยคาวจรทำฌานนั่นให้เป็นบาทแล้ว</p><p>เป็นพระโสดาบัน    นี้ก็จัดเป็นทัสสนสมาบัติข้อที่  ๑  โดยตรงนั่นเอง</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 233</p><p>         บทว่า  <strong>อติกฺกมฺม  จ</strong>  คือ  ก้าวล่วง.  บทว่า  ฉวิมสโลหิต  คือ  </p><p>ผิวหนัง   เนื้อ  และโลหิต.  บทว่า  <strong>อฏฺึ   ปจฺจเวกฺขติ</strong>  คือ ย่อมพิจารณา</p><p>ว่า  กระดูก   กระดูก  ดังนี้.   บทว่า   <strong>อฏฺิ  อฏฺิ</strong>   ความว่า   ฌานสมาบัติซึ่ง</p><p>มีทิพพจักขุเป็นบาทมีกระดูกเป็นอารมณ์  ที่พระโยคาวจรพิจารณาแล้วให้</p><p>เกิดขึ้น  ชื่อว่าทัสสนสมาบัติที่  ๒.  แต่ถ้าพระโยคาวจรกระทำฌานนั้นให้</p><p>เป็นบาทแล้ว  ย่อมให้สกทาคามิมรรคบังเกิดขึ้นได้.  ข้อนี้ก็จัดว่าเป็นทัสส-  </p><p>นสมาบัติข้อที่  ๒  โดยทางตรง.  ส่วนพระสุมนเถระผู้อยู่ในกาฬวัลลวิหาร</p><p>กล่าวว่า   ย่อมศวรตั้งแต่มรรคที่  ๓.</p><p>         วิญญาณนั้นเองชื่อ  วิญญาณโสตะ.  บทว่า  <strong>อุภยโต  อพฺโพจฺ-</strong></p><p><strong>ฉินฺน</strong> ความว่า  กระแสวิญญาณนั้นท่านตัดขาดได้แล้วด้วยส่วนแม้ทั้งสอง.</p><p>บทว่า <strong>อิธ  โลเก  ปติฏฺิตญฺจ</strong>คือ  อันตั้งอยู่แล้วในโลกนี้   ด้วย</p><p>อำนาจฉันทราคะ.   แม้ในบทที่  ๒  ก็นัยนี้เหมือนกัน.  อีกอย่างหนึ่ง  กระแส</p><p>วิญญาณเมื่อเข้าถึงกรรมโดยกรรม  ชื่อว่าตั้งอยู่เฉพาะแล้วในโลกนี้.  กระ-</p><p>แสวิญญาณเมื่อคร่ามาได้ซึ่งกรรมภพ  ชื่อว่าตั้งอยู่เฉพาะในปรโลก.  ถาม</p><p>ว่า  ด้วยบทนี้ท่านกล่าวอะไรไว้.  ตอบว่า  ท่านกล่าวเจโตปริยญาณของ</p><p>เสขปุถุชนทั้งหลายไว้.   ความจริง   เจโตปริยญาณของเสขปุถุชนทั้งหลาย</p><p>ชื่อว่าทัสสนสมาบัติข้อที่  ๓.</p><p>         บทว่า  <strong>อิธ  โลเก  อปฺปติฏฺิตญฺจ</strong>  คือ  ดำรงอยู่ไม่ได้ใน</p><p>โลกนี้  เพราะมีความกำหนัดด้วยอำนาจความพอใจออกแล้ว.        แม้ใน</p><p>บทที่  ๒  ก็นัยนี้.  อีกอย่างหนึ่ง  กระแสวิญญาณไม่เข้าถึงกรรมโดยกรรม  ชื่อ</p><p>ว่าดำรงอยู่ในโลกนี้ไม่ได้.   เมื่อคร่ากรรมภพมาไม่ได้   ชื่อว่าดำรงอยู่ใน</p><p>ปรโลกไม่ได้.   ถามว่า   ด้วยบทนี้ท่านกล่าวอะไรไว้.  ตอบว่า   ท่านกล่าว     </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 234</p><p>เจโตปริยญาณของพระขีณาสพไว้.  ความจริง  เจโตปริยญาณของพระขี-</p><p>ณาสพชื่อว่าในทัสสนสมาบัติข้อที่  ๔.   </p><p>         อีกอย่างนี้      แม้วิปัสสนาที่พระโยคาวจรปรารภอาการ  ๓๒  ก็จัด</p><p>เป็น  ทัสสนสมาบัติข้อที่  ๑.  วิปัสสนาที่พระโยคาจวรปรารภกัมมัฏฐานซึ่งมี</p><p>กระดูกเป็นอารมณ์  จัดเป็น  ทัสสนสมาบัติข้อที่  ๒.  บททั้งสองนี้ว่า  เจโตปริย-</p><p>ญาณของเสขปุถุชน  เจโตปริยญาณ  ของพระขีณาสพ  ดังนี้ ไม่หวั่นไหวเลย.</p><p>อีกนัยหนึ่ง.  ปฐมฌาน  ชื่อว่า  ทัสสนสมาบัติข้อที่  ๑.  ทุติยฌาน  ชื่อว่า  ทัสสน-</p><p>สมาบัติข้อที่  ๒.  ตติยฌาน  ชื่อว่า  ทัสสนสมาบัติ  ข้อที่  ๓.  จตุตถฌาน  ชื่อว่า</p><p>ทัสสนสมาบัติข้อที่  ๔.  อนึ่ง  ปฐมมรรค  ชื่อว่าทัสสนสมาบัติข้อที่  ๑.  มรรคที่</p><p>๒  ชื่อว่า  ทัสสนสมาบัติข้อที่  ๒.  มรรคที่  ๒  ชื่อว่า  ทัสสนสมาบัติข้อที่  ๓.</p><p>มรรคที่  ๔  ชื่อว่าทัสสนสมาบัติข้อที่  ๔.  คำที่เหลือในบทนี้   พึงประกอบ</p><p>เข้าโดยนัยก่อนนั้นแล.</p><p>         บทว่า  <strong>ปุคฺคลปณฺณตฺตีสุ</strong>  คือ  ในโลกบัญญัติที่บุคคลพึง</p><p>บัญญัติอย่างนี้ว่า   สัตตะ  ปุคคละ  นระ  โปสะ  ดังนี้  ตามโวหารทางโลก.</p><p>ความจริง  กถาทั้งสองคือ  สมมติกถา  ปรมัตถกถา  ของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย</p><p>ท่านให้พิสดารแล้วในโปฏฐปาทสูตร   ในบรรดากถาทั้งสองนั้น   กถา</p><p>นี้ว่า  ในบุคคลบัญญัติทั้งหลาย  ดังนี้  ชื่อสมมติกถา.   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>เมื่อทรงบัญญัติบุคคลเหล่าใด  ทรงเป็นผู้ยอดเยี่ยมในบุคคลบัญญัติทั้งหลาย</p><p>บัดนี้  พระสารีบุตรเถระเมื่อจะแสดงบุคคลเหล่านั้น   จึงทูลคำเป็นต้นว่า</p><p><strong>สตฺตีเม  ภนฺเต  ปุคฺคลา  อุภโตภาควิมุตฺต</strong>  ดังนี้.</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น  บทว่า  อุภโตภาควิมุตฺโต  ความว่า  บุคคล</p><p>ผู้หลุดพ้นแล้ว   โดยส่วนสองคือ    ผู้หลุดพ้นจากรูปกาย   ด้วยอรูปสมาบัติ</p><p>หลุดพ้นจากนามกายด้วยมรรค.  บุคคลนั้นออกจากบรรดาอรูปสมาบัติทั้ง  ๔       </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 235</p><p>อย่างหนึ่ง ๆ แล้ว  พิจารณาสังขารแล้วย่อมเป็นบุคคล  ๕  จำพวกด้วยอำนาจ </p><p>แห่งบุคคล  คือ  พระอริยบุคคล  ๔  ผู้บรรลุพระอรหันต์  และพระอนาคามีผู้</p><p>ออกจากนิโรธแล้วบรรลุพระอรหัตต์.  ก็พระบาลีในที่นี้ว่า  ก็  บุคคลผู้</p><p>หลุดพ้นโดยส่วนสองเป็นไฉน  คือ  บุคคลบางคนในโลกนี้ถูกต้องวิโมกข์ทั้ง</p><p>๘  ด้วยกายอยู่  และอาสวะทั้งหลายของท่านก็สิ้นรอบแล้ว  เพราะเห็นด้วย</p><p>ปัญญา  บุคคลนี้ท่านเรียกว่าผู้หลุดพ้นแล้วโดยส่วนสอง.   พระบาลีนี้มาแล้ว</p><p>ด้วยอำนาจแห่งท่านผู้ได้วิโมกข์  ๘  อย่างนี้.</p><p>         บทว่า  <strong>ปญฺาวิมุตฺโต</strong>  แปลว่า  หลุดพ้นแล้วด้วยปัญญา.   บุคคล</p><p>ผู้หลุดพ้นได้ด้วยปัญญานั้นมี  ๕  จำพวก  ด้วยอำนาจแห่งบุคคลแหล่านี้คือ</p><p>สุกขวิปัสสกบุคคล  ๑  และบุคคลผู้ออกจากฌานทั้ง  ๔  แล้วบรรลุพระอรหัตต์</p><p>๔  พวก  ๑.  ก็พระบาลีในที่นี้  มาแล้วด้วยอำนาจธรรมอันเป็นปฏิปักษ์ต่อวิ-</p><p>โมกข์  ๘  สมดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า  บุคคลไม่ถูกต้องวิโมกข์ทั้ง  ๘</p><p>ด้วยกายอยู่เลย   และเพราะเห็นด้วยปัญญา   อาสวะของเขาจึงเป็นอัน</p><p>สิ้นรอบแล้ว  บุคคลนี้เรียกว่า   ผู้หลุดพ้นด้วยปัญญา.</p><p>         บุคคลย่อมกระทำให้แจ้งซึ่งกายที่ถูกต้องอยู่  ฉะนั้นจึงชื่อว่า  กาย-</p><p>สักขิ.  บุคคลนั้นย่อมถูกต้องฌานก่อน   จึงทำให้แจ้งซึ่งนิโรธคือนิพพาน</p><p>ในภายหลัง.  กายสักขินั้นพึงทราบว่ามี  ๖  จำพวก  เริ่มต้นแต่ท่านผู้ตั้งอยู่ใน</p><p>โสดาปัตติผล  จนถึงท่านผู้ตั้งอยู่ ในอรหัตตมรรค.   ด้วยเหตุนั้น  พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าจึงตรัสไว้ว่า  บุคคลบางคนในโลกนี้  ถูกต้องวิโมกข์ทั้ง  ๘  ด้วยกาย</p><p>อยู่  และเพราะเห็นด้วยปัญญา  อาสวะบางเหล่าของเขาเป็นอันสิ้นรอบไป</p><p>บุคคลนี้  เรียกว่า  กายสักขิ.</p><p>         บุคคลบรรลุถึงที่สุดของทิฏฐิ  ฉะนั้นจึงชื่อว่า   ผู้บรรลุทิฏฐิ.  ใน</p><p>ข้อนั้นมีลักษณะโดยสังเขปดังต่อไปนี้.  อันบุคคลนั้น  ได้รู้  ได้เห็น  ได้</p><p>  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 236</p><p>ทราบ  ได้ทำให้แจ้ง ได้ถูกต้องด้วยปัญญาว่า  สังขารทั้งหลายเป็นทุกข์  ความ  </p><p>ดับแห่งสังขารทั้งหลายเหล่านั้นเป็นสุข  ดังนี้  ฉะนั้นบุคคลนั้น  ชื่อว่าผู้บรรลุ</p><p>ทิฏฐิ.  ก็บรรลุผู้บรรลุทิฏฐิแม้นี้ก็มี  ๖  จำพวก  โดยพิสดารเหมือนกายสักขิ-</p><p>บุคคล.  ด้วยเหตุนั้นนั่นแล  พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า  บุคคลบางคนใน</p><p>โลกนี้ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า  สิ่งนี้เป็นทุกข์ ฯลฯ  ย่อมรู้ชัดตามความ</p><p>เป็นจริงว่า  นี้  คือข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์  ธรรมทั้งหลายที่พระตถาคต</p><p>ประกาศแล้ว  เป็นธรรมอันเธอเห็นแล้วด้วยปัญญา  ประพฤติแล้วด้วยปัญญา</p><p>บุคคลนี้  เรียกว่าผู้บรรลุทิฏฐิ  ดังนี้.</p><p>         บทว่า  <strong>สทฺธาวิมุตฺโต</strong>  คือ  บุคคลผู้พ้นแล้วด้วยศรัทธา.  แม้บุคคล</p><p>ผู้พ้นด้วยศรัทธานั้นก็มี  ๖  จำพวกโดยนัยก่อนนั้นแล.  ด้วยเหตุนั้น  พระผู้</p><p>มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า  บุคคลบางคนในโลกนี้  ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริง</p><p>ว่า  สิ่งนี้เป็นทุกข์  ฯลฯ  นี้คือปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์  และธรรม</p><p>ทั้งหลายที่พระตถาคตประกาศแล้ว   เป็นอันเธอเห็นแจ้งแล้วด้วยปัญญา</p><p>และประพฤติแล้วด้วยปัญญา  บุคคลนี้เรียกว่า  ผู้หลุดพ้นแล้วด้วยศรัทธา</p><p>หาใช่ว่าย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริง  เหมือนการรู้ชัดของบุคคลผู้บรรลุทิฏฐิ</p><p>ไม่.  ก็ในบุคคลสองประเภทนี้  การสิ้นกิเลสของบุคคลผู้หลุดพ้นด้วยศรัทธา</p><p>เหมือนกับเชื่อ   ปลงใจเชื่อ   และน้อมใจเชื่อ  ในขณะแห่งมรรคอันเป็นส่วน</p><p>เบื้องต้น.  ญาณอันเป็นเครื่องตัดกิเลสของบุคคลผู้บรรลุทิฏฐิ  เป็นญาณไม่</p><p>เฉื่อยชา  เป็นญาณที่คมกริบและแกล้วกล้า  ย่อมนำไปในขณะแห่งมรรคอัน</p><p>เป็นส่วนเบื้องต้น  เพราะฉะนั้น  จึงเหมือนเมื่อบุคคลเอาดาบที่ไม่คมตัดต้น</p><p>กล้วย  ที่ที่บุคคลตัดก็ไม่เกลี้ยง  ทั้งดาบก็ไม่ผ่านไปได้โดยเร็ว  บุคคลย่อมได้</p><p>ยินเสียง  ที่ที่บุคคลตัดก็ไม่เกลี้ยง  ทั้งดาบก็ไม่ผ่านไปได้โดยเร็ว  บุคคลย่อมได้</p><p>อันเป็นส่วนเบื้องต้นของบุคคลผู้หลุดพ้นด้วยศรัทธาเห็นปานนั้น   ก็พึงทราบ</p><p> </p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 237</p><p>ฉันนั้น.  อนึ่งเหมือน เมื่อบุคคลเอาดาบที่ลับดีแล้วตัดต้นกล้วย  ที่ที่เขาตัดก็ </p><p>เกลี้ยง   ทั้งดาบก็ผ่านไปได้เร็ว บุคคลก็ไม่ได้ยินเสียง  กิจคือความพยายาม</p><p>ด้วยกำลังมากก็ไม่มี  ฉันใด  มรรคภาวนาอันเป็นส่วนเบื้องต้นของบุคคลผู้</p><p>หลุดพ้นด้วยปัญญาเห็นปานนั้น   ก็พึงทราบ  ฉันนั้น.</p><p>         บุคคลย่อมตามระลึกถึงธรรม ฉะนั้น  จึงชื่อว่า  ธัมมานุสารี.  ปัญญา  </p><p>ชื่อว่าธรรม  อธิบายว่า  บุคคลย่อมเจริญมรรคอันมีปัญญาเป็นเบื้องต้น.</p><p>แม้ในสัทธานุสารีบุคคลก็นัยนี้เหมือนกัน.   บุคคลทั้งสองแม้เหล่านั้น  คือ</p><p>บุคคลผู้ตั้งอยู่ในโสดาปัตติมรรคนั่นเอง.   สมจริงดังพระดำรัสที่พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า  ปัญญินทรีย์ของบุคคลผู้ปฏิบัติเพื่อกระทำให้แจ้งโสดา-</p><p>ปัตติผล  เป็นปัญญาที่มีประมาณอันยิ่ง  บุคคลผู้ขวนขวายเพื่อได้มาซึ่งศรัทธา</p><p>ย่อมเจริญอริยมรรคอันมีศรัทธาเป็นเบื้องต้น  บุคคลนี้  เรียกว่าสัทธานุสารี</p><p>บุคคล.  อนึ่ง  สัทธินทรีย์ของบุคคลผู้ปฏิบัติเพื่อทำให้แจ้งโสดาปัตติผลย่อม</p><p>มีประมาณมากยิ่งนัก  บุคคลผู้ขวนขวายเพื่อได้มาซึ่งศรัทธา  ย่อมเจริญอริย-</p><p>มรรคอันมีศรัทธาเป็นเบื้องต้น  บุคคลนี้เรียกว่าสัทธานุสารีบุคคล.   ความ</p><p>สังเขปในเรื่องนี้เพียงเท่านี้.   ส่วนกถาว่าด้วยอุภโตภาควิมุตตะเป็นต้นนี้</p><p>ท่านกล่าวไว้แล้วในอธิการแห่งปัญญาภาวนา  ในปกรณ์พิเศษชื่อวิสุทธิมรรค</p><p>โดยพิสดาร.  ฉะนั้น  พึงทราบวิตถารกถา  โดยนัยที่ท่านกล่าวไว้ใน</p><p>วิสุทธิมรรคนั้นแล.   คำที่เหลือแม้ในที่นี้พึงประกอบเข้าโดยนัยก่อนนั้นแล.</p><p>        โพชฌงค์  ๗  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  <strong>ปธาน</strong>  ด้วยอำนาจการเริ่ม</p><p>ตั้งความเพียร  ในบทนี้ว่า  <strong>ปธาเนสุ</strong>  ดังนี้.  กถาโดยพิสดารของโพชฌงค์  ๗</p><p>เหล่านั้นพึงทราบ  โดยนัยที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในมหาสติปัฏฐาน.</p><p>คำที่เหลือแม้ในที่นี้พึงประกอบเข้าโดยนัยก่อนนั้นแล.   ในคำว่า  <strong>ทุกฺขาปฏิ-</strong></p><p><strong>ปทา</strong>  เป็นต้น  มีนัยโดยพิสดารดังต่อไปนี้.   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 238</p><p>         ในบาลีประเทศนั้น  ปัญญาทั้งปฏิบัติลำบาก  ทั้งรู้  ได้ช้า  เป็นอย่างไร</p><p>คือ  ปัญญา  ความรู้ชัด  ฯลฯ  ความไม่หลง  ธรรมวิจัย  สัมมาทิฏฐิ  อันใด   ของ</p><p>บุคคลผู้ให้สมาธิเกิดขึ้นได้โดยยากลำบาก   ทั้งรู้ฐานะนั้นช้า  นี้เรียกว่า  </p><p>ปัญญาอันเป็นข้อปฏิบัติลำบากทั้งรู้ได้ช้า. </p><p>         บาลีประเทศนั้น  ปัญญาอันปฏิบัติลำบาก  แต่รู้ได้เร็ว  เป็น</p><p>อย่างไร คือ  ปัญญา  ความรู้ชัด  ฯลฯ  สัมมาทิฏฐิ  อันใด  ของบุคคลผู้ให้สมาธิ</p><p>เกิดขึ้นได้โดยยากลำบาก   แต่รู้ฐานะนั้นได้โดยฉันพลัน  นี้เรียกว่า</p><p>ปัญญาอันเป็นข้อปฏิบัติลำบาก  แต่รู้ได้เร็ว.</p><p>         ในบาลีประเทศนั้น  ปัญญาอันปฏิบัติสะดวก  แต่รู้ได้ ช้าเป็นอย่าง</p><p>ไร  คือ  ปัญญา  ความรู้ชัด  ฯลฯ  สัมมาทิฏฐิ  อันใด  ของบุคคลผู้ให้สมาธิเกิด</p><p>ขึ้นโดยไม่ยากไม่ลำบาก  รู้ฐานะนั้นได้อย่างช้า  นี้เรียกว่าปัญญาอันเป็นข้อ</p><p>ปฏิบัติสะดวก  แต่รู้ได้ช้า.</p><p>         ในบาลีประเทศนั้น   ปัญญาอันปฏิบัติสะดวกทั้งรู้ได้เร็ว   เป็น</p><p>อย่างไร  คือ  ปัญญา  ความรู้ชัด  ฯลฯ  สัมมาทิฏฐิอันใด  ของบุคคลผู้ให้สมาธิ</p><p>เกิดขึ้นโดยไม่ยาก  ไม่ลำบาก  ทั้งรู้ชัดฐานะนั้นอย่างเร็วพลัน  นี้เรียกว่า</p><p>ปัญญาอันเป็นข้อปฏิบัติสะดวกทั้งรู้ได้เร็ว.</p><p>         ความสังเขปในที่นี้   เท่านี้.   ส่วนความพิสดารท่านกล่าวไว้แล้ว</p><p>ในวิสุทธิมรรค.   คำที่เหลือแม้ในที่นี้พึงประกอบโดยนัยที่กล่าวแล้วนั้นแล.</p><p>         บทว่า  <strong>น  เจว  มุสาวาทูปสญฺหิต</strong>  ความว่า  ภิกษุบางรูปใน</p><p>ศาสนานี้ดำรงอยู่ในภัสสสมาจาร  (มารยาทเกี่ยวกับการพูด)  บ้าง  ไม่เข้า</p><p>ไปตัดกถามรรคกล่าวบ้าง   ย่อมไม่กล่าววาจาอันประกอบด้วยมุสาวาทเลย</p><p>เว้นโวหารอันไม่ประเสริฐ  ๘  อย่างเสีย  กล่าววาจาอันประกอบด้วยโวหาร</p><p>อันประเสริฐ   ๘  อย่างเท่านั้น.   บทว่า  <strong>น  จ  เวภูติย</strong>   ความว่า  ภิกษุบางรูป</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 239</p><p>ในศาสนานี้แม้ดำรงในภัสสสมาจาร   ย่อมไม่กล่าววาจาอันทำความแตก </p><p>ร้าวกัน.  คำว่า <strong>เปสุณิย</strong>   นั้นเป็นไวพจน์ของคำว่า   เวภูติย  นั้น.  ความ  </p><p>จริง   วาจาอันทำความแตกร้าวกันท่านเรียกว่า  <strong>เปสุณิย</strong>   เพราะทำความ</p><p>เป็นที่รักกันให้สูญหาร.   พระมหาสิวเถระกล่าวว่า  คำว่า  <strong>เปสุณิย</strong>  นั้นเป็น</p><p>ชื่อของวาจานั้น.   บทว่า  <strong>น  จ สารมฺภช</strong>  ความว่า   วาจาใดเกิด   เพราะ</p><p>การแข่งดี    ภิกษุ   ย่อมไม่กล่าววาจานั้น   เมื่อเขากล่าวว่า   ท่านทุศีล  หรือ</p><p>ว่า ท่านทุศีล  อาจารย์ของท่านก็ทุศีล  หรือเมื่อเขากล่าวว่า  ท่านต้องอาบัติ </p><p>ย่อมไม่กล่าววาจา  ที่เป็นไปด้วยการกล่าวซัดไปภายนอก  หรือวาจาที่ยิ่งกว่า</p><p>การกระทำ   โดยนัยเป็นต้นว่า  เราไปเที่ยวบิณฑบาตจนถึงเมืองปาฏลีบุตร</p><p>ดังนี้.   บทว่า  <strong>ชยาเปกฺโข</strong>  คือ  เป็นผู้มุ่งต่อชัยชนะ.  อธิบายว่า  ภิกษุผู้เพ่งถึง</p><p>ชัยชนะคือหวังชัยชนะเป็นเบื้องหน้า ย่อมไม่กล่าว เหมือนหัตถกศากยบุตร</p><p>กล่าววาจาจริงเละเหลาะแหละอย่างใดอย่างหนึ่งว่า    ธรรมดาพวกเดียรถีย์</p><p>บุคคลพึงชนะ  ด้วยธรรมบ้าง  ด้วยอธรรมบ้าง  ดังนี้.   ปัญญาท่านเรียกว่า</p><p>มันตา  ในคำว่า  <strong>มนฺตา  มนฺตา  จ  วาจ  ภาสติ</strong>  นี้.  กล่าววาจา  ด้วยปัญญา</p><p>ชื่อว่ามันตา.  อีกอย่างหนึ่ง    บทว่า  <strong>มนฺตา</strong>  คือ ใคร่ครวญแล้ว.  มีคำอธิบาย</p><p>ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า   ภิกษุในศาสนานี้ดำรงอยู่ในภัสสสมาจาร</p><p>เมื่อกล่าวตลอดทั้งวันก็ใคร่ครวญด้วยปัญญา  กล่าวเฉพาะถ้อยคำอันสมควร</p><p>เท่านั้น.   บทว่า  <strong>นิธานวตึ</strong>  คือ  ควรเพื่อจะฝังไว้  แม้ในใจ.  บทว่า  <strong>กาเลน</strong></p><p>คือ ตามกาลอันควรแล้วและถึงแล้ว.  ความจริง วาจาอันบุคคลกล่าวแล้วอย่าง</p><p>นี้ย่อมเป็นวาจาที่ไม่เท็จ  ไม่ส่อเสียด  ไม่หยาบ  ไม่โอ้อวดไม่เพ้อเจ้อ.   ก็</p><p>วาจาเห็นปานนี้นี้เรียกว่า       วาจาอิงอาศัยสัจจะ ๔  บ้าง  วาจาอิงอาศัย</p><p>ไตรสิกขาบ้าง  วาจาอิงอาศัยกถาวัตถุ  ๑๐  บ้าง  วาจาอิงอาศัยธุดงคคุณ  ๑๓</p><p>บ้าง  วาจาอิงอาศัยโพธิปักขิยธรรม  ๓๗  ประการบ้าง   วาจาอิงอาศัยมรรคบ้าง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 240</p><p>ด้วยเหตุนั้น  ท่านพระสารีบุตรจึงกล่าวว่า   <strong>เอตทานุตฺตริย  ภนฺเต  ภสฺส-  </strong></p><p><strong>สมาจาเร</strong>  ดังนี้.   คำนั้น  พึงประกอบเข้าโดยนัยก่อนนั้นแล. </p><p>         หลายบทว่า   <strong>สจฺโจ  จสฺส  สทฺโธ   จ</strong>    ความว่า   ภิกษุในพระ</p><p>ศาสนานี้ผู้ตั้งอยู่ในสีลาจาร   พึงเป็นผู้จริง   กล่าววาจาจริง  พึงเป็นผู้มีศรัทธา</p><p>และถึงพร้อมด้วยศรัทธา.   ถามว่า  สัจจะพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ใน</p><p>หนหลังแล้วมิใช่หรือ     เพราะเหตุไร   ในที่นี้พระองค์จึงตรัสไว้อีกเล่า.</p><p>ตอบว่า  วาจาสัจพระองค์ตรัสไว้แล้วในหนหลัง.  ในที่นี้พระองค์ตรัสไว้</p><p>เพื่อทรงแสดงว่า  ก็ภิกษุดำรงอยู่ในลีลาจารแล้วย่อมไม่กล่าวมุสาวาท  โดย</p><p>ที่สุดแม้ด้วยการกล่าวให้หัวเราะกัน.  บัดนี้พระเถระเพื่อจะแสดงว่า  โดย</p><p>นั้นย่อมสำเร็จการเป็นอยู่โดยธรรมสม่ำเสมอ  ดังนี้    จึงกล่าวคำเป็นต้นว่า</p><p><strong>น   จ  กุหโก</strong>  ดังนี้เป็นต้น.   บรรดาคำเหล่านั้น   คำว่า  <strong>กุหโก</strong>  เป็นต้น  พระ</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าทรงอธิบายพิสดาร    แล้วในพรหมชาลสูตร.    หลายบทว่า</p><p><strong>อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวาโร  โภชเน  มตฺตญฺญู</strong>  ความว่า   เป็นผู้คุ้มครอง</p><p>ทวารดีแล้วในอินทรีย์ทั้ง  ๖  ทั้งเป็นผู้รู้จักประมาณในโภชนะ.   บทว่า</p><p>สมการี  คือ ผู้มีปกติสม่ำเสมอ.  อธิบายว่า  ภิกษุ  ในพระศาสนา</p><p>นี้เว้นเหตุมีการคดทางกายเป็นต้น  ประพฤติสม่ำเสมอทางกายวาจาและ</p><p>ใจ.  บทว่า   <strong>ชาคริยานุโยคมนุยุตฺโต</strong>  ความว่า  ภิกษุย่อมขวนขวายประ-</p><p>กอบความเป็นผู้ตื่นอยู่  โดยนัยที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า  ภิกษุพึงแบ่ง</p><p>กลางวันและกลางคืนออกเป็น  ๖  ส่วน  แล้วพึงประกอบความเพียรในกลาง</p><p>วันด้วยการจงกรมและนั่ง.  บทว่า  <strong>อตนฺทิโต</strong>  คือ  ได้แก่  ไม่เกียจคร้าน  คือ</p><p>เว้นจากการเกียจคร้านทางกาย.   บทว่า  <strong>อารทฺธวีริโย</strong>  ความว่า  เป็นผู้เริ่ม</p><p>ความเพียรแม้ด้วยความเพียรทางกาย   บรรเทาความเกี่ยวข้องด้วยหมู่เสียแล้ว</p><p>อยู่แต่ผู้เดียว  ด้วยอำนาจอารัพภวัตถุ ๘  ในอิริยาบถทั้ง  ๔.  เป็นผู้เริ่มความ</p><p>เพียรแม้ด้วยความเพียรทางใจ   บรรเทาความเกี่ยวข้องด้วยกิเลสเสีย  อยู่แต่  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 241</p><p>ผู้เดียวด้วยอำนาจสมาบัติ  ๘.  อีกอย่างหนึ่ง    ห้ามการเกิดขึ้นแห่งกิเลสเสีย   </p><p>แล้วโดยประการใดประการหนึ่ง  ก็จัดว่าเป็นผู้เริ่มความเพียรด้วยความเพียร</p><p>ทางใจเหมือนกัน.   บทว่า <strong>ฌายี</strong>  คือ เป็นผู้เพ่งด้วยอารัมมณูปนิชฌานและ </p><p>ลักขณูปนิชฌาน.   บทว่า <strong>สติมา</strong> คือประกอบด้วยสติอันสามารถระลึกถึง </p><p>กิจที่ทำไว้นานแล้วได้เป็นต้น. บทว่า  <strong>กลฺยาณปฏิภาโณ</strong>  คือสมบูรณ์ด้วย</p><p>การพูดดีและสมบูรณ์ด้วยปฏิภาณ. ก็บุคคลนั้นเป็นผู้ประกอบด้วยปฏิภาณ</p><p>มิใช่เป็นผู้ขาดปฏิภาณ.   จริงอยู่   ภิกษุดำรงอยู่ในสีลสมาจารหาได้ขาด</p><p>ปฏิภาณไม่.  อนึ่ง   ภิกษุผู้ประกอบด้วยปฏิภาณ   ย่อมเป็นเหมือนพระวัง-</p><p>คีสเถระฉะนั้น.   บทว่า  <strong>คติมา</strong>    คือ   ประกอบด้วยปัญญาอันสามารถใน</p><p>การดำเนินไป. บทว่า <strong>ธิติมา</strong> คือ ประกอบด้วยปัญญาอันสามารถในการทรง</p><p>จำไว้. ก็ คำว่า  มติ ในคำว่า <strong>มติมา</strong>นี้  เป็นชื่อของปัญญาแท้  ฉะนั้น อธิบาย</p><p>ว่า  ผู้มีปัญญา  ปัญญานั้นเองท่านกล่าวไว้ด้วยบทแม้ทั้ง ๓ เหล่านี้ ดังพรรณนา </p><p>มาฉะนี้    ในบาลีประเทศนั้น     ความเพียรเป็นเครื่องทำสมณธรรมท่าน</p><p>กล่าวไว้ในหนหลัง.      ในที่นี้    ท่านกล่าวความเพียรเป็นเครื่องเล่าเรียน</p><p>พระพุทธพจน์.   อนึ่ง   วิปัสสนาปัญญา ท่านกล่าวไว้แล้วในหนหลัง     ใน</p><p>ที่นี้ท่านกล่าวถึงปัญญาเป็นเครื่องเล่าเรียนพระพุทธพจน์.        หลายบทว่า</p><p><strong>น  จ  กาเมสุ   คิทฺโธ</strong>  คือ   เป็นผู้ไม่ติดในวัตถุกามและกิเลสกาม.   หลาย</p><p>บทว่า     <strong>สโต  จ  นิปโก  จเร</strong>    ความว่า      ภิกษุพึงเป็นผู้ประกอบด้วย</p><p>สติและด้วยญาณในฐานทั้ง ๗มีการก้าวไปข้างหน้าเป็นต้นเที่ยวไป.    ปัญญา</p><p>ชื่อ เนปักกะ   ภิกษุท่านกล่าวว่ามีปัญญา  ดังนี้   เพราะประกอบด้วยปัญญา</p><p>นั้น   คำที่เหลือในที่นี้พึงประกอบเข้าด้วยนัยก่อนนั้นแล </p><p>         บทว่า  <strong>ปจฺจตฺต  โยนิโสมนสิการา</strong> คือ ด้วยการทำไว้ในใจ โดย</p><p>อุบายของพระองค์.   บทว่า  <strong>ยถานุสิฏฺ  ตถาปฏิปชฺชมาโน</strong>   คือเป็นผู้</p><p>ปฏิบัติตามที่เราได้ให้อนุศาสน์พร่ำสอนไว้.        คำเป็นต้นว่า      <strong>ติณฺณ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 242</p><p><strong>สญฺโณชนาน  ปริกฺขยา</strong>  มีเนื้อความดังกล่าวแล้ว.   คำที่เหลือแม้ในที่นี้ </p><p>พึงประกอบเข้าโดยนัยก่อนนั้นแล.   </p><p>         บทว่า  <strong>ปรปุคฺคลวิมุตฺติาเณ</strong>  คือ  ในญาณเครื่องหลุดพ้นจาก</p><p>กิเลสด้วยมรรคนั้น ๆ ของบุคคลอื่นมีพระโสดาบันเป็นต้น.    คำที่เหลือในที่</p><p>นี้   พึงประกอบเข้าโดยนัยก่อนนั้นแล.</p><p>         บทว่า  <strong>อมุตฺราสึ  เอวนาโม</strong> ความว่า บุคคลหนึ่งเมื่อระลึกบุพเพ</p><p>นิวาส ย่อมกำหนดชื่อและโคตรไปได้. บุคคลหนึ่งระลึกได้แต่ขันธ์ล้วนๆเท่า</p><p>นั้น. คนหนึ่งสามารถระลึกได้คนหนึ่งไม่สามารถ.  ในที่นั้น   มิได้ถือเอาด้วย</p><p>อำนาจแห่งผู้สามารถ.ได้ถือเอาด้วยอำนาจแห่งผู้ไม่สามารถก็ผู้ไม่สามารถ</p><p>จะทำอะไรได้.  บุคคลนั้นระลึกเฉพาะแต่ขันธ์ล้วน ๆไป  ดำรงอยู่ในที่สุด</p><p>หลายแสนชาติ   หยั่งญาณลงกำหนดนามและโคตร.  พระสารีบุตรเถระเมื่อ</p><p>จะแสดงนามและโคตรนั้นจึงกล่าวคำเป็นต้นว่า   <strong>เอวนาโม</strong>  ดังนี้.      บทว่า</p><p><strong>โส เอวมาห</strong>  คือ บุคคลผู้ถือทิฏฐินั้นได้กล่าวอย่างนี้.  ในบาลีประเทศนั้น</p><p>เมื่อบุคคลนั้นกล่าวว่าเที่ยง แล้วกล่าวว่าสัตว์เหล่านั้นย่อมท่องเที่ยวไป ดังนี้ </p><p>คำพูดย่อมมีเบื้องต้นและเบื้องปลายขัดแย้งกันก็จริง.  แต่บุคคลนั้นกำหนดคำ</p><p>นั้นไม่ได้เพราะเป็นผู้ยึดถือทิฏฐิ.  ความจริงฐานะหรือการกำหนดของผู้ยึด</p><p>ถือทิฏฐิย่อมไม่มี. คำนั้นทานให้พิสดารแล้วในพรหมชาลสูตรว่า บุคคลนั้น</p><p>ถือเอาสิ่งนี้แล้วก็ปล่อยสิ่งนี้   ครั้นปล่อยสิ่งนี้แล้วก็ยึดถือเอาสิ่งนี้  ดังนี้.   ด้วย</p><p>คำว่า  <strong>อย  ตติโย  สสฺสตวาโท</strong> นี้   พระเถระกล่าวบุคคลผู้เป็นสัสสตวาทะ</p><p>ไว้ ๓ ประเภทด้วยอำนาจแห่งฌาณลาภีบุคคลเท่านั้น.  แต่พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ได้ตรัสบุคคล  ๔  ประเภทไว้ในพรหมชาลสูตร เพราะรวมเอาแม้บุคคลที่เป็น</p><p>ตักกีวาทะเข้าไว้ด้วย.  ก็คำกล่าวพิสดารของบุคคลผู้มีวาทะ  ๓  ประเภทนั้น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 243</p><p>พึงทราบโดยนัยที่ท่านกล่าวไว้แล้วในพรหมชาลสูตร  คำที่เหลือแม้ในที่นี้  </p><p>พึงให้พิสดารโดยนัยที่กล่าวแล้วในก่อน                    </p><p>         บทว่า  <strong>คณนาย วา</strong>  คือ ด้วยการนับเป็นหมวด.  บทว่า <strong>สงฺขาเนน</strong> คือ</p><p>ด้วยการนับด้วยใจโดยไม่ให้ขาดสายโดยสองวิธีนั้น.    พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงแสดงเฉพาะการนับเป็นหมวด       มีคำอธิบายที่พระสารีบุตรกล่าวไว้</p><p>ว่า       ใครไม่สามารถที่จะทำเป็นหมวดด้วยอำนาจ    ร้อย    พัน    แสน</p><p>โกฏิแห่งปีทั้งหลาย  แล้วนับว่า ร้อยปีเท่านั้น  ดังนี้  หรือว่าฯลฯ โกฏิปีเท่านี้ .</p><p>พระเถระย่อมแสดงว่า         เพราะพระองค์ทรงบำเพ็ญบารมี  ๑๐ ประการ</p><p>เพราะพระองค์ทรงบรรลุสัพพัญญุตญาณ   เพราะพระอนาวรญาณของพระ </p><p>องค์ดำเนินไปแก่กล้า  พระองค์จึงทรงมีความฉลาดในเทศนาญาณเป็นเบื้อง </p><p>หน้า    ทำให้มีที่สุดด้วยการนับปี     แม้ด้วยการนับกัปก็กำหนดแสดงว่ามี </p><p>ประมาณเท่านี้ได้.   เนื้อความในบาลี  มีนัยกล่าวแล้วในบาลีนี้. คำที่เหลือ</p><p>แม้ในที่นี้ก็พึงประกอบเข้าโดยนัยก่อนนั้นแล.  ด้วยหลายบทว่า <strong>เอตทานุตฺ-</strong></p><p><strong>ตริย ภนฺเต สตฺตาน จุตูปปาตญาเณ</strong>  พระเถรย่อมแสดงว่า ข้าแต่พระ-</p><p>องค์ผู้เจริญญาณเทสนา   ด้วยอำนาจจุติและปฏิสนธิของสัตว์ทั้งหลายนี้ใด</p><p>มีอยู่  ญาณเทสนานั้นจัดเป็นยอดเยี่ยมของพระองค์  แม้พระพุทธเจ้าในอดีต</p><p>ทั้งหลายก็ทรงแสดงอย่างนี้เหมือนกัน.  แม้พระพุทธเจ้าในอนาคต  ก็จักทรง</p><p>แสดงอย่างนี้เหมือนกัน.       พระองค์ทรงเทียบเคียงด้วยพระญาณของพระ-</p><p>พุทธเจ้าทั้งในอดีตและในอนาคตเหล่านั้นแล้วทรงแสดง  ข้าแต่พระองค์ผู้</p><p>เจริญ   ด้วยเหตุแม้นี้  ข้าพระองค์มีความเสื่อมใสพระมีพระภาคเจ้าอย่างนี้.  </p><p>ก็เนื้อความของพระบาลีในที่นี้    ท่านก็ให้พิสดารแล้วเหมือนกัน.</p><p>         สองบทว่า <strong>สาสวา  สอุปธิกา</strong>  คือ   ฤทธิ์ที่มีโทษ  คือ  มีข้อติเตียน.</p><p>หลายบทว่า <strong>โน  อริยาติ  วุจฺจติ</strong>  ความว่า  ฤทธิ์เช่นนั้นไม่เรียกว่าฤทธิ์อันเป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 244</p><p>อริยะ. สองบทว่า <strong>อนาสวา  อนุปธิกา</strong>  คือไม่มีโทษ  ได้แก่  ไม่มีข้อน่าติเตียน.    </p><p>สองบทว่า <strong>อริยาติ  วุจฺจติ</strong>  คือ  ฤทธิ์เช่นนี้เรียกว่าฤทธิ์อันเป็นอริยะ.  หลาย</p><p>บทว่า  <strong>อปฺปฏิกูลสญฺี  ตตฺถ  วิหรติ</strong>  ความว่า  ภิกษุย่อมมีความสำคัญใน</p><p>สิ่งปฏิกูลว่าไม่ปฏิกูลอยู่อย่างไร.  คือ  เธอย่อมแผ่เมตตาไปในสัตว์ที่ปฏิกูลคือ </p><p>รวมความสำคัญว่าเป็นธาตุลงในสังขาร.  เหมือนอย่างที่ท่านกล่าวไว้ว่า ภิกษุ</p><p>เป็นผู้มีความสำคัญในสิ่งปฏิกูล  ว่าไม่ปฏิกูลนั้นอย่างไร    คือ   เธอย่อมแผ่</p><p>เมตตาไปในวัตถุอันไม่น่าปรารถนา   หรือรวมลงโดยเป็นธาตุดังนี้.  หลาย</p><p>บทว่า  <strong>ปฏิกูลสญฺี  ตตฺถ  วิหรติ</strong>   ความว่า  ภิกษุย่อมแผ่อสุภสัญญาไป</p><p>ในสัตว์ซึ่งไม่ปฏิกูล   คือรวมอนิจจสัญญาลงในสังขาร.   เหมือนอย่างที่</p><p>ท่านกล่าวไว้ว่า  ภิกษุเป็นผู้มีความสำคัญในสิ่งไม่ปฏิกูลว่า ปฏิกูลอยู่อย่างไร</p><p>คือ   เธอย่อมแผ่ไปด้วยอสุภสัญญาในวัตถุที่น่าปรารถนาหรือรวมลง     โดย</p><p>เป็นของไม่เที่ยง  ดังนี้.   พึงทราบเนื้อความแม้ในบทที่เหลืออย่างนี้.  หลาย</p><p>บทว่า  <strong>อุเปกฺขโก  ตตฺถ  วิหรติ</strong>  ความว่า  ภิกษุไม่กำหนัดในอารมณ์ที่น่า</p><p>ปรารถนา    และไม่ชังในอารมณ์ที่ไม่น่าปรารถนา  ทั้งไม่ให้โมหะเกิด</p><p>ขึ้น   เหมือนชนเหล่าอื่นให้โมหะเกิดขึ้น   ด้วยการเพ่งอารมณ์อันไม่มีส่วน</p><p>เสมอ  เป็นผู้วางเฉยในอารมณ์ทั้ง  ๖  ด้วยอุเบกขามีองค์  ๖  อยู่.  หลายบทว่า</p><p><strong>เอตทานุตฺตริย  ภนฺเต  อิทฺธิวิธาสุ</strong> ความว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ</p><p>นี้จัดว่าเป็นเทศนา  อันยอดเยี่ยมอย่างนี้ในฝ่ายฤทธิ์ทั้งสอง</p><p>         บทว่า  <strong>ต  ภควา</strong>  ความว่า  พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงรู้ยิ่งซึ่งเทศนา</p><p>นั้นทั้งสิ้นไม่เหลือเลย. สองบทว่า  <strong>ต  ภควโต</strong>   ความว่า  เมื่อพระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้าทรงรู้ยิ่งซึ่งเทศนานั้นโดยไม่เหลือ. หลายบทว่า  <strong>อุตฺตริ  อภิญฺเยฺย  นตฺถิ</strong></p><p>ความว่า   ธรรมที่จะพึงรู้ยิ่งขึ้นไปกว่านี้    ย่อมไม่มี   คือ     คำนี้ว่า    ธรรม</p><p>หรือบุคคลอื่นจากนี้ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงทราบ  ดังนี้    ย่อมไม่มีเลย. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 245</p><p>หลายบทว่า  <strong>ยทภิชาน  อญฺโ  สมโณ  วา</strong>  ความว่า  สิ่งใดที่พระองค์ไม่รู้</p><p>สมณะหรือพราหมณ์อื่นจะรู้สิ่งนั้น  เป็นผู้มีความรู้ยิ่งกว่า  คือ มีปัญญามาก  </p><p>กว่าพระผู้มีพระภาคเจ้า. คำว่า  <strong>ยทิท</strong>  ในคำว่า  <strong>อทิท     อิทฺธิวิธาสุ</strong>  เป็นเพียง</p><p>นิบาต. บุคคลผู้ยิ่งกว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าในฝ่ายอิทธิวิธี  ย่อมไม่มีเลย. ความ</p><p>จริงแม้พระพุทธเจ้าในอดีตทั้งหลายก็ทรงแสดงฤทธิ์  ๒  อย่างเหล่านี้.  แม้พระ</p><p>พุทธเจ้าในอนาคตก็จักแสดงทั้ง ๒ เหล่านี้.  แม้พระองค์ทรงเทียบเคียง</p><p>ด้วยญาณของพระพุทธเจ้าเหล่านั้นแล้ว       ก็ทรงแสดงฤทธิ์เหล่านี้แหละ.</p><p>พระเถระเมื่อจะแสดงว่า    พระผู้มีพระภาคเจ้าเท่านั้นทรงยอดเยี่ยมในฝ่าย</p><p>อิทธิวิธีดังพรรณนามาฉะนี้  ดังนี้  จึงแสดงว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  แม้ด้วย</p><p>เหตุนี้  ข้าพระองค์จึงมีความเสื่อมใสในพระผู้มีพระภาคเจ้า.</p><p>         ด้วยคำมีประมาณเท่านี้  พระธรรมเสนาบดีนั่งในที่พักกลางวันแล้ว</p><p>พิจารณาธรรมอื่นต่อไป ๑๖ อย่างเหล่าใด   ธรรมเหล่านั้นเป็นอันท่านแสดง</p><p>แล้ว.  บัดนี้  พระเถระเมื่อจะแสดงคุณของพระผู้มีพระภาคเจ้าโดยอาการแม้</p><p>อื่นอีกจึงทูลคำเป็นต้นว่า  <strong>ยนฺต  ภนฺเต</strong>  ดังนี้.</p><p>         บรรดาบทเหล่านั้น    สองบทว่า  <strong>สทฺเธน  กุลปุตฺเตน</strong>  ความว่า</p><p>พระโพธิสัตว์ซึ่งมีในอดีตอนาคตและปัจจุบัน   ชื่อว่ากุลบุตรผู้มีศรัทธา.</p><p>เพราะฉะนั้น  จึงมีคำอธิบายว่า  สิ่งใดที่พระสัพพัญญูโพธิสัตว์พึงบรรลุ.  ถาม</p><p>ว่า  ก็อะไรที่พระสัพพัญญูโพธิสัตว์พึงบรรลุ.   ตอบว่า  โลกุตตรธรรม  ๙  อัน</p><p>พระสัพพัญญูโพธิสัตว์นั้นพึงบรรลุ.   คำทั้งหมดเป็นต้นว่า  <strong>วิริย  ถาโม</strong>  ใน  </p><p>บทว่า  <strong>อารทฺธวิริเยน</strong>  เป็นต้นนี้  เป็นไวพจน์ของความเพียร.  บรรดาบทเหล่า</p><p>นั้น บทว่า  <strong>อารทฺธวิริเยน</strong> คือ    ผู้ประคองความเพียร.   บทว่า <strong>ถามวตา</strong>  คือ</p><p>สมบูรณ์ด้วยกำลัง  คือ  มีความเพียรแข็งแรง.   บทว่า  <strong>ปุริสถามน</strong>  อธิบาย</p><p>ว่า  สิ่งใดที่พระสัพพัญญูโพธิสัตว์ผู้มีเรี่ยวแรงนั้น   พึงบรรลุด้วยเรี่ยวแรงของ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 246</p><p>บุรุษ.  ในสองบทที่ถัดไป   ก็มีนัยเช่นนี้เหมือนกัน   บทว่า  <strong>ปุริสโธเรยฺเหน</strong> </p><p>คือ     มหาบุรุษผู้สามารถเพื่อจะนำธุระ   ที่พระพุทธเจ้าทั้งหลายผู้มีธุระหาผู้</p><p>เสมอไม่ได้  พึงนำไป.  ด้วยสองบทว่า  <strong>อนุปฺปตฺต   ต  ภควตา</strong>  พระเถระย่อม</p><p>แสดงว่าสิ่งนั้น   ทั้งหมดที่พระพุทธเจ้าทั้งในอดีตทั้งในอนาคตพึงบรรลุ</p><p>สิ่งนั้นทั้งหมดพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงตามบรรลุได้แล้ว    แม้คุณอย่างหนึ่งจะ</p><p>พร่องไปก็หามีไม่   ดังนี้.</p><p>         สองบทว่า  <strong>กาเมสุ  กามสุขลฺลิกานุโยค</strong>  คือ พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ไม่ทรงตามประกอบกามสุขในฝ่ายวัตถุกาม.  พรแถระ  ย่อมแสดงว่า  สมณ-</p><p>พราหมณ์เหล่าอื่นมีเกณิยชฎิลเป็นต้นคิดกันว่า     ใครจะรู้ปรโลก     การที่</p><p>นางปริพพาชิกานี้เอาแขนที่มีขนอ่อนนุ่มมาสัมผัสเป็นความสุข   ดังนี้  จึงปรน</p><p>เปรอด้วยพวกนางปริพพาชิกาซึ่งผูกมวยผมเป็น  ๓  หย่อม  พวกเขาพากันเสวย</p><p>อารมณ์มีรูปเป็นต้นที่สมบูรณ์อย่างยิ่ง    ตามประกอบความสุขในกาม  ฉันใด</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าหาทรงประกอบเช่นนั้นไม่.  บทว่า  <strong>หีน</strong>  คือ  เลวทราม.</p><p>บทว่า  <strong>คมฺม</strong>  คือ เป็นธรรมของชาวบ้าน.  บทว่า  <strong>โปถุชฺชนิก</strong>  คือ  อันปุถุชน</p><p>ควรเสพ.  บทว่า  <strong>อนริย</strong>  คือ  จะไม่มีโทษก็หามิได้  หรืออันพระอริยะทั้ง-</p><p>หลายไม่ควรเสพ. บทว่า  <strong>อนตฺถสญฺหิต</strong>  คือ  ไม่ประกอบด้วยประโยชน์.</p><p>บทว่า   <strong>อตฺตกิลมถานุโยค</strong> คือ  การตามประกอบความเพียรอันทำตนให้</p><p>เดือดร้อนและเร่าร้อน.  บทว่า  <strong>ทุกฺข</strong>  คือ  ประกอบด้วยทุกข์  หรือทนได้ยาก.</p><p>สมณพราหมณ์บางเหล่าคิดกันว่า  พวกเราจักงดเว้นซึ่งความประกอบความสุข</p><p>ทางกาม  ดังนี้   จึงพากันแล่นไปสู่ความลำบากทางกาย ต่อแต่นั้น   ก็คิดว่าเรา</p><p>จักพ้นจากความลำบากนั้นดังนี้   จึงพากันแล่นไปสู่ความสุขทางกาย  ฉันใด</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าหาเป็นเช่นนั้นไม่.   แต่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเว้นที่สุด</p><p>๒ อย่างเหล่านั้นแล้ว   ทรงปฏิบัติข้อปฏิบัติชอบ  ที่พระองค์ตรัสไว้อย่างนี้ว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 247</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  มัชฌิมาปฏิปทา  ที่พระตถาคตรู้ยิ่งแล้ว  กระทำให้แจ้งด้วย  </p><p>จักษุมีอยู่  ดังนี้  ฉะนั้น  พระองค์จึงตรัสว่า  <strong>น  จ  อตฺตกิลมถานุโยค</strong>  ดังนี้</p><p>เป็นต้น.</p><p>         บทว่า  <strong>อภิเจตสิการน</strong>  คือ เกิดขึ้นในอภิจิต  อธิบายว่า  ล่วงกามา-</p><p>วจรจิตแล้วดำรงอยู่.   บทว่า  <strong>ทิฏฺธมฺมสุขวิหาราน</strong>  คือ  อันให้อยู่อย่างสบาย</p><p>ในอัตภาพนี้นั้นเอง.  ความจริง  ทุติยฌานผลสมาบัติพร้อมด้วยปีติ  พระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้าตรัสไว้ในโปฏฐปาทสูตร.  ฌานซึ่งเป็นบาทแห่งวิปัสสนาพร้อม</p><p>ด้วยมรรค  พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในปาสาทิกสูตร.  ผลสมาบัติอันนับ</p><p>เนื่องในจตุตถฌาน  พระองค์ตรัสไว้ ในทสุตตรสูตร.  ในสัมปสาทนียสูตรนี้</p><p>ได้ตรัสฌานอันเป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในปัจจุบัน.  บทว่า  <strong>นิกามลาภี</strong>  คือ พระ</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าทรงได้ฌานความปรารถนา.  บทว่า  <strong>อกิจฺฉลาภี</strong>  คือ</p><p>ทรงได้โดยไม่ยากลำบาก.  บทว่า  อกสิรลาภี  คือ  ทรงได้อย่างไพบูลย์.</p><p>         บทว่า  <strong>เอกิสฺสา  โลกธาตุยา</strong>  คือ  ในหมื่นโลกธาตุ.  ความจริง</p><p>เขตแดนมี  ๓  อย่างคือ  <strong>ชาติเขต  อาณาเขต  วิสัยเขต.</strong>  ในบรรดาเขต  ทั้ง</p><p>๓  นั้น  หมื่นโลกธาตุ  ชื่อชาติเขต.  ก็ในเวลาที่พระตถาคตเสด็จก้าวลงสู่</p><p>พระครรภ์ของพระมารดา  ในเวลาเสด็จออกจากพระครรภ์  ในเวลาตรัสรู้</p><p>ในเวลาประกาศพระธรรมจักร  ในเวลาปลงพระชนมายุสังขารและใน</p><p>คราวปรินิพพาน  โลกธาตุนั้นย่อมหวั่นไหว.    ส่วนแสนโกฏิจักรวาลชื่อ</p><p>ว่า  อาณาเขต.   แท้จริง  อาณาของอาฏานาฏิยปริตร  โมรปริตร   ธชัคค-</p><p>ปริตร  และรัตนปริตร  เป็นต้น    ย่อมเป็นไปในแสนโกฏิจักรวาล.  ส่วนวิสัย</p><p>เขต  ไม่มีปริมาณเลย.  ความจริง  ชื่อว่าสิ่งอันมิใช่วิสัยของพระพุทธเจ้า</p><p>ทั้งหลายย่อมไม่มี  เพราะพระบาลีว่า  ญาณมีเท่าใด  สิ่งที่พระองค์พึงรู้ก็มี</p><p>เพียงนั้น  สิ่งที่พระองค์พึงรู้มีเท่าใด  ญาณก็มีเพียงนั้น  สิ่งที่พระองค์พึงรู้มี</p><p>ญาณเป็นที่สุด  ญาณก็มีสิ่งที่พระองค์พึงรู้เป็นที่สุด  ดังนี้.  พระสูตรว่า  ก็ใน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 248</p><p>เขตทั้ง ๓ เหล่านี้  พระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อมทรงอุบัติขึ้นในจักรวาลอื่น  เว้น </p><p>จักรวาลนี้  ดังนี้  ย่อมไม่มี  แต่พระสูตรว่า  พระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อมไม่ทรง  </p><p>อุบัติขึ้น  ดังนี้มีอยู่.  ปิฎกมี  ๓  คือ  <strong>วินัยปิฎก  สุตตันตปิฎก  อภิธรรมปิฎก.</strong>  </p><p>การสังคายนามี ๓ ครั้ง  คือ  การสังคายนาที่พระมหากัสสปะกระทำ ๑  สัง </p><p>คายนาที่พระยสเถระกระทำ ๑  สังคายนาที่พระโมคคัลลีบุตรเถระกระทำ</p><p>๑. ในพระพุทธพจน์คือพระไตรปิฎก  ที่พระธรรมสังคาหกาจารย์ยกขึ้นสู่ สัง-</p><p>คายนาทั้ง ๓ ครั้งเหล่านี้   ก็ไม่มีพระสูตรว่า  พระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อมอุบัติ</p><p>ในจักรวาลอื่นนอกจักรวาลนี้   แต่พระสูตรว่า     พระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อม</p><p>ไม่ทรงอุบัติขึ้น  ดังนี้  มีอยู่.</p><p>         บทว่า  <strong>อปุพฺพ  อจริม</strong> ความว่า พระพุทธเจ้าทั้งหลาย  ย่อมไม่ทรง</p><p>อุบัติขึ้นพร้อมกันไม่ก่อนไม่หลัง  มีคำอธิบายว่า  ย่อมทรงอุบัติขึ้นกาลก่อน</p><p>หรือในภายหลัง.   ระยะเวลานับตั้งแต่พระพุทธเจ้าประทับนั่งอยู่ ณ  โพธิ-</p><p>บัลลังก์นั้นด้วยตั้งใจว่า  เราไม่ได้บรรลุพระโพธิญาณแล้วจักไม่ลุกขึ้น จน</p><p>กระทั่งถือปฏิสนธิในพระครรภ์ของพระมารดา ไม่ควรเข้าใจว่า  เป็นเวลา</p><p>ก่อน.     เพราะได้ทำการกำหนดเขตไว้แล้ว      ด้วยการหวั่นไหวแห่งหมื่น</p><p>จักรวาล   ในขณะที่พระโพธิสัตว์ถือปฏิสนธิ  แม้การอุบัติขึ้นแห่งพระพุทธเจ้า</p><p>พระองค์อื่น  เป็นอันห้ามแล้ว.    อนึ่งระยะเวลานับแต่ปรินิพพานจนกระทั่ง</p><p>พระธาตุทั้งหลายแม้เท่าเมล็ดพันธุ์ผักกาดยังดำรงอยู่      ก็ไม่พึงเข้าใจว่า</p><p>เป็นเวลาภายหลัง.   เพราะเมื่อพระธาตุทั้งหลายยังดำรงอยู่     พระพุทธเจ้า</p><p>ทั้งหลายก็ชื่อว่ายังดำรงอยู่ทีเดียว. เพราะฉะนั้น การอุบัติขึ้นของพระพุทธ-</p><p>เจ้าพระองค์อื่นในระหว่างนี้   จึงเป็นอันห้ามแล้ว.  แต่เมื่อการปรินิพพาน</p><p>ของพระธาตุเกิดขึ้น      การอุบัติขึ้นของพระพุทธเจ้าพระองค์อื่นเป็นอันไม่</p><p>ห้ามแล้ว. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 249</p><p>         จริงอยู่   อันตรธานมี ๓ อย่าง คือ <strong>ปริยัตติอันตรธาน  ๑ ปฏิเวธ-   </strong></p><p><strong>อันตรธาน ๑  ปฏิปัตติอันตรธาน  ๑.</strong>  ในอันตรธานเหล่านั้น  พระไตร-</p><p>ปิฎกชื่อว่า   ปริยัติ.     การแทงตลอดสัจจะชื่อว่าปฏิเวธ.     ข้อปฏิบัติชื่อว่า</p><p>ปฏิบัติ.  ใน  ๓  อย่างนั้น  ปฏิเวธและปฏิบัติ  ย่อมมีบ้าง  ย่อมไม่มีบ้าง.  ก็  </p><p>ในกาลหนึ่ง    หมู่ภิกษุผู้ทรงปฏิเวธมีมาก.    ภิกษุนั้นพึงถูกชี้นิ้วแสดงว่า</p><p>ภิกษุรูปนี้เป็นปุถุชน.  ในทวีปเดียวเท่านั้น  ขึ้นชื่อว่าภิกษุผู้เป็นปุถุชน</p><p>คราวเดียวกันหามีไม่.    เหล่าภิกษุแม้ผู้บำเพ็ญข้อปฏิบัติในกาลบางครั้งมี</p><p>มาก  ในกาลบางครั้งมีน้อย.   ปฏิเวธและการปฏิบัติย่อมมีบ้าง    ย่อมไม่มี</p><p>บ้างด้วยประการฉะนี้.   แต่ว่าปริยัติย่อมเป็นประมาณของการดำรงอยู่ได้</p><p>ของพระศาสนา.  เพราะบัณฑิตทั้งหลายได้ฟังพระไตรปิฎกแล้วย่อมบำเพ็ญ</p><p>ได้ทั้งปฏิบัติและปฏิเวธทั้งสอง.   พระโพธิสัตว์ของเราทั้งหลายให้อภิญญา  ๕</p><p>และสมาบัติ ๘  บังเกิดขึ้นในสำนักของอาราฬดาบสแล้ว  ตรัสถามบริกรรม</p><p>ของเนวสัญญานาสัญญายตนสมาบัติ  อาฬารดาบสทูลว่า  ข้าพระองค์ไม่</p><p>ทราบ  ดังนี้  ต่อแต่นั้นพระโพธิสัตว์นั้นจึงเสด็จไปสู่สำนักของอุทกดาบส  แล้ว</p><p>ทรงเทียบเคียงคุณวิเศษ ที่พระองค์บรรลุแล้ว  ตรัสถาม  การบริกรรมของเนว-</p><p>สัญญานาสัญญายตนสมาบัติ   อุทกดาบสนั้นก็ทูลแจ้งให้ทรงทราบ  พระ-</p><p>มหาสัตว์ก็ทรงให้ฌานนั้นเกิดขึ้น      ในลำดับแห่งถ้อยคำของอุทกดาบส</p><p>นั้น   ฉันใด  ภิกษุผู้ปัญญาก็ฉันนั้นเหมือนกัน   ได้ฟังปริยัติธรรมแล้ว  ก็ย่อม </p><p>บำเพ็ญทั้งปฏิบัติและปฏิเวธทั้งสองได้.   เพราะฉะนั้น   เมื่อพระปริยัติดำรง</p><p>อยู่ได้   ศาสนาก็เป็นอันตั้งอยู่ได้.  แต่ในกาลใด  ปริยัตินั้นอันตรธานไป</p><p>ในกาลนั้น  อภิธรรมปิฎกย่อมเสื่อมไปก่อน.  ไปอภิธรรมนั้น  พระปัฏฐาน</p><p>ย่อมอันตรธานไปก่อนกว่าอย่างอื่นทั้งหมด.   ธรรมสังคหะย่อมเสื่อมในภาย</p><p>หลังตามลำดับ.  เมื่ออภิธรรมปิฎกนั้นเสื่อมไป  แม้เมื่อปิฎกทั้งสองนอกนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 250</p><p>ยังดำรงอยู่ ศาสนาก็ย่อมเป็นอันตั้งอยู่ได้แท้. ในปิฎกเหล่านั้นเมื่อพระสุต-   </p><p>ตันตปิฎกอันตรธาน  อังคุตตรนิกายย่อมเสื่อมไปก่อน  ตั้งแต่หมวดที่  ๑๑  จน</p><p>ถึงหมวด ๑.   ในลำดับนั้นสังยุตตนิกาย  ก็เสื่อมไป  เริ่มแต่จักกเปยยาล  จน</p><p>ถึงโอฆตรณสูตร.  ในลำดับนั้น  มัชฌิมนิกาย  ก็อันตรธานเริ่มตั้งแต่อินทรีย-</p><p>ภาวนาจนถึงมูลปริยายสูตร.   ในลำดับนั้น   ทีฆนิกายก็อันตรธานเริ่มแต่ </p><p>ทสุตตรสูตรจนถึงพรหมชาลสูตร.   คำถามของคาถาหนึ่งก็ดี  สองคาถาก็ดี</p><p>ย่อมอยู่ไปนาน  ย่อมไม่สามารถดำรงศาสนาไว้ได้ เช่นสภิยปุจฉาและอาฬ-  </p><p>วกปุจฉา.   ได้ยินว่า  ระหว่างกาลของพระกัสสปะพุทธเจ้าหนึ่งไม่สามารถ</p><p>จะดำรงศาสนาไว้ได้.  ก็เมื่อปิฎกทั้งสองถึงจะอันตรธานไป  เมื่ออุภโต</p><p>วิภังค์ยังดำรงอยู่  ศาสนาก็เป็นอันตั้งอยู่ ได้แท้.  เมื่ออุภโตควิภังค์อันตร</p><p>ธานไป     แม้เมื่อมาติกายังดำรงอยู่     ศาสนาก็เป็นอันตั้งอยู่ได้แท้.    เมื่อ</p><p>มาติกาอันตรธานไป  เมื่อปาฏิโมกข์  บรรพชา  และอุปสมบท  ยังดำรงอยู่</p><p>ศ าสนาก็ย่อมดำรงอยู่ได้.    เพศยังเป็นไปอยู่ได้นาน.    แต่วงศ์ของสมณะ</p><p>ผู้นุ่งผ้าขาว     ไม่สามารถจะดำรงศาสนาไว้ได้ตั้งแต่กาลของพระพุทธเจ้า</p><p>ทรงพระนามกว่ากัสสปะ.  ศาสนาดำรงอยู่ได้ตลอดพันปีด้วยภิกษุผู้บรรลุ</p><p>ปฏิสัมภิทา     ดำรงอยู่ได้พันปีด้วยภิกษุผู้ทรงอภิญญา ๖  ดำรงอยู่ได้พันปี  </p><p>ด้วยภิกษุผู้ทรงวิชชา  ๓  ดำรงอยู่ได้พันปีด้วยภิกษุผู้เป็นสุกขวิปัสสกะ  ดำรง</p><p>อยู่ได้พันปีด้วยเหล่าภิกษุผู้ทรงปาฏิโมกข์.  ก็ศาสนาย่อมมีอันทรุดลงตั้งแต่</p><p>การแทงตลอดสัจจะของภิกษุรูปหลัง ๆ และแต่การทำลายศีลของภิกษุรูป</p><p>หลัง ๆ.   จำเดิมแต่นั้นไป การอุบัติขึ้นของพระพุทธเจ้าพระองค์อื่นท่าน</p><p>มิได้ห้ามไว้.</p><p>         ขึ้นชื่อว่าปรินิพพานมี   ๓  อย่างคือ  <strong>กิเลสปรินิพพาน  ๑  ขันธ- </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 251</p><p>ปรินิพพาน  ๑  ธาตุปรินิพพาน  ๑.  ในปรินิพพานทั้ง  ๓  อย่างนั้น  การ   </p><p>ดับรอบแห่งกิเลสได้มีแล้วที่โพธิบัลลังก์   การดับรอบแห่งขันธ์ได้มีที่เมือง</p><p>กุสินารา   การดับแห่งธาตุจักมีในอนาคต.  ได้ยินว่า  ในเวลาที่ศาสนา</p><p>ทรุดลง  พระธาตุทั้งหลายก็จักไปรวมกันอยู่ในมหาเจดีย์ในเกาะตามพปัณ-</p><p>ณีทวีปนี้   ต่อจากมหาเจดีย์ก็จักไปรวมกันอยู่ที่ราชายตนเจดีย์ในนาคทวีป</p><p>ต่อแต่นั้น  ก็จักไปสู่มหาโพธิบัลลังก์.   พระธาตุทั้งหลายจากภพแห่งนาค</p><p>ก็ดี  จากพรหมโลกก็ดี  จักไปสู่มหาโพธิบัลลังก์ทีเดียว.  พระธาตุแม้มีประมาณ</p><p>เท่าเมล็ดพันธุ์  ผักกาด  ก็จักไม่อันตรธานไปเลย.   พระธาตุทั้งหมดก็จะรวม</p><p>กันเป็นกองอยู่ในมหาโพธิบัลลังก์  รวมกันอยู่แน่นเหมือนกองทองคำฉะนั้น</p><p>เปล่งฉัพพัณณรังสีออกมา.   พระธาตุเหล่านั้นจักแผ่ไปตลอดหมื่นโลกธาตุ.</p><p>ต่อแต่นั้น   เทวดาในหมื่นจักรวาลก็ประชุมพร้อมกันแล้ว  กล่าวกันว่า</p><p>พระศาสดาย่อมปรินิพพานไปในวันนี้   ศาสนาก็ย่อมทรุดโทรมไปในวันนี้</p><p>นี้เป็นการได้เห็นครั้งสุดท้ายของเราทั้งหลายในบัดนี้  ดังนี้แล้ว  จักพากัน</p><p>กระทำความกรุณาอันยิ่งใหญ่  กว่าวันที่พระทศพลปรินิพพาน.   เว้นพระ</p><p>อนาคามีและพระขีณาสพเสีย  ภิกษุที่เหลือก็จักไม่สามารถดำรงอยู่ได้โดย</p><p>ภาวะของตน.  เตโชธาตุในบรรดาธาตุทั้งหลาย  ก็จักลุกพุ่งขึ้นไปจนถึงพรหม</p><p>โลก  เมื่อมีพระธาตุแม้เท่าเมล็ดพันธุ์  ผักกาดอยู่  ก็จักลุกเป็นเปลวเดียวกัน</p><p>เมื่อธาตุทั้งหลายถึงความหมดแล้ว  เตโชธาตุก็จักดับหายไป.   เมื่อพระธาตุทั้ง</p><p>หลายได้แสดงอานุภาพอันใหญ่หลวงอย่างนี้แล้วหายไป ศาสนาก็เป็นอันชื่อ</p><p>ว่าอันตรธานไป.  ศาสนายังไม่อันตรธานอย่างนี้ตราบใด   ศาสนาจัดว่า</p><p>ยังไม่สุดท้ายตราบนั้น.  ข้อที่พระศาสดาพึงเกิดขึ้นไม่ก่อนไม่หลังอย่างนี้ย่อม</p><p>เป็นฐานะที่จะมีไม่ได้.</p><p>         ถามว่า  ก็เพราะเหตุไร   พระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อมไม่ทรงอุบัติขึ้น   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 252</p><p>ไม่ก่อนไม่หลัง ดังนี้.  ตอบว่า  เพราะความเป็นสิ่งที่ไม่น่าอัศจรรย์.  ความ  </p><p>จริง  พระพุทธเจ้าทั้งหลายเป็นมนุษย์ผู้อัศจรรย์.    เหมือนอย่างที่พระองค์</p><p>ตรัสไว้ว่า  ภิกษุทั้งหลาย  บุคคลผู้เป็นเอก  เมื่อจะอุบัติขึ้นในโลกย่อมอุบัติ</p><p>ขึ้นเป็นมนุษย์อัศจรรย์   บุคคลเป็นเอกอย่างไร  คือ  พระตถาคตอรหันต</p><p>สัมมาสัมพุทธเจ้า.   ก็ถ้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายพึงเสด็จอุบัติขึ้นคราวเดียว</p><p>กัน  ๒  พระองค์บ้าง  ๔  พระองค์บ้าง  ๘  พระองค์บ้าง  ๑๖  พระองค์</p><p>บ้างไซร้  พระพุทธเจ้าทั้งหลายก็พึงเป็นผู้ที่ไม่น่าอัศจรรย์.  แม้พระเจดีย์</p><p>สองแห่งในวัดเดียวกัน  ลาภสักการะก็ไม่มาก  ทั้งภิกษุทั้งหลายก็ไม่น่า</p><p>อัศจรรย์  เพราะข้อที่มีอยู่มาก  ฉันใด  แม้พระพุทธเจ้าทั้งหลาย  ก็พึงเป็นเช่น</p><p>นั้น  เพราะฉะนั้น  พระพุทธเจ้าทั้งหลาย  จึงไม่ทรงเสด็จอุบัติขึ้นอย่างนี้.</p><p>อนึ่ง  พระพุทธเจ้าทั้งหลายไม่ทรงอุบัติขึ้นพร้อมกัน  ก็เพราะความที่เทศนา</p><p>ไม่แตกต่างกัน.  จริงอยู่  พระพุทธเจ้าองค์หนึ่งทรงแสดงธรรมแตกต่างกัน</p><p>มีสติปัฏฐานเป็นต้นอันใด  พระธรรมนั้นนั่นแหละพระพุทธเจ้าพระองค์อื่น</p><p>ซึ่งทรงอุบัติขึ้นแล้วก็พึงแสดง  ฉะนั้น  พระพุทธเจ้าก็จะเป็นผู้ไม่น่าอัศจรรย์.</p><p>แต่เมื่อพระพุทธเจ้าองค์เดียวแสดงธรรม  แม้พระเทศนาก็เป็นของที่น่าอัศ-</p><p>จรรย์.  อนึ่ง  พระพุทธเจ้าทั้งหลายไม่ทรงอุบัติขึ้นพร้อมกัน  เพราะไม่มีการวิ</p><p>วาทกัน.  ความจริง  เมื่อพระพุทธเจ้าเป็นอันมากเสด็จอุบัติขึ้น  ภิกษุทั้งหลาย</p><p>พึงวิวาทกันว่า  พระพุทธเจ้าของเราทั้งหลายน่าเลื่อมใส  พระพุทธเจ้าของ</p><p>พวกเรามีพระสุรเสียงไพเราะ  มีลาภ  และมีบุญ ดังนี้  เหมือนอันเตวาสิกของ</p><p>อาจารย์มากองค์.  เพราะฉะนั้น  พระพุทธเจ้าทั้งหลายจึงไม่ทรงอุบัติขึ้น</p><p>อย่างนี้.</p><p>         อีกอย่างหนึ่ง เหตุข้อนี้  พระนาคเสนเถระถูกพระยามิลินท์ตรัสถาม</p><p>ก็ได้ทูลตอบไว้อย่างพิสดาร.   ความจริง   ในมิลินทปัญหานั้นพระยามิลินทร์</p><p>ตรัสไว้ว่า  ท่านพระนาคเสนผู้เจริญ   ก็พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงภาษิตไว้ว่า   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 253</p><p>ภิกษุทั้งหลาย  ข้อนั้นไม่ใช่ฐานะ  ไม่ใช่โอกาส คือ  ข้อที่พระอรหันตสัมมา-  </p><p>สัมพุทธเจ้า ๒ พระองค์  พึงอุบัติขึ้นไม่ก่อนไม่หลังในโลกธาตุนี้นั้น  เป็นฐานะ</p><p>ที่จะมีได้  ดังนี้  ท่านพระนาคเสนผู้เจริญ พระตถาคตทั้งหมดเมื่อจะทรง</p><p>แสดงธรรม ย่อมทรงแสดงโพธิปักขิยธรรม  ๓๗  ประการ  และเมื่อจะตรัสก็ย่อม</p><p>ตรัสอริยสัจจธรรม  ๔  และเมื่อจะทรงให้ศึกษา  ย่อมทรงให้ศึกษาในไตร-</p><p>สิกขา   เมื่อจะทรงพร่ำสอน  ก็ทรงพร่ำสอนข้อปฏิบัติ   คือความไม่ประมาท</p><p>ท่านพระนาคเสนผู้เจริญ   ถ้าพระตถาคตทั้งหมด มีอุทเทศอย่างเดียวกัน มี</p><p>กถาอย่างเดียวกัน   มีสิกขาบทอย่างเดียวกัน  มีอนุสนธิอย่างเดียวกัน  เพราะ</p><p>เหตุไร   พระตถาคต   ๒ พระองค์จึงไม่ทรงอุบัติขึ้นในขณะเดียวกัน  โลก  </p><p>นี้เกิดมีแสงสว่างด้วยการอุบัติขึ้นของพระพุทธเจ้า   องค์เดียวก่อน  ถ้าพระ</p><p>พุทธเจ้าองค์ที่สองพึงมีขึ้น      โลกนี้พึงทีแสงสว่างขึ้นมามีประมาณยิ่งด้วย</p><p>พระรัศมีของพระพุทธเจ้า ๒  พระองค์     และพระตถาคตทั้งสองพระองค์</p><p>เมื่อจะทรงโอวาทก็พึงโอวาทอย่างสบาย  เมื่อจะทรงพร่ำสอนก็พึงพร่ำสอน</p><p>อย่างสบาย     ขอท่านจงแสดงเหตุในข้อนั้นให้โยมหายสงสัยเถิด.   พระ</p><p>นาคเสนเถระถวายพระพรว่า  มหาบพิตร  หมื่นโลกธาตุนี้  ธารไว้ได้ซึ่งพระ</p><p>พุทธเจ้าเพียงพระองค์เดียว  ธารไว้ได้ซึ่งพระคุณของพระตถาคตองค์เดียว</p><p>เหมือนกัน  ถ้าองค์ที่สองพึงเสด็จอุบัติขึ้น  หมื่นโลกธาตุนี้ก็พึงธารไว้ไม่ได้</p><p>พึงหวั่นไหว  สั่นคลอน  น้อมไปโอนไป  เอียงไป  เรี่ยราย กระจัดกระจาย พิ-</p><p>นาศไปไม่พึงเข้าถึงการตั้งอยู่ได้ มหาบพิตร  เปรียบเสมือนเรือที่รับบุรุษไว้</p><p>ได้คนเดียว  เมื่อบุรุษคนหนึ่งขึ้นไป  เรือพึงตั้งอยู่ได้พอดี  ถ้าบุรุษคนที่สองซึ่ง</p><p>เป็นเช่นเดียวกันโดยอายุ  โดยสี  โดยวัย  โดยประมาณ  โดยอ้วนและผอมโดย</p><p>อวัยวะน้อยใหญ่เท่ากัน     และบุรุษนั้นพึงขึ้นสู่เรือลำนั้น  มหาบพิตร  เรือนั้น</p><p>จะพึงธารบุรุษทั้งสองนั้นไว้ได้หรือหนอ.  พระยามิลินท์ตรัสตอบว่า  ท่านผู้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 254</p><p>เจริญ  เรือนั้นพึงธารไว้ไม่ได้  พึงหวั่นไหว  สั่นคลอน  น้อมไป  โอนไป  เอียงไป  </p><p>เรี่ยรายกระจัดกระจายไป  พินาศไป  ไม่พึงเข้าถึงความตั้งอยู่ได้เลย  เรือนั้น-</p><p>พึงจมลงไปในน้ำแท้  ดังนี้.  พระนาคเสนถวายพระพรว่า  มหาบพิตร  ข้อนี้ก็</p><p>มีอุปมาฉันนั้นเหมือนกัน   หมื่นโลกธาตุนี้ธารพระพุทธเจ้าไว้ได้พระองค์</p><p>เดียว  ทั้งทรงคุณของพระตถาคตไว้ได้พระองค์เดียวเท่านั้น  ถ้าพระพุทธเจ้า</p><p>องค์ที่สองพึงอุบัติขึ้น  หมื่นโลกธาตุนี้ก็ธารไว้ไม่ได้  ฯลฯ  ไม่พึงเข้าถึงความ</p><p>ตั้งอยู่ได้  มหาบพิตร  อีกนัยหนึ่ง  เปรียบเสมือนบุรุษผู้มีความสุขพึงบริโภค</p><p>โภชนะตามความต้องการ    คือ  เมื่อหิวก็บริโภคเต็มแค่คอ  (เต็มอิ่ม)</p><p>บุรุษนั้น   ก็เอิบอิ่มแน่นท้อง  อึดอัด  ง่วงเหงาเกิดตัวแข็งแค่คอ  (เต็มอิ่ม)</p><p>การบริโภคนั้น  ในวันรุ่งขึ้นก็บริโภคโภชนะเพียงเท่านั้น  มหาบพิตร</p><p>บุรุษนั้นจัดว่าเป็นผู้มีความสุขได้หรือไม่  ดังนี้.  พระยามิลินท์ตรัสตอบว่า  ท่าน</p><p>ผู้เจริญ   บุรุษนั้นบริโภคคราวเดียวไม่พึงตายได้   ดังนี้.     พระนาคเสนถวาย</p><p>พระพรว่า  มหาบพิตร  ข้อนี้ก็ฉันนั้นเหมือนกันแล  หมื่นโลกธาตุนี้ธารพระ</p><p>พุทธเจ้าไว้ได้พระองค์เดียว  ฯลฯ  ไม่พึงเข้าถึงความตั้งอยู่ได้เลย  ดังนี้.   พระ</p><p>ยามิลินท์ตรัสว่า    พระนาคเสนผู้เจริญ    แผ่นดินย่อมไหวด้วยธรรมที่</p><p>หนักยิ่ง  อย่างไรหนอ.  พระนาคเสนถวายพระพรว่า   มหาบพิตร  ในโลก</p><p>นี้เกวียน  ๒  เล่มบรรจุด้วยรัตนะจนเต็ม  จนเสมอปาก  คนทั้งหลายก็พากันขน</p><p>เอารัตนะของเกวียนเล่มหนึ่งมาเกลี่ยไว้ในเกวียนอีกเล่มหนึ่ง   มหาบพิตร</p><p>เกวียนเล่มนั้นจะพึงธารรัตนะของเกวียนทั้งสองเล่มนั้นไว้ ได้หรือไม่  ดังนี้.</p><p>พระยามิลินท์   ตรัสว่า  ท่านผู้เจริญ  เกวียนนั้นย่อมธารไว้ได้แน่   คุม</p><p>ของเกวียนนั้นพึงไหว้บ้าง  กำของเกวียนนั้นพึงหักไปบ้าง  เพลาของเกวียน</p><p>นั้นพึงหักไปบ้าง   ดังนี้.  พระนาคเสนทูลถามว่า  เกวียนย่อมหักไปด้วย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 255</p><p>การเขนรัตนะที่มากเกินไปใช่หรือไม่.     พระยามิลินท์ตรัสตอบว่า   ใช่   </p><p>แล้ว  ท่านผู้เจริญ  ดังนี้.  พระนาคเสนถวายพระพรว่า  มหาบพิตร  ข้อนี้ก็มี </p><p>อุปไมยฉันนั้น  เหมือนกันแล    แผ่นดินย่อมหวั่นไหวด้วยธรรมะที่หนักยิ่ง.</p><p>อีกอย่างหนึ่ง  มหาบพิตร   เหตุนี้เป็นอันรวมลงในการแสดงพระกำลังของ</p><p>พระพุทธเจ้า     ขอพระองค์โปรดสดับเหตุอันสมควรอย่างอื่นในการแสดง</p><p>กำลังของพระพุทธเจ้านั้น  เพราะเหตุอันใดพระสัมมาสัมพุทธเจ้า  ๒ พระ</p><p>องค์จึงไม่ทรงอุบัติขึ้นในขณะเดียวกัน  ถ้าพระสัมมาสัมพุทธเจ้าสองพระองค์</p><p>พึงเสด็จอุบัติขึ้นในขณะเดียวกันไซร้  การทะเลาะวิวาทแม้ของบริษัทพึง</p><p>บังเกิดขึ้น มนุษย์ทั้งหลายก็จะเป็นสองฝักสองฝ่ายโดยกล่าวว่า  พระพุทธเจ้า</p><p>ของพวกท่าน   พระพุทธเจ้าของพวกเรา   ดังนี้    มหาบพิตร  เปรียบเสมือน</p><p>บริษัทของอำมาตย์ผู้มีกำลังสองคนพึงเกิดการวิวาทกัน    คนเหล่านั้นก็จะ</p><p>เป็นสองฝักสองฝ่าย  โดยกล่าวว่า  อำมาตย์ของพวกท่าน  อำมาตย์ของ</p><p>พวกเรา  ดังนี้  ฉันใด  มหาบพิตร  ข้อนี้ก็ฉันนั้นเหมือนกันแล  ถ้าหากว่าพระ</p><p>สัมมาสัมพุทธเจ้า ๒ พระองค์พึงเสด็จอุบัติขึ้นในขณะเดียวกันไซร้   ความ</p><p>วิวาทของบริษัทพังบังเกิดขึ้นได้    และมนุษย์ทั้งหลายก็จะเป็นสองฝักสอง</p><p>ฝ่าย  โดยกล่าวว่า  พระพุทธเจ้าของพวกท่าน  พระพุทธเจ้าของพวกเรา</p><p>ดังนี้  ของพระองค์โปรดได้สดับเหตุข้อที่  ๑  นี้  ด้วยเหตุอันใดพระสัมมา-</p><p>สัมพุทธเจ้า  ๒  พระองค์  จึงไม่ทรงอุบัติขึ้นในขณะเดียวกัน  ขอพระองค์</p><p>โปรดสดับเหตุอันยิ่งแม้อย่างอื่น   ด้วยเหตุอันใด   พระสัมมาสัมพุทธเจ้าสอง</p><p>พระองค์ไม่ทรงอุบัติขึ้นในขณะเดียวกัน   มหาบพิตร  ถ้าพระสัมมาสัม-</p><p>พุทธเจ้า  ๒  พระองค์พึงอุบัติขึ้นในขณะเดียวกัน  คำว่า  พระพุทธเจ้าเป็นผู้</p><p>เลิศ  ก็ย่อมเป็นคำผิด  คำว่า  พระพุทธเจ้าเป็นผู้เจริญที่สุด  คำว่าพระพุทธเจ้า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 256</p><p>เป็นผู้ประเสริฐที่สุด   คำว่า  พระพุทธเจ้าเป็นผู้วิเศษที่สุด คำว่า  พระพุทธ   </p><p>เจ้าเป็นผู้สูงสุด   คำว่า  พระพุทธเจ้าเป็นผู้ประเสริฐ   คำว่า    พระพุทธเจ้า</p><p>ไม่มีผู้เสมอ  คำว่า   พระพุทธเจ้าหาผู้เสมอเหมือนมิได้  คำว่า พระพุทธเจ้า</p><p>ไม่มีผู้เสมอเหมือน     คำว่า      พระพุทธเจ้าหาบุคคลเปรียบมิได้      คำว่า</p><p>พระพุทธเจ้าไม่มีบุคคลเปรียบดังนี้     พึงเป็นคำผิด   มหาบพิตร    ขอพระ</p><p>องค์โปรดทรงยอมรับเหตุที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าสองพระองค์ ไม่ทรงอุบัติ</p><p>ในขณะเดียวกัน  โดยผล  (ที่นำมาถวายวิสัชนาแล้ว)  อีกอย่างหนึ่ง  มหา- </p><p>บพิตร       ข้อที่พระพุทธเจ้าพระองค์เดียวย่อมทรงอุบัติขึ้นในโลกนี้   เป็น</p><p>สภาพตามปกติของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย.   ถามว่า   เพราะเหตุไร.  ตอบว่า</p><p>เพราะคุณของพระสัพพัญญูพุทธเจ้าทั้งหลายมีเหตุใหญ่  มหาบพิตร  คุณ</p><p>อันประเสริฐอย่างใหญ่หลวงอื่นนั้นก็มีข้อเดียวเท่านั้น    มหาบพิตร  แผ่นดิน</p><p>ใหญ่นั้นมีผืนเดียวเท่านั้น  สาครใหญ่มีสายเดียวเท่านั้น  ภูเขาสิเนรุยอดแห่ง</p><p>ภูเขาใหญ่ประเสริฐที่สุดก็มีลูกเดียวเท่านั้น  อากาศใหญ่มีแห่งเดียวเท่านั้น</p><p>ท้าวสักกะผู้ใหญ่มีองค์เดียวเท่านั้น    พระพรหมผู้ใหญ่มีองค์เดียวเท่านั้น</p><p>พระตถาคตอรหันตสัมพุทธเจ้าผู้ใหญ่ก็มีพระองค์เดียวเท่านั้น  พระ-</p><p>องค์เสด็จอุบัติขึ้นในที่ใด  ในที่นั้นก็ไม่มีโอกาสแก่พระพุทธเจ้าทั้งหลาย</p><p>องค์อื่น   ฉะนั้น   พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์เดียวเท่านั้น</p><p>ย่อมอุบัติขึ้นในโลก   ดังนี้.  พระยามิลินท์ได้ตรัสว่า   ข้าแต่พระนาคเสน</p><p>ผู้เจริญ   พระคุณเจ้าได้กล่าวแก้ปัญหาแจ่มแจ้งดีแล้ว  ด้วยอุปมาอุปไมย</p><p>ทั้งหลาย.</p><p>         สองบทว่า   <strong>ธมฺมสฺส    จ  อนุธมฺม</strong>   ความว่า   ปฏิปทาอันเป็นส่วน</p><p>เบื้องต้นอันเป็นธรรมสมควรแก่โลกุตตรธรรม  ๙  อย่าง  บทว่า  <strong>สหธมฺมิโก</strong></p><p>คือ   การโต้ตอบซึ่งมีเหตุ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 257</p><p>         บทว่า  <strong>อายสฺมา   อุทายิ</strong>  ความว่า  พระเถระชื่ออุทายีมี  ๓  องค์  </p><p>คือ  <strong>พระโลฬฺทายี  ๑  กาฬุทายี  ๑  มหาอุทายี  ๑</strong>  ในที่นี้ประสงค์เอามหา-</p><p>อุทายี.  ได้ยินว่า  เมื่อท่านพระมหาอุทายีนั้นฟังพระสูตรนี้ตั้งแต่ต้นจนจบ</p><p>ปีติมีวรรณะ  ๕  เกิดขึ้นในภายใน  ย่อมแผ่ไปตั้งแต่หลังเท้าขึ้นไปสู่กระ-</p><p>หม่อม  ตั้งแต่กระหม่อม  แผ่ลงมายังหลังเท้า  แต่ข้างทั้งสองมารวามลง</p><p>ในท่ามกลาง  ตั้งแต่ท่ามกลางก็แผ่ไปโดยข้างทั้งสอง.  พระมหาอุทายีนั้น</p><p>อันปีติถูกต้องทั่วสรีระ  เมื่อจะกล่าวคุณของพระทศพลด้วยโสมนัสอันมีกำลัง</p><p>จึงกล่าวคำเป็นต้นว่า  <strong>อจฺฉริย  ภนฺเต</strong>  ดังนี้เป็นต้น.   ความเป็นผู้หมด</p><p>ตัณหา  ชื่อว่า  ความเป็นผู้มักน้อย.  ความพอใจด้วยอาการ  ๓ อย่างในปัจจัย  ๔</p><p>ชื่อว่า  ความเป็นผู้สันโดษ.  ความขัดเกลากิเลสทุกอย่างชื่อ  ความเป็นผู้ขัด</p><p>เกลา.  บทว่า  <strong>ยตฺร  หิ  นาม</strong>  คือ  โย  หิ  นาม.  บทว่า  <strong>น  อตฺตาน  ปาตุกริสฺสติ</strong></p><p>ความว่า  ไม่ทรงกระทำคุณของพระองค์ให้ปรากฏ.   บทว่า  <strong>ปฏาก  ปริหเร-</strong></p><p><strong>ยฺยุ</strong>  ความว่า  พวกอัญญเดียรถีย์ปริพาชกทั้งหลายเมื่อจะกล่าวว่า  ใครเป็นผู้</p><p>เช่นเดียวกันกับเรามีไหม  ดังนี้   ก็ยกธงแผ่นผ้าขึ้นเที่ยวไปยังเมืองนาลัน-  </p><p>ทา.  ด้วยหลายบทว่า  <strong>ปสฺสโข  ตฺว  อุทายี  ตถาคตสฺส  อปฺปิจฺฉตา</strong>  นี้  พระ</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าตรัสรับคำของพระเถระว่า  ดูก่อนอุทายี  เธอจงดูตถาคต</p><p>มีความมักน้อยเช่นใด.   หากมีคำถามว่า  เพราะเหตุไร  พระตถาคตจึง</p><p>ไม่ทรงกระทำพระองค์ให้ปรากฏ  ทั้งไม่ตรัสคุณของพระองค์.   พึงตอบว่า</p><p>ไม่ตรัสก็หาไม่   พระองค์ไม่ตรัสคำที่ควรตรัส   ด้วยคุณมีความเป็นผู้</p><p>ปรารถนาน้อยเป็นต้น  เพราะเหตุแห่งลาภมีจีวรเป็นต้น.   ด้วยเหตุนั้น</p><p>พระองค์จึงตรัสคำเป็นต้นว่า  ดูก่อนอุทายี   เธอจงดูความปรารถนาน้อยของ</p><p>ตถาคต.  ก็พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอาศัยสัตว์ผู้ที่จะตรัสรู้ตรัสไว้ด้วยอำ-</p><p>นาจเวไนยสัตว์.   เหมือนอย่างที่พระองค์ตรัสไว้ว่า </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 258</p><p>         <strong>อาจารย์ของเราไม่มี  บุคคลผู้เช่นกับเราก็ไม่มี     บุคคลผู้</strong></p><p><strong>เปรียบด้วยเราย่อมไม่มี   ในโลกพร้อมทั้งเทวโลก.</strong>  </p><p>         คาถาก็ดี  พระสูตรก็ดี  เป็นอันมากที่เป็นเครื่องแสดงพระคุณของ</p><p>พระตถาคตก็ควรให้พิสดาร  อย่างนี้.</p><p>         บทว่า  <strong>อภิกฺขณ  ภาเสยฺยาสิ</strong>  คือ  เธอพึงกล่าวบ่อย ๆ. อธิบายว่า</p><p>อย่าได้กล่าวในเวลาเที่ยวเป็นต้น  เพราะคิดว่า  เราได้กล่าวในเวลาเช้าแล้ว</p><p>หรืออย่าได้กล่าวในวันมะรืนนี้เป็นต้น   เพราะคิดว่า  เราได้กล่าวในวันนี้</p><p>แล้ว.</p><p>         บทว่า  <strong>ปเวเทสิ</strong>  คือ  กล่าวแล้ว.   สองบทว่า  <strong>อิมสฺส   เวยฺยากรณสฺส</strong></p><p>ความว่า   พระสูตรนี้ท่านกล่าวว่า  ไวยากรณ์  เพราะไม่มีคาถา.   คำว่า</p><p><strong>อธิวจน</strong>  คือ  ชื่อ.  ก็คำนี้  พระสังคีติกาจารย์ตั้งบทไว้ตั้งแต่  คำว่า  <strong>อิติ  หิท.</strong></p><p>คำที่เหลือในทุก ๆ บท  มีเนื้อความชัดเจนแล้วแท้ฉะนี้แล.</p><p>         จบ  พรรณนาความของสัมปสาทนียสูตร  ในอรรถกถาทีฆนิกาย  ชื่อ</p><p>ว่าสุมังคลวิลาสินี   ด้วยประการฉะนี้.</p><p>                       <em>จบ   อรรถกถาสัมปสาทนียสูตร  ที่  ๕</em>  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 259</p><p>                        <strong>๖.  ปาสาทิกสูตร</strong></p><p> </p><p>      <strong>เรื่องนิคัณฐนาฏบุตรถึงแก่กรรม</strong>  </p><p>         [๙๔]   ข้าพเจ้า  (พระอานนทเถระเจ้า)  ได้สดับมาอย่างนี้</p><p>         สมัยหนึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ  ปราสาทในสวนอัม-</p><p>พวันของพวกศากยะ  มีนามว่า  เวธัญญา    ในแคว้นสักกะ.  ก็สมัยนั้น</p><p>นิคัณฐนาฏบุตร  ได้ถึงแก่กรรมที่เมืองปาวา  ไม่นานนัก.  เพราะนิคัณฐ-</p><p>นาฏบุตรนั้นได้ถึงแก่กรรม   พวกนิครณฐ์  จึงแตกกัน  ได้แตกแยกกัน</p><p>เป็นสองฝ่าย  เกิดบาดหมางกัน  ทะเลาะกัน  วิวาทกันขึ้น  ทิ่มแทงกันและ</p><p>กันด้วยหอกคือปากอยู่ว่า  ท่านไม่รู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้  เรารู้ทั่วถึงธรรมวินัย</p><p>นี้  ท่านจักรู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้ได้อย่างไร  ท่านเป็นผู้ปฏิบัติผิด  ข้าพเจ้าปฏิบัติ</p><p>ถูก  ถ้อยคำของข้าพเจ้าเป็นประโยชน์  ของท่านไม่เป็นประโยชน์  คำที่ควร</p><p>จะกล่าวก่อน  ท่านกลับกล่าวภายหลัง  คำที่ควรจะกล่าวภายหลัง  ท่านกลับ</p><p>กล่าวก่อน  สิ่งที่ท่านช่ำชองได้ผันแปรไปแล้ว  ข้าพเจ้าจับผิดวาทะของท่านได้</p><p>แล้ว  ข้าพเจ้าข่มท่านได้แล้ว  ท่านจงถอนวาทะเสีย  หรือจงแก้ไขเสีย  ถ้า</p><p>สามารถ.  เห็นจะมีแต่ความตายเท่านั้น  จะเป็นไปในพวกอันเตวาสิกของนิ-</p><p>ตัณฐนาฏบุตร.  พวกสาวกของนิคัณฐนาฏบุตรเหล่าใดที่เป็นคฤหัสถ์นุ่งขาว</p><p>ห่มขาว  พวกสาวกเหล่านั้นมีอาการเบื่อหน่าย  คลาดความรัก  รู้สึกท้อถอยใน</p><p>พวกอันเตวาสิกของนิคัณฐนาฏบุตร  โดยเหตุที่ธรรมวินัยที่นิคัณฐนาฏบุตร</p><p>กล่าวไว้ไม่ดี  ประกาศไว้ไม่ดี  ไม่เป็นธรรมวินัย   ที่นำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 260</p><p>ได้  ไม่เป็นไปเพื่อความสงบ  มิใช่ธรรมวินัยอันพระสัมมาสัมพุทธะประกาศ    </p><p>ไว้    เป็นธรรมวินัยที่ถูกทำลายเสียแล้ว  เป็นธรรมวินัยอันไม่มีที่พึ่งอาศัย.  </p><p>         [๙๕]   ครั้งนั้น  พระจุนทสมณุเทสจำพรรษาอยู่ในเมืองปาวาได้</p><p>เข้าไปหาท่านพระอานนทเถระซึ่งอยู่ในสามคาม      ครั้นเข้าไปหาแล้วได้</p><p>กราบไหว้ท่านพระอานนทเถระเจ้าแล้วนั่ง  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.   ครั้น  </p><p>แล้วได้กล่าวกะท่านพระอานนทเถระเจ้าว่า  ข้าแต่พระคุณเจ้า  นิคัณฐ-</p><p>นาฎบุตร ได้ถึงแก่กรรมเสียแล้วที่เมืองปาวา  เมื่อไม่นานมานี้  เพราะนิคัณฐ-</p><p>นาฏบุตรถึงแก่กรรม   พวกนิครณฐ์แตกกัน   เกิดแยกเป็นสองพวก  ฯลฯ</p><p>โดยเหตุที่ธรรมวินัยที่นิคัณฐนาฏบุตรกล่าวไว้ไม่ดี   ประกาศไว้ไม่ดี   ไม่</p><p>เป็นธรรมวินัยที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ได้   ไม่เป็นไปเพื่อความสงบ</p><p>ไม่ใช่ธรรมวินัยที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้  เป็นธรรมวินัยที่ถูกทำ</p><p>ลายเสียแล้ว  เป็นธรรมวินัยไม่มีที่พึ่งอาศัย.      เมื่อพระจุนทสมณุเทสกล่าว</p><p>อย่างนี้แล้ว  ท่านพระอานนท์ได้กล่าวกะพระจุนทสมณเทสว่า  ดูก่อนอาวุโส</p><p>จุนทะ  มีมูลเหตุแห่งถ้อยคำนี้  เพื่อเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า  อาวุโสจุนทะมา</p><p>เถิด  เราจักเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า  ณ  ที่ประทับ  แล้วพึงกราบทูล</p><p>เรื่องนี้   แด่พระผู้มีพระภาคเจ้า.    พระจุนทาสมณุเทสรับคำของท่าน</p><p>พระอานนทเถระเจ้าแล้ว.</p><p>         ครั้งนั้น  ท่านพระอานนทเถระเจ้า  และพระจุนทสมณุเทส  ได้</p><p>พากันเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า   ถึงที่ประทับ  ได้กราบถวายบังคม</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วจึงนั่ง  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.   ท่านพระอานนท- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 261</p><p>เถระเจ้า  ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระ     </p><p>จุนทสมณุเทสนี้ได้บอกว่า  นิคัณฐนาฏบุตรได้ถึงแก่กรรมเสียแล้ว  เมื่อไม่</p><p>นานมานี้    เพราะนิคัณฐนาฏบุตรถึงแก่กรรม    พวกนิครณฐ์แตกกัน   เกิด</p><p>แยกเป็นสองพวก  ฯลฯ   โดยเหตุที่ธรรมวินัยที่นิคัณฐนาฏบุตรกล่าวไว้</p><p>ไม่ดี  ประกาศไว้ไม่ดี   ไม่เป็นธรรมวินัยที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์</p><p>ได้  ไม่เป็นไปเพื่อความสงบ   ไม่ใช่ธรรมวินัยที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะ</p><p>ประกาศไว้     เป็นธรรมวินัยที่ถูกทำลายเสียแล้ว     เป็นธรรมวินัยไม่มีที่พึ่ง</p><p>พาอาศัย.</p><p>         <strong>ว่าด้วยธรรมวินัยที่กล่าวไว้ไม่ดี</strong></p><p>         [๙๖]   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า   ดูก่อนจุนทะ    ข้อนี้ย่อมเป็น</p><p>อย่างนั้น  ในธรรมวินัยที่ศาสดากล่าวไว้ไม่ดี  ประกาศไว้ไม่ดี  ไม่เป็นธรรม-</p><p>วินัยที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้  ไม่เป็นไปเพื่อความสงบ  ไม่ใช่</p><p>ธรรมวินัยที่สัมมาสัมพุทธะประกาศไว้.  ดูก่อนจุนทะ  ศาสดาในโลกนี้ไม่</p><p>เป็นสัมมาสัมพุทธะ  และธรรมก็เป็นธรรมที่ศาสดานั้นกล่าวไว้ไม่ดี.  ประกาศ</p><p>ไว้ไม่ดี  ไม่เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้  ไม่เป็นไปเพื่อ</p><p>ความสงบ  ไม่ใช่ธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้ และ  สาวก</p><p>ไม่เป็นผู้ปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรมในธรรมนั้นอยู่       ไม่เป็นผู้ปฏิบัติ</p><p>ชอบ   ไม่เป็นผู้ประพฤติตามธรรม   และประพฤติหลีกเลี่ยงจากธรรม</p><p>นั้น      สาวกนั้นควรที่ใคร ๆ  จะกล่าวได้อย่างนี้ว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ</p><p>เป็นลาภของท่าน  ท่านได้ดีแล้ว  ศาสดาของท่านไม่เป็นสัมมาสัมพุทธะ</p><p>และธรรมก็เป็นธรรมที่ศาสดานั้นกล่าวไว้ไม่ดี  ประกาศไว้ไม่ดี  ไม่เป็น</p><p>ธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้   ไม่เป็นเพื่อความสงบ ไม่ใช่</p><p>   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 262</p><p>ธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้   แต่ท่านไม่เป็นผู้ปฏิบัติธรรม สม   </p><p>ควรแก่ธรรมในธรรมนั้นอยู่ไม่เป็นผู้ปฎิบัติชอบไม่เป็นผู้ประพฤติตามธรรม</p><p>และประพฤติหลีกเลี่ยงจากธรรมนั้น.  ดูก่อนจุนทะ  ด้วยเหตุนี้แล  มีศาสดา</p><p>ก็เป็นผู้ควรถูกติเตียนในธรรมนั้น  แม้ธรรมก็ควรถูกติเตียน  แต่สาวกควรได้</p><p>รับการสรรเสริญในธรรมนั้นอย่างนี้.   ดูก่อนจุนทะ ผู้ใดแลพึงกล่าวกะสาวก</p><p>เห็นปานนั้นอย่างนี้ว่า  ท่านจงปฏิบัติตามธรรมที่ศาสดาของท่านแสดงไว้แล้ว</p><p>บัญญัติไว้แล้วเถิด.  ผู้ที่ชักชวน  ผู้ที่ถูกชักชวน  และผู้ที่เขาชักชวนแล้ว  ปฏิ-</p><p>บัติเพื่อความเป็นอย่างนั้น    คนทั้งหมดนั้นจะประสบสิ่งที่ไม่ใช่บุญ  เป็น</p><p>อันมาก.  ข้อนั้นเพราะเหตุไร.  ดูก่อนจุนทะ  เพราะว่า  ข้อนี้ย่อมมีในธรรม</p><p>วินัย   ที่ศาสดากล่าวไว้ไม่ดี  ประกาศไว้ไม่ดี    ไม่เป็นธรรมวินัยที่จะนำผู้</p><p>ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้  ไม่เป็นไปเพื่อความสงบ  มิใช่ธรรมวินัยที่</p><p>พระสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้อย่างนี้แล.</p><p>         [๙๗]  ดูก่อนจุนทะ  อนึ่ง   ศาสดาในโลกไม่เป็นสัมมาสัมพุทธะ</p><p>และธรรมเป็นธรรมที่ศาสดานั้นกล่าวไว้ไม่ดี   ประกาศไว้ไม่ดี  ไม่เป็นธรรม</p><p>ที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้  ไม่เป็นไปเพื่อความสงบ  มิใช่ธรรม</p><p>ที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้  และสาวกก็เป็นผู้ปฏิบัติธรรมสมควร</p><p>แก่ธรรมในธรรมนั้นอยู่  เป็นผู้ปฏิบัติชอบ  เป็นผู้ประพฤติตามธรรา   ย่อม</p><p>ยึดถือประพฤติธรรมนั้น   สาวกนั้นควรที่ใคร ๆ  จะพึงกล่าวอย่างนี้ว่า  ดู</p><p>ก่อนอาวุโส  ไม่เป็นลาภของท่าน   ท่านได้ไม่ดีแล้ว  และศาสดาของท่าน</p><p>ก็ไม่เป็นสัมมาสัมพุทธะ  และธรรมก็เป็นธรรมที่ศาสดากล่าวไว้ไม่ดี  ประ-</p><p>กาศไว้ไม่ดี  ไม่เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติ  ให้ออกไปจากทุกข์ได้  ไม่เป็นไป</p><p>เพื่อความสงบ  มิใช่ธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้  ทั้งตัวท่าน</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 263</p><p>ก็เป็นผู้ปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม  เป็นผู้ปฏิบัติชอบ  เป็นผู้ปฏิบัติตามธรรม  </p><p>ย่อมยึดถือประพฤติธรรมนั้น.  ดูก่อนจุนทะ  ด้วยเหตุดังนี้แล  แม้ศาสดาก็</p><p>เป็นผู้ควรถูกติเตียนในธรรมนั้น  แม้ธรรมก็ควรถูกติเตียน  แม้สาวกก็เป็น</p><p>ผู้ควรถูกติเตียนในธรรมนั้นอย่างนี้.  ดูก่อนจุนทะ  ผู้ใดพึงกล่าวกะสาวก</p><p>เห็นปานนั้นอย่างนี้ว่า  ท่านเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อธรรมอันควรรู้  จักยังธรรมที่ควร</p><p>รู้ให้สำเร็จได้โดยแท้.  ผู้ที่สรรเสริญ  ผู้ที่รับสรรเสริญ  และผู้ที่ได้รับสรร-</p><p>เสริญแล้ว  ปรารภความเพียรโดยประมาณยิ่ง  คนทั้งหมดนั้น  ย่อมประสบ</p><p>สิ่งที่ไม่ใช่บุญเป็นอันมาก.   ข้อนั้นเพราะเหตุไร.  ดูก่อนจุนทะ  เพราะว่า</p><p>ข้อนี้ย่อมมีในธรรมวินัยมีศาสดากล่าวไว้ไม่ดี  ประกาศไว้ไม่ดี ไม่เป็นธรรม</p><p>วินัยที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้  ไม่เป็นไปเพื่อความสงบ  มิใช่</p><p>ธรรมวินัยที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้อย่างนี้แล.</p><p>         [๙๘]  ดูก่อนจุนทะ  อนึ่ง  ศาสดาในโลกนี้  เป็นสัมมาสัมพุทธะ</p><p>และธรรมก็เป็นธรรมอันศาสดานั้นกล่าวไว้ดีแล้ว  ประกาศไว้ดีแล้ว  เป็น</p><p>ธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้เป็นไปเพื่อความสงบ  เป็นธรรม</p><p>ที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้  แต่สาวกไม่เป็นผู้ปฏิบัติธรรมสมควร</p><p>แก่ธรรมในธรรมนั้นอยู่  ไม่เป็นผู้ปฏิบัติชอบ  ไม่เป็นผู้ประพฤติตามธรรม</p><p>และย่อมประพฤติหลีกเลี่ยงจากธรรมนั้น  สาวกนั้นควรจะกล่าวอย่างนี้ว่า  ดู</p><p>ก่อนผู้มีอายุ  ไม่เป็นลาภของท่าน  ท่านได้ไม่ดีแล้วด้วยว่าศาสดาของท่าน  เป็น</p><p>สัมมาสัมพุทธะ  และธรรมก็เป็นธรรมที่ศาสดานั้นกล่าวไว้ดีแล้ว  ประกาศไว้</p><p>ดีแล้ว  เป็นธรรมที่จำนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้ เป็นไปเพื่อความ</p><p>สงบ  เป็นธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้   แต่ว่าตัวท่านไม่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 264</p><p>เป็นผู้ปฏิบัติธรรม สมควรแก่ธรรมในธรรมนั้นอยู่  ไม่เป็นผู้ปฏิบัติชอบ  ไม่   </p><p>เป็นผู้ประพฤติตามธรรม และย่อมประพฤติหลีกเลี่ยงจากธรรมนั้น.  ด้วยเหตุ</p><p>ดังนี้แล   ดูก่อนจุนทะ   แม้ศาสดาก็ควรได้รับการสรรเสริญในธรรมนั้น   แม้ </p><p>ธรรมก็ควรได้รับการสรรเสริญ  แต่ว่า  สาวกควรได้รับการติเตียนในธรรมนั้น</p><p>อย่างนี้.   ดูก่อนจุนทะ   ผู้ได้แลพึงกล่าวกะสาวกเห็นปานนั้นอย่างนี้ว่า  ท่าน</p><p>จงปฏิบัติธรรมที่ศาสดาของท่านแสดงไว้แล้ว  บัญญัติไว้แล้วเถิด.  ผู้ที่ชักชวน  </p><p>ผู้ที่ถูกชักชวน   ผู้ที่ถูกชักชวนแล้วย่อมปฏิบัติเพื่อความเป็นอย่างนั้น   คนทั้ง</p><p>หมดนั้นจะประสบบุญเป็นอันมาก.     ข้อนั้นเพราะเหตุไร.    ดูก่อนจุนทะ </p><p>เพราะว่าข้อนี้มีอยู่ในธรรมวินัยที่พระศาสดากล่าวไว้ดีแล้ว   ประกาศไว้ดีแล้ว</p><p>เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้  เป็นไปเพื่อความสงบ  เป็น</p><p>ธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้อย่างนี้แล.</p><p>         [๙๙]  ดูก่อนจุนทะ  อนึ่ง    ศาสดาในโลกนี้เป็นสัมมาสัมพุทธะ </p><p>และธรรมก็เป็นธรรมที่ศาสดานั้นกล่าวไว้ดีแล้ว     ประกาศไว้ดีแล้ว    เป็น</p><p>ธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้  เป็นไปเพื่อความสงบ  เป็นธรรม</p><p>ที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้       ทั้งสาวกก็เป็นผู้ปฏิบัติธรรมสม-</p><p>ควรแก่ธรรมในธรรมนั้นอยู่     เป็นผู้ปฏิบัติชอบ   เป็นผู้ประพฤติตามธรรม</p><p>ย่อมยึดถือปฏิบัติธรรมนั้น         สาวกนั้นควรที่ใคร ๆ จะพึงกล่าวอย่างนี้ว่า</p><p>ดูก่อนผู้มีอายุ   เป็นลาภอย่างยิ่งของท่าน  ท่านได้ดีแล้ว  ด้วยว่า  ศาสดาของ</p><p>ท่าน.   ก็เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะ    ธรรมก็เป็นธรรมที่ศาสดานั้นกล่าวไว้ดี</p><p>แล้ว   ประกาศไว้ดีแล้ว          เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์</p><p>ได้   เป็นไปเพื่อความสงบ      เป็นธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศ          </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 265</p><p>ไว้     ทั้งตัวท่านก็เป็นผู้ปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรมในธรรมนั้นอยู่  เป็นผู้  </p><p>ปฏิบัติชอบเป็นผู้ประพฤติตามธรรม  ย่อมยึดถือประพฤติธรรมนั้น.  ดูก่อน</p><p>จุนทะ       ด้วยเหตุดังนี้แลแม้ศาสดาก็ควรได้รับความสรรเสริญในธรรมนั้น </p><p>แม้ธรรมก็ควรได้รับความสรรเสริญ   แม้สาวกก็ควรได้รับความสรรเสริญใน</p><p>ธรรมนั้นอย่างนี้.   ดูก่อนจุนทะ  ผู้ใดแลพึงกล่าวกะสาวกเห็นปานนั้นอย่าง</p><p>นี้ว่า    ท่านเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อธรรมอันควรรู้  จักยังธรรมอันควรรู้ให้สำเร็จ</p><p>ได้โดยแท้.   ผู้ที่สรรเสริญผู้ที่ได้รับสรรเสริญ    ผู้ที่ได้รับสรรเสริญแล้วย่อม</p><p>ปรารภความเพียรโดยประมาณยิ่ง  คนทั้งหมดนั้นจะประสบบุญเป็นอันมาก.</p><p>ข้อนั้นเพราะเหตุไร.    ดูก่อนจุนทะ     เพราะว่าข้อนี้ย่อมมีในธรรมวินัยที่</p><p>ศาสดากล่าวไว้ดีแล้ว  ประกาศไว้ดีแล้ว  เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไป</p><p>จากทุกข์ได้   เป็นไปเพื่อความสงบ   เป็นธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะ</p><p>ประกาศไว้อย่างนี้แล.</p><p>           <strong>ว่าด้วยกาลกิริยาของศาสดา</strong></p><p>         [๑๐๐]   ดูก่อนจุนทะ    ศาสดาผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะเกิด</p><p>ขึ้นแล้วในโลกนี้      และธรรมอันศาสดานั้นกล่าวไว้ดีแล้ว      ประกาศไว้ดี</p><p>แล้ว  เป็นธรรมที่นำปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้      เป็นไปเพื่อความสงบ  </p><p>เป็นธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้      แต่สาวกทั้งหลายของ</p><p>ศาสดานั้นเป็นผู้ไม่รู้แจ้งเนื้อความในสัทธรรม        และพรหมจรรย์     อัน</p><p>บริบูรณ์สิ้นเชิง  เป็นคำสอนอันศาสดาของสาวกเหล่านั้นทำให้แจ้งแล้ว</p><p>ทำให้ตื้นแล้ว   ทำให้มีบทรวบรวมไว้พร้อมแล้ว   ทำให้มีปาฏิหาริย์   ครั้นต่อมา</p><p>เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายประกาศไว้ด้วยดี   แก่สาวกเหล่านั้น    ครั้นต่อมา</p><p>ศาสดาของสาวกเหล่านั้นย่อมอันตรธานไป.    ดูก่อนจุนทะ     ศาสดาเห็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 266</p><p>ปานนั้น  ได้ถึงแก่กรรมเสียแล้ว   ทำให้สาวกเหล่านั้นเดือดร้อน.    ข้อนั้น </p><p>เพราะเหตุไร.   เพราะว่าศาสดาผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะได้เกิดแล้วใน  </p><p>โลก      และธรรมก็เป็นธรรมที่ศาสดานั้นกล่าวไว้ดีแล้ว     ประกาศไว้ดีแล้ว</p><p>เป็นธรรมที่นำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้      เป็นไปเพื่อความสงบเป็น</p><p>ธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้      แต่ว่าเราทั้งหลายไม่ได้เป็น</p><p>ผู้รู้แจ้งในเนื้อความในสัทธรรม          และพรหมจรรย์อันบริบูรณ์สิ้นเชิง</p><p>ไม่ได้เป็นคำสอนอันเราทั้งหลายทำให้แจ้งแล้ว       ทำให้ตื้นแล้ว    ทำให้</p><p>มีบทรวบรวมไว้พร้อมแล้ว      ทำให้มีปาฏิหาริย์    พอที่เทวดาและมนุษย์</p><p>ทั้งหลายประกาศไว้ด้วยดี  ครั้นต่อมาศาสดาของเราทั้งหลายย่อมอันตรธาน</p><p>ไป   ดูก่อนจุนทะ      ศาสดาเห็นปานนั้นแล     ได้ถึงแก่กรรมเสียแล้วทำ</p><p>สาวกเหล่านั้นเดือดร้อน.</p><p>         [๑๐๑]   ดูก่อนจุนทะ     อนึ่ง       ศาสดาผู้เป็นอรหันตสัมมา-</p><p>สัมพุทธะ  เกิดขึ้นแล้วในโลกนี้  และธรรมก็เป็นธรรมที่ศาสดา</p><p>นั้นกล่าวไว้แล้ว   เป็นธรรมที่ท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้</p><p>และสาวกทั้งหลายของศาสดานั้น         เป็นผู้รู้แจ้งเนื้อความในสัทธรรม</p><p>และสาวกทั้งหลายของศาสดานั้น   เป็นผู้รู้แจ้งเนื้อความในสัทธรรม</p><p>และพรหมจรรย์อันบริบูรณ์สิ้นเชิง   เป็นคำสอนอันศาสดานั้นทำให้แจ้ง</p><p>แล้ว  ทำให้ตื่นแล้ว   ทำให้มีบทรวบรวมไว้พร้อมแล้ว   ทำให้มีปาฏิหาริย์ </p><p>พอที่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายประกาศไว้ด้วยดี    แก่สาวกเหล่านั้น   ครั้น</p><p>ต่อมาศาสดาของสาวกเหล่านั้น   ย่อมอันตรธานไป.     ก่อนจุนทะ  ศาสดา</p><p>เห็นปานนี้แล   ได้ถึงแก่กรรมเสียแล้ว    ย่อมไม่ทำให้สาวกเหล่านั้นเดือด </p><p>ร้อน.       ข้อเพื่อเหตุไร.          เพราะว่าแม้ศาสดาผู้เป็นอรหันตสัมมา- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 267</p><p>สัมพุทธะ      ก็เกิดขึ้นแล้วในโลก  และธรรมก็เป็นธรรมที่ศาสดานั้นกล่าว</p><p>ไว้ดีแล้ว  ประกาศไว้ดีแล้ว   เป็นธรรมที่นำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้  </p><p>เป็นไปเพื่อความ          เป็นธรรมอันท่านผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้</p><p>และเราทั้งหลายก็เป็นผู้รู้แจ้งเนื้อความในในสัทธรรม  และพรหมจรรย์</p><p>อันบริบูรณ์สิ้นเชิง          ก็เป็นคำสอนอันเราทั้งหลายทำให้แจ้งแล้ว.     ทำ</p><p>ให้ตื้นแล้ว  ทำให้มีบทรวบรวมไว้พร้อมแล้ว  ทำให้มีปาฏิหาริย์  พอที่</p><p>เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายประกาศไว้ด้วยดี   ครั้นต่อมาศาสดาอันตรธานไป.</p><p>ดูก่อนจุนทะ  ศาสดาเห็นปานนั้น   ได้ถึงแก่กรรมเสียแล้ว ก็ไม่ทำให้สาวก</p><p>ทั้งหลายเดือดร้อน.</p><p>                     <strong>ว่าด้วยพรหมจรรย์</strong></p><p>         [๑๐๒]  ดูก่อนจุนทะ  แม้หากว่า  พรหมจรรย์ประกอบด้วยองค์</p><p>เหล่านี้  คือ  ศาสดาไม่เป็นเถระ  ไม่เป็นรัตตัญญู  ไม่เป็นผู้บวชนาน  ไม่</p><p>เป็นผู้ล่วงกาลผ่านวัย   พรหมจรรย์นั้นย่อมไม่บริบูรณ์ด้วยองค์นั้น.   ดูก่อน</p><p>จุนทะ   เมื่อใดแล    แม้หากว่า  พรหมจรรย์ประกอบด้วยองค์เหล่านี้   คือ</p><p>ศาสดาเป็นเถระ    เป็นรัตตัญญู  เป็นผู้บวชนาน    เป็นผู้ล่วงกาลผ่านวัย</p><p>เมื่อนั้น  พรหมจรรย์ย่อมบริบูรณ์ด้วยองค์นั้น.</p><p>         [๑๐๓]  ดูก่อนจุนทะ  แม้หากว่า   พรหมจรรย์ประกอบด้วยองค์</p><p>เหล่านี้  คือ ศาสดาเป็นเถระ  เป็นรัตตัญญู  เป็นผู้บวชนาน   เป็นผู้ล่วงกาล</p><p>ผ่านวัย  แต่ภิกษุทั้งหลายผู้เป็นสาวกของศาสดานั้น  ไม่เป็นเถระ  ไม่เป็น</p><p>ผู้ฉลาด  ไม่เป็นผู้ได้รับแนะนำ  ไม่เป็นผู้แกล้วกล้า   และบรรลุธรรม</p><p>อันเกษมจากโยคะ  ไม่สามารถกล่าวพระสัทธรรมได้  ไม่สามารถแสดง</p><p>ธรรมให้มีปาฏิหาริย์  ข่มขี่ปรัปปวาทอันเกิดขึ้นแล้วได้ด้วยดี   โดยชอบธรรม </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 268</p><p>พรหมจรรย์นั้นย่อมไม่บริบูรณ์ด้วยองค์นั้น.    ดูก่อนจุนทะ   เมื่อใดแล   แม้ </p><p>หากว่า พรหมจรรย์ประกอบด้วยองค์เหล่านี้   คือ  ศาสดาเป็นเถระ  เป็นรัต- </p><p>ตัญญู  ผู้เป็นบวชนาน  เป็นผู้ล่วงกาลผ่านวัย  และภิกษุทั้งหลายผู้เป็น</p><p>สาวกของศาสดานั้น   ก็เป็นเถระ  เป็นผู้ฉลาด   เป็นผู้ได้รับแนะนำ   เป็น</p><p>ผู้แกล้วกล้า   และเป็นผู้บรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะแล้ว   สามารถกล่าวสัท-</p><p>ธรรมได้โดยชอบ  สามารถแสดงธรรมให้มีปาฎิหาริย์  ข่มขี่ปรัปปวาทที่เกิด</p><p>ขึ้นแล้วได้ด้วยดี  โดยชอบธรรม   อย่างนี้  เมื่อนั้น  พรหมจรรย์ย่อมบริบูรณ์</p><p>ด้วยองค์นั้น.                                                                           </p><p>         [๑๐๔]   ดูก่อนจุนทะ   แม้หากว่า   พรหมจรรย์ประกอบด้วยองค์</p><p>เหล่านี้   คือศาสดาเป็นเถระ  เป็นรัตตัญญู  เป็นผู้บวชนาน   เป็นผู้ล่วงกาล</p><p>ผ่านวัย  และภิกษุทั้งหลายผู้เป็นสาวกของศาสดานั้นก็เป็นเถระ  เป็นผู้ฉลาด</p><p>เป็นผู้ได้รับแนะนำแล้ว    เป็นผู้แกล้วกล้า    เป็นผู้บรรลุธรรมอันเกษมจาก</p><p>โยคะแล้ว     สามารถกล่าวสัทธรรมได้โดยชอบ     สามารถแสดงธรรมให้มี</p><p>ปาฏิหาริย์ ข่มขี่ปรัปปวาทอันเกิดขึ้นแล้วได้ด้วยดี  โดยชอบธรรม  แต่ภิกษุ</p><p>ทั้งหลายที่เป็นสาวกของศาสดานั้นที่เป็นผู้ปานกลางไม่มี.       และภิกษุทั้ง </p><p>หลายผู้เป็นสาวกผู้ปานกลางถึงจะมีอยู่.      แต่ภิกษุทั้งหลายผู้เป็นสาวกของ</p><p>ศาสดานั้นที่เป็นผู้ใหม่ไม่มี    และภิกษุณีทั้งหลายผู้เป็นสาวิกาของศาสดา</p><p>นั้นเป็นผู้ใหม่ถึงจะมีอยู่   แต่ภิกษุณีทั้งหลายผู้เป็นสาวิการของศาสดานั้น</p><p>ที่เป็นเถรีถึงจะไม่มี         และภิกษุณีทั้งหลายที่เป็นสาวิกาของศาสดานั้นที่</p><p>เป็นเถรีถึงจะมีอยู่           แต่ภิกษุณีทั้งหลายผู้เป็นสาวิกาของศาสดานั้นที่</p><p>เป็นเถรีถึงจะมีอยู่   แต่ภิกษุทั้งหลายผู้เป็นสาวิกาของศาสดานั้นที่</p><p>เป็นผู้ปานกลางไม่มี   และภิกษุณีทั้งหลายผู้เป็นสาวิกาของศาสดานั้นที่</p><p>เป็นผู้  ปานกลางมีอยู่  แต่ภิกษุณีทั้งหลายผู้เป็นสาวิกาของศาสดานั้นที่เป็นผู้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 269</p><p>ใหม่ไม่มี   และภิกษุณีทั้งหลายผู้เป็นสาวิกาของศาสดานั้น  ที่เป็นผู้ใหม่ถึง   </p><p>จะมีอยู่แต่อุบาสกทั้งหลายผู้เป็นสาวกของศาสดานั้น.     ที่เป็นคฤหัสถ์นุ่งขาว</p><p>ห่มขาวประพฤติพรหมจรรย์ไม่มี       และอุบาสกทั้งหลาย       ผู้เป็นสาวก </p><p>ของศาสดานั้น      ที่เป็นคฤหัสถ์  นุ่งขาวห่มขาว      ประพฤติพรหมจรรย์</p><p>มีถึงจะอยู่.    แต่อุบาสกทั้งหลายผู้เป็นสาวกของศาสดานั้น  ที่เป็นคฤหัสถ์</p><p>นุ่งขาวห่มขาว      บริโภคกามไม่มี     และอุบาสกทั้งหลายผู้เป็นสาวกของ</p><p>ศาสดานั้นที่เป็นคฤหัสถ์   นุ่งขาวห่มขาว    บริโภคกามถึงจะมีอยู่.   แต่อุษา</p><p>สิกาทั้งหลาย   ผู้เป็นสาวิกา   ของศาสดานั้น   ที่เป็นคฤหัสถ์นุ่งขาวห่มขาว</p><p>ประพฤติพรหมจรรย์ไม่มี    และอุบาสิกาทั้งหลายที่เป็นสาวิกาของศาสดานั้น</p><p>ที่เป็นคฤหัสถ์      นุ่งขาวห่มขาว      ประพฤติพรหมจรรย์ถึงจะมีอยู่.   แต่</p><p>อุบาสิกาผู้เป็นสาวิกาของศาสดานั้น       ที่เป็นคฤหัสถ์       นุ่งขาวห่มขาว</p><p>บริโภคกามไม่มี      และอุบาสิกาทั้งหลายเป็นสาวิการของศาสดานั้นที่เป็น</p><p>คฤหัสถ์   นุ่งขาวห่มขาว   บริโภคกาม   ถึงจะมีอยู่.     แต่พรหมจรรย์ของ</p><p> ศาสดานั้นมิได้เป็นพรหมจรรย์     สำเร็จผล     แพร่หลาย       กว้างขวาง</p><p>ชนเป็นอันมากรู้ได้   เป็นปึกแผ่น  พอที่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายประกาศ</p><p>ได้ด้วยดี      และพรหมจรรย์นั้นแม้จะเป็นพรหมจรรย์   สำเร็จผลแพร่หลาย</p><p>กว้างขวาง       ชนเป็นอันมากรู้ได้เป็นปึกแผ่น       พอที่เทวดามนุษย์ทั้ง</p><p>หลายประกาศได้ด้วยดี    แต่พรหมจรรย์นั้นไม่ถึงความเลิศด้วยลาภเลิศด้วย</p><p>ยศอย่างนี้   พรหมจรรย์อย่างนั้น   ย่อมไม่บริบูรณ์ด้วยองค์นั้น.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ   เมื่อใดแล  พรหมจรรย์ประกอบด้วยองค์เหล่านี้   คือ</p><p>ศาสดาเป็นเถระ  เป็นรัตตัญญู  เป็นผู้บวชนาน   เป็นผู้ล่วงกาลผ่านวัย  และ</p><p>ภิกษุทั้งหลายผู้เป็นสาวกของศาสดานั้น   ก็เป็นเถระผู้ฉลาด  ได้รับแนะนำ</p><p>แล้ว   แกล้วกล้า  ได้บรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะแล้ว   สามารถเพื่อจะกล่าว</p><p>พระสัทธรรมได้โดยชอบ  สามารถเพื่อแสดงธรรมให้มีปาฏิหาริย์  ข่มขี่ปรับ- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 270</p><p>ปวาทที่เกิดขึ้นแล้วได้ด้วยดี  โดยชอบธรรม.  ภิกษุทั้งหลายผู้เป็นสาวกของ   </p><p>ศาสดานั้น  ที่เป็นผู้ปานกลางก็มีอยู่   ที่เป็นผู้ใหม่ก็มีอยู่   ภิกษุณีทั้งหลาย</p><p>ผู้เป็นสาวิภาของศาสดานั้น ที่เป็นเถรีก็มีอยู่  ที่เป็นผู้ปานกลางก็มีอยู่  ที่เป็น</p><p>ผู้ใหม่ก็มีอยู่  อุบาสกทั้งหลายุผู้เป็นสาวกของศาสดานั้น  ที่เป็นคฤหัสถ์นุ่ง-</p><p>ขาวห่มขาว  ประพฤติพรหมจรรย์ก็มีอยู่  ที่บริโภคกามก็มีอยู่  อุบาสิกาทั้ง</p><p>หลายที่เป็นสาวิกาของศาสดานั้น    ที่เป็นคฤหัสถ์ก็นุ่งขาวห่มขาว  ประพฤติ</p><p>พรหมจรรย์ก็มีอยู่     บริโภคกามก็มีอยู่      และพรหมจรรย์ของศาสดานั้นก็</p><p>เป็นคำสอนสำเร็จผล  แพร่หลาย กว้างขวาง  ชนเป็นอันมากรู้ได้  เป็นปึก-</p><p>แผ่นพอที่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายประกาศได้ด้วยดี   และถึงความเลิศด้วย</p><p>ลาภเลิศด้วยยศ   เมื่อนั้นพรหมจรรย์นั้นย่อมบริบูรณ์ด้วยองค์นั้น.</p><p>         [๑๐๕]  ดูก่อนจุนทะ      ก็บัดนี้เราเป็นศาสดาเป็นอรหันต-</p><p>สัมมาสัมพุทธะเกิดขึ้นแล้วในโลก    ธรรมก็เป็นธรรมที่เรากล่าวดีแล้ว</p><p>ประกาศดีแล้ว   เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปจากทุกข์ได้  เป็นไป</p><p>เพื่อความสงบ   เป็นธรรมอันเราผู้เป็นสัมมาสัมพุทธะประกาศไว้แล้ว  สาวก</p><p>ทั้งหลายของเราก็เป็นผู้รู้แจ้งเนื้อความในสัทธรรม        และพรหมจรรย์</p><p>อันบริบูรณ์สิ้นเชิง    ก็เป็นพรหมจรรย์อันเราทำให้แจ้งแล้ว   ทำให้ตื้นแล้ว</p><p>ทำให้มีบทรวบรวมไว้พร้อมแล้ว    ทำให้มีปาฏิหาริย์พอที่เทวดาและมนุษย์</p><p>ทั้งหลายประกาศได้ด้วยดี    ก็สาวกเหล่านั้นแล้ว.   ดูก่อนจุนทะ      ก็บัดนี้</p><p>เราแลเป็นศาสดา  ผู้เถระ  เป็นรัตตัญญู  ผู้บวชนาน  ผู้ล่วงกาลผ่านวัยมา</p><p>โดยลำดับ.</p><p>         [๑๐๖]  ดูก่อนจุนทะ   ก็บัดนี้ภิกษุสาวกของเราเป็นเถระ  เป็นผู้</p><p>ฉลาด  ได้รับแนะนำแล้ว  เป็นผู้แกล้วกล้า   บรรลุธรรมเป็นแดนเกษมจาก</p><p>โยคะแล้ว  สามารถจะกล่าวสัทธรรมได้โดยชอบ   สามารถจะแสดงธรรมให้</p><p>มีปาฏิหาริย์     ข่มขี่ปรัปปวาทที่เกิดขึ้นแล้วได้ด้วยดี    โดยชอบธรรมมีอยู่ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 271</p><p>ดูก่อนจุนทะ  บัดนี้  ภิกษุทั้งหลายของเราผู้เป็นเถระก็มีอยู่. ผู้ปานกลางก็มีอยู่.</p><p>ผู้ใหม่ก็มีอยู่.  ดูก่อนจุนทะ  บัดนี้ภิกษุณีสาวิกาทั้งหลายของเราผู้เป็นเถรี   </p><p>ก็มีอยู่.  ผู้ปานกลางก็มีอยู่.  ผู้ใหม่ก็มีอยู่.  ดูก่อนจุนทะอุบาสกผู้สาวกและ</p><p>อุบาสิกาผู้สาวิกาทั้งหลายของเราผู้เป็นคฤหัสถ์นุ่งขาวห่มขาวประพฤติพรหม-</p><p>จรรย์ก็มีอยู่   บริโภคกามก็มีอยู่.   ดูก่อนจุนทะ   บัดนี้พรหมจรรย์ของเราก็</p><p>สำเร็จผล  แพร่หลาย  กว้างขวาง  ชนเป็นอันมากก็รู้ได้    เป็นปึกแผ่นพอที่</p><p>เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายประกาศไว้ด้วยดีแล้ว.</p><p>            <strong>ว่าด้วยศาสดาที่เลิศด้วยลาภ</strong></p><p>         [๑๐๗]   ดูก่อนจุนทะ เท่าที่ศาสดาทั้งหลายเกิดขึ้นแล้วในโลกใน</p><p>บัดนี้    เรายังไม่เห็นศาสดาอื่นสักผู้เดียวที่ถึงความเลิศด้วยลาภ   เลิศด้วยยศ</p><p>เหมือนเรา.  ดูก่อนจุนทะ   อนึ่ง  เท่าที่สงฆ์   หรือคณะเกิดขึ้นแล้วในโลก</p><p>นี้   เรายังไม่เห็นสงฆ์หรือคณะสักหมู่เดียว  ที่ถึงความเลิศด้วยลาภ  เลิศด้วย</p><p>ยศเหมือนภิกษุสงฆ์เลย.  ดูก่อนจุนทะ    บุคคลเมื่อกล่าวโดยชอบ  พึงกล่าวว่า</p><p>พรหมจรรย์นี้เท่านั้นเป็นพรหมจรรย์สมบูรณ์ด้วยอาการทั้งปวง   บริบูรณ์ด้วย</p><p>อาการทั้งปวง  ไม่หย่อน  ไม่ยิ่ง  อันศาสดากล่าวไว้ดีแล้ว   บริบูรณ์สิ้นเชิง</p><p>ประกาศไว้ดีแล้ว   ดังนี้.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ  ได้ยินมาว่า  อุทกดาบสรามบุตรกล่าววาจาอย่างนี้ว่า</p><p>บุคคลเห็นอยู่ชื่อว่าย่อมไม่เห็น.   บุคคลเห็นอยู่ซึ่งอะไรชื่อว่าย่อมไม่เห็น.  </p><p>บุคคลเห็นพื้นส่วนเบื้องล่างแห่งมีดโกนที่ลับดีแล้ว  แต่จะไม่เห็นคมแห่งมีด</p><p>โกนนั้น. ดูก่อนจุนทะ  ข้อนี้ที่อุทกดาบสรามบุตรกล่าวว่า  บุคคลเห็นอยู่ชื่อ</p><p>ว่าย่อมไม่เห็น.  ดูก่อนจุนทะ   ก็คำนี้นี่แหละที่อุทกดาบสรามบุตรกล่าวแล้ว</p><p>เป็นคำเลว  เป็นของชาวบ้าน   เป็นคำของปุถุชน  ไม่ใช่ของพระอริยะ ไม่</p><p>ประกอบด้วยประโยชน์  เพราะหมายเอามีดโกนเท่านั้น.  ดูก่อนจุนทะ  เมื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 272</p><p>บุคคลกล่าวโดยชอบพึงกล่าวคำนี้ว่า      บุคคลเห็นอยู่เชื่อว่าย่อมไม่เห็นดังนี้</p><p>เห็นอะไรชื่อว่าย่อมไม่เห็น  บุคคลเห็นอยู่อย่างนี้ว่า   พรหมจรรย์ที่สมบูรณ์ด้วย   </p><p>อาการทั้งปวง  บริบูรณ์ด้วยอาการทั้งปวง  ไม่หย่อนไม่ยิ่ง   ศาสดากล่าวไว้ดี</p><p>แล้ว    บริบูรณ์สิ้นเชิง   เป็นพรหมจรรย์ที่ศาสดากล่าวไว้ดีแล้ว  ดังนี้   ด้วยเหตุ</p><p>ดังนี้แล  พึงนำคำว่า  บุคคลย่อมไม่เห็นนั้น  ออกเสีย.  บุคคลเห็นอยู่ซึ่ง</p><p>พรหมจรรย์นั้นอย่างนี้ว่า พรหมจรรย์ที่บริสุทธิ์กว่า  พึงมี  ดังนี้  ด้วยเหตุนี้</p><p>แลพึงนำคำว่า   บุคคลย่อมไม่เห็นนั้น   เข้าไว้ในคำนั่น.  บุคคลเห็นอยู่ซึ่ง</p><p>พรหมจรรย์อย่างนี้ว่า  พรหมจรรย์ที่บริสุทธิ์กว่า  พึงมีดังนี้  ด้วยเหตุดังนี้แล</p><p>บุคคลชื่อว่าย่อมไม่เห็นพรหมจรรย์นั่น   นี้แหละ     เรียกว่า   บุคคลเห็นอยู่</p><p>ชื่อว่าย่อมไม่เห็น.  ดูก่อนจุนทะ   บุคคลเมื่อกล่าวโดยชอบพึงกล่าวพรหมจรรย์</p><p>ที่สมบูรณ์ด้วยอาการทั้งปวง  บริบูรณ์ด้วยอาการทั้งปวง  ไม่หย่อน  ไม่ยิ่ง</p><p>ศาสดากล่าวไว้ดีแล้ว    บริบูรณ์สิ้นเชิงเป็นพรหมจรรย์อันศาสดาประกาศไว้                               </p><p>ดีแล้วดังนี้.</p><p>               <strong>ว่าด้วยอภิญญาเทสิตธรรม</strong></p><p>         [๑๐๘]   เพราะเหตุนี้แหละ   ดูก่อนจุนทะ  ควรที่บริษัททั้งหมด</p><p>พร้อมเพรียงกัน  ประชุม  รวบรวม  ตรวจตราอรรถด้วยอรรถ  พยัญชนะด้วย</p><p>พยัญชนะ  ในธรรมที่เราแสดงแล้ว เพื่อความรู้ยิ่ง   จะเป็นเหตุให้พรหมจรรย์</p><p>นี้  พึงเป็นไปตลอดกาลยืดยาว    ตั้งมั่นอยู่นาน   พรหมจรรย์นั้นจะพึงเป็นไป</p><p>เพื่อประโยชน์สุข     แก่ชนหมู่มาก     เพื่ออนุเคราะห์แก่ชาวโลก    เพื่อ</p><p>ประโยชน์  เพื่อเกื้อกูล   เพื่อความสุขแก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย.   ดูก่อน</p><p>จุนทะ   ก็ธรรมทั้งหลาย    ที่เราแสดงแล้วเพื่อความรู้ยิ่งเป็นไฉน   ที่บริษัท</p><p>ทั้งหมดพร้อมเพรียงกันประชุมรวบรวมตรวจตราอรรถด้วยอรรถ  พยัญชนะ</p><p>ด้วยพยัญชนะ        จะเป็นเหตุให้พรหมจรรย์นี้พึงเป็นไปตลอดกาลยืดยาว</p><p>ตั้งมั่นอยู่นาน   พรหมจรรย์นั้นจะพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขแก่ชนเป็นอัน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 273</p><p>มาก เพื่ออนุเคราะห์แก่ชาวโลก  เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล  เพื่อความสุข  </p><p>แก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย    ธรรมเหล่านั้นคือ  สติปัฏฐาน  ๔  สัมมัปปธาน</p><p>๔  อิทธิบาท  ๔  อินทรีย์  ๕  พละ  ๕  โพชฌงค์  ๗ อริยมรรคมีองค์  ๘.   ดูก่อน</p><p>จุนทะ    ธรรมเหล่านี้แล   ที่เราแสดงแล้ว   เพื่อความรู้ยิ่ง    การที่บริษัททั้ง</p><p>หมด   พึงพร้อมเพรียงกันประชุมรวบรวมตรวจตราอรรถด้วยอรรถ    พยัญ-</p><p>ชนะด้วยพยัญชนะ  จะเป็นเหตุทำให้พรหมจรรย์พึงตั้งอยู่ยืดยาว  ตั้งมั่นอยู่</p><p>นาน  พรหมจรรย์นั้นจะพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขแก่ชนเป็นอันมาก  เพื่อ</p><p>อนุเคราะห์แก่ชาวโลก   เพื่อประโยชน์   เพื่อเกื้อกูล    เพื่อความสุข    แก่</p><p>เทวดาเละมนุษย์ทั้งหลาย.</p><p>         [๑๐๙]  ดูก่อนจุนทะ   ก็บริษัทเหล่านั้นแล   พึงพร้อมเพรียงกัน </p><p>ชื่นบานกันไม่วิวาทกันศึกษาเถิด   สพรหมจารีสงฆ์รูปใดรูปหนึ่งพึงกล่าว</p><p>ธรรม    หากว่าในภาษิตของสพรหมจารีนั้นจะพึงมีคำอย่างนี้     แก่เธอทั้ง</p><p>หลายว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ   ท่านผู้นี้แล    ถือเอาอรรถผิด     และยกพยัญชนะ</p><p>ผิดดังนี้    เธอไม่ควรยินดี   ไม่ควรคัดค้าน   ต่อสพรหมจารีนั้น  ครั้นไม่ยินดี</p><p>ไม่คัดค้านแล้ว     พวกเธอควรกล่าวกะสพรหมจารีนั้นว่า      ดูก่อนผู้มีอายุ </p><p>พยัญชนะเหล่านี้     หรือพยัญชนะเหล่านั้น    ของอรรถนี้     เหล่าไหนจะ</p><p>สมควรกว่ากัน   อรรถนี้หรืออรรถนั้น   ของพยัญชนะทั้งหลายเหล่านี้  อย่าง</p><p>ไหนจะสมควรกว่ากัน   หากว่าสพรหมจารีนั้นพึงกล่าวอย่างนี้ว่า   ดูก่อนผู้มี</p><p> อายุ     พยัญชนะเหล่านี้แหละของอรรถนี้สมควรกว่า    และอรรถนี้แหละ</p><p>ของพยัญชนะเหล่านี้สมควรกว่า     พวกเธอไม่สมควรยินดี    ไม่ควรรุกราน</p><p>สพรหมจารีนั้น    ครั้นไม่ยินดีไม่รุกรานแล้วพวกเธอควรให้สพรหมจารีนั้น</p><p>แหละ   รู้ด้วยดี   เพื่อไตร่ตรองอรรถนั้น   และพยัญชนะนั้น. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 274</p><p>         [๑๑๐]  ดูก่อนจุนทะ   ถ้าสพรหมจารีสงฆ์  แม้อื่นอีก  พึงกล่าว </p><p>ธรรม   หากว่าในภาษิตของสพรหมจารีนั้น  จะพึงมีคำอย่างนี้แก่พวกเธอ</p><p>ว่า   ท่านผู้มีอายุนี้แล    ถือเอาอรรถผิด      ยกพยัญชนะทั้งหลายชอบดังนี้.</p><p>เธอทั้งหลายไม่พึงยินดี   ไม่พึงคัดค้าน   ต่อสพรหมจารีนั้น.    ครั้นไม่ยินดี</p><p>ไม่คัดค้านแล้ว     พวกเธอพึงกล่าวกะสพรหมจารีนั้นอย่างนี้ว่า    ดูก่อนผู้มี</p><p>อายุ   อรรถนี้    หรืออรรถนั้น  ของพยัญชนะเหล่านี้     อย่างไหนจะสมควร</p><p>กว่ากัน.   หากว่าสพรหมจารีนั้นพึงกล่าวอย่างนี้ว่า   อรรถนี้แหละของพยัญ</p><p>ชนะเหล่านี้สมควรกว่า   พวกเธอไม่ควรยกย่อง  ไม่ควรรุกราน     สพรหม-</p><p>จารีนั้น    ครั้นไม่ยกย่อง   ไม่รุกรานแล้ว     พวกเธอควรให้สพรหมจารีนั้นรู้</p><p>ด้วยดีเพื่อไตร่ตรองอรรถนั้น.</p><p>         [๑๑๑]  ดูก่อนจุนทะ    ถ้าสพรหมจารีสงฆ์แม้อื่นอีก    พึงกล่าว</p><p>ธรรม   หากว่าในภาษิตของสพรหมจารีนั้น    จะพึงมีคำอย่างนี้แก่พวกเธอ</p><p>ว่า   ท่านผู้มีอายุนี้แล    ถือเอาอรรถชอบ     ยกพยัญชนะทั้งหลายผิดดังนี้.</p><p>พวกเธอทั้งหลายไม่ควรยินดี   ไม่ควรคัดค้านต่อสพรหมจารีนั้น.   พวกเธอ</p><p>ควรกล่าวกะสพรหมจารีนั้นอย่างนี้ว่า    ดูก่อนผู้มีอายุ     พยัญชนะเหล่านี้ </p><p>หรือพยัญชนะเหล่านั้นของอรรถนี้     เหล่าไหนจะสมควรแก่กัน.   หากว่า</p><p>สพรหมจารีนั้น   พึงกล่าวอย่างนี้ว่า   พยัญชนะเหล่านี้แหละของอรรถนี้แล</p><p>สมควรกว่า.  พวกเธอไม่ควรยกย่อง  ไม่ควรรุกราน  สพรหมจารีนั้น.</p><p>พวกเธอควรให้สพรหมจารีนั้น    รู้ด้วยดี   เพื่อไตร่ตรองพยัญชนะเหล่านั้น.  </p><p>         [๑๑๒]  ดูก่อนจุนทะ    หากสพรหมจารีสงฆ์   แม้อื่นอีก   พึง</p><p>กล่าวธรรม  หากว่าในภาษิตของสพรหมจารีนั้น   จะพึงมีคำอย่างนี้แก่พวก</p><p>เธอว่า    ท่านผู้มีอายุนี้แหละ      ถือเอาอรรถชอบ    ยกพยัญชนะทั้งหลาย </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 275</p><p>ชอบดังนี้.  พวกเธอควรยินดี    ควรอนุโมทนาภาษิตของพรหมจารีนั้นว่า  </p><p>ดีแล้ว  พวกเธอควรกล่าวกะสพรหมจารีนั้นอย่างนี้ว่า  ดูก่อนผู้มีอายุ  เป็น</p><p>ลาภของเราทั้งหลาย  พวกเราได้ดีแล้ว  ที่พวกเราจักระลึกถึงท่านผู้มี</p><p>อายุ  ผู้เป็นสพรหมจารี  เช่นท่านผู้เข้าถึงอรรถเข้าถึงพยัญชนะอย่างนี้  ดังนี้.</p><p> <strong>ว่าด้วยการแสดงธรรมเพื่อปิดกั้นอาสวะ</strong></p><p>         [๑๑๓]  ดูก่อนจุนทะ    เราไม่แสดงธรรมเพื่อปิดกั้นอาสวะทั้ง</p><p>หลายที่เป็นไปในปัจจุบันแก่พวกเธอเท่านั้น  ดูก่อนจุนทะ  อนึ่งเราไม่</p><p>แสดงธรรม  เพื่อกำจัดอาสวะทั้งหลายที่เป็นไปในสัมปรายภพเท่านั้น  แต่</p><p>เราแสดงธรรมเพื่อปิดกั้นอาสวะทั้งหลายที่เป็นไปในปัจจุบันด้วย  เพื่อกำจัด</p><p>อาสวะทั้งหลายที่เป็นไปในสัมปรายภพด้วย.  ดูก่อนจุนทะ  เพราะฉะนั้น</p><p>แล  เราอนุญาตจีวรแก่พวกเธอก็เพียงเพื่อเป็นเครื่องบำบัดหนาว  บำบัด</p><p>ร้อน  บำบัดสัมผัสแห่งเหลือบยุง  ลมแดดและสัตว์เลื้อยคลาน  เพียงเพื่อ</p><p>เป็นเครื่องปกปิดอวัยวะอันยังความละอายให้กำเริบ  เราอนุญาตบิณฑบาต</p><p>แก่พวกเธอก็เพียงเพื่อให้กายดำรงอยู่ได้  ให้กายเป็นไปได้  ให้ความ</p><p>ลำบากสงบ   เพื่ออนุเคราะห์พรหมจรรย์  ด้วยคิดว่า  เราจักบรรเทาเวทนา</p><p>เก่า  จักไม่ให้เวทนาใหม่เกิดขึ้น  ด้วยประการดังนี้  ความเป็นไปแห่ง</p><p>ชีวิต  ความเป็นผู้ไม่มีโทษ  และความอยู่สบาย  จักมีแก่เรา  เราอนุญาต</p><p>เสนาสนะแก่พวกเธอ  ก็เพียงเพื่อบำบัดหนาว  บำบัดร้อน  บำบัดสัมผัสแห่ง</p><p>เหลือบยุง  ลม แดด  และสัตว์เลื้อยคลาน  เพียงเพื่อเป็นเครื่องบรรเทาอัน-</p><p>ตรายอันเกิดแต่ฤดู  เพื่อความยินดีในการหลีกออกเร้นอยู่    เราอนุญาต</p><p>คิลานปัจจัยเภสัชบริขารแก่พวกเธอ    ก็เพียงเพื่อกำจัดเวทนาอันเกิดแต่</p><p>อาพาธต่าง ๆ  ที่เกิดขึ้นแล้ว  เพื่อความไม่ลำบากอย่างนี้  ดังนี้.   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 276</p><p>         [๑๑๔]  ดูก่อนจุนทะ   ข้อนั้นเป็นฐานะที่จะมีได้   คือการที่  </p><p>พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์พึงกล่าวอย่างนี้ว่า     พวกสมณะศากยบุตรเป็นผู้</p><p>ขวนขวายในการประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุขดังนี้.       ดูก่อนจุนทะ</p><p>พวกเธอควรกล่าวกะปริพาชกอัญญเดียรถีย์ผู้กล่าวอย่างนั้นอย่างนี้ว่า     ดู  </p><p>ดูก่อนผู้มีอายุ      การประกอบตนให้ติดในความสุขเป็นไฉน      เพราะการ</p><p>ประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุขมีมากมายหลายอย่าง ๆ กัน.   ดูก่อน</p><p>จุนทะ   การประกอบตนให้ติดเนื่องอยู่ในความสุข ๔ อย่างเหล่านี้    เป็น</p><p>ของเลว    เป็นของชาวบ้าน  เป็นของปุถุชน  มิใช่ของพระอริยะ   ไม่</p><p>ประกอบด้วยประโยชน์    ไม่เป็นไปเพื่อความเบื่อหน่าย    เพื่อคลายความ</p><p>กำหนัด   เพื่อความดับ    เพื่อความสงบ    เพื่อความรู้ยิ่ง    เพื่อความตรัสรู้</p><p>เพื่อพระนิพพาน.  ๔ อย่างเป็นไฉน.        ดูก่อนจุนทะ      คนพาลบางคนใน</p><p>โลกนี้  ฆ่าสัตว์ยังตนให้ถึงความสุข  ให้เอิบอิ่มอยู่  ข้อนี้เป็นการประกอบตน</p><p>ให้ติดในความสุขข้อที่  ๑    คนพาลบางคนในโลกนี้     ถือเอาสิ่งของที่เจ้า</p><p>ของไม่ได้ให้แล้วยังตนให้ถึงความสุข     ให้เอิบอิ่มอยู่       ข้อนี้เป็นการ</p><p>ประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุขข้อที่ ๒  คนพาลบางคนในโลกนี้    กล่าว</p><p>คำเท็จแล้วยังตนให้ถึงความสุข  ให้เอิบอิ่มอยู่    ข้อนี้เป็นการประกอบตน</p><p>ให้ติดอยู่ในความสุขข้อที่ ๓   คนพาลบางคนในโลกนี้   เป็นผู้เพรียบพร้อม</p><p>พรั่งพร้อมบำเรออยู่ด้วยกามคุณทั้ง  ๕     ข้อนี้เป็นการประกอบตนให้ติดอยู่</p><p>ในความสุข  ข้อที่ ๔.    ดูก่อนจุนทะ    การประกอบตนให้คิดอยู่ในความ</p><p>สุข ๔ ประการเหล่านี้    เป็นของเลว    เป็นของชาวบ้าน   เป็นของปุถุชน</p><p>มิใช่ของพระอริยะ   ไม่ประกอบด้วยประโยชน์   ไม่เป็นไปเพื่อความเบื่อ</p><p>หน่าย  เพื่อคลายความกำหนัด   เพื่อความดับ   เพื่อความสงบ    เพื่อความรู้</p><p>ยิ่ง   เพื่อความตรัสรู้  เพื่อพระนิพพาน. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 277</p><p><strong>ว่าด้วยการประกอบตนให้ติดความสุข  ๔  อย่าง</strong>  </p><p>         [๑๑๕]    ดูก่อนจุนทะ    ข้อนั้นเป็นฐานะที่จะมีได้     คือการที่</p><p>พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์พึงกล่าวอย่างนี้ว่า    พวกสมณะศากยบุตร  เป็น</p><p>ผู้ขวนขวายในการประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุข  ๔  อย่างเหล่านี้  ดังนี้.</p><p>พวกเธอควรกล่าวกะพวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์เหล่านั้นว่า    พวกท่านอย่า</p><p>กล่าวอย่างนี้เลย          พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์เหล่านั้นเมื่อจะกล่าวชอบ</p><p>ไม่ควรกล่าวแก่พวกเธอหามิได้       พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์เหล่านั้นพึง</p><p>กล่าวตู่พวกเธอด้วยสิ่งที่ไม่มีไม่เป็นจริง     หามิได้.    ดูก่อนจุนทะ      การ</p><p>ประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุข ๔  ประการเหล่านี้  ย่อมเป็นไปเพื่อ</p><p>ความเบื่อหน่าย     เพื่อคลายความกำหนัด     เพื่อความดับ      เพื่อความสงบ</p><p>เพื่อความรู้ยิ่ง        เพื่อความตรัสรู้         เพื่อพระนิพพาน        โดยส่วนเดียว</p><p>เป็นไฉน   ดูก่อนจุนทะ  ภิกษุในธรรมวินัยนี้  สงัดจากกาม  สงัด</p><p>จากอกุศลธรรม  บรรลุปฐมฌาน  มีวิตก  มีวิจาร  มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่</p><p>ข้อนี้เป็นการประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุขข้อที่  ๑  ภิกษุบรรลุทุติยฌาน</p><p>มีความผ่องใสแห่งจิตในภายใน  เป็นธรรมเอกผุดขึ้น  เพราะวิตกวิจารสงบ</p><p>ไม่มีวิตก  ไม่มีวิจาร  มีปีติและสุขอันเกิดแต่สมาธิอยู่   ข้อนี้เป็นการประกอบ   </p><p>ตนให้ติดอยู่ในความสุขข้อที่  ๒   ภิกษุมีอุเบกขา  มีสติ  มีสัมปชัญญะ</p><p>เสวยสุขด้วยกายเพราะปีติสิ้นไป        บรรลุตติยฌานที่พระอริยเจ้าทั้งหลาย</p><p>สรรเสริญว่า   ผู้ได้ฌานนี้   เป็นผุ้มีอุเบกขา มีสติ   เป็นสุขอยู่     ข้อนี้เป็น</p><p>การประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุขข้อที่  ๓  ภิกษุบรรลุจตุตถฌาน  ไม่มี</p><p>ทุกข์  ไม่มีสุข   เพราะละสุข   ละทุกข์    และดับโสมนัสโทมนัสก่อน ๆได้</p><p>มีอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่    ข้อนี้เป็นการประกอบตนให้ติดอยู่ใน</p><p>สุขข้อที่ ๔.                                                                       </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 278</p><p>         ดูก่อนจุนทะ    การประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุข ๔   ประการ  </p><p>เหล่านี้แล   ย่อมเป็นไปเพื่อความเบื่อหน่าย    เพื่อคลายความกำหนัด   เพื่อ</p><p>ความดับ   เพื่อความสงบ   เพื่อความรู้ยิ่ง     เพื่อความตรัสรู้    เพื่อพระนิพ-</p><p>พานโดยส่วนเดียว.    ดูก่อนจุนทะ      ข้อนี้ก็เป็นฐานะที่จะมีได้   คือการที่</p><p>พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์   พึงกล่าวอย่างนี้ว่า    พวกสมณะศากยบุตรเป็น</p><p>ผู้ขวนขวายในการประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุข  ๔  ประการเหล่านี้แล</p><p>ดังนี้.   พวกเธอควรกล่าวกะปริพาชกอัญญเดียรถีย์เหล่านั้นอย่างนี้       พวก </p><p>ปริพาชกอัญญเดียรถีย์เหล่านั้น  เมื่อจะกล่าวกะพวกเธอ  พึงกล่าวได้โดย</p><p>ชอบ   พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์เหล่านั้น       พึงกล่าวตู่กะพวกเธอด้วยสิ่ง</p><p>ไม่มีจริง     ไม่เป็นจริง  หามิได้.</p><p>                       <strong>ว่าด้วยอานิสงส์   ๔</strong></p><p>         [๑๑๖]   ดูก่อนจุนทะ   ข้อนี้ก็เป็นฐานะที่จะมีได้  คือการที่พวก</p><p>ปริพาชกอัญญเดียรถีย์พึงกล่าวอย่างนี้ว่า    ดูก่อนผู้มีอายุ     ก็เมื่อพวกท่าน</p><p>ประกอบตนให้ติดอยู่ในความสุข  ๔ ประการ  เหล่านี้  พวกท่านพึงหวังได้</p><p>ผลกี่ประการ   อานิสงส์กี่ประการ.     ดูก่อนจุนทะ   พวกท่านควรกล่าวกะ</p><p>ปริพาชกอัญญเดียรถีย์อย่างนี้ว่า    ดูก่อนผู้มีอายะ    เมื่อพวกเราประกอบตน</p><p>ให้ติดอยู่ในความสุข ๔ ประการเหล่านี้  พวกเราพึงหวังได้ผล ๔ ประการ</p><p>อานิสงส์ ๔ ประการ.    ผล ๔ อานิสงส์  ๔ เป็นไฉน.          ดูก่อนผู้มีอายุ</p><p>ภิกษุในธรรมวินัยนี้     จะเป็นพระโสดาบัน        มีอันไม่ตกต่ำเป็นธรรมดา</p><p>เป็นผู้เที่ยงมีอันจะตรัสรู้ในภายหน้า   เพราะสังโยชน์ ๓ สิ้นไป  ข้อนี้เป็น</p><p>ผลประการที่  ๑    เป็นอานิสงส์ประการที่ ๑     ภิกษุจะเป็นพระสกทาคามี</p><p>มาสู่โลกนี้คราวเดียวเท่านั้น      แล้วจะทำที่สุดแห่งทุกข์      เพราะสังโยชน์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 279</p><p> ๓ สิ้นไป  และราคะ โทสะ โมหะ   เบาบางลง  ข้อนี้เป็นผลประการที่  ๒  </p><p> เป็นอานิสงส์ประการที่ ๒.     ภิกษุจะเป็นอุปปาติกะ   (เป็นอนาคามี)    ผู้</p><p> จะปรินิพพานในภพนั้นเป็นผู้ไม่ต้องกลับมาจากโลกนั้นเป็นธรรมดาเพราะ </p><p>สังโยชน์เบื้องต่ำทั้ง  ๕  สิ้นไป    ข้อนี้เป็นผลประการที่   ๓      เป็นอานิสงส์</p><p> ประการที่ ๓ ภิกษุทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติ ปัญญาวิมุตติ  อันหาอาสวะมิได้</p><p> เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป   ด้วยปัญญาอันยิ่งด้วยตนเอง   ในปัจจุบันเข้า</p><p> ถึงอยู่   ข้อนี้เป็นผลประการที่ ๔   เป็นอานิสงส์ประการที่ ๔.    ดูก่อนผู้มี</p><p> อายุ   เมื่อพวกเราเป็นผู้ประกอบตนให้ติดคอยู่ในความสุข   ประการเหล่า</p><p> นี้แล   พวกเราพึงหวังได้ผล ๔ ประการ   อานิสงส์ ๔ ประการ ดังนี้.</p><p>            <strong>ว่าด้วยผู้ไม่ควรล่วงฐานะ  ๙</strong></p><p>         [๑๑๗]  ดูก่อนจุนทะ    ข้อนั้นเป็นฐานะที่จะมีได้  คือการที่พวก</p><p>ปริพาชกอัญญเดียรถีย์พึงกล่าวอย่างนี้ว่า   พวกสมณะศากยบุตร     เป็นผู้มี</p><p>ธรรมไม่ตั้งมั่นแล้ว.     ดูก่อนจุนทะ       พวกเธอควรกล่าวกะพวกปริพาชก</p><p>อัญญเดียรถีย์  ผู้มีวาทะอย่างนี้ว่า  ดูก่อนผู้มีอายุ  ธรรมทั้งหลายอันพระ</p><p>ผู้มีพระภาคเจ้าผู้ทรงรู้ทรงเห็น     ผู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรง</p><p>แสดงแล้ว   ทรงบัญญัติแล้วแก่สาวกทั้งหลาย  เป็นธรรมอันพวกสาวกไม่ควร</p><p>ก้าวล่วงตลอดชีวิต   มีอยู่แล.     ดูก่อนผู้มีอายุ   เสาเขื่อนหรือเสาเหล็กมีราก</p><p>อันลึก  ปักไว้ดีแล้ว  ไม่หวั่นไหว  ไม่สั่นสะเทือน  ฉันใด  ธรรมทั้งหลาย</p><p>อันพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้ทรงรู้ทรงเห็น  ผู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า</p><p>ทรงแสดงแล้ว   ทรงบัญญัติแล้ว  แก่สาวกทั้งหลาย  เป็นธรรมอันสาวกไม่</p><p>ก้าวล่วงตลอดชีวิต  ฉันนั้นเหมือนกันแล.  ดูก่อนผู้มีอายุ  ภิกษุใด  เป็น</p><p>พระอรหันตขีณาสพ   อยู่จบพรหมจรรย์แล้ว  มีกิจที่ควรทำ  ทำเสร็จแล้ว </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 280</p><p>ปลงภาระได้แล้ว   บรรลุประโยชน์ตนแล้ว   มีสังโยชน์ในภพสิ้นแล้ว เป็น  </p><p>ผู้พันแล้วเพราะรู้ชอบ   ภิกษุนั้นไม่ควรประพฤติล่วงฐานะ  ๙    ประการ.</p><p>ดูก่อนผู้มีอายุ  ภิกษุผู้เป็นขีณาสพ  ไม่ควรจงใจปลงสัตว์จากชีวิต  ไม่ควร</p><p>ถือเอาสิ่งของที่เจ้าของมิได้ให้     ซึ่งนับว่าเป็นขโมย     ไม่ควรเสพเมถุน</p><p>ไม่ควรกล่าวคำเท็จทั้งที่รู้   ไม่ควรบริโภคกามที่ทำความสั่งสม     เหมือน</p><p>อย่างตนเป็นผู้ครองเรือนในกาลก่อน  ไม่ควรถึงฉันทาคติ  ไม่ควรถึงโทสาคติ </p><p>ไม่ควรถึงโมหาคติ   ไม่ควรถึงภยาคติ.         ดูก่อนผู้มีอายุ   ภิกษุใดเป็น</p><p>พระอรหันตขีณาสพ   อยู่จบพรหมจรรย์แล้ว   มีกิจที่ควรทำ    ทำเสร็จแล้ว</p><p>ปลงภาระได้แล้ว  บรรลุประโยชน์ตนแล้ว  มีสังโยชน์ในภพหมดสิ้นแล้ว</p><p>เป็นผู้พันแล้ว   เพราะความรู้ชอบ   ภิกษุนั้น        เป็นผู้ไม่ควรประพฤติล่วง</p><p>ฐานะ  ๙   ประการเหล่านี้.</p><p>         [๑๑๘]  ดูก่อนจุนทะ     ข้อนั้นเป็นฐานะที่จะมีได้    คือการที่</p><p>ปริพาชกอัญญเดียรถีย์   พึงกล่าวอย่างนี้ว่า  พระสมณโคดมปรารภกาลนาน</p><p>ที่เป็นอดีต   บัญญัติญาณทัสสนะอันหาฝั่งมิได้  แต่หาได้ปรารภกาลนานที่</p><p>เป็นอนาคต  บัญญัติญาณทัสสนะอันหาฝั่งมิได้ไม่  เพราะเหตุไรจึงทรง</p><p>บัญญัติเช่นนั้น     การที่ทรงบัญญัติเช่นนั้น   เป็นอย่างไรเล่า.   พวกปริพาชก</p><p>อัญญเดียรถีย์เหล่านั้น  ย่อมสำคัญสิ่งที่พึงบัญญัติอันไม่ใช่ญาณทัสสนะ.  ซึ่ง</p><p>เป็นอย่างอื่นด้วยญาณทัสสนะซึ่งเป็นอย่างอื่น    เหมือนคนโง่     ไม่ฉลาด</p><p>ฉะนั้น.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ   สตานุสาริญาณ   ปรารภกาลนานที่เป็นอดีต   ย่อม</p><p>มีแก่ตถาคต   ย่อมระลึกได้ตลอดกาล   มีประมาณเท่าที่ตนหวัง    และญาณ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 281</p><p>อันเกิดแต่ความตรัสรู้  ย่อมเกิดขึ้นแก่ตถาคต  เพราะปรารภกาลนานที่เป็น  </p><p>อนาคตว่า  ชาตินี้มีในที่สุด  บัดนี้ภพใหม่ย่อมไม่มี  ดังนี้.</p><p>     <strong>ว่าด้วยเหตุที่มีพระนามว่า  ตถาคต</strong></p><p>         [๑๑๙]   ดูก่อนจุนทะ   แม้หากว่า   สิ่งที่เป็นอดีต     ไม่เป็นจริง </p><p>ไม่แท้ ไม่ประกอบด้วยประโยชน์    ตถาคตก็ไม่พยากรณ์สิ่งนั้น.       ดูก่อน</p><p>จุนทะ    แม้หากว่าสิ่งที่เป็นอดีตเป็นของจริง  เป็นของแท้  ประกอบด้วย</p><p>ประโยชน์    ตถาคตย่อมเป็นผู้รู้กาลในสิ่งนั้น      เพื่อพยากรณ์ปัญหานั้น.</p><p>ดูก่อนจุนทะ    แม้หากว่าสิ่งที่เป็นอนาคตไม่เป็นจริง   ไม่เป็นของแท้  ไม่</p><p>ประกอบด้วยประโยชน์ ตถาคตก็ไม่พยากรณ์สิ่งนั้น.     ดูก่อนจุนทะ    แม้</p><p>หากว่าสิ่งที่เป็นอนาคตเป็นของจริง  เป็นของแท้  แต่ไม่ประกอบด้วยประ-</p><p>โยชน์   ตถาคตก็ไม่พยากรณ์แม้สิ่งนั้น.    ดูก่อนจุนทะ    แม้หากว่า   สิ่งที่ </p><p>เป็นอนาคต   เป็นของจริงเป็นของแท้   ประกอบด้วยประโยชน์     ตถาคต</p><p>ย่อมเป็นผู้รู้กาลในสิ่งนั้น  เพื่อพยากรณ์ปัญหานั้น.  ดูก่อนจุนทะ  แม้หาก</p><p>ว่าสิ่งที่เป็นปัจจุบันไม่เป็นของจริง  ไม่เป็นของแท้  ไม่ประกอบด้วยประโยชน์</p><p>ตถาคตย่อมไม่พยากรณ์สิ่งนั้น    ดูก่อนจุนทะ     แม้หากว่าสิ่งที่เป็นปัจจุบัน</p><p>เป็นของจริง  เป็นของแท้     แต่ไม่ประกอบด้วยประโยชน์  ตถาคตก็ไม่</p><p>พยากรณ์แม้สิ่งนั้น   ดูก่อนจุนทะ   แม้หากว่าสิ่งที่เป็นปัจจุบัน     เป็นของ</p><p>จริง   เป็นของแท้    ประกอบด้วยประโยชน์      ตถาคตย่อมเป็นผู้รู้กาลใน</p><p>สิ่งนั้น   เพื่อพยากรณ์ปัญหานั้น.  ด้วยเหตุดังนี้แล  จุนทะ  ตถาคตเป็น</p><p>กาลวาที   เป็นสัจจวาที  เป็นภูตวาที  เป็นอัตถวาที  เป็นธรรมวาที  เป็นวินัย</p><p>วาที   ในธรรมทั้งหลายทั้งที่เป็นอดีต  อนาคต  และปัจจุบัน  เพราะฉะนั้น</p><p>ชาวโลกจึงเรียกว่า  ตถาคต  ด้วยประการฉะนี้. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 282</p><p>         [๑๒๐]  ดูก่อนจุนทะ   สิ่งใดที่ชาวโลกพร้อมทั้งเทวโลกมารโลก  </p><p>หรหมโลก    อันหมู่สัตว์พร้อมด้วยสมณพราหมณ์     เทวดามนุษย์เห็นแล้ว</p><p>ฟังแล้ว  ทราบแล้ว  รู้แจ้งแล้ว  บรรลุแล้ว  แสวงหาแล้ว  ตรองตามแล้ว</p><p>ด้วยใจ   สิ่งนั้นตถาคตได้ตรัสรู้ยิ่งแล้วโดยชอบ     เพราะฉะนั้นชาวโลกจึง</p><p>เรียกว่า   ตถาคต.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ   ตถาคตย่อมตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณในราตรี</p><p>ใดก็ดี  ย่อมปรินิพพานด้วยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ  ในราตรี ใดก็ดี  ตถาคต</p><p>ย่อมกล่าว  ย่อมแสดงซึ่งสิ่งใดในระหว่างนี้  สิ่งนั้นทั้งหมดย่อมเป็นอย่างนั้น</p><p>ทีเดียว   ย่อมไม่เป็นอย่างอื่น   เพราะฉะนั้นชาวโลกจึงเรียกว่า  ตถาคต.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ   ตถาคตเป็นผุ้กล่าวอย่างใด   ทำอย่างนั้น  เป็นผู้ทำ</p><p>อย่างใดกล่าวอย่างนั้น  ด้วยเหตุนี้     ตถาคตชื่อว่า  เป็นผู้กล่าวอย่างใด  ทำ</p><p>อย่างนั้น    หรือเป็นผู้ทำอย่างใด  กล่าวอย่างนั้น     เพราะฉะนั้นชาวโลกจึง</p><p>เรียกว่าตถาคต.   ตถาคตเป็นผู้ใหญ่ยิ่ง  ไม่มีผู้ใหญ่ยิ่งกว่า  เป็นผู้เห็นถ่อง</p><p>แท้  เป็นผู้กุมอำนาจ  ในโลกพร้อมทั้งเทวโลก  มารโลก  พรหมโลก  ใน</p><p>หมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์ เทวดามนุษย์      เพราะฉะนั้นชาวโลกจึง</p><p>เรียกว่า  ตถาคต ดังนี้.</p><p>                       <strong>ว่าด้วยทิฏฐิต่าง  ๆ</strong></p><p>         [๑๒๑]  ดูก่อนจุนทะ    ข้อนั้นเป็นฐานะที่จะมีได้  คือการที่พวก</p><p>ปริพาชกอัญญเดียรถีย์พึงกล่าวอย่างนี้ว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ   เบื้องหน้าแต่มรณะ</p><p>สัตว์ย่อมมีสิ่งนี้แหละจริง  สิ่งอื่นเปล่า  หรือหนอ  ดังนี้.  ดูก่อนจุนทะ  พวก</p><p>เธอควรกล่าวกะปริพาชกอัญญเดียรถีย์ผู้มีวาทะอย่างนี้ว่า  ดูก่อนผู้มีอายุ</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้า  มิได้ทรงพยากรณ์ไว้ว่า  เบื้องหน้าแต่มรณะ  สัตว์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 283</p><p>ย่อมมีสิ่งนี้แหละจริง  สิ่งอื่นเปล่า.  ดูก่อนจุนทะ  ข้อนี้เป็นฐานะที่จะมี  </p><p>ได้   คือการที่พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์พึงกล่าวอย่างนี้ว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ </p><p>ก็เบื้องหน้าแต่มรณะ   สัตว์ย่อมไม่มี  สิ่งนี้แหละจริง  สิ่งอื่นเปล่าหรือดังนี้.</p><p>ดูก่อนจุนทะ     พวกเธอพึงกล่าวกะพวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์    ผู้มีวาทะ </p><p>อย่างนั้นว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ  แม้ข้อนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าก็มิได้ทรงพยากรณ์</p><p>ไว้ว่า   เบื้องหน้าแต่มรณะ  สัตว์ย่อมไม่มี  สิ่งนี้แหละจริงสิ่งอื่นเปล่า.</p><p>ดูก่อนจุนทะ  ข้อนี้เป็นฐานะที่จะมีได้ คือการที่พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์</p><p>พึงกล่าวอย่างนี้ว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ  ก็เบื้องหน้าแต่มรณะ  สัตว์ย่อมมีด้วย</p><p>ย่อมไม่มีด้วย   สิ่งนี้แหละจริง    สิ่งอื่นเปล่าหรือดังนี้.    ดูก่อนจุนทะ   พวก</p><p>เธอควรกล่าวกะปริพาชกอัญญเดียรถีย์ผู้มีวาทะอย่างนี้ว่า       ดูก่อนผู้มีอายุ</p><p>แม้ข้อนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าก็มิได้ทรงพยากรณ์ไว้ว่า   เบื้องหน้าแต่มรณะ</p><p>สัตว์ย่อมมีด้วย   ย่อมไม่มีด้วย  สิ่งนี้แหละจริง สิ่งอื่นเปล่า.   ดูก่อนจุนทะ</p><p>ข้อนี้ก็เป็นฐานะที่จะมีได้      คือการที่พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์พึงกล่าว</p><p>อย่างนี้ว่า  ดูก่อนผู้มีอายุ  ก็เบื้องหน้าแต่มรณะ  สัตว์ย่อมมีหามิได้  ย่อมไม่มี</p><p>ก็หามิได้  สิ่งนี้แหละจริง  สิ่งอื่นเปล่าหรือดังนี้.  ดูก่อนจุนทะ  พวกเธอ</p><p>ควรกล่าวกะพวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์ผู้มีวาทะอย่างนี้ว่า     ดูก่อนผู้มีอายุ</p><p>แม้ข้อนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าก็มิได้ทรงพยากรณ์ไว้ว่า   เบื้องหน้าแต่มรณะ</p><p>สัตว์ย่อมมีก็หามิได้   ย่อมไม่มีก็หามิได้    สิ่งนี้แหละจริง  สิ่งอื่นเปล่าดังนี้.</p><p>         [๑๒๒]  ดูก่อนจุนทะ   ข้อนี้ก็เป็นฐานะที่จะมีได้  คือการที่พวก</p><p>ปริพาชกอัญญเดียรถีย์พึงกล่าวอย่างนี้ว่า  ดูก่อนผู้มีอายุ   ก็เพราะเหตุไร</p><p>ข้อนี้พระสมณโคดมจึงไม่ทรงพยากรณ์ไว้เล่า.   ดูก่อนจุนทะ  พวกเธอควร</p><p>กล่าวกะพวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์ผู้มีวาทะอย่างนั้นอย่างนี้ว่า      ดูก่อนผู้มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 284</p><p>อายุ   เพราะว่าข้อนี้ไม่ประกอบด้วยอรรถ       ไม่ประกอบด้วยธรรม    ไม่ </p><p>เป็นเบื้องต้นแห่งพรหมจรรย์  ไม่เป็นไปเพื่อคลายความกำหนัด   เพื่อความ  </p><p>ดับ  เพื่อความสงบ  เพื่อความรู้ยิ่ง  เพื่อพระนิพพาน  โดยส่วนเดียว  ฉะนั้น</p><p>ข้อนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงมิได้ทรงพยากรณ์ไว้. </p><p>         ดูก่อนจุนทะ   ข้อนี้ก็เป็นฐานะที่จะมีได้  คือการที่พวกปริพาชกอัญ-</p><p>ญเดียรถีย์เหล่านั้น  พึงกล่าวว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ  ก็พระสมณโคดมทรงพยากรณ์</p><p>ไว้อย่างไรเล่า.    ดูก่อนจุนทะ    พวกเธอควรกล่าวกะปริพาชกอัญญเดียรถีย์</p><p>ผู้มีวาทะอย่างนั้นอย่างนี้ว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยา-</p><p>กรณ์ไว้ว่า   นี้ทุกข์  นี้เหตุให้เกิดทุกข์  นี้ความดับทุกข์  นี้ข้อปฏิบัติให้</p><p>ถึงความดับทุกข์    ดังนี้แล.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ  ข้อนั้นก็เป็นฐานะที่จะมีได้  คือการที่พวกปริพาชก</p><p>อัญญเดียรถีย์พึงกล่าวอย่างนี้ว่า  ดูก่อนผู้มีอายุ   ก็เพราะเหตุไร   ข้อนี้พระ</p><p>สมณโคคมจึงทรงพยากรณ์ไว้เล่า.   ดูก่อนจุนทะ       พวกเธอควรกล่าวกะ</p><p>พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์เหล่านั้น   ผู้มีวาทะอย่างนั้นอย่างนี้ว่า   ดูก่อนผู้ </p><p>มีอายุ   เพราะว่าข้อนี้   เป็นสิ่งที่ประกอบด้วยอรรถ  ประกอบด้วยธรรม   ข้อ</p><p>นี้เป็นเบื้องต้นแห่งพรหมจรรย์  ย่อมเป็นไปเพื่อความหน่าย เพื่อคลายความ</p><p>กำหนัด   เพื่อความดับ  เพื่อความสงบ  เพื่อความรู้ยิ่ง  เพื่อความตรัสรู้  เพื่อ</p><p>พระนิพพาน    โดยส่วนเดียวฉะนั้น       ข้อนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงได้ทรง</p><p>พยากรณ์ไว้ดังนี้.</p><p>         [๑๒๓]  ดูก่อนจุนทะ  ทิฏฐินิสัย  แม้เหล่าใดอันสหรคตด้วยส่วน</p><p>เบื้องต้น  ทิฏฐินิสัย   แม้เหล่านั้น    อันเราได้พยากรณ์ไว้แล้ว เราได้พยา-</p><p>กรณ์  ทิฏฐินิสัยเหล่านั้น  ด้วยประการใด  และเราไม่พยากรณ์ด้วยประการ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 285</p><p>ใด    ไฉนเราจักพยากรณ์ทิฏฐินิสัยเหล่านั้นกะพวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์ </p><p>ในข้อนั้นเล่า. ดูก่อนจุนทะ ทิฏฐินิสัยแม้เหล่าใด  อันสหรคตด้วยส่วนเบื้อง</p><p>ปลาย ทิฏฐินิสัยแม้เหล่านั้น  เราได้พยากรณ์กะพวกเธอแล้ว ทิฏฐินิสัยเหล่า</p><p>นั้นเราพึงพยากรณ์ด้วยประการใด    และเราไม่พึงพยากรณ์ด้วยประการใด</p><p>ไฉนเราจักไม่พยากรณ์ทิฏฐินิสัยเหล่านั้นกะพวกเธอ ในข้อนั้นเล่า.  ดูก่อน</p><p>จุนทะ  ทิฏฐินิสัยทั้งหลายอันสหรคตด้วยส่วนเบื้องต้น  ที่เราได้พยากรณ์กะ</p><p>พวกเธอโดยประการที่เราพึงพยากรณ์และโดยประการที่เราไม่พึงพยากรณ์</p><p>เป็นไฉน.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ  มีสมณพราหมณ์บางพวก  ผู้มีวาทะอย่างนี้ ผู้มีทิฏฐิ</p><p>อย่างนี้ว่า  อัตตา และโลกเที่ยง  สิ่งนี้แหละจริง   สิ่งอื่นเปล่า.  ดูก่อนจุนทะ</p><p>อนึ่ง  มีสมณพระพราหมณ์บางพวก   มีวาทะอย่างนี้    มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า</p><p>อัตตา   และโลก  ไม่เที่ยง.   สิ่งนี้แหละจริง    สิ่งอื่นเปล่า.   อัตตาและโลก</p><p>เที่ยงด้วยไม่เที่ยงด้วย.       อัตตาและโลกเที่ยงก็ไม่ใช่   ไม่เที่ยงก็ไม่ใช่.</p><p>อัตตาและโลกสัตว์ทำได้เอง.     อัตตาและโลกผู้อื่นทำให้.     อัตตาและโลก </p><p>สัตว์ทำได้เองด้วย    ผู้อื่นทำให้ด้วย.    อัตตาและโลกสัตว์มิได้ทำเอง   และ</p><p>ผู้อื่นมิได้ทำ  เกิดขึ้นลอย ๆ.   สุขและทุกข์เที่ยง.      สุขและทุกข์ไม่เที่ยง.</p><p>สุขและทุกข์เที่ยงด้วยไม่เที่ยงด้วย.    สุขและทุกข์เที่ยงก็ไม่ใช่   ไม่เที่ยง</p><p>ก็ไม่ใช่.    สุขและทุกข์สัตว์ทำได้เอง.     สุขและทุกข์ผู้อื่นทำให้.     สุข</p><p>และทุกข์สัตว์ทำได้เองด้วย     ผู้อื่นทำให้ด้วย.     สุขและทุกข์สัตว์มิได้ทำ</p><p>เองด้วย ผู้อื่นมิได้ทำให้ด้วย เกิดขึ้นลอย ๆ   สิ่งนี้แหละจริง  สิ่งอื่นเปล่าดังนี้ </p><p>         [๑๒๔]   ดูก่อนจุนทะ   สมณพราหมณ์เหล่าใด   ผู้มีวาทะอย่างนี้ </p><p> มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า  อัตตาและโลกเที่ยง  สิ่งนี้แหละจริง  สิ่งอื่นเปล่าดังนี้   เรา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 286</p><p>เข้าไปหาสมณพราหมณ์เหล่านั้น   แล้วกล่าวอย่างนี้ว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ   คำ  </p><p>ที่ท่านทั้งหลายกล่าวว่า    อัตตาและโลกเที่ยง   มีอยู่หรือหนอ   ดังนี้   และ</p><p>สมณพราหมณ์เหล่านั้นได้กล่าวคำใดอย่างนี้ว่า  สิ่งนี้แหละจริง   สิ่งอื่นเปล่า</p><p>ดังนี้.  เราไม่คล้อยตามคำนั้น  ของสมณพราหมณ์เหล่านั้น.    ข้อนั้นเพราะ </p><p>เหตุไร.          ดูก่อนจุนทะ          เพราะว่าในสมณพราหมณ์เหล่านี้สัตว์</p><p>จำพวกหนึ่ง  แม้เป็นผู้มีสัญญาเป็นอย่างอื่นมีอยู่.  ดูก่อนจุนทะ  ด้วยบัญญัติ</p><p>นี้แล   เรายังไม่เห็นผู้สม่ำเสมอตนเลย   ผู้ยิ่งกว่าจักมีแต่ไหน     เราผู้เดียว</p><p>เป็นผู้ยิ่งในบัญญัติ    ที่เป็นอธิบัญญัติ โดยแท้.                            </p><p>         [๑๒๕]  ดูก่อนจุนทะ  สมณพราหมณ์เหล่าใดผู้มีวาทะอย่างนี้  มี</p><p>ทิฏฐิอย่างนี้ว่า อัตตาและโลกไม่เที่ยง  สิ่งนี้แหละจริง   สิ่งอื่นเปล่า   ฯลฯ อัต-</p><p>ตาและโลกเที่ยงด้วย ไม่เที่ยงด้วย.   อัตตาและโลกเที่ยงก็ไม่ใช่ ไม่เที่ยงก็</p><p>ไม่ใช่.  อัตตาและโลกอันสัตว์ทำได้เอง.   อัตตาและโลกผู้อื่นทำให้   อัตตา</p><p>และโลกสัตว์ทำได้เองด้วยผู้อื่นทำให้ด้วย        อัตตาและโลกสัตว์มิได้ทำ</p><p>เอง     และผู้อื่นมิได้ทำให้     เกิดขึ้นลอย ๆ       สุขและทุกข์        เที่ยง</p><p>สุขและทุกข์ไม่เที่ยง.          สุขและทุกข์เที่ยงด้วยไม่เที่ยงด้วย.       สุขและ</p><p>ทุกข์เที่ยงก็ไม่ใช่ไม่เที่ยงก็ไม่ใช่.   สุขและทุกข์สัตว์ทำได้เอง.     สุขและ </p><p>ทุกข์ผู้อื่นทำให้   สุขและทุกข์สัตว์ทำได้เองด้วย   ผู้อื่นทำให้ด้วย.     สุข</p><p>และทุกข์สัตว์มิได้ทำเองด้วย  ผู้อื่นมิได้ทำให้ด้วย   เกิดขึ้นลอย  ๆ    สิ่งนี้</p><p>แหละจริง   สิ่งอื่นเปล่า   เราเข้าไปหาสมณพราหมฌ์เหล่านั้นแล้ว    กล่าว</p><p>อย่างนี้ว่า   มีอยู่หรือหนอคำที่ท่านทั้งหลายกล่าวว่า   สุขและทุกข์สัตว์มิได้</p><p>ทำเองด้วย   ผู้อื่นมิได้ทำให้ด้วย  เกิดขึ้นลอย ๆ ดังนี้    และสมณพราหมณ์</p><p>เหล่านั้นได้กล่าวคำใดอย่างนี้ว่า     สิ่งนี้แหละจริง     สิ่งอื่นเปล่าดังนี้   เรา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 287</p><p>ย่อมไม่คล้อยตามคำนั้น    ของสมณพราหมณ์เหล่านั้น.   ข้อนั้นเพราะเหตุ</p><p>ไร.  ดูก่อนจุนทะ  เพราะว่า  ในสมณพราหมณ์เหล่านั้น   สัตว์จำพวกหนึ่ง  </p><p>แม้เป็นผู้มีสัญญาเป็นอย่างอื่นมีอยู่.    ดูก่อนจุนทะ    ด้วยบัญญัตินี้แลเราไม่</p><p>เห็นผู้อื่น   สม่ำเสมอตนเลย   ผู้ยิ่งกว่าจักมีแต่ไหน   เราผู้เดียวเป็นผู้ยิ่งใน</p><p>บัญญัติที่เป็นอธิบัญญัติโดยแท้.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ    ทิฏฐินิสัยอันประกอบด้วยส่วนเบื้องต้นนี้แล  ที่เรา</p><p>ได้พยากรณ์กะพวกเธอโดยประการที่เราพึงพยากรณ์และโดยประการที่เรา</p><p>ไม่พึงพยากรณ์ ไฉนเราจักพยากรณ์ทิฏฐินิสัยเหล่านั้นกะพวกเธอในข้อนั้น</p><p>เล่า.</p><p>    <strong>ว่าด้วยทิฏฐินิสัยเกี่ยวกับกาลอนาคต</strong></p><p>         [๑๒๖]   ดูก่อนจุนทะ  ทิฏฐินิสัยทั้งหลาย อันสหรคตด้วยส่วนเบื้อง</p><p>ปลาย   ที่เราได้พยากรณ์ไว้กะพวกเธอโดยประการที่เราพยากรณ์แล้ว   และ</p><p>โดยประการที่เราไม่พึงพยากรณ์เป็นไฉน.   ดูก่อนจุนทะ   มีสมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่งผู้มีวาทะอย่างนี้  มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า   เบื้องหน้าแต่มรณะ  อัตตามีรูป</p><p>หาโรคมิได้   สิ่งนี้แหละจริง  สิ่งอื่นเปล่าดังนี้.  ดูก่อนจุนทะ  มีสมณพราหมณ์</p><p>พวกหนึ่ง  มีวาทะอย่างนี้    มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า   เบื้องหน้าแต่มรณะ   อัตตาไม่</p><p>มีรูป.   อัตตา   มีรูปด้วย  ไม่มีรูปด้วย.  อัตตามีรูปก็ไม่ใช่  ไม่มีรูปก็ไม่ใช่.</p><p>อัตตามีสัญญา  อัตตาไม่มีสัญญา.  อัตตามีสัญญาด้วย  ไม่มีสัญญาด้วย.  อัตตา</p><p>มีสัญญาก็ไม่ใช่   ไม่มีสัญญาก็ไม่ใช่.   อัตตาย่อมขาดสูญ  ย่อมพินาศ</p><p>ย่อมไม่มี  เบื้องหน้าแต่มรณะ  สิ่งนี้แหละจริง  สิ่งอื่นเปล่า  ดังนี้.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ     สมณพราหมณ์เหล่าใด   เป็นผู้มีวาทะอย่างนี้   เป็น</p><p>ผู้มีทิฏฐิอย่างนี้   เบื้องหน้าแต่มรณะ  อัตตามีรูปหาโรคมิได้  สิ่งนี้แหละจริง </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 288</p><p>สิ่งอื่นเปล่า  ดังนี้    เราเข้าไปหาสมณพราหมณ์เหล่านั้นแล้ว   กล่าวอย่างนี้ </p><p>ว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ   มีอยู่หรือหนอ   คำที่ท่านทั้งหลายกล่าวว่า   เบื้องหน้า</p><p>แต่มรณะ  อัตตามีรูปหาโรคมิได้  ดังนี้  และสมณพราหมณ์เหล่านั้น  กล่าว  </p><p>คำใดอย่างนี้ว่า   สิ่งนี้แหละจริง   สิ่งอื่นเปล่าดังนี้.    เราย่อมไม่คล้อยตามคำ</p><p>นั้นของสมณพราหมณ์เหล่านั้น.  ข้อนี้เพราะเหตุไร.  ดูก่อนจุนทะ   เพราะ</p><p>ว่าในสมณพราหมณ์เหล่านั้น    สัตว์จำพวกหนึ่งแม้เป็นผู้มีสัญญาเป็นอย่าง</p><p>อื่นมีอยู่.  ดูก่อนจุนทะ   ด้วยบัญญัตินี้แล   เราไม่เห็นผู้สม่ำเสมอตนเลย  ผู้</p><p>ยิ่งกว่าจักมีแต่ไหน   เราผู้เดียวเป็นผู้ยิ่งใหญ่ในบัญญัติอันเป็นอธิบัญญัตินี้</p><p>โดยแท้.</p><p>         [๑๒๗]   ดูก่อนจุนทะ    สมณพราหมณ์เหล่าใด    เป็นผู้มีวาทะ</p><p>อย่างนี้    มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า   เบื้องหน้าแต่มรณะ   อัตตาไม่มีรูป.   อัตตามีรูป</p><p>ด้วยไม่มีรูปด้วย อัตตามีรูปก็ไม่ใช่ไม่มีรูปก็ไม่ใช่.  อัตตามีสัญญา.  อัตตา</p><p>มีสัญญาด้วย   ไม่มีสัญญาด้วย.   อัตตามีสัญญาก็ไม่ใช่   ไม่มีสัญญาก็ไม่</p><p>ใช่  เบื้องหน้าแต่มรณะ อัตตาย่อมขาดสูญ ย่อมพินาศ ย่อมไม่มี สิ่งนี้แหละ</p><p>จริง  สิ่งอื่นเปล่า  ดังนี้  เราเข้าไปหาสมณพราหมณ์เหล่านั้นแล้ว  กล่าวอย่า </p><p>นี้ว่า   ดูก่อนผู้มีอายุ   มีอยู่หรือหนอ   คำที่ท่านทั้งหลายกล่าวว่า  เบื้องหน้า</p><p>แต่มรณะ   ตนย่อมขาดสูญ  ย่อมพินาศ  ย่อมไม่มี  และสมณพราหมณ์เหล่า</p><p>นั้นกล่าวคำใดอย่างนี้ว่า   สิ่งนี้แหละจริง   สิ่งอื่นเปล่า   ดังนี้    เราไม่คล้อย</p><p>ตามคำนั้นของสมณพราหมณ์เหล่านั้น.   ข้อนั้นเป็นเพราะเหตุไร.     ดูก่อน</p><p>จุนทะ   เพราะว่า  ในสมณพราหมณ์เหล่านั้น   สัตว์พวกหนึ่ง   แม้เป็นผู้มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 289</p><p>สัญญาเป็นอย่างอื่นมีอยู่.   ดูก่อนจุนทะ  ด้วยบัญญัตินี้แล     เราไม่พิจารณา</p><p>เห็นผู้สม่ำเสมอด้วยตนเลย   ผู้ยิ่งกว่าจักมีแต่ไหน  เราผู้เดียวเป็นผู้ยิ่งใหญ่  </p><p>ในบัญญัติที่เป็นอธิบัญญัตินี้โดยแท้. </p><p>         ดูก่อนจุนทะ   ทิฏฐินิสัย   อันสหรคตด้วยส่วนเบื้องปลายนี้แล   ที่</p><p>เราได้พยากรณ์กะพวกเธอ โดยประการที่เราพึงพยากรณ์  และโดยประการ</p><p>ที่เราไม่พึงพยากรณ์  เพราะฉะนั้น  ไฉนเราจักพยากรณ์ทิฏฐินิสัยเหล่านั้น</p><p>กะพวกเธอในข้อนั้นเล่า.     </p><p>                                   </p><p>                    <strong>ว่าด้วยสติปัฏฐาน  ๔</strong></p><p>         [๑๒๘]  ดูก่อนจุนทะ   สติปัฏฐาน  ๔ ประการ อันเราแสดงแล้ว</p><p>บัญญัติแล้วอย่างนี้    เพื่อละ   เพื่อก้าวล่วง  ทิฏฐินิสัย   อันประกอบด้วยส่วน</p><p>เบื้องต้นเหล่านี้ด้วย       ทิฏฐินิสัยอันสหรคตด้วยส่วนเบื้องปลายเหล่านี้ด้วย</p><p>สติปัฏฐาน  ๔  เป็นไฉน.  ดูก่อนจุนทะ  ภิกษุในธรรมวินัยนี้  ย่อมพิจารณา</p><p>เห็นกายในกายเนือง  ๆ    มีความเพียร   มีสัมปชัญญะ  มีสติ    พึงกำจัด</p><p>อภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้     ย่อมพิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้ง</p><p>หลายเนือง ๆ.   ย่อมพิจารณาเห็นจิตในจิตเนือง ๆ.  ย่อมพิจารณาเห็นธรรม</p><p>ในธรรมทั้งหลายเนือง ๆ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ  มีสติ  พึงกำจัดอภิชฌา</p><p>และโทมนัสในโลกเสียได้.   ดูก่อนจุนทะ   สติปัฏฐาน ๔ ประการนี้     อัน</p><p>เราแสดงแล้ว  บัญญัติแล้วอย่างนี้  เพื่อละเพื่อก้าวล่วงซึ่งทิฏฐินิสัยอันสหรคต</p><p>ด้วยส่วนเบื้องต้นเหล่านี้ด้วย   ทิฏฐินิสัยอันสหรคตด้วยส่วนเบื้องปลายเหล่า</p><p>นี้ด้วยดังนี้.</p><p>         [๑๒๙]  ในเวลานั้น    ท่านอุปทานะ    ยืนถวายงานพัดอยู่เบื้อง</p><p>พระปฤษฎางค์ของพระผู้มีพระภาคเจ้า.   ท่านอุปทานะได้กราบทูลพระผู้มี </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 290</p><p>พระภาคเจ้าว่า   น่าอัศจรรย์พระเจ้าข้า    ไม่เคยมีเลยพระเจ้าข้า     ธรรม</p><p>ปริยายนี้  น่าเสื่อมใสนัก   พระเจ้าข้า   ธรรมปริยายนี้น่าเลื่อมใสดีนักพระ</p><p>เจ้าข้า   ธรรมปริยายชื่ออะไร  พระเจ้าข้า   พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  ดู</p><p>ก่อนอุปทานะ    เธอจงจำธรรมปริยายนี้ไว้เถิดว่า "ปาสาทิก"  ดังนี้.  </p><p>         พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระพุทธพจน์นี้แล้ว    ท่านอุปทานะ </p><p>ยินดีชื่นชมพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า  ดังนี้แล. </p><p>                            <em>จบ  ปาสาทิกสูตรที่  ๖ </em></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 291</p><p>                 <strong>อรรถกถาปาสาทิกสูตร</strong>    </p><p>         ปาสาทิกสูตรมีบทเริ่มต้นว่า  ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้-</p><p>         จะอธิบายถึงบทที่ยากในปาสาทิกสูตรนั้น.  บทว่า  <strong>พวกศากยะมี</strong></p><p>นามว่า  <strong>เวธัญญา</strong>  นั้นหมายความถึงพวกศากยะพวกหนึ่ง  ชื่อเวธัญญา</p><p>ศึกษาการทำธนู.  บทว่า  <strong>ณ  ปราสาท  ในสวนอัมพวันของพวกศากยะ</strong></p><p><strong>เหล่านั้น</strong>  อธิบายว่ามีปราสาทยาวซึ่งสร้างไว้เพื่อเรียนศิลป์  ในสวนอัมพวัน</p><p>ของพวกศากยะเหล่านั้น  พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่  ณ  สวนอัมพวัน</p><p>นั้น.</p><p>         บทว่า  <strong>อธุนา  กาลกโต</strong>ได้แก่นิคัณฐนาฏบุตร  ถึงแก่กรรมทันที</p><p>ทันใด.  บทว่า  <strong>เกิดแยกกันเป็นสองพวก</strong>  คือ  แยกกันเป็นสองฝ่าย.   ใน</p><p>บรรดาความบาดหมางเป็นต้น   การทะเลาะกันในตอนแรก  เป็นความบาด</p><p>หมาง      ความบาดหมางนั้นได้เจริญขึ้นด้วยสามารถการถือท่อนไม้เป็นต้น</p><p>สละด้วยสามารถการล่วงบัญญัติ     เป็นการทะเลาะ      ถ้อยคำทำลายกันโดย</p><p>นับเป็นต้นว่า  ท่านไม่รู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้  เป็นวิวาท.  บทว่า  วิตุทนฺตา  คือ</p><p>ทิ่มเทง.  บทว่า   <strong>ถ้อยคำของข้าพเจ้ามีประโยชน์</strong>   คือ   คำของข้าพเจ้า</p><p>ประกอบด้วยอรรถ.     บทว่า      <strong>สิ่งที่ท่านเคยช่ำชองได้ผันแปรไปแล้ว</strong></p><p>อธิบายว่า   อันใดที่ท่านช่ำชองมาแล้วคือ  คล่องแคล่ว   ด้วยสามารถเสวนะ </p><p>มาช้านาน   อันนั้น  ได้ผันแปรไปแล้ว   เพราะอาศัยวาทะของข้าพเจ้า.  บท</p><p>ว่า   <strong>ข้าพเจ้าจับผิดวาทะของท่านได้แล้ว</strong>  คือ  ข้าพเจ้าได้ยกความผิดไว้</p><p>เบื้องบนของท่าน.   บทว่า  <strong>ท่านจงเที่ยวไปเพื่อปลดเปลื้องวาทะ</strong>อธิบาย</p><p>ว่าท่านจงถือห่อข้าวเข้าไปยังชุมชนนั้น ๆ  แล้วเที่ยวแสวงหาให้ยิ่ง  ๆ ขึ้นเพื่อ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 292</p><p>ปลดเปลื้องวาทะ.  บทว่า หรือ<strong>ท่านจงแก้ไขเสีย</strong>   อธิบายว่า อีกอย่างหนึ่ง  </p><p>ท่านจงปลดเปลื้องตนจากโทษที่เรายกขึ้น.  บทว่า  <strong>สเจ  ปโหสิ</strong>  แปลว่า</p><p>หากท่านสามารถ. บทว่า วโธเยว  คือตายนั่นเอง.  บทว่า  <strong>ในพวกนาฏบุตร</strong></p><p>คือ อันเตวาสิกของนาฏบุตร.    บทว่า  <strong>มีอาการเบื่อหน่าย</strong>   คือ  สาวกของ</p><p>นิคัณฐนาฎบุตรมีความกระสันเป็นสภาวะย่อมไม่ทำแม้การอภิวาทเป็นต้น.</p><p>บทว่า  คลายความรัก   คือ  ปราศจากความรัก.  บทว่า  <strong>รู้สึกท้อถอย</strong></p><p>คือมีความท้อถอยจากการทำความเคารพของพวกสาวกของนิคัณฐนาฏบุตร</p><p>บทว่า  <strong>โดยเหตุที่ธรรมวินัยอันนิคัณฐนาฏบุตร  กล่าวไว้ไม่ดี</strong>  อธิบาย</p><p>ว่าได้เกิดขึ้นโดยเหตุที่สาวกเหล่านั้น  พึงเป็นผู้เบื่อหน่าย  คลายรัก  ท้อถอย</p><p>ในธรรมวินัยอันนิคัณฐนาฏบุตรกล่าวไว้ไม่ดีเป็นต้น.   บทว่า  <strong>ทุรากฺขาเต</strong></p><p>คือกล่าวไว้ไม่ดี.  บทว่าทุปฺปเวทิเต  คือสอนไม่ดี.  บทว่า  <strong>อนุปสมสวตฺตนิเก</strong></p><p>คือไม่สามารถจะทำราคะเป็นต้นให้  สงบได้. บทว่า  <strong>ภินฺนถูเป</strong>  คือมีที่พำนัก</p><p>อันทำลายแล้ว.   ก็ในบทนี้  นิคัณฐนาฎบุตรชื่อว่าเป็นที่พำนักเพราะอรรถ</p><p>ว่าเป็นที่พึ่งของสาวกเหล่านั้น.    แต่เขาได้แตกดับคือตายเสียแล้ว.   เพราะ</p><p>ฉะนั้นท่านจึงกล่าวว่า   เป็นธรรมวินัยมีที่พำนักอันทำลายเสียแล้ว    บทว่า</p><p><strong>เป็นธรรมวินัย  ไม่มีที่พึ่งพาอาศัย</strong>          คือขาดที่พึ่งอาศัยเพราะไม่มี</p><p>นิคัณฐนาฏบุตรนั้นนั่นเอง.</p><p>         ก็นาฏบุตรนี้อาศัยอยู่ในเมืองนาลันทามิใช่หรือ   เหตุไรเขาจึง</p><p>ถึงแก่กรรมที่เมืองปาวา.  ได้ยินว่านาฏบุตรนั้นสดับพุทธคุณที่อุบาลีคฤหบดี</p><p>ผู้รู้แจ้งแทงตลอดสัจจธรรม       กล่าวด้วยคาถา ๑๐     คาถา  จึงสำรอกโล-</p><p>หิตออกมาร้อน ๆ     ครั้งนั้นสาวกทั้งหลายจึงได้พานาฏบุตรผู้  ไม่มีความ</p><p>สบายไปเมืองปาวา        เขาจึงได้ถึงแก่กรรมในที่นั้น       อนึ่งเมื่อนาฎบุตร</p><p>จะถึงแก่กรรม          คิดว่าลัทธิของเราเป็นลัทธิที่ไม่นำออกไปได้   เป็น </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 293</p><p>ลัทธิที่ขาดสาระ  เราฉิบหายไปช่างเถิด  อย่าให้ชนที่เหลือได้ไปเต็มใน  </p><p>อบายด้วยเลย  ก็หากเราจักกล่าวว่า  คำสอนของเรา   เป็นคำสอนที่ไม่นำ</p><p>ออกไปได้     ชนทั้งหลายจักไม่เชื่อ     ถ้ากระไรเราไม่ควรให้ชนแม้สอง  ถือ</p><p>แบบเดียวกันเมื่อเราล่วงลับไป  ชนเหล่านั้นจักวิวาทกันและกัน  พระศาสดา</p><p>จักตรัสธรรมกถาบทหนึ่งอาศัยข้อวิวาทนั้น    จากนั้นชนทั้งหลายจักรู้ความ</p><p>ที่พระศาสนาเป็นศาสนาที่มีคุณใหญ่ดังนี้.   ครั้งนั้นอันเตวาสิกคนหนึ่งเข้า</p><p>ไปหานาฏบุตรนั้นแล้วกล่าวว่า  ท่านขอรับ  ท่านทุพพลภาพ   ขอจงบอกสา</p><p>ระอันเป็นอาจริยประมาณในธรรมนี้แก่กระผมบ้างเถิดดังนี้.       นาฏบุตร</p><p>กล่าวว่า  ดูก่อนผู้มีอายุ    เมื่อเราล่วงลับไปเธอพึงถือว่า "เที่ยง"  ดังนี้.   อัน-</p><p>เตวาสิกอีกคนหนึ่งเข้าไปหา.  นาฏบุตรให้อันเตวาสิกนั้นถือว่า  "สูญ".</p><p>         นาฏบุตรไม่ทำให้ชนแม้ทั้งสองมีลัทธิอย่างเดียวกัน   อย่างนี้แล้ว</p><p>ให้ชนเป็นอันมากถือแบบต่าง ๆ กัน  ได้ถึงแก่กรรมเสียแล้ว  ชนทั้งหลาย</p><p>กระทำฌาปนกิจนาฏบุตรนั้นเสร็จแล้ว  จึงประชุมถามกันและกันขึ้นว่า</p><p>ดูก่อนผู้มีอายุ  อาจารย์บอกสิ่งที่เป็นสาระให้แก่ใคร.  คนหนึ่งลุกขึ้นกล่าวว่า</p><p>แก่เรา  ดังนี้.    บอกไว้อย่างไร.   บอกว่า  "<strong>เที่ยง</strong>"  อีกคนหนึ่ง   คัดค้าน</p><p>แล้วกล่าวว่า   อาจารย์ได้บอกสิ่งที่เป็นสาระแก่เรา  ด้วยอาการอย่างนี้  ชน</p><p>ทั้งหมดต่างก็วิวาทกันรุนแรงขึ้นว่า   อาจารย์บอกสิ่งที่เป็นสาระแก่เรา  เรา</p><p>เป็นใหญ่  ถึงขั้น  ด่ากัน  บริภาษกัน   และทำร้ายกันด้วยมือและเท้าเป็นต้น</p><p>ไม่ร่วมทางเดียวกัน  เลี่ยงกันไปคนละทิศละทาง.</p><p>         บทว่า  <strong>ครั้งนั้นแล  พระจุนทสมณุเทส</strong>  มีอธิบายว่า  พระเถระ</p><p>รูปนี้เป็นน้องของพระธรรมเสนาบดีสารีบุตร    ภิกษุทั้งหลายเรียกท่านว่า</p><p>พระจุนทสมณุเทส  ในขณะเป็นอนุปสัมบัน   แม้ขณะเป็นขณะก็ยังเรียก  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 294</p><p>อย่างนั้นเหมือนกัน.   เพราะฉะนั้นจึงกล่าวว่า  จุนทสมณุเทสดังนี้.  ในบท   </p><p>ทั้งหลายว่า     พระจุนทสมณุเทสอยู่จำพรรษาในเมืองปาวา    ได้เข้าไปหา</p><p>พระอานนท์ซึ่งอยู่ในสามคามดังนี้    เพราะเหตุไรจึงเข้าไปหา.   ได้ยินว่า</p><p>เมื่อนาฏบุตรถึงแก่กรรมแล้ว     พวกมนุษย์ในชมพูทวีปต่างพูดกันอย่าง</p><p>อื้อฉาวในที่นั้น ๆ ว่า   นิคัณฐนาฏบุตรประกาศเป็นศาสดาผู้เดียว  เมื่อเขา</p><p>ถึงแก่กรรม พวกสาวกเกิดวิวาทกันถึงปานนี้   ก็พระสมณโดดมปรากฏแล้ว</p><p>ในชมพูทวีป   ดุจพระจันทร์และพระอาทิตย์      แม้พระสาวกของพระองค์ก็</p><p>ปรากฏแล้วเหมือนกัน      เมื่อพระสมณโคดมปรินิพพานแล้ว   พวกสาวกจัก</p><p>วิวาทกันเช่นไรหนอ  ดังนี้.      พระเถระสดับถ้อยคำนั้นแล้วคิดว่าเราจักนำ</p><p>ถ้อยคำนี้ไปทูลแด่พระทศพล       พระศาสดาจักทำคำพูดนั้นให้เป็นเหตุเกิด</p><p>เรื่องราว  แล้วจักทรงกล่าวเทศนา ๑  กัณฑ์         พระเถระนั้นจึงออกไปหา</p><p>พระอานนท์  ณ  สามคาม.     บทว่า  สามคาม  เป็นชื่อของบ้านนั้นเพราะ</p><p>ข้าวฟ่างหรือลูกเดือยหนาแน่น.     บทว่า   เข้าไปหาท่านพระอานนท์</p><p>อธิบายว่า  พระจุนทเถระไม่ไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าตรงทีเดียว    เข้าไป</p><p>หาท่านพระอานนท์ผู้เป็นอุปัชฌาย์.</p><p>         ได้ยินว่าในครั้งพุทธกาล    พระสารีบุตรเถระและพระอานนท์ต่าง</p><p>นับถือซึ่งกันและกัน     พระสารีบุตรเถระนับถือพระอานนท์ว่าพระอานนท์</p><p>กระทำอุปัฏฐากพระศาสดาซึ่งเราควรทำ   พระอานนท์นับถือพระสารีบุตร</p><p>ว่า  พระสารีบุตรเป็นผู้เลิศกว่าสาวกทั้งหลายของพระผู้มีพระภาคเจ้า  พระ-</p><p>อานนท์ ให้ทารกในตระกูลบรรพชา        แล้วให้รับการดูแลในสำนักของ</p><p>พระสารีบุตร      แม้พระสารีบุตรก็ได้ทำอย่างนั้นเหมือนกัน        ได้มีภิกษุ</p><p>ประมาณ ๑,๐๐๐  รูป   แต่ละรูป ๆได้ให้บาตรและจีวรของตน  ๆ  แล้วให้  </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 295</p><p>บรรพชาให้รู้การดูแล.     ท่านพระอานนท์ได้แม้จีวรเป็นต้นอันประณีตก็  </p><p>ถวายพระเถระ.</p><p>         ได้ยินว่าพราหมณ์คนหนึ่งคิดว่า   การบูชาพระพุทธรัตนะ  และ</p><p>พระสังฆรัตนะย่อมปรากฏชัด   อย่างไรหนอจึงชื่อว่าเป็นอันบูชาพระธรรม-</p><p>รัตนะ       พราหมณ์นั้นจึงเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าทูลถามความนั้น.</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า  ดูก่อนพราหมณ์  แม้หากว่าเธอใคร่จะบูชา</p><p>พระธรรมรัตนะ  ก็จงบูชาภิกษุผู้เป็นพหูสูตรรูปหนึ่งดังนี้.       ข้าแต่พระองค์</p><p>ผู้เจริญ   ขอพระองค์ทรงบอกถึงภิกษุผู้เป็นพหูสูตรเถิด  พระพุทธเจ้าข้า. เธอ</p><p>จงถามภิกษุสงฆ์เถิด.   พราหมณ์นั้นเข้าไปหาภิกษุทั้งหลายแล้ว    กล่าวว่า</p><p>ข้าแต่พระคุณเจ้า  ขอพระคุณเจ้าได้บอกถึงภิกษุผู้เป็นพหูสูตรเถิด.   ดูก่อน</p><p>พราหมณ์  พระอานนท์เป็นพหูสูต    พราหมณ์จึงบูชาพระเถระด้วยไตรจีวร</p><p> มีค่าหนึ่งพัน  พระเถระได้พาพราหมณ์นั้นไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า พระ</p><p>ผู้พระภาคเจ้าตรัสถามว่า   อานนท์เธอได้ไตรจีวรมาจากไหน. ข้าแต่พระ  </p><p>องค์ผู้เจริญ  พราหมณ์ผู้หนึ่งถวาย  แต่ข้าพระองค์ประสงค์จะถวายไตรจีวรนี้</p><p>แก่ท่านพระสารีบุตรเถระ  พระพุทธเจ้าข้า.  จงให้เถิดอานนท์.   พระสารี-</p><p>บุตรเถระออกจาริกพระเจ้าข้า.  เธอจงให้  ในเวลาที่สารีบุตรกลับมาเถิด.</p><p>พระองค์ได้บัญญัติสิกขาบทไว้แล้วพระเจ้าข้า.  ก็สารีบุตรจักมาเมื่อไรเล่า.</p><p>ประมาณ ๑๐  วันพระเจ้าข้า.       อานนท์เราอนุญาตเพื่อเก็บอติเรกจีวรได้</p><p>๑๐  วันเป็นอย่างยิ่ง  ด้วยประการฉะนี้.  เราบัญญัติสิกขาบทแล้ว  แม้พระ-</p><p>สารีบุตรเถระได้สิ่งที่ชอบใจอย่างใดอย่างหนึ่ง  ก็ถวายสิ่งนั้นแก่พระอานนท์</p><p>อย่างนั้นเหมือนกัน.  พระสารีบุตรเถระนั้นได้ให้พระจุนทสมณุเทสแม้นี้  </p><p>ผู้เป็นน้องของตนเป็นลัทธิวิหาริกของพระเถระ       เพราะฉะนั้นท่านจึง</p><p>กล่าวว่า  พระจุนทสมณุเทสเข้าไปหาพระอานนทเถระผู้เป็นพระอุปัชฌาย์ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 296</p><p>ดังนี้.  นัยว่าพระจุนทสมณุเทสได้มีความคิดอย่างนี้ว่า  พระอุปัชฌาย์ของเรา  </p><p>มีปัญญามาก  ท่านจักกราบทูลถ้อยคำนี้แต่พระศาสดา  ที่นั้นพระศาสดาจัก</p><p>ทรงแสดงธรรมอนุรูปแก่กถานั้น  ดังนี้    บทว่า   <strong>กถาปภฏ</strong>   แปลว่ามูลแห่ง</p><p>ถ้อยคำ.  จริงอยู่  คำว่าท่านว่าปาภฏ  (ต้นเหตุ)    สมดังที่พระผู้มีพระ-</p><p>ภาคเจ้าตรัสไว้ว่า</p><p>            อปฺปเกนาปิ  เมธาวี           ปาภเฏน   วิจกฺขโณ</p><p>            สมุฏฺเปติ   อตฺตาน           อณุ   อคฺคึว   สนฺธม</p><p>         ผู้มีปัญญามีความเห็นแจ้งชัด  ยังตนให้ดำรงอยู่ได้สม่ำเสมอ  ด้วย</p><p>ทุนทรัพย์แม้มีประมาณน้อยเหมือนก่อไฟน้อยฉะนั้น.    บทว่า  <strong>ภควนฺต</strong></p><p><strong>ทสฺสนาย</strong>    แปลว่า     เพื่อเห็นพระพุทธเจ้า.   มีคำถามว่า  ก็พระ</p><p>อานนท์เถระนั้นไม่เคยเห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าตอกหรือ.    ไม่เคยเห็น</p><p>หามิได้.     เพราะท่านพระอานนทเถระนี้ไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าวัน</p><p>ละ  ๑๘  ครั้ง  คือ  กลางวัน  ๙  ครั้ง  กลางคืน  ๙  ครั้ง  แม้ประสงค์</p><p>จะไป  ๑๐๐  ครั้ง  ๑๐๐๐  ครั้ง  ต่อวันก็ไม่ไป  เพราะไม่มีเหตุ  ท่านหยิบยก</p><p>ปัญหาข้อหนึ่งขึ้น  แล้วจึงไปเฝ้า  ในวันนั้นพระอานนทเถระนั้นประสงค์</p><p>จะไปด้วยมูลเหตุแห่งกถานั้นจึงกล่าวแล้วอย่างนี้.</p><p>         บทว่า  <strong>ดูก่อนจุนทะข้อนี้ย่อมมีอย่างนั้น</strong>    ความว่า   แม้พระ-</p><p>อานนทเถระกราบทูลเนื้อความแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า  เพราะพระอานนท</p><p>เถระไม่ใช่เจ้าของกถานี้  แต่พระจุนทเถระเป็นเจ้าของกถา  อนึ่งพระจุนท-</p><p>เถระนั้นย่อมรู้เบื้องต้น     ท่ามกลาง   ที่สุดของกถานั้น  ฉะนั้นพระผู้มี</p><p>พระภาคเจ้า  เมื่อจะตรัสกับพระจุนทเถระนั้น   จึงตรัสคำเป็นอาทิว่า</p><p><strong>เอวญฺเหต  จุนฺท   โหติ</strong> ดังนี้.   อธิบายความต่อไปว่า    ดูก่อนจุนทะข้อนี้</p><p>ย่อมมีอย่างนี้  สาวกในธรรมวินัยอันมีสภาวะเป็นต้นว่ากล่าวไว้ไม่ดี    เกิด</p><p>แยกกันเป็นสองพวก  ทำการบาดหมางกันเป็นต้น  ทิ่มแทงกันด้วยหอกคือ   </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 297</p><p>ปาก      เพราะคำสอนอันจะนำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ได้  เป็นอันปรากฏ </p><p>โดยคำสอนอันไม่นำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ได้ในบัดนี้     ฉะนั้นพระผู้มี-  </p><p>พระภาคเจ้า    เมื่อจะทรงแสดงคำสอนอันจะไม่นำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์</p><p>ได้  แต่ต้น  จึงตรัสคำเป็นอาทิว่า   ดูก่อนจุนทะ  ศาสดาให้โลกนี้ไม่เป็น</p><p>สัมมาสัมพุทธะดังนี้. ในบทว่า  <strong>ประพฤติหลีกเลี่ยงจากธรรมนั้น</strong>   คือ</p><p>ไม่บำเพ็ญติดต่อกัน.  อธิบายว่า  ประพฤติหลีกเลี่ยง  คือทำมีช่วงว่าง.  บทว่า</p><p><strong>ดูก่อนผู้มีอายุเป็นลาภของท่านนั้น</strong> คือ  การปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม</p><p>เป็นต้น  เหล่านี้เป็นลาภของท่านนั้น.     บทว่า   <strong>อันท่านได้ดีแล้ว</strong>   คือ</p><p>ท่านได้ความเป็นมนุษย์ดีแล้ว.  ในบทว่า  <strong>ธรรมอันศาสดาของท่าน</strong></p><p><strong>แสดงแล้วอย่างใด</strong>    คือศาสดาของท่านแสดงธรรมไว้ด้วยอาการใด.  บท </p><p>ว่า  ผู้ใดชักชวน  คืออาจารย์ใดชักชวน.  บทว่า   <strong>ชักชวนผู้ใด</strong>    คือชัก </p><p>ชวนอันเตวาสิกใด.  บทว่า  ผู้ใดถูกชักชวน  คือ  อันเตวาสิกถูกชักชวน</p><p>โดยที่ปฏิบัติข้อที่อาจารย์ชักชวนเพื่อความเป็นอย่างนั้น.   บทว่า   <strong>คนทั้ง</strong></p><p><strong>หมดเหล่านั้น</strong>  คือคนทั้งสามเหล่านั้น อธิบายว่า ในบุคคลทั้ง ๓ นี้อาจารย์</p><p>ย่อมประสบสิ่งที่ไม่ใช่บุญเพราะเป็นผู้ชักชวน      อันเตวาสิกผู้ถูกชักชวน</p><p>ย่อมประสบสิ่งที่ไม่ใช่บุญ   เพราะเป็นผู้ถูกชักชวน    ผู้ปฏิบัติย่อมประสบ</p><p>สิ่งที่ไม่ใช่บุญ  เพราะเป็นผู้ปฏิบัติ  เพราะฉะนั้นท่านจึงกล่าวว่า  คนทั้ง</p><p>หมดเหล่านั้นย่อมประสบสิ่งที่ไม่ใช่บุญเป็นอันมาก.     พึงทราบเนื้อความ</p><p>ในวาระทั้งหมดโดยทำนองนี้.   อนึ่งในบทนี้ว่า<strong>ปฏิบัติเพื่อธรรมอันควรรู้</strong></p><p>คือปฏิบัติตามเหตุ    บทว่า  <strong>จักยังธรรมอันควรรู้ให้สำเร็จ</strong>  คือจักยังเหตุ</p><p>ให้สำเร็จ.   บทว่า  <strong>ปรารภความเพียร</strong>  คำทำความเพียรอันจะเกิดทุกข์แก่</p><p>ตน  ดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า   ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย   ผู้ใดปรารภ</p><p> </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 298</p><p>ความเพียรในธรรมวินัยที่ศาสดากล่าวไว้ไม่ดี  ผู้นั้นย่อมอยู่เป็นทุกข์  ผู้ใด   </p><p>เกียจคร้าน  ผู้นั้นย่อมอยู่เป็นสุขดังนี้.       พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดง</p><p>คำสอนอันไม่นำผู้ปฏิบัติให้ออกทุกข์ได้อย่างนี้แล้ว  เมื่อจะทรงแสดงคำ</p><p>สอนอันจะนำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ได้ในบัดนี้จึงตรัสคำเป็นอาทิว่า  ดู</p><p>ก่อนจุนทะ  อนึ่งศาสดาในโลกนี้ ย่อมเป็นพระสัมมาสัมพุทธะดังนี้.</p><p>         ในบทเหล่านั้น  บทว่า  <strong>เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกไปได้</strong></p><p>คือ  นำไปเพื่อประโยชน์แห่งมรรค  และเพื่อประโยชน์แห่งผล   บทว่า</p><p><strong>ปรารภความเพียร</strong>  คือ  ปรารภความเพียรอันจะให้สำเร็จสุขแก่ตน  ดังที่</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  ผู้ใดเกียจคร้านในธรรม</p><p>วินัย  อันตถาคตกล่าวไว้ดีแล้ว  ผู้นั้นย่อมอยู่เป็นทุกข์  ผู้ใดมีความเพียรอัน</p><p>ปรารภแล้ว  ผู้นั้นย่อมอยู่เป็นสุขดังนี้.   ด้วยประการดังนี้  พระผู้มีพระภาค</p><p>เจ้าทรงแสดงอานิสงส์แห่งกุลบุตรผู้ปฏิบัติชอบในคำสอนอันจะทำผู้ปฏิบัติ</p><p>ให้ออกไปจากทุกข์ได้แล้ว  เมื่อจะทรงขยายพระธรรมเทศนาอีกจึงตรัสคำ</p><p>เป็นอาทิว่า  ดูก่อนจุนทะ  ก็พระศาสดาอุบัติแล้วในโลกนี้ดังนี้.  ในบทเหล่า</p><p>นั้น  บทว่า  <strong>สาวกทั้งหลาย  เป็นผู้ไม่รู้แจ้งอรรถ</strong>  คือไม่มีปัญญาที่จะ</p><p>ตรัสรู้ได้.  บทว่า  <strong>ทำให้มีบทอันรวบรวมไว้พร้อมแล้ว</strong>  คือกระทำด้วย</p><p>บทอันรวบรวมไว้ทั้งหมด.  อธิบายว่าไม่ใช่รวบรวมไว้อย่างเดียว.  ปาฐะว่า</p><p><strong>สพฺพสงฺคาหปทคต</strong>  ดังนี้บ้าง  คือไม่อยู่ในบทที่รวบรวมไว้ทั้งหมดอธิบาย   </p><p>ว่าไม่สงเคราะห์เข้าเป็นอันเดียวกัน.  บทว่า  <strong>ทำให้มีปาฏิหาริย์</strong>  คือ  เป็น</p><p>ธรรมที่นำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ได้.  บทว่า  <strong>ตลอดถึงเทวดาและ</strong></p><p><strong>มนุษย์ทั้งหลาย</strong>  คือ  ประกาศไว้ด้วยดีแล้วตั้งแต่มนุษยโลกจนถึงเทวโลก.</p><p>บทว่า<strong>ย่อมเป็นเหตุให้เดือดร้อน</strong>  คือเป็นผู้ทำความเดือดร้อนในภายหลัง. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 299</p><p>บทว่า <strong>ศาสดาของเราทั้งหลายเกิดขึ้นแล้วในโลกนี้</strong>   พระผู้มีพระภาค-</p><p>เจ้าตรัสเพื่อแสดงถึงอาการอันทำให้เดือดร้อนของสาวกเหล่านั้น.      บทว่า  </p><p>ย่อมไม่เป็นเหตุเดือดร้อนในภายหลัง   อธิบายว่า   ชื่อว่าย่อมไม่ทำความ</p><p>เดือดร้อนในภายหลัง เพราะข้อที่สาวกทั้งหลาย   อาศัยพระศาสดาพึงบรรลุ </p><p>ได้บรรลุแล้ว.</p><p>         บทว่า  <strong>เถโร</strong>  ได้แก่ผู้มั่นคง  คือประกอบด้วยธรรมอันทำให้เป็น</p><p>ผู้มั่นคง.   คำว่า  <strong>รตฺตญฺญู</strong> เป็นต้น  มีเนื้อความกล่าวไว้แล้ว.  บทว่า  <strong>เอเตหิ</strong></p><p><strong>เจปิ</strong>  คือด้วยคำเหล่านี้    ท่านกล่าวไว้ตอนต้น  บทว่า  <strong>เป็นผู้บรรลุธรรมอัน</strong></p><p><strong>เกษมจากโยคะ</strong>  ความว่า   พระอรหัต  ชื่อว่า  เป็นแดนเกษมจากโยคะใน</p><p>ธรรมวินัยนี้   เพราะพระอรหัตเป็นแดนเกษมมาจากโยคะ  ๔  สาวกทั้งหลาย</p><p>บรรลุพระอรหัตนั้น. บทว่า  <strong>ควรที่จะกล่าวพระสัทธรรมได้โดยชอบ</strong>  อธิ-</p><p>บายว่า  พึงเป็นผู้สามารถจะกล่าวพระสัทธรรมได้โดยชอบ  เพราะเล่าเรียน</p><p>มาเฉพาะหน้า. บทว่า <strong>เป็นผู้ประพฤติพรหมจรรย์</strong>  คือ  พระอริยสาวกทั้ง</p><p>หลาย  เป็นผู้ประพฤติพรหมจรรย์อยู่.     บทว่า    <strong>เป็นผู้บริโภคกาม</strong>   คือ</p><p>คฤหัสถ์ผู้เป็นพระโสดาบัน.   บททั้งหลายเป็นต้นว่า   พรหมจรรย์สำเร็จ</p><p>ผลนั้น  พิสดารแล้วในมหาปรินิพพานสูตรนั่นแล.</p><p>         บทว่า  <strong>ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺต</strong>   แปลว่าถึงความเลิศด้วยลาภและ</p><p>ด้วยยศ.  <strong>บททั้งหลาย  ดูก่อนจุนทะ  ภิกษุทั้งหลายผู้เป็นเถระเป็น</strong></p><p><strong>สาวกของเราในบัดนี้มีอยู่แล</strong>      ดังนี้ผู้เป็นเถระในบทนี้  ได้แก่พระ</p><p>เถระมีพระสารีบุตรและพระโมคคัลลานะเป็นต้น.  บทว่า  <strong>ภิกษุณีทั้งหลาย</strong> </p><p>ได้แก่เขมาเถรีและอุบลวัณณาเถรีเป็นต้น.  บททั้งหลายว่า  <strong>อุบาสกทั้งหลาย</strong></p><p><strong>ผู้เป็นสาวก   เป็นคฤหัสถ์นุ่งขาวห่มขาว  ประพฤติพรหมจรรย์</strong>  ดังนี้ </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 300</p><p>อุบาสกในที่นี้ได้แก่จิตตคหบดีและหัตถกอาฬวกเป็นต้น.  บทว่า  <strong>ผู้บริโภค   </strong></p><p><strong>กาม</strong> ได้แก่จุลอนาถบิณฑิกะและมหาอนาถบิณฑิกะเป็นต้น. บทว่า  <strong>หญิง</strong></p><p><strong>ผู้เป็นพรหมจารินี</strong> ได้แก่หญิงทั้งหลายมีนันทมารดาเป็นต้น.   บทว่า  <strong>หญิง</strong></p><p><strong>ผู้บริโภคกาม</strong>  ได้แก่หญิงทั้งหลายมีนางขุชชุตรา  เป็นต้น  บทว่า  <strong>สพฺพา-</strong></p><p><strong>การสมฺปนฺน</strong>ได้แก่ผู้ถึงพร้อมด้วยการณ์ทั้งปวง  บทว่า <strong>อิทเมว  ต</strong>  ความว่า</p><p>บุคคลเมื่อจะกล่าวถึงพรหมจรรย์นี้      คือธรรมนี้   พึงกล่าวโดยเหตุ  โดย</p><p>นัยอันชอบ.   บทว่า   <strong>อุทฺทกสฺสุท  ตัดบทเป็น  อุทฺทโก  สุท.</strong></p><p>         บทว่า  <strong>ปสฺส  น ปสฺสติ</strong>  คือ  บุคคลเห็นอยู่ชื่อว่าย่อมไม่เห็น.  ได้</p><p>ยินว่า  อุททกรามบุตรนั้นถามปัญหานี้กะมหาชน.   มหาชนกล่าวว่า  ท่าน</p><p>อาจารย์  พวกเราไม่รู้  ขอท่านอาจารย์โปรดบอกแก่พวกเราเถิด  อุททกราม-</p><p>บุตรจึงกล่าวว่า  ปัญหานี้ลึกซึ้ง  เมื่อมีอาหารสัปปายะ  อาจคิดได้ประเดี๋ยว</p><p>เดียวก็ตอบได้   แต่นั้นมหาชนทั้งหลายเหล่านั้นก็พากันทำสักการะใหญ่</p><p>ตลอด  ๔  เดือน     อุททกรามบุตร     เมื่อจะกล่าวปัญหานั้นได้กล่าวคำเป็น</p><p>อาทิว่าบุคคลเห็นอยู่ซึ่งอะไรจึงชื่อว่าย่อมไม่เห็น   ดังนี้.      ในบทเหล่านั้น</p><p>บทว่า มีดโกนลับดีแล้ว   คือลับเสียคมกริบ  ในข้อนี้มี อธิบายว่า  ใบมีด</p><p>โกนลับดีแล้วย่อมปรากฏ    แต่คมมีดโกนไม่ปรากฏ.</p><p>         บทว่า  <strong>สงฺคมฺม  สมาคมฺม</strong>  คือรวบรวมตรวจตราอรรถด้วยอรรถ</p><p>พยัญชนะด้วยพยัญชนะนั้น อธิบายว่า นำมาเปรียบกันอรรถกับอรรถพยัญ-</p><p>ชนะกับแม้พยัญชนะ  บทว่า  <strong>พึงรวบรวม</strong>  คือ  พึงบอกได้  พึงสอดได้  บทว่า</p><p><strong>ยถยิท  พฺรหฺมจริย</strong>  ความว่า  ศาสนาพรหมจรรย์ทั้งสิ้นนี้.   บทว่า  <strong>ตตฺร  เจ</strong></p><p>คือ  ในท่ามกลางสงฆ์นั้นหรือในภาษิตของสพรหมจารีนั้น.  ในบททั้ง</p><p>หลายว่า<strong>ท่านผู้มีอายุถือเอาอรรถนั่นแลผิดและยกพยัญชนะทั้งหลาย </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 301</p><p>ผิดดังนี้  อธิบายว่า  ในบทนี้ว่า  สติปัฏฐาน ๔ ย่อมถือเอาอรรถว่า อารมณ์  </p><p>คือสติปัฏฐาน ยกพยัญชนะขึ้นว่า  สติปฏฺานานิ.   บทว่า  <strong>อิมสฺส  กึ  นุ</strong></p><p><strong>โข  อาวุโส  อตฺถสฺส</strong>   ความว่า   พยัญชนะทั้งหลายเหล่านี้คือ   <strong>จตฺตาโร</strong></p><p><strong>สติปฏฺานา</strong>    หรือ   หรือว่าพยัญชนะทั้งหลายเหล่านั้น คือ   <strong>จตฺตาริ  สติ-</strong></p><p><strong>ปฏฺานานิ</strong>  ของอรรถว่าสตินั่นแหละคือสติปัฏฐาน.  บทว่า  <strong>อย่างไหน</strong></p><p><strong>จะสมควรกว่ากัน</strong>     คือพยัญชนะทั้งหลายของอรรถนี้อย่างไหน     บทว่า</p><p>เข้าถึงกว่า   คือแน่นกว่า   บทว่า   <strong>แห่งพยัญชนะทั้งหลายเหล่านี้</strong>   คือ</p><p>อรรถนี้ว่าสตินั่นแหละคือสติปัฏฐานหรือ     หรือว่า   อรรถนั้นว่า    อารมณ์</p><p>คือสติปัฏฐานแห่งพยัญชนะทั้งหลายว่า  <strong>จตฺตาโร  สติปฏฺานา.</strong>  บทว่า  ดู </p><p><strong>ก่อนผู้มีอายุ   ของอรรถนี้</strong> คือ  ของอรรถนี้ว่า     อารมณ์เป็นสติปัฏฐาน</p><p>บทว่า  <strong>ยานิ  เจว  เอตานิ</strong>  ความว่าพยัญชนะเหล่านี้  ใดอันข้าพเจ้ากล่าว</p><p>แล้ว.   บทว่า  <strong>โย  เจว  เอโส</strong>  ความว่า  ใดอันข้าพเจ้ากล่าวแล้ว. บทว่า</p><p><strong>โส เนว  อุสฺสาเทตพฺโพ</strong>  ความว่าพวกเธอควรตั้งอยู่ในอรรถและในพยัญ-</p><p>ชนะโดยชอบก่อน    แต่สพรหมจารีนั้นพวกเธอไม่ควรยินดี  ไม่ควรรุกราน</p><p>บทว่า  <strong>สญฺาเปตพฺโพ</strong>  แปลว่า  ควรให้รู้.  บทว่า  ตสฺส  จ  อตฺถสฺส  คือ  แห่ง</p><p>อรรถ  ว่าสตินั่นแหละคือสติปัฏฐาน.  บทว่า  <strong>เตสญฺจ พฺยญฺชนาน</strong>  คือแห่ง</p><p>พยัญชนะว่า  สติปฏฺานา.  บทว่า  <strong>นิสนฺติยา</strong>  คือ  เพื่อพิจารณา  เพื่อทรงไว้.</p><p>พึงทราบเนื้อความในวาระทั้งหมด โดยนัยนี้. บทว่า  <strong>ตาทิส</strong>  แปลว่าเช่น  กับ</p><p>ท่าน บทว่า <strong>อตฺถูเปต</strong>  ได้แก่ถึงโดยอรรถ  คือรู้ซึ่งอรรถ  บทว่า  <strong>พฺยญฺช-</strong></p><p><strong>ปูเปต</strong>  ได้แก่เข้าถึงโดยพยัญชนะ  คือรู้ซึ่งพยัญชนะ  พวกท่านสรรเสริญภิก-</p><p>ษุนั้นอย่างนี้  จริงอยู่ภิกษุนั้นไม่ชื่อว่าเป็นสาวกของพวกท่าน ดูก่อนจุนทะ</p><p>ภิกษุนั้นชื่อว่าเป็นพระพุทธะ  ด้วยประการดังนี้  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงตั้ง</p><p>ภิกษุพหูสูตในตำแหน่ง  ของตน  บัดนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงขยาย</p><p>พระธรรมเทศนาให้ยิ่ง  ๆ ขึ้นกว่านั้นจึงตรัสคำเป็นอาทิว่า  ดูก่อนจุนทะเรา </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 302</p><p>ไม่แสดงธรรมแก่พวกเธอ  เพื่อปิดกั้นอาสวะทั้งหลายที่เป็นไปในปัจจุบัน  </p><p>เท่านั้นดังนี้.</p><p>         ในบทนั้นอาสวะทั้งหลายอันเกิดขึ้นเพราะมีปัจจัยเป็นเหตุในโลก</p><p>นี้  ชื่ออาสวะเป็นไปในปัจจุบัน  อาสวะทั้งหลายอันเกิดขึ้นเพราะมีการบาด</p><p>หมางกันเป็นเหตุในปรโลก    ชื่อว่าอาสวะเป็นไปในภพหน้า.     บทว่า</p><p><strong>สำรวม</strong>  คือ  เพื่อปิดโดยที่อาสวะเหล่านั้นเข้าไปไม่ได้  บทว่า  <strong>ปฏิฆาตาย</strong></p><p>คือ  เพื่อกำจัดด้วยการทำลายราก.     ในบททั้งหลายว่า<strong>เราอนุญาตจีวรแก่</strong></p><p><strong>พวกเธอก็เพียงเป็นเครื่องกำจัดหนาว</strong>  ดังนี้อธิบายว่า  จีวรนั้นสามารถ</p><p>เพื่อกำจัดหนาวแก่พวกเธอ  ข้อนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า   จีวรใดอัน</p><p>เราอนุญาตแก่พวกเธอ  พวกเธอจักห่มจีวรนั้นแล้ว  ทำความสนุกก็ดี  ถือตัว   </p><p>ก็ดีดังนี้เราไม่อนุญาต  แต่พวกเธอห่มจีวรนั้นแล้วทำการกำจัดหนาวเป็นต้น</p><p>แล้วจัดกระทำโยนิโสมนสิการสมณธรรมสะดวก  ดังนี้เราอนุญาต    แม้</p><p>บิณฑบาตเป็นต้นก็อย่างเดียวกับจีวร   ก็การพรรณนาอนุบทในที่นี้พึงทราบ</p><p>โดยนัยที่กล่าวแล้วในวิสุทธิมรรคนั้นแล.</p><p>         บทว่า  <strong>สุขลฺลิกานุโยค</strong>  แปลว่าประกอบความเพียรเฉื่อยแฉะใน</p><p>ความสุข  อธิบายว่า   ความเป็นผู้พอใจในการเสพสุข.  บทว่า  <strong>สุเข</strong>  คือ</p><p>กระทำให้ตั้งอยู่ในความสุข.  บทว่า  <strong>ปีเนติ</strong>  คือทำให้เอิบอิ่ม  คือ  อ้วน.</p><p>บทว่า  <strong>อฏฺิตธมฺมา</strong>  คือ  เป็นสภาพไม่ยั่งยืน.  บทว่า  <strong>ชิวฺหา  โน  อตฺถิ</strong></p><p>อธิบายว่าปรารถนาเรื่องใด ๆ เมื่อกล่าวถึงเรื่องนั้น ๆ บางครั้งกล่าวถึงมรรค</p><p>บางครั้งกล่าวถึงผล  บางครั้งกล่าวถึงนิพพาน.  บทว่า  <strong>ชานตา</strong>  คือรู้โดย</p><p>สัพพัญญุตญาณ.  บทว่า  <strong>ปสฺสตา</strong>  คือเห็นด้วยจักษุ  ๕.  บทว่า  <strong>คมฺภีรเนโม</strong></p><p>คือฝังเข้าไปในดินลึก.  บทว่า  <strong>สุนิขาโต</strong>  คือฝั่งแน่น.  บทว่า  <strong>เอวเมว </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 303</p><p><strong>โข  อาวุโส</strong>  ความว่า  พระขีณาสพเป็นผู้ไม่ควรประพฤติล่วงฐานะ  ๙  เป็น  </p><p>ผู้ไม่หวั่นไหวไม่สะเทือนในการประพฤติล่วงนั้น. ในการประพฤติล่วงนั้น</p><p>แม้พระอริยะทั้งหลายมีพระโสดาบันเป็นต้น       ก็ไม่ควรในการแกล้งปลง</p><p>สัตว์จากชีวิตเป็นต้น.  บทว่า  <strong>สนฺนิธิการก   กาเม  ปริภุญฺชิตุ</strong>  ความว่า</p><p>เพื่อทำการสั่งสมวัตถุกามและกิเลสกามแล้วบริโภค. บทว่า  <strong>เหมือนอย่าง</strong></p><p><strong>ที่ตนเป็นผู้ครองเรือนในกาลก่อน</strong>  ความว่า  ไม่ควรบริโภคเหมือน</p><p>อย่างที่ตนเป็นคฤหัสถ์บริโภคในกาลก่อน  จริงอยู่พระอริยะมีพระโสดาบัน</p><p>เป็นต้นอยู่  ณ  ท่ามกลางเรือน  ย่อมตั้งอยู่ด้วยนิมิตของคฤหัสถ์ตลอดชีวิต.</p><p>แต่พระขีณาสพบรรลุพระอรหัตแล้วเป็นมนุษย์ย่อมปรินิพพาน  หรือบวช</p><p>พระขีณาสพไม่ตั้งอยู่ในกามาวจรเทวโลกทั้งหลายมีจาตุมมหาราชิกาเป็น</p><p>ต้นแม้ครู่เดียว  เพราะเหตุไร  เพราะไม่มีที่วิเวก  ก็แต่ว่าพระขีณาสพดำรง</p><p>อยู่ในอัตภาพแห่งภุมมเทวดา   แม้บรรลุพระอรหัตแล้วก็ยังดำรงอยู่</p><p>ก็ปัญหานี้มาถึงด้วยอำนาจแห่งพระขีณาสพนั้น   พึงทราบภิกขุภาวะของ</p><p>พระขีณาสพนั้นเพราะทำลายโทสะได้แล้ว.</p><p>         บทว่า  <strong>หาฝั่งมิได้</strong>  คือ  ไม่มีฝั่ง  ไม่มีกำหนด  ใหญ่  บทว่า</p><p><strong>พระสมณโคดมหาได้ปรารภกาลนานที่เป็นอนาคตไม่</strong>  อธิบายว่า ก็พระ</p><p>สมณโคดมหาได้ทรงบัญญัติอย่างนี้เพราะปรารภกาลนานอันเป็นอนาคตไม่</p><p>พระสมณโคดมเห็นจะทรงทราบอดีตเท่านั้น  ไม่ทรงทราบอนาคต  เป็นจริง</p><p>อย่างนั้นการระลึกถึงกำเนิดห้าร้อยห้าสิบชาติ  ในอดีตย่อมปรากฏแก่พระ-</p><p>สมณโคดมนั้น  การระลึกถึงมากอย่างนี้ย่อมไม่ปรากฏในอนาคต  พวก</p><p>ปริพาชกอัญญเดียรถีย์เห็นจะสำคัญความนี้ดังนี้พึงกล่าวอย่างนั้น.  บทว่า</p><p><strong>ตยิท  กึสุ</strong>  คือไม่รู้อนาคตเป็นอย่างไร  บทว่า  <strong>กถสุ</strong>  คือด้วยเหตุไรหนอ. </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 304</p><p>อธิบายว่า    พระสมณโคดมไม่ทรงรู้ทีเดียวหรือหนอ     จึงไม่ทรงระลึกถึง   </p><p>อนาคต    คือว่า    เพราะทรงใคร่จะไม่ระลึกถึง    จึงไม่ระลึกถึง.      บทว่า</p><p><strong>อญฺาวิหิตเกน  าณเทสฺสเนน</strong>  ความว่าพวกปริพาชกอัญญเดียรดีย์ย่อม</p><p>สำคัญสิ่งที่พึงถือเอา  สิ่งที่พึงบัญญัติ  อันเป็นญาณทัสสนะซึ่งเป็นไปเพราะปรา</p><p>รภญาณทัสสนะอื่นซึ่งเป็นอย่างอื่น ด้วยญาณอันเป็นทัสสนะเพราะความเป็น</p><p>ผู้สามารถเห็นเหมือนทำให้ประจักษ์  ซึงเป็นโดยประการอื่น คือ   ปรารภ-</p><p>ญาณทัสสนะอื่นเป็นไป จริงอยู่พวกปริพาชกอัญญเดียรถีย์เหล่านั้น ย่อมสำคัญ</p><p>ญาณทัสสนะอันสงบตั้งขึ้นแล้วเฉพาะหน้าเนือง ๆ  แก่ผู้เดินไป  ยืนอยู่หลับ</p><p>และตื่น.   ก็ชื่อว่าญาณเช่นนั้นย่อมไม่มี   เพราะฉะนั้น  พึงทราบปริพาชก</p><p>อัญญเดียรถีย์ว่า     พวกเขาย่อมสำคัญเหมือนอย่างคนโง่ไม่ฉลาด    ฉะนั้น.</p><p>บทว่า  <strong>สตานุสารี</strong> ได้แก่ญาณอันสัมปยุตด้วยปุพเพนิวาสานุสสติ   บทว่า</p><p><strong>ยาวตก  อากงฺขติ</strong>  ความว่า  พระตถาคตย่อมส่งพระญาณว่า  เราจักรู้เท่า</p><p>ที่ปรารถนาจะรู้  ญาณของพระตถาคตนั้นไม่ถูกปิด  ไม่ถูกกั้น  ย่อมไปเหมือน</p><p>ลูกศรที่เขายิงไปในพวงใบไม้ผุฉะนั้น    เพราะฉะนั้นพระตถาคตย่อมทรง</p><p>ระลึกได้เท่าที่ทรงหวัง  บทว่าโพธิช  แปลว่า  เกิดที่<strong>โคนโพธิ์</strong>  บทว่า  ญาณ</p><p><strong>อุปฺปชฺชติ</strong>ได้แก่  จตุมรรคญาณย่อมเกิด.  บทว่า  <strong>ชาตินี้เป็นชาติสุดท้าย</strong>  อธิ-</p><p>บายว่าชาตินี้มีในที่สุด   เพราะละเหตุที่จะทำให้มีชาติได้ด้วยญาณนั้น.  บท</p><p>ว่า<strong>บัดนี้ภพใหม่ย่อมไม่มี</strong> อธิบายว่า  แม้ญาณอื่นอีกก็ย่อมเกิดขึ้น.  บทว่า</p><p><strong>ไม่ประกอบด้วยประโยชน์</strong>   ความว่า  ไม่อาศัยประโยชน์ในโลกนี้หรือ</p><p>ประโยชน์ในโลกหน้า.   บทว่า   <strong>พระตถาคตย่อมได้ทรงพยากรณ์สิ่งนั้น</strong></p><p>อธิบายว่า    พระตถาคตย่อมไม่ทรงกล่าวถึงกถาอันไม่นำผู้ปฏิบัติให้ออกจาก</p><p>ทุกข์ได้เช่นภารตยุทธ  และการลักพาสีดา.  บทว่า  <strong>สิ่งเป็นของจริงเป็น </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 305</p><p><strong>ของแท้แต่ไม่ประกอบด้วยประโยชน์</strong> หมายถึงติรัจฉานกถามี ราชกถา  </p><p>เป็นต้น.   บทว่า  <strong>พระตถาคตทรงเป็นผู้รู้จักกาล</strong>  อธิบายว่าพระตถาคต</p><p>ย่อมทรงรู้กาล      คือทำให้มีเหตุการณ์แล้วจึงทรงกล่าวในกาลอันถึงความ</p><p>สมควร   เพราะฉะนั้นจึงเรียกว่า  ตถาคต.  อธิบายว่า  กระทำ  ท  อักษร</p><p>ให้เป็น  ต อักษร  เพราะตรัสโดยประการที่ควรตรัส  ท่านจึงกล่าวว่าตถาคต.</p><p>         บทว่า<strong>ทิฏฺ</strong>   ได้แก่รูปายตนะ.  บทว่า  <strong>สุต</strong> ได้แก่สัททายตนะ.</p><p>บทว่า  <strong>มุต</strong>  ได้แก่คันธายตนะ  รสายตนะ  โผฏฐัพพายตนะของสิ่งที่ตนรู้แล้ว</p><p>คือถึงแล้วพึงถือเอา.   บทว่า  วิญฺาณ  ได้แก่ธรรมายตนะมีสุขและทุกข์</p><p>เป็นต้น  บทว่า  <strong>ปตฺต</strong>  ได้แก่แสวงหาก็ดี  ไม่แสวงก็ดีบรรลุแล้ว.  บทว่า</p><p>ปริเยสิต  ได้แก่แสวงหาสิ่งที่บรรลุแล้วก็ดี  สิ่งที่ยังไม่บรรลุแล้ว.  บทว่า</p><p><strong>อนุวิจริต  มนสา</strong>  คือท่องเที่ยวไปด้วยจิต.  ทรงแสดงบทนี้ด้วยคำนี้ว่า</p><p><strong>ตถาคเตน  อภิสมฺพุทฺธ</strong>  ดังนี้  ที่โคนโพธิ์  บทว่า  <strong>ตถาคตตรัสรู้ยิ่งแล้ว</strong></p><p>อธิบายว่า  ก็รูปารมณ์มีสีเขียวสีเหลืองเป็นต้นของโลกพร้อมด้วยเทวโลกนี้</p><p>ในโลกธาตุทั้งหลายหาประมาณมิได้อันใดย่อมมาสู่คลองในจักขุทวาร  สัตว์</p><p>นี้เห็นรูปารมณ์นี้ในขณะนี้เป็นผู้ดีใจเสียใจ      หรือมีคนเป็นกลางดังนี้</p><p>รูปารมณ์นั้นทั้งหมดอันพระตถาคตตรัสรู้ยิ่งแล้วด้วยอาการอย่างนี้.  เช่น  </p><p>เดียวกัน    สัททารมณ์ใดมีเสียงกลอนเสียงตะโพนเป็นต้น  ของโลกพร้อม</p><p>ด้วยเทวโลกในโลกธาตุทั้งหลายอันหาประมาณมิได้  ย่อมมาสู่คลองในโสต-</p><p>ทวาร   คันธารมฌ์ใดมีกลิ่นที่ราก   มีกลิ่นที่เปลือกเป็นต้น  ย่อมมาสู่คลอง</p><p>ในฆานทวาร     รสารมณ์ใดมีรสที่รากรสที่ลำต้นเป็นต้นย่อมมาสู่คลองใน</p><p>ชิวหาทวาร   โผฏฐัพพารมณ์ใดอันต่างด้วยปฐวีธาตุ   เตโชธาตุ  วาโยธาตุ</p><p>มีแข็งมีอ่อนเป็นต้นย่อมมาสู่คลองในกายทวาร  สัตว์นี้ถูกต้องโผฏฐัพพา- </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 306</p><p>รมณ์นี้ในขณะนี้  เป็นผู้ดีใจ  เป็นผู้เสียใจ  หรือมีตนเป็นกลาง  อารมณ์ทั้ง</p><p>หมดนั้นพระตถาคตตรัสรู้ยิ่งแล้วด้วยประการฉะนี้.  เช่นเดียวกัน  ธรรมา  </p><p>รมณ์ใดอันต่างด้วยสุขและทุกข์เป็นต้น  ของโลกพร้อมด้วยเทวโลกนี้ในโลก</p><p>ธาตุทั้งหลายอันหาประมาณมิได้  ย่อมมาสู่คลองแห่งมโนทวาร  สัตว์นี้รู้แจ้ง</p><p>ธรรมารมณ์นี้ในขณะนี้  เป็นผู้ดีใจ  เป็นผู้เสียใจ  หรือเป็นผู้มีตนเป็นกลาง</p><p>ธรรมารมณ์ทั้งหมดนั้น  อันพระตถาคตตรัสรู้ยิ่งแล้ว  ด้วยประการฉะนี้.</p><p>         ดูก่อนจุนทะ  ตถาคตไม่เห็นไม่ฟังไม่รู้หรือไม่รู้แจ้งในสิ่งที่มนุษย์</p><p>ทั้งหลายเหล่านี้เห็นแล้วฟังแล้วรู้แล้ว  หรือรู้แจ้งแล้วย่อมไม่มี  สิ่งที่มหาชน</p><p>นี้แสวงหาแล้วบรรลุก็มี  สิ่งที่มหาชนนี้แสวงหาแล้วไม่บรรลุก็มี  สิ่งที่</p><p>มหาชนไม่แสวงหาแล้วบรรลุก็มี  สิ่งที่มหาชนไม่แสวงหาแล้วไม่บรรลุก็มี</p><p>แม้ทั้งหมดนั้นชื่อว่าพระตถาคตไม่บรรลุแล้ว  ไม่ทรงทำให้แจ้งด้วยญาณ</p><p>ย่อมไม่มี  เพราะฉะนั้นจึงเรียกว่าตถาคตดังนี้  ที่เรียกว่าตถาคต  เพราะ</p><p>ที่ที่ไม่เสด็จไปในโลกเสด็จไปแล้ว.  แต่ในบาลีกล่าวว่า  อภิสัมพุทธะ</p><p>คำนั้นมีความเดียวกับคตศัพท์  พึงทราบความแห่งบทสรุปว่า  <strong>ตถาคโต</strong></p><p>ในวาระทั้งหมดโดยนัยนี้  ความถูกต้องของอรรถนั้นท่านกล่าวความพิสดาร</p><p>ของตถาคตศัพท์ไว้ในพรหมชาลสูตร   พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรง</p><p>บันลือพระสีหนาทว่าเรากล่าวถึงความเป็นผู้หาผู้เสมอมิได้  ความเป็นผู้หา</p><p>ผู้ยิ่งกว่ามิได้  ความเป็นผู้รู้สิ่งทั้งปวง  ความเป็นธรรมราชาของตนอย่างนี้</p><p>แล้วชื่อว่าไม่รู้ไม่เห็นในลัทธิทั้งหลายของพวกสมณพราหมณ์เป็นอันมาก</p><p>ในบัดนี้ย่อมไม่มี  ทั้งหมดย่อมเป็นไปในภายในญาณของเราทีเดียวดังนี้</p><p>จึงตรัสคำเป็นอาทิว่า ดูก่อนจุนทะข้อนั้นเป็นฐานะที่จะมีได้ดังนี้.  ในบท</p><p>เหล่านั้น   บทว่า  <strong>ตถาคโต</strong>  หมายถึงสัตว์.  บทว่า  <strong>ดูก่อนผู้มีอายุ  เพราะ </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 307</p><p>ว่าข้อนี้ไม่ประกอบด้วยอรรถ  คือไม่ประกอบด้วยประโยชน์ในโลกนี้</p><p>และประโยชน์ในโลกหน้า.  บทว่า  ไม่ประกอบด้วยธรรม  คือไม่อาศัย  </p><p>นวโลกุตตรธรรม.  บทว่า  <strong>ไม่เป็นเบื้องต้นแห่งพรหมจรรย์</strong>  คือ ไม่เป็น</p><p>เบื้องต้นแห่งศาสนพรหมจรรย์ทั้งสิ้น  อันสงเคราะห์ด้วยไตรสิกขา  ในบท</p><p>ทั้งหลายว่า<strong>นี้เป็นทุกข์แล</strong>เป็นต้นมีอธิบายว่า  ธรรมทั้งหลายเป็นไปในภูมิ</p><p>สามที่เหลือเว้นตัณหา  พระผู้พระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่า  นี้เป็นทุกข์</p><p>ตัณหาเป็นเหตุเจริญเป็นเหตุเกิดแห่งทุกข์นั้นแล  พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง</p><p>พยากรณ์ว่า  เป็นทุกขสมุทัย  ความไม่เป็นไปของทั้งสองนั้นคือทุกข์  และ</p><p>ทุกขสมุทัยพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ว่าเป็นทุกขนิโรธ  อริยมรรค</p><p>คือ  การรู้รอบทุกข์  การละสมุทัย  การทำให้แจ้งนิโรธ   พระผู้มีพระภาคเจ้า</p><p>ทรงพยากรณ์ว่า  เป็นทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาในบททั้งหลายว่า <strong>ดูก่อน</strong></p><p><strong>ผู้มีอายุข้อนี้ประกอบด้วยประโยชน์</strong> เป็นต้น  มีอธิบายว่า  ข้อนี้อาศัย</p><p>ประโยชน์ในโลกนี้และประโยชน์ในโลกหน้า  อาศัยนวโลกุตตรธรรมเป็น</p><p>เบื้องต้น  คือ  เป็นประธาน  คือเป็นเบื้องหน้าของศาสนาพรหมจรรย์ทั้งสิ้น</p><p>พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงบันลือพระสีหนาทว่า  บัดนี้พวกปริพาชก</p><p>อัญญเดียรถีย์ทั้งหลาย  อย่าได้เข้าใจกันอย่างนี้ว่า  ข้อใดที่เราไม่พยากรณ์</p><p>ไว้  ข้อนั้นเราไม่รู้จึงไม่พยากรณ์ไว้ดังนี้    เรารู้อยู่ดี  ไม่พยากรณ์  เพราะแม้</p><p>เมื่อเราพยากรณ์ข้อนี้ไปก็ไม่มีประโยชน์    ก็ข้อใดที่เราควรพยากรณ์</p><p>อย่างไร  ข้อนั้นเราก็ได้พยากรณ์ไว้แล้วนั่นแลดังนี้  จึงตรัสอีกว่า  ดูก่อน</p><p>จุนทะ  ทิฏฐินิสัยแม้เหล่าใด  เป็นอาทิ.</p><p>         ทิฏฐิทั้งหลายในบทนั้น  อธิบายว่าได้แก่  ทิฏฐินิสัย  ทิฏฐินิสิต  ทิฏฐิคติ</p><p>บทว่า  <strong>สิ่งนี้แหละจริง</strong>  คือ  สิ่งนี้แหละเป็นทัสสนะที่จริง  บทว่า  <strong>คำอื่นเป็น </strong></p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 308</p><p><strong>โมฆะ</strong>  ได้แก่คำของคนอื่นเป็นโมฆะ  บทว่า  <strong>อสยกาโร</strong>  แปลว่าไม่ได้   ทำ</p><p>ด้วยตนเอง.  บทว่า  ตตฺร  ได้แก่สมณะแลพราหมณ์เหล่านั้น  บทว่า  <strong>ดูก่อน</strong></p><p><strong>ผู้มีอายุมีอยู่หรือหนอที่ท่านทั้งหลายกล่าวคำนี้</strong>ดังนี้  อธิบายว่าเราถาม</p><p>พวกท่านอย่างนี้ว่าดูก่อนผู้มีอายุ  คำใดที่พวกท่านกล่าวว่า  ตนและโลกเที่ยง</p><p>ดังนี้  คำนี้มีอยู่หรือไม่มี.  บทว่า  <strong>สมณพราหมณ์เหล่านั้นกล่าวคำใด</strong></p><p><strong>อย่างนี้</strong>  ความว่า  ก็สมณพรหมณ์เหล่านั้นกล่าวคำใดว่า  สิ่งนี้แหละจริง  สิ่ง</p><p>อื่นเปล่า เราไม่อนุญาตคำนั้นแก่สมณพรหมณ์เหล่านั้น.  บทว่า<strong>โดยบัญญัติ</strong></p><p>คือโดยทิฏฐิบัญญัติ.  บทว่า  เหมาะสม  คือสมด้วยญาณอันเสมอ.  บทว่า</p><p><strong>อทิท  อธิปญฺตฺติ</strong>คือ  นี้ชื่ออธิบัญญัติ.  ในอธิบัญญัตินี้เรานั่นแหละยิ่งกว่า</p><p>ไม่มีผู้เสมอด้วยเรา  คำที่ท่านกล่าวโดยบัญญัติ  และอธิบัญญัติ  ทั้งสองคำนี้</p><p>เป็นอันเดียวกันโดยอรรถ  โดยประเภทเป็นสอง  คือ เป็นบัญญัติ  อธิบัญญัติ</p><p>ในบัญญัติทั้งสองนั้น  ทิฏฐิบัญญัติ  เรียกบัญญัติ  บัญญัติ  ๖  ที่ท่านกล่าว</p><p>ไว้อย่างนี้คือ  ขันธบัญญัติ  ธาตุบัญญัติ  อายตนบัญญัติ  อินทริยบัญญัติ</p><p>สัจจบัญญัติ  บุคคลบัญญัติ  ชื่ออธิบัญญัติ  แต่ในที่นี้คำว่า <strong>โดยบัญญัติ</strong>  ท่าน</p><p>หมาย  ทั้งบัญญัติและอธิบัญญัติ     จริงอยู่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเป็นผู้ยอด</p><p>เยี่ยมหาผู้อื่นยิ่งกว่ามิได้  ทั้งโดยบัญญัติ  ทั้งโดยอธิบัญญัติ  ในบทว่า</p><p>อธิบัญญัติแม้นี้.    เพราะเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า  เราผู้เดียว</p><p>เป็นผู้ยิ่งในบัญญัติที่เป็นอธิบัญญัติดังนี้.  บทว่า  <strong>ปหานาย</strong>  คือ  เพื่อละ.</p><p>บทว่า <strong>สมติกฺกมาย</strong> เป็นไวพจน์ของบทนั้น.  บทว่า  <strong>เทสิตา</strong>  แปลว่ากล่าวแล้ว.</p><p>บทว่า  <strong>ปญฺตฺตา</strong>  แปลว่า  ตั้งไว้แล้ว  อธิบายว่า  เมื่อทำการแยกสิ่งที่</p><p>เป็นก้อนออก  เพื่อเจริญสติปัฏฐานได้เห็นสิ่งทั้งปวง  โดยความแน่นอน </p><p>พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 309</p><p>เป็นอันละทิฏฐินิสัยทั้งหมดโดยลงความเห็นว่าย่อมไม่เข้าไปรับรู้ความเป็น   </p><p>สัตว์  ในกองสังขารล้วน  ดังนี้  เพราะเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัส</p><p>ว่า   สติปัฏฐาน  ๔  อันเราแสดงแล้วบัญญัติแล้วเพื่อละ   เพื่อก้าวล่วงซึ่ง</p><p>ทิฏฐินิสัยดังนี้  ส่วนที่เหลือมีเนื้อความง่ายในที่ทั้งปวงอยู่แล้ว</p><p>                        <em>จบอรรถกถาปาสาทิกสูตรที่  ๖.</em></p>
</p>
</body>
</html>